Suid-Afrikaanse volkspoësie

Bijdrae tot die Suid-Afrikaanse volkskunde

[p. 210]

IV. Die lied.

Ons het reeds vroeër daarop gewys dat by sommige liedjies, onder die serie van Oorkant-die-spruit ingedeel, die grens tussen dans- en minnelied haas nie meer aan te wyse is nie. Selfs die konglomoraatagtige struktuur, wat een van die hoofeienskappe van hierdie liedere vorm, is af en toe so goed as geheel afwesig; ‘Jannie Witkop’ kon, behalwe wat sy eerste vers betref, in die meeste van sy versies, net so goed as onder die danse, 'n plek vind onder die vele grotteske minneliedjies, waarvan die letterkunde van ons Eerste Taalbeweging so krioel.

En tog, met dat al, hierdie liedere, in die dans gebore, bly op hulle beste maar 'n tussensoort vorm, en staan skerp geskei van die drom egte minneliedere, wat in Suid-Afrika bestaan het en nog bestaan sonder dat hulle as dansbegeleiding ook maar enigsins in aanmerking kom. Meer as een Hollandse volkslied leef vandag nog voort in die geheue van die ouer geslag; fragmente van andere, hier en daar aangetref, bewys dat daar 'n tyd was toe die Nederlandse volkslied in 'n nog veel ruimer mate by ons verteënwoordig was, as wat ons, enkel afgaande op wat vandag nog leef, rede sou hê om te vermoed.

Enkele van hierdie liedere het B.M. van Breemen in 1882 al vermeld.¹⁾ Wat later, 1897, het nog 'n aantal ‘Oud-Hollandse’ liedere in Ons Klyntji verskyn. Die aanleiding hiertoe was 'n oproep van die redakteur in die Julie nummer van die blad: -

‘'n Feertig jare gelede was dit wonderlik in di mode onder di jong mense om liidjiis te sing op bruilofte en geselskappe. Elke jongeling en jonge nôi had 'n liidjiisboeki, wat altyd groter werd omdat daarin gedurig nuwe liidjiis bygeskrywe

1) Schetsen en Beelden uit Zuid-Afrika, bl. 28.

[p. 211]

worde. En di jonkman wat di meeste en mooiste liidjiis kon sing had al dadelik 'n strepi fooruit. Party fan de liidjiis was ferenig met speuletjies, soos ‘Patertji, gé jou Nonnetji 'n soen’, ens. waarby fluks gesoen werd. Di liidjiis was meesal oud-Hollands fan afkoms, mar werd deur sing en gedurig o'erskrywe hier ordentlik gewysig en ferafrikaniseer. Dis wel jammer dat di liidjiis wat eenmaal so gelewe het onder onse jeug nou geheel ferlore raak. 'n Frind stuur my so'n afgeskrywe liidjiis-boeki en dit het my op di gedagte gebreng om die fernaamste fan di oue liidjiis weer te druk, mar geheel in Afrikaans. Ek gé nou as 'n eerste proef di bekende ‘Jagters Minneliid’¹⁾. Mar party fan di fernaamste liidjiis is ni daarby ni, soos ‘Skoon Isabel, anhoor myn droewig klage’ - ‘Ik ging er op hooge bergen staan, En zag de zeevaart in’, ens. Molik kan andere my di en enige andere bekende liidjiis ferskaf. Dan kan ek fan tyd tot tyd enkele daarvan gé.’

Reeds in die September aflewering verskyn as antwoord hierop 'n viertal liedere, w.o. ‘Di Nonnetji en di riddertji’, ‘Floris en Annatje’ en ‘Skoon Isabel’.²⁾

Die oudste van hierdie liedere is seker die eerste. In Holland is dit gewoonlik bekend as ‘De drie ruitertjes’ en is dit bewaar in 'n Middelnederlandse redaksie o.a. in ‘Het Oudt Amsterdamsch Liederboek’ (1691)¹⁾ bl. 34 en verder in langere versies wat eers veel later uit die volksmond opgeteken is.²⁾ Tot hierdie langere versies behoort ook die Afrikaanse redaksies:

1) Nog eens verskene in O. K. III (1898) bl. 46, en met variante en annotasies by Boshoff en du Plessis: ‘Afr. Minneliedjies’, bl. 39-42. In variant het ek die lied ook in die Distrik van Kroonstad aangetref,

2) Die vierde was ‘Myn Bruin Oge’ (s, bl. 197).

