Het sociaal-democratisch programma. De beginselprogramma's van SDB, SDAP en PVDA 1878-1977

[p. 496]

II Program der Sociaal-Demokratische Arbeiderspartij in Nederland, 1895

Bron: partijboekje E. Sterk, 1897; niet gedateerde gedrukte dubbelzijdige uitgave, sdap-archief, nr 1.

i	De ontwikkeling der maatschappij heeft geleid tot de kapitalistische voortbrengingswijze, waarbij de grond en de andere arbeidsmiddelen zich bevinden in handen van enkele personen, tegenover welke zich de klasse heeft gevormd van hen, die, van alle bezit ontbloot, totaal van de bezittende klasse afhankelijk zijn.
ii	Deze kapitalistische voortbrengingswijze heeft ten gevolge, dat de bezittende klasse zich steeds meer verrijkt ten koste der niet-bezitters, wier armoede toeneemt met hun groeiend aantal en die worden vermeerderd met die leden van den ondergaanden middenstand, welke, door de onmogelijkheid om de konkurrentie tegen het grootkapitaal vol te houden, hun klein-bezit hebben verloren en tot proletariërs zijn gemaakt.
iii	Toenemende werkloosheid tegenover overmatig lange arbeidsdagen; gebrek aan koopkracht bij de massa, waardoor de ontzaglijke vermeerdering van het maatschappelijk arbeidsvermogen haar niet ten goede komt en de snelle opeenvolging van krisissen en faillissementen bewijzen, dat onder het stelsel der bestaande partikuliere voortbrengingswijze de menschheid de produktie niet meer kan beheerschen.
iv	Nevens deze teekenen van ondergang der bestaande voortbrengingswijze voeren de noodzakelijkheid om de machinerie op groote schaal in exploitatie te brengen, de snelle samentrekking van alle arbeidsmiddelen in handen van een steeds kleiner wor-

[p. 497]

	dend getal personen en de vereeniging van deze tot alle konkurrentie dodende maatschappijen (trusts enz.) noodwendig tot de maatschappelijke organisatie der voortbrenging (Socialistische Maatschappij).
v	Onder den invloed dezer ekonomische revolutie heeft een deel van het proletariaat zich vereenigd met het doel om de tot stand koming der socialistische voortbrengingswijze te bevorderen.
vi	Bij dit streven stuit het op den tegenstand der bezittende klasse, die hierbij gebruik maakt van de staatsmacht, om het bestaande ekonomische stelsel te handhaven, waarbij zij steunt op dat gedeelte van het proletariaat, dat nog niet tot bewustheid van zijne taak als revolutionnaire klasse is gekomen.
vii	Hieruit heeft zich de klassenstrijd ontwikkeld, die zich zoowel openbaart in den strijd eener zelfstandige arbeiderspartij om de politieke macht en ter opwekking van het klassebewustzijn bij de arbeiders, als in den strijd der vakvereenigingen tegen de patroons ter verkrijging van betere arbeidsvoorwaarden.
viii	Het is de Internationale Sociaaldemokratie, waarin de arbeiders der geheele wereld, die tot bewustzijn van hunne taak in den klassenstrijd zijn gekomen, zich hebben georganiseerd.
ix	De Sociaaldemokratische Arbeiderspartij in Nederland stelt zich ten doel, ook het Nederlandsche proletariaat te doen deelnemen aan dien internationalen strijd der arbeidende klasse.
x	Zij wil daarbij zooveel mogelijk elke ekonomische of politieke beweging der arbeiders ter verkrijging van betere levensvoorwaarden zoodanig ondersteunen, dat daardoor hun klassenbewustzijn wordt opgewekt en hunne macht tegenover de bezittende klasse wordt versterkt.
xi	Zoolang het den arbeiders nog niet mogelijk is, de staatsmacht in handen te nemen, zal zij trachten, alle politieke rechten te veroveren en deze te gebruiken, zoowel om het geheele proletariaat in den klassenstrijd te organiseeren, als om invloed te verkrijgen op de wetgeving ter invoering van onmiddellijke verbeteringen in den toestand der niet-bezittende klasse en ter bespoediging der ekonomische revolutie.
xii	Uitgaande van deze overwegingen stelt de Sociaaldemokratische Arbeiderspartij in Nederland het volgende:

