Tuiltje van geurige dichtbloemen op Franschen bodem geplukt

(1803)–Hendrik Tollens– rechtenstatus



[pagina 182]
Dithirambe op de onsterfelykheid der ziel. Door welk een doodsch verdriet word gantsch myn ziel bestreden? Myn dagen vlieden voort, beroofd van vrucht en lust, In oefening en stilte, in werkzaamheid en rust, Doch niets bepaalt hunn' loop, onzeker en te onvreden, En tegenzin en smart omzweven steeds myn schreden. Men smaak' de zwymelvreugd, die dartle wellust bied! Men kroon' my met gebloemt', de cithersnaren kwelen! Spoedt aan, vermaak en liefde en lagchjes en gespelen! Het druifsap vliet'! 'k Vertreê de zoetste geuren, Met roekeloozen voet! Maar 't roosje kwynt: het mist zyn kleuren: De geur is zonder reuk, de schittring zonder gloed! 'k Gevoel de lier myn hand ontglyden, En 't lydend hart blyft eeuwig lyden! Men streev' naar 't bloedig oorlogsveld: Licht dat Bellonaas krygslauwrieren My op myn smart doen zegevieren, En 't leed verpoozen, dat my kwelt.
[pagina 183]
Streef voort! ik hoor den aanval blazen; Het krygstuig blinkt; de donders razen; Het ros briescht rond en springt, in 't zaêl; Het staal slaat klettrend tegen 't staal; De Olimp' kaatst angstig, van den hoogen, 's Verwinnaars vreugdkreet weêr, 's verwonlings kreet van smart; Het bloed kookt borrlend voor myne oogen; En, gantsch verstomd en diep bewogen, Schreit my de deernis aan in 't felverbryzeld hart! De heerschzucht lonkt my toe, min' woest en gruwenswaardig, En menigmalen grootsch, maar dikwerf óók wreedäartig. 'k Gehoorzaam haar bevel opdat ik 't all' gebied; Ik, meester van al de aard', kan elken stand verwrikken, Ik kan van 't waereldrond beschikken En van myzelven niet! Dus, steeds door ydle hoop gedreven, En walgend van 't genot en nimmer toch verzaad, Verlangt myn ziel een' andren staat En ziet myn geest een ander leven. Niets, wat ons ook weêrvaar', dat ooit d'onleschbren dorst Naar de eedle onsterflykheid versmoort in onze borst. Wanneer de vrome gaat verloren,
[pagina 184]
Verwonnen door de dood, aan all' wat leeft beschoren, Dan zegt hem op zyn sponde een god: ‘'k Bezit eene eeuwigheid van vóór gy wierd geboren, En de eeuwigheid, die naakt, is 't u genakend lot.’ Maar hoe! wat stoute toon, te onzinnig aangeheven! Neen, de eeuwigheid word nooit verdeeld; God schonk ze aan ons geheel, aan ons, zyn evenbeeld; Wy leefden steeds in hem, zyn aanzyn ingeweven; En 't lot, dat namaals ons verbeid, Was in zyn alziend oog steeds tegenwoordigheid. Betoon, als dankbaar kroost, uw' Vormer waard' te wezen: Verzaak de onsterflyke afkomst niet Waaruit ge uzelv' voelt voortgerezen; Herdenk uw' eedlen rang, opdat gy weêrstand bied Aan waereldsche eere en roem, met valschen lof geprezen! Hoe klein is de aard' voor hem, die ze uit den hemel ziet! Wat schynt 'er 't fors gezag der hoogstverwaande dwazen? Het is een wormenhoop, die, woelende onder 't kruid, Naauw' zigtbaar, op elkander azen, Verwinnaars van een grasje, en meesters van een kluit! Wat zyt ge, ô zwakke kracht, hoogmoedig onvermogen, Door domheid groot genaamd en door den waan gevleid!
[pagina 185]
Wat zyt ge in 't verr' verschiet? wat zyt gy uit den hoogen Der goddelyke onsterflykheid? Ja, 't is dat grootsch verschiet, waarop wy hopend staren, De toekomst, die ons wacht, die, beter dan de wet, Door diepe onwetendheid en trotschheid ons gezet, Het evenwigt op de aard' kan schooren en bewaren, Die elk gelyk doet zyn in 't nooitbedriegbaar Oog, Die, vlugtig, lagchje en traan doet vlieden van de kaken, Die 't wee haar smarte ontrukt, den wellust zyn vermaken, En aller eersten wensch doet stygen naar omhoog. Bekommert zich de geest, aan 't logge stof ontvloden, Die in den hemel zweeft, of noch deze aard' bestaat, Of noch de zon verlicht, of noch de donder slaat, En of 'er helden zyn en trotsche waereldgoden? Of de aard' zichzelf vernielt of diep in vrede leeft, Of 't lot hiér staten rooft en elders ryken geeft? Och, wie, die, op een' berg geklommen, Van verr' den trotschen Nyl zyn golven jagen ziet, Keert de oogen van dit grootsch verschiet, Van wondren, die ons doen verstommen, Naar 't kabblen van een' stroom, die aan zyn voeten vliet?