1) Die lied kom ook vroeër voor in die Antw. lb. 1544 nr. 87 bl. 131, ‘Een oudt liedeken’, oorgeneem deur Hoffmann v.F. Niederl. Volksldr. nr. 19. Hoffmann en Kalff sien die versie van die Oudt Amst. lb. as ouer aan.

2) Met sy behou van ‘ridder’ staan hierdie teks eintlik nog op 'n ouer standpunt as die Nederl. redaksies.

[p. 212]

Ndl. I.O.A.L.	Afr. O.K.	Ndl. II (zoals meegedeeld door Alberdingk Thym aan de Coussemaker).^3)
Ic stont op hoghe berghen.	Die Nonnetjie en die Riddertjie.	De dry Ruitertjes.
		Toen ik op Nederlandsch bergen stond,
Ic stont op hoghe berghen	‘Ek ging op hoë berge staan,
		Keek ik het zeegat in,
Ic sach ter seewaert in,	Ek kyk die seevaart in;	Daar zag ik een schipje zeilen,
Ic sach een scheepken driven,
	Ek sien 'n skippie aan seile gaan,	Er zaten dry ruitertjes in,
Daer waren drie ruiters in.
	Daar was drie riddertjies in,	Een van de drie was naer myn zin (bis).
	Ei, daar was drie riddertjies in.’
2. Den alderjoncsten ruiter,	Die jongste van die drie riddertjies,	Het allerliefste ruitertje,
Die in dat scheepken was,	Wat in die skippie was,	Dat in der dat schuitje zat,
	Die bied me'n glasie te drinke aan
Die schone mi eens te drinken,		Die bood my eens te drinken.
	Van koele wyn uit 'n glas;
De coele wyn uit een glas.		Het was koele wyn uit een vat,
	Ei, 't was koele wyn uit 'n glas’
		Het was de beste wyn dien hy bezat (bis).
3. Ic brenct u, haveloos meisje!	3. ‘Ek neem die glasie in my hand,	Ik bragt het glaesje aen myn mond,
Dat u God seghenen moet!	En breek dit voor sy voet.	Ik dronk het lustig uit met zyn,
Gheen ander soudic kiesen,	Kyk daar, my iongste riddertjie,	Ik sprak: ‘myn heer, stout ruitertje,

3) Vgl. literatuuropgave bl. 219; noot 2.

[p. 213]

Waert ghe wat riker van goet,	Daar het jy my trou vir goed,	Hier hebt gy een trouwring van myn,
	Ei, daar het jy my trou vir goed’.	En dien trouwring schenk ik jou’ (bis).
	4. ‘Wat sou ek met jou troue doen?	‘Wat zal ik met dien trouwring doen?
	Wat sal ek daarmee doen?	Wat zal ik daarmee doen?
	Jy is 'n diensmaag sonder eer,	Gy zyt een zeederloos dienstmaagd,
	En ek 'n rykmans seun,	En ik een graaf zyn zoon,
	Ei, en ek 'n rykmans seun.’
		En wat zou ik daarmeê doen?’ (bis)
4. Ben ic een haveloos meisje,	5. ‘Is ek 'n diensmaag sonder eer,	‘Wilt gy my dan niet hebben!
Ic en bens alleine niet.	En jy 'n ryke heer?	't Is goed, daer zyn er nog meer;
In een clooster wil ic riden	So sal ek na Klein Klooster gaan,
		Dan ga ik het klooster dienen,
God loons hem, diet mi riet.	En dien daar God die Heer,
		Daer dien ik myn lieven Heer,
	Ei, dan kryg ek prys en eer!’
		En dan zien gy my nooit meer’ (bis).
5. Hi sprac: wel schone joncfrouwe,
Als ghi int clooster gaet,
Hoe garen soudic weten,
Hoe u 't nonnencleet staet