[p. 498]

Strijdprogram

i	Invoering van algemeen direkt enkelvoudig kiesrecht voor mannen en vrouwen, die hun 20e jaar hebben bereikt, met geheime stemming. De stemming geschiedt op eenen daarvoor bij de wet geregelden rustdag. Vertegenwoordiging der minderheden. De gekozenen zijn lasthebbers der kiezers en ten allen tijde afzetbaar. Afschaffing der Eerste Kamer. Rechtsstreeksche wetgeving door het volk, door invoering van het recht der burgers om wetten voor te stellen (volksinitiatief) en van hun recht om belangrijke maatregelen van het wetgevend lichaam goed of af te keuren (referendum). Uitgebreide zelfregeering der gemeenten.
ii	Volledige vrijheid van vereeniging en vergadering, van woord en schrift. Strafbaarstelling van hen, die inbreuk maken op deze rechten.
iii	Afschaffing van alle wetten, die de vrouw politiek en ekonomisch in ongunstiger positie plaatsen dan den man.
iv	Verplicht lager onderwijs tot het 14e jaar. Verplicht voortgezet onderwijs tot het 18e jaar. Algemeene invoering van het ambachtsonderwijs. Kostelooze openstellingen van alle inrichtingen van openbaar onderwijs met gratis verstrekken der leermiddelen, en zoo noodig, van verpleging der leerlingen.
v	Kostelooze rechtspleging. Invoering der Volksjury. Schadeloosstelling van onschuldig veroordeelden en preventief gevangenen.
vi	Afschaffing van het militaire stelsel, invoering van algemeene weerplicht in plaats van het staande leger. Beslissing van internationale geschillen langs scheidsrechtelijken weg.
vii	Scheiding van kerk en staat.
viii	Sterk opklimmende belasting op de inkomsten, het vermogen en de erfenissen, met vrijstelling van de lagere inkomens en vermogens. Invoering van het staatserfrecht. Afschaffing van alle belastingen op de noodzakelijke volksbehoeften.
ix	Landnationalisatie. Vergoeding aan de pachters, wegens door hen aangebrachte verbeteringen van den bodem. Uitbreiding van het onteigeningsrecht tot het brengen van onbebouwden

[p. 499]

	grond in handen der gemeenten. Verbod van verkoop van grond door publieke lichamen aan partikulieren. - Afschaffing van tienden en heerlijke rechten en van alle bevoorrechting in zake het jachtrecht.
x	Nationalisatie der monopolies van industrie en vervoer in het algemeen belang. - Uitvoering van rijks-, provinciale- en gemeentewerken in eigen beheer. - Vaststelling van een minimumloon en maximum arbeidstijd voor alle werklieden in dienst van openbare lichamen en bij openbare werken. - Verschaffing van produktieven arbeid aan werkloozen.
xi.	Kostelooze geneeskundige behandeling en verpleging bij ziekte en bevalling en kostelooze begraving, waar deze worden verlangd. Krachtige voorzorgen ten bate der algemeene gezondheid en veiligheid; verbetering der arbeiderswoningen en wijken. Strenge keuring der levensmiddelen.
xii	Een arbeidswetgeving, omvattende alle arbeiders, mannen en vrouwen, en allen arbeid, zoowel in de groot-, klein- en huisindustrie als in landbouw en veeteelt. Invoering van den achturigen arbeidsdag. - Verbod van loonkorting door boeten, gedwongen winkelnering enz, (truckstelsel). - Regeling van den vrouwenarbeid op den voet van gelijkheid van loon bij gelijken arbeid en in verband met de lichamelijke gesteldheid. - Verbod van den arbeid van kinderen beneden 14 jaren. - Uitbreiding van de arbeidsinspektie en benoeming der inspekteurs door de arbeiders en arbeidsters. - Invoering van Bureaux van Arbeidsstatistiek en van kamers van arbeid, met toekenning van bindende kracht aan haar besluiten. - Verzekering van arbeiders tegen ziekte en ongelukken, invaliditeit en ouderdom, op kosten van den staat en de werkgevers, en onder kontrôle van belanghebbenden. Verantwoordelijkheid der werkgevers voor alle ongelukken, den arbeider in hun dienst overkomen. - Zorg der gemeenschap voor werklooze arbeiders.