Hoe de wereld in elkaar zit. 25 Jaar maatschappij, politiek en cultuur

De laatste charge van Tony Benn

Inmiddels is Benn aan zijn laatste gevecht begonnen. Hij en zijn oude makker Eric Heffer hebben zich kandidaat gesteld voor het leiderschap en plaatsvervangend leiderschap van de Labour Party. Niemand twijfelt eraan, ook zijzelf niet, dat zij het af zullen leggen tegen het zittende duo, Neil Kinnock en Roy Hattersley.

Als altijd stelt Benn een principe hoger dan de overwinning. Het is hem erom te doen aldus zijn partij op de uiterst linkse koers te houden die ze met de verkiezingsprogramma's van 1983 en 1987 koos. Het voorspelbare resultaat is een dramatische verduidelijking van Labours verdeeldheid. Dit deert Benn niet; na de rampzalige verkiezingsnederlaag van 1983 stak hij zijn partij een hart onder de riem met de constatering dat nog nooit zo veel kiezers voor zo'n radicaal programma hadden gestemd.

De neergang van Tony Benn begon zeven jaar geleden. Hij had toen vrijwel alles binnengehaald waarvoor de linkervleugel van Labour tien jaar had gestreden, tot en met de opvolging van partijleider James Callaghan door de onbekwame maar linkse Michael Foot in plaats van de politieke reus Denis Healey. Niet tevreden en alweer gedreven door hoge principes ging Benn de strijd met Healey aan over het vice-voorzitterschap. Dit feest van de democratie verscheurde de partij, verscheurde ook de linkervleugel in ‘hard’ (Benn cs) en ‘zacht links’ (Kinnock). En Benn verloor, met 49,574 procent tegen 50,426 procent voor Healey.

Het eind van Benns politieke loopbaan lijkt met zijn onafwendbare charge aanstaande. Dit einde zou bij iedere andere Britse politicus zijn bezegeld met een verheffing naar het Hogerhuis. Voor Benn is dit echter uitgesloten. In het begin van de jaren zestig voerde hij een heroïsch gevecht om van de adellijke titel af te komen die hem na de dood van zijn vader, lord Stansgate, toekwam en die hem uit het Lagerhuis naar het Hogerhuis verbande.

[p. 53]

Met dit gevecht begint het kortelings gepubliceerde eerste deel van zijn dagboeken. Als hij het wint is hij nog Anthony Wedgwood-Benn, aanhanger van Harold Wilson en nog geen ‘echte’ socialist naar eigen bevinding (hoewel hij dan toch al meer dan een dozijn jaren lid van het Lagerhuis voor Labour is). Richard Crossman, ook minister in de regering-Wilson van 1964 tot 1970, introduceerde - postuum - het genre van de ministeriële dagboeken. Hij had er een politiek-wetenschappelijk oogmerk mee: aan te tonen dat de macht van de premier het (ongeschreven) boek van de Britse constitutie ver te buiten was gegaan. Crossman was bovendien een schurk en een intrigant. Zijn dagboeken getuigen daarvan, niet het minst in hun leesbaarheid. Sinds Crossman zijn ministeriële dagboeken echter afgegleden tot botte voorwerpen ter ondersteuning van het eigen gelijk.

In 1964, na de verkiezingszege van Labour, wordt Benn Postmaster-General, minister van Posterijen. Het voornaamste thema van dit dagboek is zijn strijd om de beeltenis van de vorstin van Britse postzegels te verwijderen. Hij verliest. Daarna wordt hij minister van Technologie, en de voornaamste steunbeer van het mislukte Concorde-project. Benn heeft als minister en lid van het kabinet zitting gehad in alle Labour-regeringen vanaf 1964. Hij is nooit afgetreden, maar hij heeft al die regeringen achteraf bestreden als verraders van het socialisme. Wat in deze dagboeken opvalt is zijn naïveteit - na vijftien jaar in het Lagerhuis. Men begrijpt Harold Wilson die van Benn heeft gezegd dat hij met het jaar onrijper wordt.

In de jaren zeventig werd Benn de Johannes de Doper van een nieuwe Labour Party. Hilary Wainwright beschrijft daarvan de contouren: een ‘regenboogcoalitie’ bestaande uit vrouwen, etnische minderheden, homoseksuelen, vakbondsleden (linkse), pacifisten, jongeren, regionalisten, invaliden; bijeengehouden door een afkeer van ‘parlementarisme’ en een voorkeur voor ‘directe democratie’ die echter niet verenigbaar blijkt te zijn met algemeen stemrecht voor de partijleden. Labour heeft altijd - dat is het centrale argument van Wainwright - sociaal-democratische en communistische benaderingen in zich verenigd; een nieuwe partij moet echter afscheid nemen van de eerste. Juist omdat haar boek betrekkelijk helder in elkaar zit, moet de lezer dit recept voor een nieuwe Labour Party wel herkennen als blauwdruk voor een politieke ramp.

Over de tendens in deze richting presideert Tony Benn nu al veertien jaar. Voor Trotsky was het optreden van Lenin een noodzakelijke voorwaarde om de Russische Revolutie te doen slagen. Elke revo-

[p. 54]

lutie heeft echter ook zijn noodzakelijke antiheld. Geen Russische Revolutie zonder Lenin, maar ook niet zonder Tsaar Nicolaas ii. Zo ook geen Franse Revolutie zonder Lodewijk xvi. En ten slotte is de revolutie van Margaret Thatcher ondenkbaar zonder Tony Benn. Hij representeert de middelpuntvliedende krachten in Labour: te krachtig om ze te negeren, te zwak om een politiek alternatief te bieden; net genoeg om de oppositie tot machteloosheid te doemen.

4 mei 1988