Verraad op de Balkan

Klemmende vragen

Op het moment dat ik dit schrijf is niet duidelijk of de leider van de Bosnische Serviërs, Radovan Karadžić, het vredesplan van

[p. 55]

Cyrus Vance en Lord Owen heeft aanvaard. Het schijnt van wel, maar dan onder voorwaarde dat zijn ‘parlement’ ermee instemt. En wat dan nog? Ik weet van geen enkele overeenkomst waaraan hij zich heeft gehouden. De voornaamste betekenis van dit vredesplan is dat het een nieuw excuus voor het Westen en de Verenigde Naties vormt om niets te doen. (Het afdwingen van het vliegverbod over Bosnië Hercegovina is inmiddels weer van de baan. Volgens de meest recente informatie zou zo'n verbod allereerst Kroatische vluchten treffen, waarmee door Serviërs belegerde gebieden worden bevoorraad.)

Wanneer het vredesplan werkelijk wordt uitgevoerd, vergt dat een enorme militaire inspanning van de Verenigde Naties en de Europese Gemeenschap. Voor vele jaren zouden onder hun vlag tienduizenden buitenlandse militairen in Bosnië Hercegovina toezicht moeten houden op de naleving van de overeenkomst. In dat geval zijn drie scenario's mogelijk. Het mooiste is het eerste: alle bewoners van Bosnië Hercegovina accepteren de overeenkomst, keren naar hun woonsteden terug, en sluiten vrede met hun buren die hun mannen hebben vermoord en hun vrouwen en dochters hebben verkracht. De oorlog is voorbij, en de VN troepen hoeven alleen af en toe chocolade uit te delen aan de overgebleven kinderen. Het tweede scenario is een herhaling van wat zich nu afspeelt in de door Serviërs bezette gebieden van Kroatië. Die staan onder toezicht van de Verenigde Naties, op basis van het vredesplan dat Cyrus Vance vorig jaar bedacht. Volgens dat plan zouden de gevluchte bewoners terugkeren, zouden de Servische milities ontwapend worden, zou de lokale politie overeenkomstig de etnische samenstelling van de bevolking worden ingedeeld en zou het Kroatisch gezag worden hersteld. Daar is niets van terecht gekomen. De vluchtelingen durven niet terug te keren, de milities zijn niet ontwapend, de VN eenheden worden door hen dagelijks vernederd en belachelijk gemaakt, en de dienst wordt uitgemaakt door de Serviërs. Ik begrijp daarom niet dat Vance en Owen een ‘vredesplan’ voor Bosnië- Hercegovina hebben ontworpen dat nog zwakker in elkaar zit als de mislukte regeling die Vance vorig jaar voor Slavonia en Krajina bedong.

Maar er is nog een derde scenario. Daarin laten de VN troepen niet meer over zich heen lopen. Zij schieten terug en zij dwingen gewapenderhand de naleving van het vredesakkoord af. Dan

[p. 56]

ontstaat mogelijk de situatie waarvoor iedereen nu zo benauwd is: de VN eenheden raken verzeild in een onduidelijke en onbeheersbare ‘kleine oorlog’ (dat is de letterlijke betekenis van guerrilla). Zoals het er nu uit ziet is het eerste scenario volstrekte onzin, en het derde onwaarschijnlijk. Dat laat het tweede over, en dat komt neer op vrede als voortzetting van de oorlog met dezelfde middelen. Dit is precies wat de staatslieden van Europa willen. Hun devies is: ‘Wij willen onze rust’. ‘Onze rust’.

Die wordt dan wel zeer duur betaald. Ik houd er niet van de Tweede Wereldoorlog als meetlat voor het heden te gebruiken. Dat gebeurt te gemakkelijk in allerlei vormen van ‘antifascisme’. Staatsmanswijsheid heeft echter ook zijn limiet. Wat nu in voormalig Joegoslavië gebeurt is, voor zover ik de gruwelijkheden van de twintigste eeuw in Europa kan overzien, uniek. Een campagne van systematische verkrachting is noch door Hitler, noch door Stalin bedacht. Beiden hielden hun miljoenenmoorden succesvol uit de publiciteit. Succesvol in de zin dat pas toen het te laat was, iedereen verontwaardigd kon roepen dat het een schande was dat men er niet eerder van had geweten.

In Klein Joegoslavië krijgt Vojislav Šešelj bijna een kwart van de stemmen achter zich, iemand die openlijk adviseert ‘etnische’ vijanden met een roestige lepel de ogen uit te steken. Dat is andere kost dan Heinrich Himmler die zijn SS ers voorhield dat ze met het uitroeien van joden belangrijk werk verrichtten, maar dat dit nu eenmaal geheim moest blijven en niet openlijk aan het sentimentele Duitse volk bekend kon worden gemaakt. Voor ‘Auschwitz’ en de ‘Goelag archipel’ gold een dubbel excuus. Wij wisten het niet, en als wij het hadden geweten hadden wij er niets tegen kunnen doen. Anders dan tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog weten wij nu wel wat er gebeurt, in ex Joegoslavië. Anders dan toen is men in beginsel ook bij machte daar tegen op te treden. Maar het gebeurt niet.

13 januari 1993