[p. 214]

6. Maer doen si in dat clooster quam,	6. Maar eer 'n halwe jaar was om,	Toen het nonnetje half verwegen was,
Haer vader die was doot,	Haar pa en ma was dood,	Haar vader en moeder was dood,
Men vant in al myns heren lant	Toe werd sy die rykste nonnetjie,	Daar was geen ryker nonnetje,
Gheen riker kint en was groot.	En in Klein Klooster groot,	Op zeederloos dorp zoo groot,
	Ei, haar pa en ma was dood.	Ja, haar vader en moeder was dood. (bis).
7. De ruiter haddet so haest vernomen,	7. En toe die riddertjie dit hoor,	De ruiter sprak, toen
		hy 't te hoorenkwam
Hi sprac: sadelt mi myn peert!	Sê hy: ‘Jan saal my perd;	‘Kom, knecht, zadel myn peerd,
Datsi int clooster is ghecomen,	Ek wil nou wat uit ryde gaan,	Dan ga ik naer 't klooster toe ryden,
Dat is dat myn hert so deert.	Dit is nou ryde werd.	Dat is wel een kansje weerd;
	Ei, Jan saal nou my perd!’
		Ja, kom, knecht, kom
		zadel myn peerd (bis).
8. Maer doen hi voor dat clooster quam,	8. En toe hy by Klein Klooster kom,	Toen de ruiter aen het klooster kwam,
Hi clopte aen den rinc:	Toe klop hy ongenood:	Toen schelde hy lustig aen,
Waer is de joncste nonne,	‘Is hier die rykste nonnetjie,	Toen vroeg hy aen het bagyntje,

[p. 215]

Die hier lest wydingh ontfinc?	Hier in Klein Klooster groot?^1)	Of daer niet een nonnetje was,
	Ei, haar pa en ma is dood’.	Ja, die daar pas gekomen was (bis).
9. Dat alderjoncste nonneken,		- ‘Ja, hier is wel een nonnetje,
En mach niet comen uit,		Maer zy komt er niet voor u uit;
Si sit hier al besloten		Zy is den Heer gaan dienen,
En si is Jesus bruit.		Zy is des Heeren bruid,
		En zy komt er niet voor u uit’ (bis).
10. Sit si hier in besloten,		- ‘Als gy haar niet laet komen’,
En is si Jesus bruit:		Sprak deze looze guit,
Mocht icse eens sien of spreken,		‘Zal ik het klooster in brand gaan steken,
Si soude wel comen uit.		Met zwavel en met kruit,
		En dan zal zy komen er uit (bis).
11. Dat alderjoncste nonneken,	9. Die nonnetjie kom voor hom staan,	Toen het klooster stond in vollen vlam,
Ginc voor den ruiter staen,		Kwam het nonnetje voor my staen,
Haer haerken was afgheschoren,		Met opgestroopte nouwtjes,

1) Vgl. Koepl. 6 waar ‘groot’ op sy plaas is.

[p. 216]

De minne was al ghedaen.		Haer nonnenkleed had zy aen,
		En zoo kwam zy voor my staen (bis).
12. Ghi meucht wel thuiswaert riden,		12. Zy sprak: ‘myn heer stout ruitertje,
Ghi meucht wel thuiswaert gaen,	‘Wat doen jy in my land?	Wat doet gy my voor een schand?
Ghi meucht een ander kiesen,		Onlangs toen ik u dien trouwring bood,
Myn liefde is al vergaen.	Ek bood my trou jou eenmaal aan,
13. Doen ic een haveloos meisjen was,	Toe weier jy my hand,	Toen wygerde gy my de hand,
Doen stiet ghi mi metten voet;
Hadt ghi dat woort gheswegen,	Ei, vertrek nou uit my land!’	Ga en vertrek maer uit myn land’ (bis).
Het hadde gheweest al goet.
	10. Die riddertjie draai daadlik om,	13. De ruiter keerde zich omme,
	Hy spreek g'n enkel woord:	En sprak geen enkel woord:
	En toe hy by d' fonteintjie kom,	Toen hy aan het fontyntje kwam,
	Toe het hy sig vermoord,	Daar schoot hy zichzelven dood.
	Ei, toe lag hy in sy bloed versmoord.	Hy lag verslagen, hy was dood (bis).
		14. Het was eens op een donderdag,
		De non die zou gaan halen brood,
		Toen zy aan het fontyntje kwam,

