Tegen het vergeten. Degenstoten en sabelhouwen

[p. 99]

Toneelweek

Hoe kom ik nu bij Hartzeer terecht? Het vraagteken uit het jaaroverzicht moet door middel van een vastbeslotenheidsclausule in een abonnementsbestelling zijn omgezet. Zonder dwang geen kunst; gedwee de propvolle schouwburg in. Ik weet van niets, behalve dat Frans Weisz regisseert en Monique van der Ven acteert. Nog geen recensies: dit is een try out.

Van het begin af aan zie ik iets dat mij treurig stemt. Deze geschiedenis moet zich in Het Gooi afspelen, afgaande op de taal die wordt gesproken, de sfeer die wordt opgeroepen en de voor- en achternamen van de dramatis personae. Pas Fremdkörper als de verwijzing naar gevangenisstraffen van dertig, veertig jaar maken duidelijk dat het toch een Amerikaans toneelstuk is. Zo ontstaat een contextvrije voorstelling waaraan het nietszeggende decor het zijne bijdraagt.

De opvoering voerde mij terug naar schoolvoorstellingen van weleer. Wat een zonderling genoegen nu eens in de zaal te zitten in plaats van op het toneel te staan! Monique van der Ven als het mooiste meisje van de klas, die de del mag spelen op hoge hakken en met lange benen en dat ook deed; mijn ontroering werd versterkt doordat ze feilloos mijn vriendin M. imiteerde wanneer die een glas te veel heeft gedronken.

Alle ergernis die Koning Lear drie dagen later had kunnen opwekken, werd verzacht door deze voorgaande ervaring. Naturalistisch toneel heeft het allang afgelegd tegen de veel levensechtere televisie; elke poging ertoe verkeert onherroepelijk in een pastiche van zichzelf.

De ergernis begint als onze plaatsen op rij vier zijn opgeofferd aan het buitenissige toneelvlak en wij naar de achterste rijen van het balkon worden verbannen. Dit is de tweede Lear die ik zie; de vorige was een grand guignol-achtige voorstelling van het ro, met John Kraaykamp in de titelrol.

Lear is wat mij betreft een onmogelijke tragedie. De door ijdelheid verblinde koning uit de openingsscène, die zich graag door Goneril en Regan laat vleien maar razend wordt over de eerlijke liefde van

[p. 100]

Cordelia, die man immers vraagt om de behandeling die hem later van de twee slechte dochters ten deel valt. Sam Bogaerts had flink gepulkt in de dikke korst die zich in de loop van de tijd op Lear heeft afgezet: ieder Groot Acteur heeft het zijne achtergelaten op het stuk. Het resultaat was verbrokkeld; flauwiteiten afgewisseld met indrukwekkende scènes; een grote nadruk op de tekst en onbegrijpelijke vrijheden en verminkingen daarvan. Ton Lutz die los van alles een groots toneelspeler werd die een grootse Lear speelde; Kees Hulst, om onnaspeurlijke redenen uitgedost als samurai: niets paste deze Edmund zozeer als zijn sterven (‘Ik ga dood. Godverdomme.’). Shakespeare contra Bogaerts: de eerste won op punten.

Het mooiste in deze toneelweek zag ik aan het begin, in flarden op de tv, waar de bbc Samuel Becketts dood vierde met de uitzending van Happy Days. Ik zag het in flarden, bezig met andere dingen; misschien niet de slechtste manier. Bij elke keer dat ik keek, was Billy Whitelaw iets verder weg gezakt in de berg afval, tot zij ten slotte alleen nog een sprekend hoofd was, grote felle ogen en een mond die onafgebroken bleef praten tot het allerlaatste ‘happy days’.