Hoe de wereld in elkaar zit. 25 Jaar maatschappij, politiek en cultuur

Lord George-Brown

‘Een kleurrijke figuur’ - dat stond in alle kranten die melding maakten van zijn dood. Eerlijk gezegd wist ik niet eens dat hij nog leefde. Tenslotte verliet George Brown al in 1970 de politiek. Hij kreeg de in het Verenigd Koninkrijk gebruikelijke trap na en werd toen in de adelstand verheven. Men mag dan zelf een nieuwe naam vaststellen, waarbij Britse veldheren steevast die van hun beroemdste slagveld nemen. Andere verse lords hebben meer fantasie nodig, maar met een karakteristieke narrigheid zette George Brown alleen maar een streepje tussen zijn voor- en zijn achternaam en ging aldus de laatste vijftien jaar als lord George-Brown door het leven.

In 1976 stapte hij uit de Labour Party. Hij was het niet eens met de steun van de partij voor het verplichte vakbondslidmaatschap, althans dat was de reden die hij toentertijd aanvoerde. Nu zijn de officiële redenen die mensen opgeven als ze voor een politieke partij bedanken meestal niet de werkelijke, die dieper liggen en ingewikkelder zijn. Vermoedelijk was dat ook bij lord George-Brown het geval, die zich in de jaren vijftig en zestig in de toenmalige rechtervleugel van de partij bevond, en die de verlinksing van Labour na 1970 met lede ogen moet hebben gadegeslagen. Uiteindelijk is hij dan ook toegetreden tot de Social Democrate Party, de sdp, die begin jaren tachtig door uitgetreden leden van Labour werd opgericht.

Na de rede in het Hogerhuis waarin hij uiteenzette niet langer de discipline van de Labour-fractie daar te accepteren, verliet hij geemotioneerd de parlementsgebouwen, struikelde op het trottoir en belandde in de goot. Attente fotografen zorgden ervoor dat heel Groot-Brittannië de volgende morgen van dit schouwspel kon genieten. Onderschriften suggereerden dat het legendarische drankgebruik van George Brown niet vreemd was geweest aan zijn val. Zo

[p. 14]

wordt men ‘een kleurrijke figuur’ in de politiek.

Mijn favoriete anekdote over George Brown is deze. Van 1966 tot 1968 was Brown minister van Buitenlandse Zaken in de regering-Wilson. In die functie bracht hij ooit een officieel bezoek aan Venezuela. Bij het staatsiediner gebruikte Brown (‘kleurrijk’) zoals gebruikelijk meer dan hij aankon, maar de sfeer werd er alleen maar beter door. Nadat de tafels waren afgeruimd begon de muziek te spelen. Dat was voor Brown, óók een groot liefhebber van de dans, het signaal om op te staan, zich naar een andere gast in de zaal te begeven en deze in de volgende bewoordingen toe te spreken: ‘Prachtige dame in het rood, mag ik deze wals van u?’ ‘Neen,’ zei de aldus aangesprokene op besliste toon. ‘In de eerste plaats ben ik niet in het rood gekleed, maar in het paars. In de tweede plaats ben ik geen prachtige dame, maar de pauselijke internuntius. En in de derde plaats is het niet een wals die nu gespeeld wordt, maar het Venezolaanse volkslied.’

Van dit verhaal schijnt geen woord waar te zijn, maar dat krijg je dus als je een ‘kleurrijke’ figuur bent. Ik blader wat in biografieën en dagboeken van zijn tijdgenoten Anthony Crosland en Richard Crossman, allebei, net als hij, minister in de regeringen van Harold Wilson. Ja, kleurrijk, zeker. Maar toch ook meer. Toen Wilson begon met regeren werd Brown minister van een nieuw departement van Economische Zaken en zette met een bijna ongelooflijke gedrevenheid alles in het werk om de toen al haperende Britse industrie te stimuleren en te vernieuwen. Tenslotte was dat het programma waarmee de Labour-regering in 1964 de verkiezingen had gewonnen: Groot-Brittannië een technologische revolutie te bezorgen. Crosland, die een kleine twee jaar onderminister op dat departement was, hield er een groot respect aan over voor een man die in karakter zijn tegenvoeter was.

Na twee jaar werd Brown overgeplaatst naar Buitenlandse Zaken in een van die veelvuldige en raadselachtige ‘herschikkingen’ van de regering waarop Britse minister-presidenten het patent hebben - Harold Wilson in het bijzonder. De achterliggende gedachte bij zulke bewegingen is dat ministers op die manier politici blijven, generalisten, en niet de spreekbuizen van hun departement. In werkelijkheid gaat het niet zelden om belangrijker politieke overwegingen, zoals het markeren van de pikorde in het kabinet.

Brown, die in 1964 op het nippertje door Wilson was verslagen in de race om het partijleiderschap, moest wel nummer twee in de regering worden, maar hij bleef het niet. En na zijn vertrek naar Bui-

[p. 15]

tenlandse Zaken zakte het voor en door hem gecreëerde superministerie in elkaar. De temperamentvolle Brown diende in de vier jaar dat hij minister was zeven keer zijn ontslag in, maar trok het altijd weer in voordat Wilson de kans kreeg het hem te verlenen. Behalve die laatste keer, in maart 1968, toen hij bemerkte dat Wilson hem buiten een belangrijke beslissing over het Pound Sterling had gehouden. Brown beklaagde zich over de wijze waarop zulke besluiten door Wilson werden genomen, maar sloeg de nagel in zijn ministeriële doodkist door voor vijfduizend van die ponden dat beklag in The Sunday Times te doen.

De voorgaande keren had Wilson steeds op het laatste nippertje laten weten dat George de zaak niet op de spits moest drijven. Dit keer kwam er geen boodschap uit Downing Street 10, hoewel George Brown er de hele dag thuis op was blijven wachten. Toen moest hij wel een formele ontslagbrief schrijven, die terstond werd aanvaard. Richard Crossman wijdde een fraaie passage aan deze affaire én aan George Brown in zijn dagboek van die week. Daarin noemt hij hem ‘de aardigste man in het kabinet, voorzeker de meest bekwame, en de man met de meeste verbeeldingskracht’. Dat was geen gering tribuut, want Crossman voegde eraan toe dat de autodidact Brown hem verafschuwde, omdat hij een intellectueel uit Oxford was. Volgens Crossman kon Wilson zijn voormalige rivaal niet luchten of zien en had hij hem het superministerie van Economische Zaken gegeven in de hoop dat hij er snel in zou stikken. Maar Brown maakte zich pas na vier jaar en - volgens de telling van Crossman zeventien of achttien aangeboden ontslagen - onmogelijk. Browns eigen memoires (In My Way) laten helaas weinig raden van zijn goede en slechte kanten.

De vermelding van zijn naam roept nu vooral herinneringen op aan ‘een kleurrijke persoonlijkheid in de politiek’, maar door de flarden van echte en verzonnen anekdotes komt toch een ander beeld in zicht: de neergang van Groot-Brittannië en de neergang van de traditionele Labour Party, die allebei in dit ‘kleurrijke’ leven kunnen worden teruggelezen: hoop, ambitie en prestatie in de jaren veertig en vijftig; pretentie en retoriek in de jaren zestig, neergang en verlies van hoop in de jaren zeventig.

8 juni 1985