[p. 217]

		Daar vond zy haar zoete lief dood,
		Hy verslagen, hy was dood (bis).
	11. ‘Leg jy hier in jou bloed versmoord,	15. Zy sprak: ‘Myn heer stout ruitertje,
	En dit enkel om myn?	Is dat om wille van myn?
	So sal ek jou laat begrawe,
		Dan zal ik u laten begraven
	Onder my roosmaryn,
	Ei onder my roosmaryn!’	Hier onder de rozemaryn,
		Alwaer die stoute ruitertjes zyn (bis).
	12. En ek sal daar 'n huisie bou,	16. Dan zal ik bloempjes plukken,
	Op my soetlief se graf,	En stroeyen op uw graf;
	En eensaam daarop woon en wag,
		Dan zal ik tulpjes planten,
	Tot aan my jongste dag,
		Tot aan den jongsten dag,
	Ei, verwag my jongste dag.^2)
		Alwaer ik myn lief weer zag.^2)
	(Ingestuur vir publikasie in Ons Klyntji, bl. 152, deur J.H.C. Klaasen, Lichtenburg, Z.A.R. Spelling deur my gewysig.)^1)

2) Die lied van die ‘drie ruitertjies’ is by alle Germaanse volke versprei, (Sien F. van Duyse. O.N.L., I bl. 132; Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, I, bl. 313 v.v.).

2) Die lied van die ‘drie ruitertjies’ is by alle Germaanse volke versprei, (Sien F. van Duyse. O.N.L., I bl. 132; Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort, I, bl. 313 v.v.).

1) Vgl. BP. II, 44 v.v.

[p. 218]

Die lied van ‘De drie ruitertjies’ is ongetwyfeld in Duitsland ontstaan¹⁾. Op Nederlandse bodem het dit sig enigsins gewysig. Oorspronkeliker van inhoud as die versie van die O.A.L. is 'n twede Middelnederlandse redaksie²⁾, wat aanvang met die reëls: -

Ic stont op hoghe berghen
Ic sach daar soo diepen dal.

So lui ook nog vandag, wat hulle inhoud betref, die aanvangsreëls van dieselfde lied in Duitsland, ‘dat land van bergen en dalen’. ‘Bergen’ is in die ander Nederlandse redaksies bly staan omdat dit in ‘die lage lande bi der see’ as duine opgevat werd; maar juis hierom ook is ‘dal’ veranderd in ‘see’: ‘Ic sach ter seewaert in’.

In sy oudste vorm, meen Dr. Kalff, het die lied met strofe II (Teks I) geëindig. Dit is ook die geval met die teks waarvan die twee aanvangsreëls net aangehaal is. Die meisie was vir die wêreld gestorwe: ‘die minne was al ghedaen’. Soiets het 'n middeleeuer dan ook volkome begryp: ‘De hoorders werden, gelijk zoo dikwijls in de liederpoëzie, overgelaten aan hunne eigene gedachten, door de schildering van het tweetal onder de kloosterpoort bij hen gewekt.’ Later werd so'n slot egter nie meer voldoende gevind nie, en, eenmaal aan die uitbrei, kon na hartewens steeds verder voortgeborduur word: die ridder steek die klooster aan brand, skiet homself dood, en word op romantiese trant van sy geliefde betreur.³⁾

Die Afrikaanse lesinge stem in hoofsaak met die van De Coussemaker ooreen. Dat daar na strofe 8 wat ontbreek is duidelik. Trouens, strofe 8 self staat al op losse skroewe: die afskrywer of sy model het blykbaar reël 4-5 vergeet en die leemte aangevul met twee reëls uit 6. Die aanvang van strofe 9

1) s. Kalff: Het Lied in de Middeleeuwen, bl. 155 v.v.

