Verraad op de Balkan

[p. 31]

De olijvengrens

1992 had het jubeljaar van Europa moeten worden. Op 31 december vormt het gezamenlijke territorium van de lidstaten van de Europese Gemeenschap één economische ruimte. Dan moeten alle nationale belemmeringen voor het vrij verkeer van kapitaal, arbeid, goederen en diensten uit de weg zijn geruimd.

Als dat lukt is het ideaal van de aardse Europeanen nagenoeg bereikt. Zij willen een interne markt, die de grote ondernemingen in Europa een thuisbasis biedt om de concurrentie op wereldschaal vol te kunnen houden. Zij zijn de drijvende kracht achter ‘Europa 1992’ geweest. Hun Verenigd Europa is niet een politiek of cultureel ideaal, zoals dat van de federalisten. Het is een economisch Europa, en daarmee basta.

Voor de federalisten is de voltooiing van de interne markt iets anders: een beslissende stap in de richting van een politiek verenigd Europa. De overeenkomsten die in december 1991 in Maastricht werden gesloten, zouden de weg banen naar verdergaande politieke en economische integratie.

De architect van ‘Europa '92’ en van ‘Maastricht’ is Jacques Delors. Als voorzitter van de Europese Commissie heeft hij de ‘eurosclerose’ in het midden van de jaren tachtig doorbroken en het toen stagnerende integratieproces een geweldige impuls gegeven. Het moet hem daarom niet blij te moede zijn geweest toen hij vorige week in Athene met zoveel woorden zei dat de toelating van Griekenland tot de Europese Gemeenschap op een mislukking is uitgelopen. Tien jaar na de toetreding is er geen sprake van dat de Griekse economie moderner en efficiënter is geworden. Het lidmaatschap heeft eerder tot een versterking van het middenoosterse karakter van de Griekse samenleving geleid.

De trieste constatering van Delors heeft veel te maken met wat Denis Healey, de vervaarlijke Labour-politicus, ooit ‘de olijvengrens’ noemde. Boven die grens groeien er in Europa geen olijven; eronder wordt op een geheel andere manier politiek en economisch gehandeld dan aan gene zijde. De ruimte tussen wat mag en wat kan is er van katholieke schaal. Terwijl boven die grens met veel gevloek en gezucht superheffingen op zuivel worden geïnd, worden ze eronder op grote schaal, en met oogluikende toestemming van nationale overheden, ontdoken.

[p. 32]

Officieel mag er dan één markt in Europa ontstaan die voor iedereen openstaat, in werkelijkheid zal dat niet zelden schijn zijn. Een ander uitvloeisel van het bestaan van de olijvengrens is dat de steun van de noordelijke lidstaten voor de kwijnende economieën in het zuiden vaak weggegooid geld is. Wanneer dit te zijner tijd voor het grote publiek zichtbaar wordt, komt de Europese Economische Gemeenschap onder ongekende spanning te staan. De omzet van de maffia in Italië schijnt nu al groter te zijn dan die van Fiat, en een deel daarvan is zonder twijfel afkomstig uit Europese steun voor het achtergebleven zuiden. Ik ben er daarom niet zeker van of het huidige niveau van economische integratie in de Europese Gemeenschap wel zo stabiel is, zelfs als het niet verder groeit.

Die groei zou nu allereerst op monetair terrein plaats moeten vinden. Dat is logisch: twaalf verschillende muntsoorten binnen één markt bevorderen het ruilverkeer niet. Eén Europese munt veronderstelt echter ook een mate van synchronisatie van het financieel-economisch beleid in de lidstaten, die niet alleen vanwege de olijvengrens onwaarschijnlijk is. Slechts enkele van de twaalf voldoen op dit moment aan de minimumeisen voor deelname aan een Europese Monetaire Unie die in Maastricht zijn opgesteld. Het is uitgesloten dat alle lidstaten binnen de afgesproken periode orde op zaken hebben gesteld. Dan komt er geen monetaire integratie, hoogstens één tussen een paar financieel gezonde lidstaten (die voor het merendeel boven de olijvengrens zullen blijken te liggen). In beide gevallen wordt het beoogde integratieproces een zware klap toegediend.

Op de fundering van economische eenwording, dat was de theorie van de federalisten, zou welhaast organisch dat ene politieke huis van Europa oprijzen. Die verwachting is in het Europese jubeljaar op bittere wijze gelogenstraft. Wat voor excuses er ook voor worden aangevoerd, het grove feit ligt daar dat de Europese Gemeenschap niet in staat en bereid is een eind te maken aan de eerste oorlog in Europa sinds 1945, een oorlog waarin staten die net door de Europese Gemeenschap zijn erkend, bruut worden geterroriseerd. Het falen van het in Maastricht voorgenomen gemeenschappelijke buitenlands en veiligheidsbeleid kon niet pijnlijker worden gedemonstreerd.

Onder de olijvengrens neemt Griekenland de sancties tegen Klein-Joegoslavië niet ernstig. Zover mogelijk erboven stemt

[p. 33]

Denemarken de verdragen van Maastricht af, formeel en openlijk. Twee vormen van weerzin tegen verdergaande integratie. Een derde vorm daarvan werd deze week op het strand van Scheveningen onthuld: het grootste zandkasteel van Europa. ‘Bouwen aan een verenigd Europa’, de leus waaronder het is opgetrokken, heeft een wat andere smaak gekregen dan de bedenkers bedoeld zullen hebben.

3 juni 1992