[pagina 186]
Zwyg, broos en sterflyk hart! zwygt, ydele aardsche magten! Vergetenheid en roem en onkunde en beleid, En tedre zwakte en forsse krachten,... Behalve 't vroom ontzag voor 's hemels majesteit, En de ondeugd en de deugd, wie straffe of loon verbeid, Is alles 't eigenst lot bereid: Wy zien aan 't graf ons 't oog ontblinden, En al het ydle wuft verzwinden In d'afgrondspoel der nietigheid. Dus zien we op d'Apennyn, als wy zyn' top beklimmen, Hoe berg en dal verdwynt, die hy dooréén vermengt, Hoe hy geheel deze aard' tot ééne vlakte brengt, En één gezigtpunt vormt van de uitgestrektste kimmen. Ach, zo het grootsch gevoel, waardoor Homerus geest En Scipioos beleid eens zyn bezield geweest, Slechts ydle dwaling ware, uit hoogmoed voortgerezen, Waardoor of telkens dan de mensch, By 't aanschyn van het niet, in 't onvrywillig vreezen, Te rug deinst aan zyne aardsche grens? Waarom dan of hy in dit leven, Met wisselvalligheên doorweven, Gestadig reeds zyn wenschen spreid
[pagina 187]
Naar de onverwrikbre onsterflykheid? Neen, 't is geen valsch begrip, dat wy ten onrechte eeren, Het is een wáár gevoel, dat nooit ons word ontrukt, Dat, wis op 's hemels hoog begeeren, Het menschlyk harte is ingedrukt Ten steun der eedle deugd en om 'er 't kwaad te weeren. Ja, zittende op der eeuwen troon, In 't schittrend hof der hooge goôn, Gebied de onsterflykheid, de hoop der schuldeloozen, En de afschrik van de boozen; Ze ontrooft de magt des tyds, onstuitbaar in zyn' loop, De braven, die haar tegenzweven; Ze ontrooft den schelm de schrikbre hoop Op 't eeuwig ydel na dit leven. Ja, beulen, die, verwoed, door razerny geleid, D'Olimp' den donder durft ontrukken, Den dolk in 't broederhart durft drukken! Beeft, beeft! u wacht de onsterflykheid. En gy, die de offers zyt van hun kortstondig woeden, Voor wie een godheid waakt, in 't nypen van de pyn,
[pagina 188]
ô Droeve reizigers, op de ongebaande vloeden! Triomf! gy zult onsterflyk zyn. Ach, wie blyft dees behoefte in 't kloppend hart niet kweeken? De mensch, door hoop vervoerd, door siddring aangedaan, Voert steeds het denkbeeld om aan een hernieuwd bestaan. Ja, in 't verblyf des doods geweken, Heft fier de grafzuil zelf de spitse naald omhoog, En voert, stoutmoedig opgerezen, Zyn wenschen tot den hemelboog En voor den troon van 't Opperwezen. Hy drukt zyn' naam en roem in 't eens verslytbaar steen, En zyn vergangklykheid metëen! En op dat grootsch gewrocht, waar wy zyn glori lezen, Het al te broos bewys van de eere, aan hem bereid, Laat hy een sterflyk blyk van zyne onsterflykheid. Slechts gy, die ik bemin, gy, wonders in elks oogen, ô Mededingers, die ik acht! Gy heft, door 't onbepaaldst vermogen, De onsloopbaarste eerzuil op, die 't woên des tyds belagcht. Met dubblen roem omhuld en dubbel groot en edel, Schenkt gy verdienste en deugd eene onverwelkbre kroon; Terwyl uw hand haar geeft, ontfangt gy ze om uw' schedel:
[pagina 189]
Homerus deelde in de eer', bewezen aan zyn goôn. Heeft eens de vleizucht u doen kwelen, Uw' grootschen roem ter laffe schand', Och, 'k hoorde honderdmaal u spelen Ter eer' van pligt en wet, ten lof van 't vaderland. Der Belgen gryze bard, door edel vuur bevangen, Ontstak in 't hart der jeugd een' onverdoofbren gloed; Tirtéus heldentoon verhitte Mavors moed; Alcéus forsse donderzangen Bedreigen nóch der dwingren stoet! Hoe haat ik elk tiran! Ja, sints myn kindsche dagen, Verzelt myn gramme vloek hunn' trotschen zegewagen! Myn fiere krachtloosheid steeg stout hun magt te hoog: 'k Had Katoos lof vermeld voor Cezars dreigend oog. En waarom ook den wrok te vreezen Van een' gevloekt' geweldenaar? Verwacht, ten troost in 't bang gevaar, Geen schoone vryplaats ons nadezen? Dus bleef, toen alles boog voor Romes dwingeland, De groote Kato vry, het dwanggezag verachtend; Hy bood den donder 't hoofd, in onverwrikbren stand,