2) Deur Kalff gevonde agter in 'n Souterliedekensboek van 1540 in die Biblioteek in Leiden (sien Kalff t.a.p.).

3) Die uitbreidinge na die 12e koeplet van die O.A.L.-versie het Kalff by die bewerking van sy boek nie geken nie. Volgens die Duitse redaksies sterf die ridder eweëens.

[p. 219]

skyn daarop te wys dat hierdie versie nie die brandstigtingshistorie geken het nie¹⁾. Variant II is nietemin hierteenoor ons waarborg, dat die lied ook in sy volledige vorm in S.A. bekend was.

Daar is nog ander punte waar die Afrikaanse versie van die een by De Coussemaker afwyk; ons moet ons egter wag van dadelik tot die gevolgtrekking te kom as sou die afwykinge in Suid-Afrika ontstaan wees. Vir sover dit nie al blyk uit die O.A.L.-lesing nie behoef ek slegs die laaste twee strofe uit 'n ander teks, ook by De Coussemaker, bl. 200, hier aan te haal.

Zy kustege en zy weendege,
En zy nam hem op haar schoot,
En zy riep zoo menig-werven:
‘Schoon zoetelief zyt gy dood?
In uw eigen bloed versmoord!’

Zy dede een huyzeken bouwen
Op haar schoon zoeteliefs graf,
En zy ging er in gaan woonen,
Tot dat ze den adem gaf;
Ja, tot dat ze sterven mag!²⁾

Die lied van die drie ruitertjies, het ons gesien, gaan oor die twede helf van die 16e Eeu trug. Ook met die lied wat nou volg is dit die geval. Ons Klyntji het hom nie geken nie, maar selfs vandag nog kon hy in Bethulie opgeteken word uit die mond van iemand³⁾ die dit sing. Ek bedoel nl. die beroemde volkslied, Het waren twee koninghs kinderen.

1) Ook by Lootens en Feys (Nr. XLVII) vang die strofe nie aan met die gewone. ‘Toen het klooster stond in vollen vlam’ of iets dergeliks nie; die lied skyn hier egter ook nog in ander opsigte sterk omgewerk.

2) Behalwe die reeds aangehaalde literatuur val nog te noeme: -
Willems, Oude Vl. ldr. nr. 56 bl. 145, Snellaert, Oude en nieuwe liedjes, 1852 nr. 79 bl. 49 en 1864, nr. 58, bl. 62, Lootens en Feys, Chants pop. flamands, etc. 1879, nr. XVII bl. 88, De Coussemaker, Chants pop. des Flamands de France, 1856, nr. 56, bl. 200, F. van Duyse, Het oude Nederl. lied I, bl. 131 v.v.; Driem. Bld. X, bl. 54 en 99, XI bl. 11 v., XVI bl. 78 v., XVIII bl. 72 v., Hoffmann v.F., Niederl. Volksldr., bl. XII; 't Daghet V bl. 60, IX, bl. 12.

3) Sien olgende bladsy.

[p. 220]

Afr. Die kinders van Konings.		Ndl. Het waren twee koninghs kindren.
	1.		1.
Daar was eens twee kinders van konings,		Het waren twee koninghs kindren,
Hulle mind vir mekaar tog so teer,		sy hadden malkander soo lief;
Maar kon by mekaar tog nie komen,		sy konden by malkander niet komen,
So diep en so wyd was die meer.		het water was veel te diep.
	2.		2.
Goed swemmen jy kan, o liefste,		Wat stack sy op drie keerssen,
Kom swem tog vanavond naar my(n),		drie keerssen van twaelf int pont,
Ik sal hier drie kersies laat branden,		om daer mee te behouden
Dit sal vir jou bakens daar syn.		's konincks soone van jaren was jonck.
	3.		3.
Maar stilletjies blaas die ou moeder,		Met een quam daer een besje,
Uit kwaadheid die drie kersies dood.		een oude fenynde bes,
Die koning syn soon kon niet sienen;		en die blies uyt de keerssen,
		daer verdroncker dien jongen helt,
Hy sink in die golven als lood.
	4.		4.
‘Ag moeder, my liewe ou moeder!		‘Och moeder’, seyde sy, ‘moeder,
My kop en my hart is so seer.		mijn hoofje doet mijnder soo wee.
Laat ik tog 'n bietjie gaan wandelen,
		mocht ik 'er een kort half uurtje
En loop aan die kant van die meer.		spanceeren al langhs de zee’.

