Verraad op de Balkan

Geen nieuws

Behalve het Nederlandse parlement en de Nederlandse televisie kent ook de krant een zomerreces. Niet omdat er minder nieuws is, maar omdat er minder advertenties binnenkomen, en dus ook minder geld. Iedereen vindt dat gewoon, maar eigenlijk is het heel vreemd: de hoeveelheid nieuws die de krantelezer ontvangt heeft niets te maken met de hoeveelheid nieuws die zich in de wereld voordoet.

Maar wat is nieuws? Wat als zodanig in de krant terecht komt of op het televisiescherm, zijn vrijwel altijd gebeurtenissen en maar zelden processen, tenzij die processen bestaan uit een keten van nieuwswaardige gebeurtenissen. (Zo komt de infiltratie van Italië door de maffia slechts in het nieuws als een aaneenschakeling van moorden op maffia-bestrijders.)

Zonder een gebeurtenis is er geen nieuws. Dat is het steeds grotere tekort van de moderne journalistiek. Ik wil het illustreren met twee voorbeelden: Slovenië en Namibië.

De desintegratie van Joegoslavië begon vorig jaar met de onafhankelijkheid van Slovenië. De toen in naam nog federale regering antwoordde daarop met militair ingrijpen, dat echter binnen tien dagen op niets uitliep. Belgrado ontruimde Slovenië, dat snel door de wereldgemeenschap als onafhankelijke staat werd erkend. Daarna was Slovenië geen nieuws meer. De oorlog verplaatste zich naar Kroatië.

[p. 36]

Maar hoe is het Slovenië verder vergaan? Is het de gevolgen van de oorlog te boven gekomen? Kan het zichzelf nu economisch bedruipen? Is Slovenië ontsnapt aan de fragmentatie van de politiek die andere post-communistische staten teistert? Wat is het karakter van de betrekkingen van Slovenië met de andere nieuwe staten op het voormalige Joegoslavische territorium? Indertijd heeft Slovenië zich gedistantieerd van de oorlog tussen Kroatië en Klein-Joegoslavië. Schurkt het nu aan tegen Oostenrijk, waarmee het zulke langdurige historische banden heeft? Het zijn allemaal voor de hand liggende vragen, dunkt mij, maar in de kranten, op de radio en voor de televisie worden zij niet beantwoord. Dit is alleen maar te verklaren, omdat er in Slovenië niets gebeurd is dat als nieuwsfeit telt.

Maar juist daarom zou Slovenië nieuws moeten zijn. Als er niets gebeurd is - volgens de regels van de moderne journalistiek - dan is het er misschien wel goed gegaan op een manier die leerzaam voor Europa is.

Tweede voorbeeld. Namibië, het voormalige (Duits) Zuidwest-Afrika. Vroeger was daar van alles te doen! De laatste kolonie in Afrika werd ‘beheerd’ door Zuid-Afrika en er was een onafhankelijkheidsbeweging actief, de SWAPO. Tegen de tijd dat Namibië onder auspiciën van de Verenigde Naties onafhankelijk ging worden, stond het volop in het nieuws. Die onafhankelijkheid op zich was al een gebeurtenis. In Namibië werd die pikant door het gemêleerde karakter van de bevolking. Blanke, meestal van afkomst Duitse kolonisten en verschillende Afrikaanse volken, waarvan de Ovambo's de basis van de SWAPO vormden. Aan de verkiezingen deden zonderling klinkende deelnemers mee als de ‘Democratische Turnhalle Federatie’. Het proces naar onafhankelijkheid werd hevig verstoord door de infiltratie van SWAPO-eenheden uit Angola en hun genadeloze achtervolging door Zuid-Afrikaanse eenheden. Daartussendoor kwamen berichten dat de SWAPO in ballingschap een ware terreur in eigen gelederen had uitgeoefend, waarbij honderden doden waren gevallen. In Nederland leidde dit tot een felle discussie, toen maar al te duidelijk werd dat ‘solidariteitsbewegingen’ en vooral ook de (protestantse) kerken daarvoor niet alleen de ogen hadden gesloten, maar de zwarte slachtoffers van de SWAPO zelfs de rug hadden toegekeerd.

[p. 37]

In deze situatie werd Namibië op 21 maart 1990 onafhankelijk, na verkiezingen die de SWAPO weliswaar een meerderheid hadden gegeven, maar niet een die het haar mogelijk maakte de overeengekomen grondwet te wijzigen. En dat is het laatste wat wij in de media van Namibië hebben vernomen. Sindsdien is er daar kennelijk niets meer ‘gebeurd’.

Maar als dit werkelijk zo is, als in Namibië inderdaad de verschillende bevolkingsgroepen en partijen vreedzaam naast elkaar leven, en een rechtsstaat functioneert, dan is dat om meer dan één reden een ‘gebeurtenis’ van groot belang. Zoiets zou immers uitzonderlijk zijn in de geschiedenis van het moderne Afrika. Veel belangrijker is nog wat dit voor Zuid-Afrika betekent. In veel opzichten is Namibië immers een Zuid-Afrika in het klein. In de Namibische grondwet is niet gekozen voor groepsrechten van de al dan niet gekleurde minderheden. Men heeft in plaats daarvan evenredige vertegenwoordiging ingevoerd en vergaande garanties voor mensenrechten.

Als de Namibische grondwet in dit opzicht bevredigend werkt, dan vormt dat een krachtig argument voor soortgelijke formuleringen in de ontwerp-grondwet van het nieuwe Zuid-Afrika. Zo niet, dan moet er een andere conclusie aan worden verbonden. Geen nieuws is niet per definitie goed nieuws.

22 juli 1992