Hoe de wereld in elkaar zit. 25 Jaar maatschappij, politiek en cultuur

[p. 131]

Mao honderd jaar!

De ‘Volksrepubliek China’ heeft in de praktijk allang afscheid genomen van het communisme als economisch model. Ook politiek bevindt zij zich in een fase die bij gebrek aan beter nog maar het best als ‘posttotalitair’ kan worden aangemerkt. De hoogbejaarde Deng Xiaoping, nog steeds de machtigste man in China, ook al is zijn enige officiële functie het erevoorzitterschap van de Chinese Bridge Associatie, heeft in de afgelopen vijftien jaar de volksrepubliek gemoderniseerd in een mate waarvan andere communistische machthebbers nu nog slechts kunnen dromen. Dat verklaart wellicht waarom China nog steeds communistisch is. Maar één ding heeft Deng niet gedaan. Hij heeft geen geheime rede op een partijcongres gehouden, waarin hij ideologisch brak met zijn voorganger. Dat was wat Nikita Chroetsjov in 1956 deed met Stalin, op het twintigste partijcongres van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie. Achteraf is die rede het begin geweest van de ineenstorting van het wereldcommunisme.

De Chinese machthebbers hebben al vrij snel na zijn dood afscheid genomen van het politieke program van Mao Zedong (1893-1976). Maar officieel is hij nog steeds de aartsvader van het regime, zij het met de kwalificatie dat hij ‘fouten’ heeft begaan. Net als van Stalin heet het dat hij ‘30 procent fout, 70 procent goed’ was, als de balans wordt opgemaakt. Kennelijk wordt een definitieve breuk met de Lenin en Stalin van de Chinese revolutie te gevaarlijk geacht voor het regime. Vandaar de feestelijkheden in de volksrepubliek ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van Mao; vandaar de officiële woede in Peking over de aan hem gewijde bbc-documentaire. Het is een mooie film, die voor de liefhebber niet veel nieuws bevat, maar aan het al bekende fascinerende beelden toevoegt. De Culturele Revolutie begon bijna dertig jaar geleden met de fameuze zwemtocht van Mao in de Yangtserivier. Die is nu eindelijk te zien, vergezeld van ontluisterend commentaar: Mao was zo dik dat hij zonder een arm uit te steken toch wel bleef drijven. De felle stroom zorgde ervoor dat hij tien kilometer verder kwam zonder er moe van te worden. Mooi is ook het tafereel met zijn soldaten, die gekleed en in het gelid te water gaan.

Jarenlang heb ik gelezen over de ‘massacampagnes’, het kenmerkende mobilisatie-instrument van het maoïstisch regime, waarbij de hele bevolking dagen en weken in touw was voor een of ander doel. Hier zag ik eindelijk beelden van zo'n campagne, de beroemde tegen

[p. 132]

spreeuwen, die het zaaigoed wegvraten. Wekenlang werden de vogels met geratel, het slaan met pannendeksels en het wapperen met vlaggen opgejaagd, totdat ze uitgeput op de grond vielen, en ten dienste van de opbouw van het socialisme konden worden afgemaakt. Een vrachtauto vol dode spreeuwen: het is een onvergetelijke samenvatting van wat het maoïsme inhield. (Het succes van de campagne was zo groot dat vervolgens een insectenplaag uitbrak. Ook daartegen werd een massacampagne gevoerd.)

Wat ze in Peking ook niet leuk vonden waren de uiteenzettingen van Mao's dokter over diens seksuele liefhebberijen: orgieën met jonge, domme boerenmeisjes, die het een hele eer vonden met zijn allen de oude dikzak te bevredigen. Volgens de arts plaatste Mao zich daarmee in een typische Chinese traditie, want op het Chinese platteland was geslachtelijke omgang eigenlijk het enige vertier dat ‘de idiotie van het boerenleven’ (Marx!) verbrak. Het is een prachtig verhaal, verteld in een Chinees waarin men twee of drie keer de termen ‘entertainment’ en ‘playmates’ hoort vallen.

Ook in ander opzicht legt de documentaire de nadruk op het traditionele van Mao's leiderschap. Hij past meer in de Chinese imperiale traditie dan in de marxistische revolutionaire. Van Marx en het marxisme wist hij eigenlijk niks, maar des te meer was hij thuis in de Chinese geschiedenis en in de machiavellistische teksten over hofpolitiek. Hij vergeleek zichzelf graag met de eerste keizer van China, de man die de Grote Muur bouwde, en pochte vaak dat die maar 460 intellectuelen had laten afmaken, hij daarentegen wel 46.000.

Omdat dit alles verleden is, en Mao al vijftien jaar lang is opgezet in een protserig mausoleum, krijgen deze beelden en commentaren iets ontwapenends - dit alles heeft geen politieke relevantie meer. Toch moet men zich realiseren dat het hier gaat om de grootste massamoordenaar van de twintigste eeuw. Alleen al zijn ‘Grote Sprong Voorwaarts’-campagne, die in 1958 werd begonnen om China in één klap in het rijk van het socialisme te voeren, kostte ruim veertig miljoen doden. Er is ook geen enkele reden om te twijfelen aan het getal dat wordt genoemd als het gaat om het aantal mensen dat op een of andere manier slachtoffer is geworden van de Culturele Revolutie: honderd miljoen. De bekendste van hen was Deng Xiaoping. ‘De Tweede Leidende Persoon In De Partij Die De Kapitalistische Weg Bewandelt’, zoals hij toen werd aangemerkt. Hij overleefde.

22 december 1993