Verraad op de Balkan

Vrede handhaven?

Als er al vredestroepen van de Verenigde Naties naar Joegoslavië gaan, houdt dat niet in dat er werkelijk vrede komt. Voor de deelnemers aan de oorlog zal zo'n vrede namelijk op niets anders neerkomen dan op voortzetting van de oorlog met andere middelen.

Begin deze week organiseerde het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael een symposium over de politiek-militaire aspecten van de oorlog in Joegoslavië. Niemand van de deelnemers kan daar enig optimisme aan hebben overgehouden.

[p. 27]

Peace keeping - het handhaven van de vrede -, dat is het doel van de VN, en dat is wat de voorziene 10.000 VN-militairen in Joegoslavië zouden moeten doen. Maar om de vrede te kunnen handhaven moet deze er eerst zijn. Dat is het probleem van peace keeping-operaties. Ze hebben iets van een brandweer die pas uit mag rukken als de brand geblust is. Peace keeping komt eigenlijk neer op nathouden en nablussen.

De voorwaarden waaraan voldaan moet zijn voordat de Veiligheidsraad het groene licht geeft, zijn stringent. Alle betrokken partijen moeten met de stationering instemmen en er moet sprake zijn van een duurzaam bestand. Het is de vraag of aan deze voorwaarden kan worden voldaan. Het vijftiende bestand houdt langer stand dan de voorgaande veertien. Niettemin is sprake van kleinere en grotere schendingen, compleet met onopgehelderde provocaties als het door de Joegoslavische luchtmacht neerschieten van een helikopter met EG-waarnemers. De wapenstilstand is bijzonder broos.

Dat komt ook omdat het allesbehalve duidelijk is hoe het staat met de partijen die aan strijd en bestand meedoen. Dit laatste is in ieder geval getekend door vertegenwoordigers van Kroatië, het Joegoslavische Federale Leger en Servië. Volkenrechtelijk is dat heel vreemd: een leger zonder staat als partij, en twee staten die dat op dat moment officieel nog niet zijn. Het federale leger is bovendien aan het uiteen vallen, zodat onduidelijk is welke militairen zich gebonden achten aan de handtekening van de generaal die voor het leger tekende.

Wie zeker tekenden, dat zijn de ‘presidenten’ en militaire commandanten van de Servische gebieden in Kroatië. Het zijn echter juist deze zogenaamde autonome Servische gebieden die tot UNPA's (United Nations Protected Areas) zullen worden ingericht, als de VN-plannen doorgaan. Die tienduizend man worden dan daar gestationeerd, ‘om Serviërs in deze gebieden te beschermen’ - zoals het heet in de tekst van de resolutie van de Veiligheidsraad.

Het is een zonderlinge formulering. De Serviërs in deze gebieden zijn immers, gesteund door het federale leger, nog steeds, en ondanks het bestand, druk doende andere bewoners weg te treiteren. Die hoeven van de Veiligheidsraad blijkbaar niet beschermd te worden. Zonder twijfel verklaart deze formulering voor een niet gering deel de instemming van de Serviërs met het

[p. 28]

VN-plan. Volgens sommigen zien Milošević en de zijnen hierin een mooie gelegenheid om hun oorlogsdoelen alsnog te bereiken. Het gaat nog steeds om de annexatie van die ‘autonome gebieden’ in Kroatië. Wanneer die voor een periode van tien tot vijftien jaar door de VN worden bezet, kunnen de Kroaten ze niet terug veroveren. Onderwijl kan het wegjagen van de niet-Servische bewoners en het vernietigen van bevolkingsregisters en andere bewijzen van de oorspronkelijke situatie ongestoord doorgaan. Uiteindelijk kan dan langs democratische weg, via een referendum, tot aansluiting bij Servië worden besloten.

Maar dit zonnige scenario is niet aanvaard door Milan Babić die zich als leider van Krajina, een van de drie ‘autonome Servische gebieden’, beschouwt. Hij wil geen VN-soldaten op ‘zijn’ territorium. De jure bestaan hij en zijn collegaroverhoofdmannen in West- en Oost-Slavonië niet; vandaar dat zij ook geen partij zijn bij de vredesonderhandelingen. Maar de facto zijn zij er wel degelijk. Het is ook duidelijk dat zij hun machtspositie ontlenen aan de steun van Servië en het federale leger. Die houden zich van de domme, zoals Teheran altijd heeft volgehouden dat de sjiietische terroristen in Libanon op eigen houtje moorden en gijzelen.

Officieel heeft Milošević zich van Babić gedistantieerd en hem krachtig toegesproken. Kenners van de Balkan vermoeden echter afgesproken werk. Babić hangt de harde jongen uit, zodat Milošević zich altijd nog achter hem kan verschuilen. Zolang dit spelletjes doorgaat - het wordt in vele varianten gespeeld, ook binnen het Federale Leger - zijn de voorwaarden voor het stationeren van een VN-vredesmacht niet vervuld.

Dan komt geleidelijk voor de VN een zeer onaangename keus in zicht. Als er geen vrede kan worden gehandhaafd, omdat er nog geen vrede is, blijft volgens het Handvest van de Verenigde Naties maar één weg open: gewapenderhand de vrede opleggen, peace enforcement. Niemand wil daar nu hardop aan denken, want zoiets vereist een kolossale militaire inspanning van de VN. Op het symposium in Clingendael viel het getal van driehonderdduizend; zoveel militairen zouden er minimaal voor zo'n karwei nodig zijn. Nog altijd minder dan de 25 divisies waarmee de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog in Joegoslavië opereerden, om eens even een volstrekt verkeerde vergelijking te trekken.

[p. 29]

Het alternatief van vrede afdwingen is er ook: midden in Europa een afschuwelijke oorlog op zijn beloop laten.

21 januari 1992