Verraad op de Balkan

[p. 44]

Diplomatie

Aan de vooravond van ‘The London Conference’ stapte Lord Carrington op als bemiddelaar. De conferentie stelde hem in het gelijk. Milošević en Servië werden weliswaar door de meeste deelnemers aangewezen als agressor, maar in de slotverklaring is daar niets van terug te vinden. De verklaring bevat geen enkele verplichting waarop bij niet naleven sancties staan. Alleen maar de goede voornemens waaronder Lord Carrington ook eerder steeds alle handtekeningen verzamelde.

Allerwegen wordt al een tijdje geroepen dat men niet aan militaire interventie in ex-Joegoslavië moest beginnen, als het politieke doel daarvan niet duidelijk en ondubbelzinnig is. Het rare is dat deze indringende wijsheid blijkbaar niet geldt voor diplomatieke inspanningen. Wat is nu eigenlijk het doel van de diplomatie die de Europese Gemeenschap en de Verenigde Naties op de westelijke Balkan beoefenen?

Geen van tweeën heeft ooit een duidelijke politieke doelstelling verbonden aan hun bemoeienissen met het voormalige Joegoslavië. De Europese Gemeenschap wilde eerst Joegoslavië in stand houden, op een moment dat dit voor elke serieuze waarnemer al lang een verkeken kaart was. Toen deze blunder eindelijk werd beseft, stuurde de gemeenschap Lord Carrington het veld in als onderhandelaar. Onbekend met de oude en nieuwe verhoudingen op de Balkan, bedreven in onderhandelingen met beschaafde zwarte leiders als Robert Mugabe en Joshua Nkomo, en niet in de rug gesteund door enig machtsmiddel waarmee hij de strijdende partijen kon bedreigen, verkeerde hij al snel in dezelfde situatie als de blauwhelmen in Kroatië: bespot en gepest door zwaargewapende Servische dronkelappen, die weten dat de VN-soldaten toch niets terug mogen doen.

En wat was nu het politieke doel van de Europese Gemeenschap bij deze inspanningen? ‘Vrede’, zal men zeggen; maar dat is geen goed antwoord. Er zijn immers vele vredes denkbaar. Aan de ene kant vrede gebaseerd op het herstel van de status quo ante, de toestand en de grenzen zoals die er waren voor het oorlogsgeweld uitbarstte. Aan de andere kant is er de vrede van het kerkhof, als alle Bosnische Moslims vermoord of verdreven zijn, en ook Kosovo en Vojvodina ‘etnisch gezuiverd’. Tot op de dag van vandaag zeggen de Verenigde Naties en de Europese

[p. 45]

Gemeenschap dat de eerste vrede hun politieke doel is en handelen zij op een wijze welke die andere ‘vrede’, dichterbij brengt.

De missie van Lord Carrington was door twee factoren tot mislukken gedoemd. De Europese Gemeenschap maakte van het begin af aan maar al te duidelijk dat wat haar betrof onderhandelingen vooral werden gevoerd om militair ingrijpen uit te sluiten. Maar daardoor ontbeerde Carrington elk middel om druk uit te oefenen op de strijdende partijen. De tweede factor was deze: onderhandelingen zonder druk van buitenaf hebben alleen maar zin als beide partijen bij een overeenkomst voordeel menen te hebben. Carringtons enige (met Cyrus Vance gedeelde) succes, de wapenstilstand tussen Kroatië en Servië, was alleen mogelijk omdat Servië hoopte de veroverde gebieden in Slavonië en Krajina vast te houden door ze onder toezicht van de Verenigde Naties te plaatsen, én omdat Kroatië hoopte dat ze daardoor juist weer onder Kroatisch gezag zouden komen. Die verwachtingen zijn strijdig, maar het wapenstilstandsakkoord was dubbelzinnig genoeg om beide partijen tevreden te stellen - temeer omdat Kroatië op dat moment niet over de militaire middelen beschikte om de Serviërs te verdrijven. Maar daarna had Servië geen belang bij een nieuwe overeenkomst. Het ging en gaat immers prima met de verjaging en vernietiging van de niet-Serviërs uit Bosnië-Hercegovina, met de vorming van een Groot-Servië. Onder deze omstandigheden is meedoen aan onderhandelingen en conferenties een ideaal middel om ongestoord door te gaan met de oorlog. Zolang er onderhandeld en geconfereerd wordt, dat hebben Milošević en de zijnen al vroeg geleerd, wordt de Groot-Servische expansiepolitiek niets in de weg gelegd.

Lord Carrington, en ook de Verenigde Naties, hebben echter niet niets bereikt in Joegoslavië. Integendeel: hun politiek is steeds een steun in de rug van de Serviërs geweest en ze is dat nu nog. Dat wordt ten overvloede gedemonstreerd door een tweede mutatie op het personele vlak vorige week: het ontslag van George Kenney bij het State Department, waar hij dienstdoend hoofd van het bureau Joegoslavië was. Hij deed dat, zo legde hij eergisteren in een kranteartikel uit, omdat hij tot de overtuiging was gekomen dat de Amerikaanse regering op geen enkele manier van plan was een eind te maken aan de Servische genocide in Bosnië. Hij had meegemaakt dat rapporten over de Servische gruwelen in Bosnië

[p. 46]

door ambtenaren werden afgezwakt of onder de tafel gewerkt, om elke serieuze gedachte aan optreden daartegen uit te sluiten.

Lord Carrington is nu opgevolgd door Lord Owen. Zal dat verschil maken? David Owen is de briljantste mislukkeling in de Britse politiek sinds Randolph Churchill (Winstons vader, niet zijn zoon, die ook zo heette). Ja, verschil zal hij zeker maken. Als er één man is die de Europese Gemeenschap kan bewegen tot iets anders dan het ongewild steunen van de Servische agressie, dan is hij het. Maar het is niet uitgesloten dat hij daarbij de bijnaam waarmaakt, die hij van zijn op hun nummer gezette ambtenaren kreeg, toen hij in de jaren zeventig Brits minister van Buitenlandse Zaken was: ‘Dr. Death’.

2 september 1992