[pagina 190]
En hield, de onsterflykheid betrachtend, Den dolk in zyne vuist en Plato in zyn hand. Door hen, den dwang en 't juk en de afgunst fier ontheven, En meester van zyn lot en de aardsche magt te groot, Schenkt de een hem, op zyn' wensch, de dood, En de ander spelt hem 't eeuwig leven. 't Zwicht all' voor Cezars heerschappy Behalve Katoos ziel: ten hemel opgerezen, Zegt ze aan den dwingland: ‘Ik ben vry!’ Aan 't graf: ‘Ik zal onsterflyk wezen!’ Men sluit' den doodskuil op: men schenke aan 't voorgeslacht De onsterflyke asche, die 't verwacht; Men drage 't overschot 'er binnen Van hem, wien niets verwrikken kon, En stervend hem noch mogt verwinnen, Die eens Farzalia verwon. Vergeess snelt Cezar, trotsch, en met zich ingenomen, In weidsche zegepraal het heldengraf voorby; Het volk, één oogenblik noch vry, Beweent de dierbare asch van d'eêlsten held van Romen; Het graf heeft in hun oog de zegekoets verneêrd, En Cezar ligt in 't stof en Kato triomfeert.
[pagina 191]
Wat zeg ik? dierbaar kroost, van 's vaders erf verdreven! Gy tart op eedler wyze uw' rampspoed en uw' nood: ô FranschenGa naar voetnoot(*), have en goed en land en schat ontheven! Gy neemt geen toevlugt tot den dood, Maar torscht, bedaard, den last van 't leven. Wat troost uw lydend hart, schoon 't bloede en krimp' van pyn? 't Geloof vergeld u 't wee en doet u 't leed vergeten, Het doet in 't ongeluk u hoogst gelukkig zyn, En in uwe armoê ryk ar vry in uwe keten; Ja, uit het hol, waarin gy ligt, Hebt gy den hemel voor 't gezigt. Weg 't helsch begrip van hen, die stout de pylers sloopen, Waarop de deugd haar' zetel stelt, Wier boos en grynzig hart, voor geen gevoel ooit open, Geen strafvoor de ondeugd wacht, geen loon aan de onschuld spelt! Hy, die niet vreest, kan ook niet hopen. De staat, die namaals ons verbeid, Is wis afhangklyk van ons pogen: 't Streeft met ons op voor 't Alvermogen, In de armen der onsterflykheid. ô Gy, die ik bemin, die ik verloor! myn vrinden! Schoon ik u nooit op de aard' herzag,
[pagina 192]
'k Zal toch u namaals wedervinden, Zo 't hier slechts de aanvang is van d'onvoltooiden dag. Wat blyde ontmoeting wacht dáár 't harte! Gewis, wy zien elkandren weêr; Wy werpen, van den hemelsfeer, Dan op deez' poel van ramp en smarte Een' blik van mededoogen neêr; Dáár zal geen traan ons oog ontvlieten Dan dien de vrindschap stort, dien vreugde ons doet vergieten. Blyft echter in dit oord, waar 't wee ons is bereid, Waar 't noodlot ons verbant, de schoone kunsten kweeken: Door haar, wat doornen ons ook steken, Word op ons hobblig pad het schoonst gebloemt' gespreid. Maar, misbruikt nimmer 't vuur, dat gloeijende u doet blaken: Verbant de dartle vreugd, de brandende vermaken, Den wellust, van uw zuivre luit; Men galm' der vromen deugd, der eedlen grootheid uit, En heffe, in fieren zang, voor 't oor der sterfelingen, Het voorspel aan van 't lied, dat we in den hemel zingen! de lille.	voetnoot(*) Slachtöffers van Robespierre.

Dithirambe op de onsterfelykheid der ziel.