Misschien tekent niets de situatie beter dan het feit dat het Constitutionele Hof zijn uitspraak niet baseert op het decreet waarin Jeltsin een ‘speciaal presidentieel bestuur’ aankondigt, maar op zijn televisietoespraak van zaterdag die daarvan melding maakte. Het decreet zelf is nog steeds niet gepubliceerd en volgens sommigen is het ook nog niet geschreven.
Deze toestand leent zich voor uitgebreide juristerij, en daarop komt veel commentaar in het Westen dan ook neer. Het conflict tussen het Volkscongres en Jeltsin zal echter niet met constitutionele middelen beslecht worden, maar door brute macht - ook al zal die met staatsrechtelijke schaamlappen verhuld worden.
‘Souverän ist, wer über die Ausnahmezustand entscheidet’ - Soeverein is wie over de uitzonderingstoestand beslist, schreef de Duitse politieke denker Carl Schmitt tijdens de Republiek van Weimar. Van huis uit was hij staatsrechtgeleerde, maar met dat zinnetje doelde hij niet alleen op de vraag hoe de uitzonderingstoestand in de grondwet is geregeld. Hij bedoelde er ook mee hoe het er feitelijk aan toe zou gaan, en daarom is hij allereerst een politiek, en niet een juridisch denker. Het gaat om de vraag die de sceptische Hotspur in Shakespeares Hendrik IV stelt aan zijn opgewonden bondgenoot Glendower, als die verklaart dat hij geesten op kan roepen. ‘Dat geloof ik graag. Maar komen ze dan ook?’
Boris Jeltsin heeft nu een uitzonderingstoestand afgekondigd. Het doet er niet toe of hij dat volgens deze of gene niet binnen het kader van de bestaande grondwet heeft gedaan. Het doet er ook niet toe dat hij niet letterlijk de noodtoestand heeft uitgeroepen. Het gaat om de vraag of zíjn definitie van de situatie in Rusland wordt geaccepteerd, of zijn decreten zullen worden gehoorzaamd, en of de geesten komen als hij ze oproept. De geesten, dat is in dit geval de Dzjerzinski-divisie die opdracht heeft gekregen in Moskou te blijven, ‘voor het geval dat’. De Dzjerzinski-divisie! Straks heeft Jeltsin zijn gelijk te danken aan troepen die genoemd zijn naar de oprichter van wat nu de KGB heet, Felix Dzjerzinski, een van de grondleggers van de communistische dictatuur.
De strijd om de macht in Moskou is adembenemend, maar de macht waarom gestreden wordt, is al een hele tijd aan het krimpen. Het interne machtsverval van de voormalige communistische staten is een verbijsterend en huiveringwekkend proces. De staat die almachtig leek toen de communisten nog heersten,
Auteursrechtelijk beschermd