Verraad op de Balkan

[p. 53]

Macht en recht

De conferentie is verdaagd! Pas op zondag komen zij allemaal weer bij elkaar in Genève: de onderhandelaars namens de Verenigde Naties en de Europese Gemeenschap, de staatshoofden van Kroatië, Servië-Montenegro en Bosnië-Hercegovina, en de hoofdmannen van de Servische en Kroatische bevolkingsgroepen in de laatste staat - althans, zij die zich daarvoor uitgeven.

Zondag, dan moeten er spijkers met koppen worden geslagen. Dat wil zeggen: alle partijen moeten het vredesplan van Cyrus Vance (VN) en David Owen (EG) ondertekenen. Dit houdt een wel heel merkwaardige regeling in. Deze komt erop neer dat de Serviërs hun moorddadigheid grotendeels beloond zien. De opdeling van Bosnië-Hercegovina, een erkende lidstaat van de Verenigde Naties, in tien semi-autonome provincies, met een vrijwel onmachtige centrale regering in de ‘open stad’ Sarajevo, is een beloning voor de Groot-Servische machtspolitiek.

Tekenend is de ontvangst van de voorwaarden die de president van Bosnië aan de Bosnische Serviërs stelde om over dit plan verder te onderhandelen. Hij eiste hun erkenning van Bosnië-Hercegovina als een soevereine staat en het onder toezicht van de Verenigde Naties plaatsen van de Servische artillerie in Bosnië. Met deze eisen wordt hij afgeschilderd als spelbederver van het ‘vredesproces’. Toch waren dit uitgangspunten die door alle betrokken partijen op de conferentie in Londen, jongstleden augustus, officieel zijn aanvaard. Lord Owen gaf in feite de mislukking van deze zoveelste vredesconferentie aan, toen hij constateerde dat de Bosnische Serviërs niets minder willen dan een staat in een staat, een wens die hij onaanvaardbaar achtte.

Een ander aspect van het vredesplan van Vance en Owen heeft minder de aandacht getrokken. In feite voorziet dit in een langdurige militaire en politiek-administratieve bemoeienis van de Verenigde Naties en de Europese Gemeenschap met de interne gang van zaken in Bosnië-Hercegovina. Er moeten door VN/EG-troepen beheerste ‘blauwe’ corridors komen tussen de verschillende min of meer ‘etnisch’ opgedeelde provincies. De samenstelling van het in te stellen Hooggerechtshof wordt volgens het vredesplan bepaald door de Europese Gemeenschap. En zo meer. Er kan geen misverstand over bestaan: Als Vance en Owen hun zin krijgen, houdt Bosnië-Hercegovina op een onafhankelijke

[p. 54]

staat te zijn. Op zijn best wordt het een semi-protectoraat van de Europese Gemeenschap en de Verenigde Naties. In die situatie krijgen wij te maken met een tiental provinciale parlementen en regeringen, een nationale regering en EG/VN-autoriteiten - dit met een bevolking welke die van Noord-Brabant nauwelijks te boven gaat, tenminste als alle vluchtelingen naar hun afgebrande of door anderen in bezit genomen huizen zouden terugkeren.

Veel waarschijnlijker is natuurlijk een ander scenario. Het ‘vredesplan’ doet dienst als een internationaal excuus om Bosnië-Hercegovina op te laten delen tussen Servië en Kroatië. De semiautonome provincies scheiden zich via referenda af, en dan kan de Anschluss volgen. Het voorbeeld van Sudetenland in 1938 herinnert eraan dat zulke manoeuvres ook zonder volksstemming hun beslag kunnen krijgen. Omgekeerd werd Tsjechoslowakije in 1992 in twee staten ontbonden zonder dat de toen nog Tsjechoslowaakse burgers zich daarover konden uitspreken.

Dit alles gebeurt op basis van het principe dat macht zich uiteindelijk in recht vertaalt. De agressie van de Serviërs wordt beloond, en dat is bijna vanaf het allereerste moment het resultaat geweest van de bemoeienissen van de Europese Gemeenschap en de Verenigde Naties. Alleen was dat oorspronkelijk niet de bedoeling van het internationale ingrijpen. Nu wel. De ergernis die de Bosniërs opwekken is dan ook groot: zij willen zich maar niet neerleggen bij hun verlies. In plaats van zich rustig te laten uitmoorden en verjagen, hebben zij nog een grote mond ook.

Het vredesplan van Vance en Owen is gebaseerd op het realpolitische uitgangspunt dat de oorlog over is, en dat de resultaten daarvan nu maar volkenrechtelijk erkend moeten worden. Men kan dat cynisch noemen, maar het is vooral ook kortzichtig. De oorlog is namelijk nog lang niet voorbij. Wie de formule ‘macht maakt recht’ in het voormalige Joegoslavië wil toepassen, begeeft zich in onoplosbare rekenarij en brengt zelfs de ‘vrede van het kerkhof’ niet naderbij.

6 januari 1993