Tegen het vergeten. Degenstoten en sabelhouwen

[p. 25]

Vloek van de sociologie

Kritische sociologen hebben vanaf de jaren zestig met kracht aangevoerd dat sociologie eigenlijk een conservatieve wetenschap is, van huis uit; conservatieve sociologen als Nisbet en Van Doorn waren er vervolgens niet wars van die kritiek als compliment gracieus in ontvangst te nemen. Het aardige van de kritische (en ook wel wat bombastische) socioloog Alvin Gouldner (1920-1980) was dat hij dat ook deed - in The Two Marxisms; ik ben er uitvoerig op ingegaan in mijn essay over het neoconservatisme in Een frisgewassen doedelzak.⁹ Met die opvatting over de conservatieve wortels van de sociologie, die haar echter als deugd moesten worden aangewreven, verhief hij zich toen boven de partizanenstrijd tussen links en rechts in de jaren zeventig en nam als een Bodin in het zestiende-eeuwse Frankrijk het standpunt van een politique in. Wat voor Jean Bodin de staat was, is voor Gouldner de sociologie. In de sociologische visie waardeerde hij de nadruk op het blijvende van institutionele bindingen - ongeacht hun vorm -, op het weerbarstige van een samenleving die zich niet laat maken; en anders dan de kritische sociologen, vond hij dat geen sta-in-de-weg voor ‘de revolutie’, maar een heilzaam tegengif voor hen die bezeten zijn van veranderingsdrift.

In ‘de revolutie’ heb ik nooit geloofd; omgekeerd bevangt mij nu af en toe een kille woede over de huidige zelfgenoegzame en algemene verheerlijking van de bestaande orde als de hoogst mogelijke. Gouldners beschouwing blijkt op een andere manier voor mij persoonlijk op te gaan. De studie van de sociologie - ik merk het in de vergelijking met de meeste journalisten, literaten en politici - heeft mij getemd en heeft de neiging tot extreme oordelen over onverkende posities teruggedrongen. In plaats daarvan de naarstige speurtocht naar de verborgen en onbedoelde consequenties van goede bedoelingen en nooit genoeg doordachte plannen. Het eindpunt is niet zo erg, dat dit het tegengestelde is geworden van A.J.P. Taylors karakteristiek van zichzelf: ‘Strong opinions, weakly held’.

9 Bart Tromp, Een frisgewassen doedelzak, Amsterdam: De Arbeiderpers, 1988