Verraad op de Balkan

Nette staten

Wanneer begon de burgeroorlog in Joegoslavië? De geschiedschrijver heeft een zekere keuzevrijheid. De eerste bloedige incidenten tussen ‘Serviërs’ en ‘Kroaten’ deden zich in april 1991 voor in een gebied dat nu door de Verenigde Naties moet worden gepacificeerd. Op 19 mei van dat jaar koos bij een referendum in Kroatië 93,2 procent voor de onafhankelijkheid; de Slovenen hadden zich bij een nog iets hogere opkomst met 94,6 procent al in december 1990 voor datzelfde ten aanzien van Slovenië uitgesproken. Op 25 juni proclameerden beide nieuwe staten hun onafhankelijkheid, en onmiddellijk daarna begon het Joegoslavische Federale Leger oorlogshandelingen tegen hen. Vanaf dat moment was in ernst van een burgeroorlog sprake. Maar toen ook al was het twijfelachtig in hoeverre het hier werkelijk om een burgeroorlog ging.

Het zou gaan om eeuwenoude tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen, die na de ineenstorting van het communisme weer aan het daglicht konden treden. Dat is één verklaring van de burgeroorlog die algemeen aanvaard wordt. Maar ik denk dat die verklaring niet deugt. Ik denk dat het oorzakelijk verband precies andersom ligt. Er is geen oorlog ontstaan omdat er Serviërs en Kroaten bestaan die elkaar haten. Het ligt anders. Een aantal extremisten is een oorlog begonnen alsof een onderscheid tussen ‘Servirs’ en ‘Kroaten’ het enige politiek relevante verschil tussen mensen mag zijn, en in dat conflict worden mensen gedwongen zich te identificeren als ‘Serviër’, ‘Kroaat’ (of ‘Moslim’, of ‘Sloveen’). Met andere woorden: het is de oorlog die etnische conflicten creëert, in plaats van dat etnische conflicten tot oorlog leiden. Alleen zó is het begrijpelijk dat in Sarajevo Bosnische Serviërs en Bosnische Kroaten samen met Moslims uit Bosnië zich teweer stellen tegen Serviërs die zich identificeren met een Groot-Servië.

[p. 30]

Dit alles is fascinerend vanuit sociaal-wetenschappelijk gezichtspunt, maar daar gaat het nu bepaald niet om. Het gaat er om dat al bijna een jaar midden in Europa, in een land waar twee jaar geleden nog miljoenen West-Europeanen op hun blote kont lekker aan zee lagen, duizenden doden zijn gevallen en honderdduizenden van huis en haard zijn - en worden - verjaagd zonder dat dit tot algemene politieke consternatie leidt.

Het gaat erom dat ‘Europa’ zich met een zekere opluchting machteloos verklaart om aan deze oorlog een eind te maken. Het gaat erom dat de gloednieuwe diplomatieke constructies die zijn bedacht om de vrede in Europa te handhaven, zoals de CVSE (de Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) in het eerste en slechtste geval nutteloos blijken te zijn.

Het gaat erom dat ook de Verenigde Naties, ontwaakt uit de Doornroosjeslaap van de Koude Oorlog, bij de tweede krachtproef - de eerste was de oorlog tussen Irak en Koeweit - falen. Het concept ‘vredesoperaties’, dat centraal staat in het instrumentarium van de VN heeft als noodzakelijke voorwaarde dat ingrijpen van de VN alleen maar mogelijk is als alle partijen in een conflict daarmee instemmen, en allen ook de vijandelijkheden staken. Dit concept gaat uit van nette staten, die niet met de ene hand een wapenstilstand tekenen en met de andere de trekker overhalen. Het gaat er van uit dat ‘vredesoperaties’ niets met de uitoefening van militair geweld van doen kunnen hebben, ook al worden ze uitgevoerd door militairen.

Elke dag wordt het duidelijker dat vredesoperaties op deze grondslag in het voormalige Joegoslavië onmogelijk zijn.

Met name de Serviërs - maar zij niet alleen - lappen alle afspraken aan hun laars, en gaan door met hun veroveringsoorlog. Zij zullen daarmee doorgaan, totdat ze hun doelen in Bosnië, en vervolgens in Macedonië, Kosovo en Vojvodina hebben bereikt. Tegen die tijd is de Derde Balkanoorlog volop in gang. De kans is groot dat die niet tot de Balkan beperkt blijft, zoals de Tweede Balkanoorlog uiteindelijk een van de wortels van de Eerste Wereldoorlog vormde.

20 mei 1992