Verraad op de Balkan

Een jaar brandweer

Precies een jaar geleden erkenden de staten van de Europese Gemeenschap de onafhankelijkheid van Bosnië-Hercegovina, nadat aan de voorwaarde voor erkenning was voldaan: bij het referendum van 29 februari 1992 koos 99,4 procent van de stemmers voor onafhankelijkheid. (Maar meer dan eenderde van de kiezers was niet opgekomen, en dat waren voornamelijk Servische Bosniërs.)

De oorlog in Bosnië-Hercegovina duurt nu al langer dan een jaar, want de gevechten in dit gebied begonnen al voor de internationale erkenning. Een burgeroorlog, zeggen sommigen. Als dat zo is, heeft het begrip ‘burgeroorlog’ een nieuwe betekenis gekregen: oorlog tegen burgers. Het onderscheid tussen combattanten en burgers bestaat hier in omgekeerde zin: het zijn burgers die het

[p. 66]

voornaamste doelwit van geweld zijn. In een jaar oorlog is niets aan te wijzen van een veldslag, van een gewapend treffen tussen omvangrijke militaire eenheden. In een ‘gewone’ oorlog verloopt niet alles volgens de regels van het landoorlogsreglement. Burgerslachtoffers vallen, en er komen ‘excessen’ voor die bij hun onthulling, soms vele jaren later, grote opschudding veroorzaken. Wat in het afgelopen jaar in Bosnië voorviel is andere kost. Hier is het exces tot norm en doel van de toepassing van geweld geworden. Opmerkelijk is vervolgens de grote internationale betrokkenheid bij deze oorlog. Deze begon al bij de snelle erkenning van de nieuwe staat, zonder dat sprake was van ook maar enige garantie dat deze tegen de toen al voorspelbare Servische en mogelijk ook Kroatische agressie zou worden beschermd. Door dat niet te doen besproeide de internationale gemeenschap het toch al brandgevaarlijke Bosnië met benzine.

Toen de brand was uitgebroken trok de internationale gemeenschap het brandweerpak aan, en wel meteen. De oorlog in Bosnië duurt nu een jaar, maar even lang wordt er over vrede onderhandeld. Al op 23 april 1992 slaagde Lord Carrington erin de eerste wapenstilstand tot stand te brengen tussen de strijdende partijen; deze hield niet minder dan twee uur stand, en daarna herhaalde zich het patroon uit de Kroatische onafhankelijkheidsstrijd: een aaneenschakeling van wapenstilstandsovereenkomsten die vrijwel onmiddellijk na ondertekening aan flarden werden geschoten.

De vredesonderhandelingen die daarnaast werden gevoerd leverden in augustus 1992, bij de Conferentie van Londen, een groot aantal overeenkomsten op, waarvan er niet één door de Bosnische Serviërs en hun patroon in Belgrado is nagekomen. Onverdroten begonnen de nieuwe EG-onderhandelaar, Lord Owen, en de oude VN-onderhandelaar, Cyrus Vance, nieuwe onderhandelingen. Nieuwe bestanden trachtten zij wijselijk niet meer af te sluiten. Het verder schieten ging onbekommerd door, ondanks het wapenembargo van de VN tegen heel voormalig Joegoslavië. Deze maatregel belet de legitieme Bosnische regering zich op nette wijze wapens te verschaffen. De Serviërs daarentegen voeren wapens uit om aan harde valuta te komen.

De onderhandelingen zijn uiteindelijk toegespitst op het plan Vance-Owen, dat rond Kerstmis 1992 de enig bespreekbare rege-

[p. 67]

ling was geworden. Vrijwel elke dag kon men daarna vernemen dat het bijna was ondertekend. Vier maanden later spreekt het niet gekozen ‘parlement’ van de Bosnische Serviërs (met één onthouding) zich tegen het plan uit en maakt met brutale openhartigheid duidelijk dat alleen aansluiting van een zo groot mogelijk veroverd Bosnisch gebied bij Klein-Joegoslavië aanvaardbaar is. Terug bij af: zo lagen de kaarten er ook voor in maart 1992.

De brandweermannen komen met nieuwe bestrijdingsmiddelen. Na vijf maanden gaat het vliegverbod boven Bosnië een beetje worden afgedwongen. Na nog meer maanden gaan patrouilleboten onder de vlag van de West-Europese Unie op de Donau toezicht houden op naleving van het embargo tegen Klein-Joegoslavië, dat tot nu toe te land, ter zee en in de lucht onophoudelijk is doorbroken. Men kan alleen maar hopen dat het flottielje van WEU-secretaris-admiraal Van Eekelen meer uit zal richten dan het NAVO-eskader in de Adriatische Zee. Dat liet een volle tanker rustig naar Montenegro doorvaren toen de kapitein zegt dat hij aan land wilde wegens pech.

De internationale brandweer gaat nu de ‘druk’ opvoeren, om de Bosnische Serviërs alsnog hun bij voorbaat waardeloze handtekening onder het plan Vance-Owen te laten zetten. Daarna kan het sein ‘brand meester’ worden gegeven, zodat er alleen nog wat nageblust hoeft te worden. De brandweermannen verkeren namelijk in de illusie dat de brand uit gaat als dat sein is gegeven. De ‘druk’ zal worden opgevoerd door nieuwe sancties af te kondigen, of door naleving van de bestaande echt te controleren. Indertijd waren er allemaal verstandige mensen die vonden dat eerst de sancties ‘een kans’ moesten hebben, voor er met wapengeweld mocht worden opgetreden tegen Saddam Hoessein. De sancties tegen Irak gaan over een paar maanden hun vierde jaar is. Saddam Hoessein heerst nog steeds in Irak.

31 maart 1993