Tegen het vergeten. Degenstoten en sabelhouwen

De politiek en W.F. Hermans V

Naarmate het debat erover voortduurt, blijkt het steeds onduidelijker te zijn wat die ‘culturele boycot’ van Zuid-Afrika door de gemeente Amsterdam nu precies inhoudt. De gemeenteraadsleden die er tot nu toe hun mond over hebben open gedaan, spreken elkaar en zichzelf tegen. (Waarbij het warhoofd met de grootste mond zich er ook nog op beroept dat ze nog niet in de gemeenteraad zat ‘toen deze unaniem de notitie van burgemeester en wethouders over Amsterdam en het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime onderschreef’.) Het is de vraag of men deze raadsleden hun kennelijke verwarring al te zeer moet aanrekenen. Ten slotte begon de hele affaire met de vraag van een van hen over wat die culturele boycot nu precies inhield. Blijkbaar waren de instructies van b en w niet zo helder dat raadsleden er onmiddellijk uit konden begrijpen wat voortaan wèl en wat niet mocht.

Inmiddels is de neiging gegroeid de ‘culturele boycot’ te beschouwen als een uitvinding van enkele doorgeslagen linkse gemeenteraadsleden. Maar het gaat om een voorstel van burgemeester en wethouders dat indertijd door alle partijen in de raad is aanvaard. En het was het college van b en w dat het moedige besluit nam de fototentoonstelling van Willem Frederik Hermans in het Stedelijk Museum te verbieden als die nog langer zou hebben geduurd. De uitnodiging die Karel van het Reve aan burgemeester Van Thijn richtte, was dan ook volkomen op haar plaats. Maar op de invitatie die ‘Olympische grijns eens van zijn gezicht te halen’ en uit te leggen hoe hij op het idee van die culturele boycot was gekomen, is Van Thijn niet ingegaan. De burgemeester bleek aan publieke discussie evenveel behoefte te hebben als de eerst verantwoordelijke wethouder, mevrouw Luimstra. Slechts verscheen op 24 oktober 1986 een kleine notitie bij de grote ‘Notitie Amsterdam en het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime’. Een jezuïtisch stuk! Enerzijds blijven b en w bij hun culturele boycot, anderzijds volgt een schimmig verhaal. Lieden die op de ‘zwarte lijst’ van de Verenigde Naties voorkomen zal de voet worden dwarsgezet. Of, zoals het glibberig gemeentebestuurlijk proza het uitdrukt: enerzijds kan het niet zo zijn dat een kunste-

[p. 190]

naar(es) op een zodanig voetstuk staat dat hij of zij... of wie dan ook, niet onwelkom (de cursivering is van b en w) zou mogen zijn in Amsterdam. Wat dat ‘niet onwelkom’ inhoudt, blijft in het vage, te meer daar b en w stellen: ‘de grens ligt daar waar de gemeentelijke betrokkenheid ophoudt en die van autonome instellingen begint’. Vervolgens hullen burgemeester en wethouders zich behaaglijk in de mist die ze over die grens hebben geblazen.

Ondertussen is die ‘Olympische grijns’ burgemeester Van Thijn ook van andere zijde verweten. In twee parallel ingezonden stukken heeft Sietse Bosgra, in respectievelijk de Haagse Post en nrc/Handelsblad, de echte waarheid over de ‘culturele boycot’ uit de doeken willen doen. Bosgra is al meer dan twintig, zo niet dertig jaar lang een fervent bestrijder van het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime, evenzeer als van het Portugese kolonialisme, toen dat in zuidelijk Afrika nog bestond. Voor de dictatoriale regimes die sindsdien in Angola en Mozambique heersen, legt hij jammer genoeg alle mogelijke begrip aan de dag.

In zijn stukken verwijt Bosgra burgemeester en wethouders dat het college helemaal geen actieprogramma tegen apartheid te Amsterdam heeft uitgevoerd. Het heeft een notitie aangenomen en verder een half jaar niets gedaan. Pas toen een raadslid ontdekte dat dirigent Alain Lombard, die in De Nederlandse Opera Falstaff zou dirigeren, op de ‘zwarte lijst’ van het Centrum tegen de Apartheid van de Verenigde Naties prijkte, kwam het stadsbestuur in actie. Een ‘paniekreactie’, meent Bosgra. In plaats van ‘met overleg te werk te gaan en alle betrokkenen te benaderen met informatie en argumenten, maakt men er zich gemakkelijk van af door met banvloeken en verboden te komen’.

Zo, zo. De ‘zwarte lijst’ legt Bosgra vervolgens met aandoenlijk gevoel voor verhoudingen uit, heet officieel niet eens ‘zwarte lijst’. Maar in de officiële stukken van burgemeester en wethouders wordt de ‘zwarte lijst’ wel ‘zwarte lijst’ genoemd. Ik weet niet of dit het niet-geïnformeerd zijn van het gemeentebestuur demonstreert dan wel zijn openhartigheid.

Bosgra herhaalt daarna - helaas niet ten overvloede - dat deze niet-zwarte lijst niet mensen registreert met ‘foute’ opvattingen over Zuid-Afrika, maar alleen kunstenaars die, vaak ‘voor grof geld’, in Zuid-Afrika optreden. Als ze beloven dat niet meer te doen, mogen ze van die niet-zwarte lijst af, de opvattingen erop nahouden die hun uitkomen en voor grof geld in de rest van de wereld springen en dansen en zingen.

Even recapituleren: als zangeres x, die tegen apartheid is, in Zuid-

[p. 191]

Afrika optreedt, komt ze op die lijst; als schrijver y, die vóór apartheid is, in Amsterdam blijft wonen, komt hij er niet op en is hij ‘welkom’ bij de gemeente (als schrijver, natuurlijk!). Dit is een zo eenvoudig en redelijk principe dat niet alleen allerlei gemeenteraadsleden er door in de war zijn geraakt, maar ook Bosgra zelf, in allebei zijn ingezonden stukken. ‘Heintje, Hermans en Reve houden daarbij de vrijheid om in Zuid-Afrika hun sympathie te belijden voor het daar heersende apartheidssysteem, wij houden onze vrijheid om onze walging te tonen over hun gedrag.’ Als Bosgra met die ‘wij’ pluralis majesteitelijk zichzelf aanduidt, heeft hij helemaal gelijk. Maar hij wil met deze passage de ‘culturele boycot’ ondersteunen. Dan is die ‘wij’ het gemeentebestuur en betreft de boycot foute opvattingen. Waarom het gemeentebestuur moet verordonneren wat de stadsburger zelf wel kan uitmaken, wordt ook door Bosgra niet uitgelegd.

Er zijn kennelijk vele verschillende ‘culturele boycotten’ afgekondigd: in Amsterdam, in Nederland, door de Verenigde Naties en in Zuid-Afrika zelf. Iedereen, inclusief degenen die er politiek verantwoordelijk voor zijn, verstaat er iets anders onder; niemand kan een begrijpelijke en overtuigende uitleg van die ‘culturele boycot’ geven. Een stadsbestuur dat zich al niet meer door principiële tegenwerpingen tot debat laat prikkelen, zou zich ten minste moeten schamen voor dit bestuurlijk falen.