Hoe de wereld in elkaar zit. 25 Jaar maatschappij, politiek en cultuur

Een pleidooi voor amateurisme

Toen Wim Kok, de voorzitter van de fnv, een paar maanden geleden terugkeerde in de vuurlinie, zei hij in een interview dat de ziekte die hem langdurig geveld had ook haar voordelen had gebracht: voor het eerst in jaren had hij een boek kunnen lezen. Deze mededeling herinnerde ons eraan dat iedereen weliswaar de mond vol heeft over arbeidstijdverkorting maar dat een aantal Nederlanders daarvan is uitgesloten. Men vindt hen in de hoogste regionen van bestuur, politiek en bedrijfsleven. Voor hen eindigt de werkdag niet om vijf uur of halfzes, noch de werkweek met het aanbreken van de vrijdagavond. Hooguit verplaatsen zij zich met loodgieterstassen vol ‘stukken’ om bij huis en haard verder te werken.

De eerste keer dat ik met mijn neus op de gevolgen van arbeidstijdverkorting werd gedrukt was in 1976. Aan de instelling waar ik toen werkte hadden 64-jarigen net het recht verkregen een kwartier eerder naar huis te gaan. 1976 was niet alleen het bicentennial, de viering van het tweehonderdjarig bestaan van de vs, maar ook het jaar waarin het tweehonderd jaar geleden was dat Adam Smith zijn grote werk The Wealth of Nations deed verschijnen. Dit werd bij ons op gepaste wijze gevierd: een forum van geleerden debatteerde over de verdiensten en hedendaagse relevantie van de grondlegger van de economische wetenschap, en daarna sprak weer een andere geleerde een feestrede uit.

Al die tijd lag naast het spreekgestoelte een kostbare eerste editie van het besproken boek opgebaard op een zwart fluwelen katafalkje.

[p. 40]

Midden in de feestrede stond een man op en begaf zich zonder misbaar naar voren om daar The Wealth of Nations dicht te klappen en vervolgens met het boek onder de arm het auditorium te verlaten. Het was onze bibliothecaris, die kort tevoren 64 was geworden en van zijn nieuwe privilege gebruikmaakte. Sindsdien heb ik een haarfijn criterium om de Nederlandse beroepsbevolking in te delen: er zijn de mensen die om kwart over vijf onder alle omstandigheden zouden stoppen en er zijn de mensen die dat niet zouden doen.

Tot de laatsten behoren voorzeker onze politici: ministers en Kamerleden, maar ook burgemeesters, wethouders en gemeenteraadsleden van grote steden. Het ambt van politicus is in toenemende mate geprofessionaliseerd, zo wordt gezegd. De term professionalisering is echter een vlag die verschillende ladingen dekt. Met professionalisering wordt enerzijds bedoeld dat politicus een beroep is geworden. Het is niet meer iets wat je naast je eigenlijke werk doet. Maar het is zeker geen beroep geworden in de betekenis van werkzaamheden die aan een duidelijk afgebakende arbeidstijd zijn gebonden.

Professionalisering verwijst anderzijds naar de inhoud van werkzaamheden: het begrip suggereert dat er sprake is van specifieke kennis en duidelijke bekwaamheden. Maar daarvan is geen sprake. De Tweede Kamer of gemeenteraad kent geen toelatingsexamen. De kennis en vaardigheden die nodig zijn om er op middelmatige manier te functioneren, kunnen in een paar weken geleerd worden door iemand met een redelijke intelligentie; voor de rest gaat het om ervaring en niet formeel te leren bekwaamheden.

De professionalisering van de politiek wordt zelfs weersproken door waarnemers van het parlement die constateren dat hedendaagse Kamerleden door de bank genomen minder thuis zijn in parlementaire gebruiken en staatsrechtelijke vormen dan eerdere generaties: bewindslieden uit het zittende kabinet demonstreren bijna wekelijks dat ze in dit opzicht voor Kamerleden niet wensen onder te doen.

De politiek slokt meer tijd op, dat is zeker. Maar er is geen aantoonbaar verband tussen tijdsbeslag en politieke kwaliteit. Er zijn veel nadelen verbonden aan de huidige pseudo-professionalisering. Enkele daarvan duidde minister Brinkman vorig jaar al aan in een interview dat hem door de Kamer niet in dank werd afgenomen. Hij wees daar op het gevaar van een geestelijk isolement als gevolg van een tachtigurige werkweek en op dat van een te nauwe binding tussen Kamerleden en belangengroepen. In een recent artikel noemt de

[p. 41]

directeur van de Wiardi Beckman Stichting, J.Th.J. van den Berg, die opmerkingen ‘in menig opzicht juist’, nadat hij in 1982 al eerder, en fundamenteler, op de nadelen van de zogenaamde professionalisering van de Tweede Kamer was ingegaan in een artikel met de veelzeggende titel ‘Geïsoleerd op het Binnenhof’. Een voornaam gevolg van die professionalisering is dat de afstand tussen kiezers en gekozenen is toegenomen. Dit proces speelt zich echter niet alleen rond het Binnenhof af. Het geldt steeds meer de politiek als geheel.

Mensen die een betrekkelijk normaal leven leiden of wensen te leiden wordt het in groeiende mate moeilijk gemaakt aan de politiek deel te nemen: en wie in of van de politiek leeft, wordt het vaak onmogelijk gemaakt een normaal leven te leiden. Die moet ernstig ziek worden om een boek te kunnen lezen. Het is de verdienste van de vrouwenbeweging dat ze op het abnormale van de politiek in dit opzicht heeft gewezen: evenzeer is het haar tekort dat ze het bij die constatering heeft gelaten en in eigen kring al evenzeer een premie stelt op tijdsbesteding aan de politiek als prestatie.

In The Soul of Man under Socialism constateerde Oscar Wilde dat het overheersende probleem van het socialisme eruit bestond dat het te veel avonden kostte. Dat was in 1891. Het grote probleem van de politiek van nu is dat ze te veel dagen kost. Hoe meer vergaderingen iemand bijwoont, des te hoger wordt hij of zij aangeschreven. De politieke cultuur van nu zet tijdvulling om in status en macht, en noemt dat professionalisering. Op die manier groeit de kloof tussen politiek en publiek. Democratisering vereist daarom een herwaardering van het amateurisme in de politiek.

4 februari 1982