Verraad op de Balkan

Jezuïetenklooster

Terwijl de Europese Raad in Maastricht over Europa delibereerde, werd in Joegoslavië het veertiende of vijftiende bestand gebroken. De oorlog daar heeft al meer dan tienduizend doden geëist, schijnt het; de meesten waarschijnlijk burgers. Want de krijgshandelingen van de aanvallende partij zijn er allereerst op gericht de rechtstreekse confrontatie met militaire tegenstanders te ontlopen. Vandaar de voorliefde voor bombardementen met artillerie op niet-militaire doelen.

Deze week hebben de federalen eindelijk dan toch werkelijk de oude stad van Dubrovnik weten te raken. De Kroatische media overdrijven zonder twijfel de schade aan de wereldhistorische gebouwen. Maar Dick Verkijk, de beste Nederlandse verslaggever in Joegoslavië, gaf in zijn radioreportage gedetailleerde informatie: de schilderachtige zijstraatjes vol puin, brandende huizen aan de Stradun, die ik, met zijn zachtglanzende marmeren oppervlak en zijn simpele maar fascinerende gevelwand de mooiste straat van de wereld vind. Het Rectoren Paleis, de kathedraal, het Franciscaner- en het Dominicanerklooster: allen geraakt. Zelfs de Onofrius-bron aan de noordelijke stadspoort is door een granaat getroffen. Het enige wat blijkbaar met de schrik vrij kwam is het Jezuïetenklooster, dat zich volgens de International Herald Tribune en de Volkskrant ook binnen de formidabele muren van de oude stad bevindt. Van Amerikaanse barbaren begrijp ik zulk nieuws wel, maar niet van een krant met katholieke wortels. De Volkskrant drukte precies dezelfde

[p. 25]

plattegrond van Dubrovnik af als de International Herald Tribune. Daarop komt geen Jezuïetenklooster voor, maar toch is kritiekloos de tekst vertaald, waarin van dit gebouw melding werd gemaakt. Dat Connie Palmen in haar roman De Wetten een Jezuïet verzint die de tonsuur heeft ondergaan is één; treurig is echter dat bij de redactie van een voormalige katholieke krant niemand meer zit die weet dat Jezuïeten geen kloosterorde vormen en dus ook geen kloosters hebben (of tonsuur dragen).

Zulke details speelden in Maastricht evenmin een rol als de zaak zelf: de Joegoslavische oorlog was er van de agenda geschrapt. De beraadslagingen over het Europa van de Twaalf mochten niet bedorven worden. Over Joegoslavië wordt elders en later nog wel door de EG-staten gesproken. Het is begrijpelijk, maar ook symptomatisch. Terwijl het ene deel van Europa regelingen treft om nog welvarender te worden, stort de rest van Europa economisch en politiek in elkaar, met de oorlog in Joegoslavië als voorlopig dieptepunt.

De EG heeft er niet veel aan gedaan. Ze heeft er ook niet veel aan kunnen doen. Dat bewijst wel het echec van de Verenigde Naties, die het er in Joegoslavië niet beter vanaf brengen. Volgens de gebruikelijke regels is het zenden van VN-troepen om de vrede te handhaven pas mogelijk als er vrede is. Althans, wanneer er niet meer wordt geschoten. Dit geeft de Serviërs en het Joegoslavische Federale Leger het argument keer op keer het vuur te heropenen. Zolang ze dat doen, kunnen ze doorgaan. Het komt er dus op neer dat de VN en de EG pas wat aan de oorlog in Joegoslavië kunnen doen als het niet meer nodig is.

Volkenrechtelijk zijn er echter wel degelijk mogelijkheden om aan de nihilistische agressie van Serviërs en federalen paal en perk te stellen. Bijvoorbeeld de inzet van militaire eenheden, niet om vrede te handhaven, maar om vrede af te dwingen. De VN heeft dat in de jaren zestig in het voormalige Belgisch Kongo gedaan. De politieke wil daartoe ontbreekt echter, onder andere omdat de militaire uitvoering van zo'n taak in Joegoslavië buitengewoon moeilijk is. Tenminste, als men denkt in termen van het zenden van tienduizenden soldaten naar een vreemd land waar ze op vreemd terrein zouden moeten opereren.

Op het bureau van premier Lubbers (als dienstdoend ‘president’ van de Europese Gemeenschap) ligt sinds vorige week een rapport van EG-waarnemers in Joegoslavië, dat een andere weg wijst. Zij

[p. 26]

constateren dat het federale leger ‘een laf leger is’, dat voor niets anders vecht dan voor eigen overleving en dat daarnaast de ongeregelde Servische eenheden steunt en bewapent die voor de ergste wreedheden verantwoordelijk zijn. Het rapport stelt dat aan de laffe vernietigingsoorlog van de federalen pas een eind komt als zij weten dat zij die niet ongestraft kunnen voeren. ‘Het Joegoslavische Federale Leger moet zich ervan bewust zijn dat het, als het een ziekenhuis beschiet, het risico loopt om binnen twintig minuten zelf vernietigd te worden.’

Ik denk dat deze waarnemers gelijk hebben. Zonder de dreiging van militaire tegenmaatregelen gaan Servië en het Federale Leger door, tenzij hun munitie en brandstof opraken. Er wordt onderhandeld en er worden bestanden overeengekomen, maar dat zijn alleen maar adempauzes. Tegenmaatregelen van EG of VN hoeven echter niet te bestaan uit het zenden van een expeditieleger om de vrede af te dwingen. Juist de tactiek van het Federale Leger, met zijn zwaartepunt op artillerie - ter land, ter zee en uit de lucht - maakt het mogelijk effectief in te grijpen zonder een grote en kwetsbare landmacht in te zetten. Artillerie-opstellingen, oorlogsschepen en vliegbases zijn perfecte doelen voor aanvallen vanuit de lucht. De oorlog in Joegoslavië is een ideale arena voor een luchtoorlog. Was er maar een Jezuïetenklooster, waar men in alle ernst erover zou kunnen beraadslagen om aldus een eind te maken aan deze schandelijke oorlog.

11 december 1991