^{3) 2)}

3) Nl. Mev. Strydom, Bethulie; opgeteken deur Mnr. Abraham C. du Plooy; Mevr. S. hat die lied van haar ouers en die het dit weer van hulle ouers.

2) Vgl. F.v. Duyse I bl. 234 r.v.

[p. 221]

	5.		5.
‘Ag dogter, my liewe dogter!		- ‘Och dochter’, seydese, ‘dochter!
Alleen sal dit egter niet gaan:
Maak wakker jou jongste klein sussie,		alleen en meught ghy niet gaen:
		weckt op u jongste suster,
Laat sy met jou same daar gaan’.		en laet die met u gaen’.
	6.		6.
‘Ag moeder, my jongste klein sussie		- ‘Mijn alder jongste suster
Is nog maar 'n klein speelkind;		dat is also kleynen kint;
Sy loop en sy pluk al die bloemen,		sy pluckt maer al de roosjes,
Wat sy aan die seekant kan vind.		die sy in haer wegen vint;
	7.		7.
Sy loop en sy pluk al die rooies,		‘Sy pluckt maer al de roosjes,
En die wittes laat sy daar staan,		en die bladertjes laet sy staen,
Dan seg weer al die mensen:		dan seggen maer al die lieden,
Dat het weer die koning syn kinders gedaan.’		dat hebben konincx kinderen gedaen’.
	8.		8.
‘Ag dogter, my liewe ou dogter!		De moeder gingh na de kercke,
Alleen sal dit egter niet gaan;		de dochter gingh haren gangh;
Maak wakker jou jongste klein broertjie,		sy gingh maer also verre
Laat hy met jou same daar gaan.’		daer sy haer vaders visser vant.
	9.		9.
‘Ag moeder, my jongste klein broertjie,		‘Och visscher’, seydese, ‘visscher,
Is nog maar 'n wilde klein kind,		mijn vaders visscherkijn,
Hy loop en hy schiet al die vogeltjies,		wout ghy een weynigh visschen,
Wat hy aan die seekus sal vind.		't zoud' u wel geloonet zijn’.
10.		10.
Hy loop en hy schiet al die makkes,		Hy smeet sijn net in 't water,
En die wildes die laat hy daar staan,		de lootjes gingen te gront,

[p. 222]

Dan seg weer al die mense,		hoe haest was daer gevisset
Dat het weer die koning se kinders gedaan’.		's koninghs sone van jaren was jonck.
	11.		11.
En die moeder die ging na die kerk toe,		Wat trok sy van haer hande?
Die dogter die ging na die meer;		een vingerling root van gout:
Sy loop maar alleen en sy weende,		‘hout daer mijns vaders visser,
Haar hartjie was baie seer.		dat isser den loone voor jou’.
12.		12.
‘Ag visser, my liewe ou visser!		Sy nam hem in de armen,
Ik gee jou my lewe lank dank,		sy kuste hem voor sijn mont,
Ik het tog mijn liefste verloren,		och mondelingh, kost ghy spreken!
Dat ik op die wêreld besat.’		och hertje waert gy der gesont!
	13.		13.
Hy gooi toe sy net in die water.		Zy nam hem in haer armen,
Wat vang hy? Die koning syn soon.		zy spronker mee in de zee:
		‘adieu mijn vader en moeder,
‘Ag visser, my liewe ou visser!		van u lieven siet ghy my niet weer.
Kom vat nou jou wettige loon:
	14.		14.
Myn ketting van goud in myn vinger,		‘Adieu mijn vader en moeder,
		mijn vriedekens alle gelijck,
En ook nog myn blinkende kroon’.		adieu mijn suster en broeder,
		ick vaerder na 't hemelrijk’.
Haar liefste sy vat hem in haar armen,
		(F.v. Duyse I, bl. 234 v.)^1)
En soen op sy yskoude mond.
15.
‘Ag liewe mond kon sy eens spreken,
Dan was ook myn hartjie gesond.’
En toen sy niet langer kon leven,
Sprong sy met hem af in die meer.

