Verraad op de Balkan

Symbolisch

Het lijkt tegenwoordig wel of alles wat er aan ex-Joegoslavië wordt gedaan symbolisch is. De Amerikaanse voedseldroppings boven Oost-Bosnië heten ‘symbolisch’. Ze helpen niet echt, en ze lossen niets op, maar ze zijn een symbool, zo lees ik overal, voor de nieuwe Amerikaanse betrokkenheid bij de Joegoslavische kwestie. Maar wat symboliseren die droppings dan wel? Eigenlijk niets anders dan de bereidheid van de Amerikaanse regering om vanaf drie kilometer hoogte voedsel te parachuteren over een aantal al maanden belegerde moslimgebieden in Bosnië. Het doet erg denken aan het bliksembezoek van president Mitterrand op 28 juni 1992 aan het belegerde Sarajevo. Dat was ook een symbolische actie. Uiteindelijk leverde die niets anders op dan de toch willekeurige poging om van alle belegerde steden en gebieden in Bosnië-Hercegovina in ieder geval deze te provianderen. Eerst door de lucht, en later met vrachtauto's die door VN-troepen en VN-pantserwagens werden beschermd, althans symbolisch beschermd. Ook de aanwezigheid van VN-troepen is symbolisch, maar dan in de zin dat zij niet mogen optreden als troepen. Zij zouden er net zo goed niet kunnen zijn, ware het niet dat hun aanwezigheid nu al maanden wordt aangevoerd als argument om niet met VN-troepen tegen de rovers en moordenaars ter plaatse

[p. 60]

op te treden. Alleen van deze laatsten zijn de activiteiten in het geheel niet symbolisch.

Vanuit een ander gezichtspunt is dit laatste overigens niet helemaal waar. Dat de Servische soldateska nu al bijna twee jaar lang haar onbeschrijfelijke gang kan gaan, is voor een groot deel toe te schrijven aan het feit dat zij worden gezien als symbolen van Tito's partizanen in de Tweede Wereldoorlog. Deze onzinnige vergelijking tussen toen en nu kwam de Westerse regeringen veel te goed uit om er niet aan vast te houden.

Hetzelfde valt te zeggen van een andere uitvlucht: er valt pas iets in ex-Joegoslavië te regelen als Rusland meedoet. Opnieuw een beroep op een historische analogie: de traditionele banden tussen Rusland en Servië. Die banden bestonden er inderdaad, in de negentiende eeuw. Maar nu? Zijn de voormalige communisten in beide landen niet alleen nationaal-socialisten geworden, maar ook nog bekeerd tot de russisch-orthodoxe of de servisch-orthodoxe kerk? Zelfs als dit het geval zou zijn, dan liggen de geopolitieke verhoudingen toch geheel anders dan toen. Een groot deel van de negentiende eeuw strekte de Russische aanwezigheid op de Balkan zich uit tot aan de Servische grenzen. Sinds de ontbinding van de Sovjet-Unie en de onafhankelijkheid van (onder andere) Oekraïne ligt Rusland veel verder weg van Servië dan Nederland. Als machtsfactor speelt het in de Balkan alleen maar een rol dankzij de geërfde zetel van de Sovjet-Unie in de Veiligheidsraad, een positie die op weinig meer dan vergane glorie berust.

Inmiddels melden Cyrus Vance en Lord Owen dat hun vredesakkoord over Bosnië binnen twee weken rond kan zijn. Althans, dat twee van de drie betrokken partijen ermee instemmen. Volgens Owen opent dit de mogelijkheid om de derde partij (de Bosnische Serviërs) te dwingen mee te doen.

Inmiddels is ook duidelijk geworden dit vredesplan op dit moment het enig mogelijke is. Het enig denkbare alternatief is een grootscheepse en gedwongen volksverhuizing, een consequentie van het feit dat men de oorlog in ex-Joegoslavië willens en wetens op zijn beloop heeft gelaten en daardoor een politiek van gedane zaken heeft bevorderd waardoor gemeenschappen die vaak eeuwen in vrede hebben geleefd zijn vernietigd. (Gedwongen volksverhuizingen zijn overigens niets nieuws op de Balkan. Nog maar een paar jaar geleden zijn honderdduizenden Turks sprekende Bulgaren min of meer uit Bulgarije weggepest naar

[p. 61]

Turkije; na de val van het communistisch regime zijn er weer veel teruggekeerd.)

Als deze vredesregeling er komt, moeten dezelfde regeringen die vorig jaar niet ophielden te waarschuwen tegen militaire interventie in voormalig Joegoslavië omdat dat een geweldige militaire machtsontplooiing zou vergen, bereid zijn tienduizenden zwaargewapenden voor onbepaalde tijd als vredeshandhavers in Bosnië te legeren. Veel van de toenmalige advocaten tegen interventie geven nu toe dat anderhalf jaar geleden een veel beperkter militair optreden de oorlog in de kiem had kunnen smoren. Degenen die daar toen voor pleitten kregen van deze experts te horen dat zij ‘amateurs’ waren, en ‘oorlogshitsers’. Dit alles herinnert aan wat Machiavelli schreef over het verschil in besluitvorming tussen het oude Rome en de zwakke republieken eromheen. De Romeinse republiek overleefde en werd groot, zo stelde hij, omdat zij een probleem onmiddellijk onder ogen zag, en daarnaar handelde. De anderen stelden alles zolang mogelijk uit, tot de omstandigheden hun de keus dicteerden.

10 maart 1993