1) Uit die Oudt Amst. lb. bl. 79; kom ook voor in Haerl. Oudt lb. 27e druk (1716) bl. 53.

[p. 223]

Toe Prof. Kalff indertyd in sy proefskrif¹⁾ die versie van Willems²⁾ met die van Hoffmann von Fallersleben verge-Willems³⁾ met die van Hoffmann von Fallersleben¹⁾ vergelyk het, het hy o.a. die volgende aanmerking gemaak: .... ‘(I)k zou aan Willem's lezing: ‘Och liefste comt, swemt er over’ de voorkeur geven boven die van Hoffmann. Ten eerste, omdat het geheel in den geest der romance is, plotseling een der handelende personen sprekende in te voeren, zonder nadere aanwijzing, wie spreekt. Maar bovendien lees ik in het eene Nederduitsche lied:

Lef herte, kanst du der nich swemmen?
Lef herte, so swemme to mi.³⁾

en in het andere:

Du kanst ja good swemmen min leeve
So swemme herover to mi.’⁴⁾

Ook ons Afrikaanse lesing:

Goed swemmen jy kan, O liefste.
Kom swem tog vanavond naar my(n).

skyn Prof. Kalff in sy opvatting gelyk te gee.

Die twee koningskindere word soms aangesien vir 'n vrye bewerking van die klassieke verhaal van Hero en Leander.⁵⁾ In werklikheid skyn die verband egter 'n minder direkte te wees. Die sage van Hero en Leander is 'n spruit van 'n ouer verhaal, die sogenaamde swemmersage, waarvan die twee koningskindere ook 'n afstammeling is.⁶⁾ 'n Bewerking mag

1) Het Lied in de M.E. bl. 227 v.v. ... ... ... ...

2) In Oude Vlaemsche Liederen, nr. 55 bl. 142.

3) Böhme, Altd. Lb. nr. 26a.

1) Het Lied in de M.E. bl. 227 v.v. ... ... ... ...

3) Böhme, Altd. Lb. nr. 26a.

5) Aldus Kalff, t.a.p. bl. 230 en F.v. Duyse I, bl. 233; vgl. hiertenoor Böhme, Altd. Liederbuch, bl. 95, Erk u. Böhme, Deutscher Liederhort I, bl. 291.

6) Ernest Rosenmüller, Das Volkslied: Es waren zwei Königskinder, Ein Beitrag zur Geschichte des Volksliedes überhaupt, Dresden, 1917, bl. 70-72.

[p. 224]

die een van die ander dus nie genoem word nie. Die oorspronklike lied van die koningskindere skyn in Sweden voor 1300 te ontstaan het; vandaar uit het dit sig, nie sonder verandering en vermenging nie, verbrei na Denemarke, Wesnederduitsland, Holland en verder.¹⁾

Opgeteken kom ons lied in Nederland al voor in 'n Hs. uit die eerste helf van die XVIe eeu²⁾; verder nog in die Oudt-Amst. lb. (1691), bl. 79, en, hieruit oorgeneem, in die Haerl. Oudt lb., 27e druk (1716), bl. 53. Gegevens soos hierdie, naas die vermoedelike tyd van ontstaan in Sweden, skyn Kalff se opvatting te billik, dat die Nederlandse lied van die twee koningskindere uit dieselfde tyd dateer as ‘Het daghet in den Oosten’, 'n lied wat al in die eerste helf van die XIVe eeu gesing werd.³⁾

Minder belangryk, uit 'n internasionale oogpunt beskou, as ‘Die Twee Koningskindere’, maar tog 'n heel ou Hollandse lied, is: Ik ben er de groenelands straatjes, Zoo dikwyls ten einde gegaan.

By ons moet hy ook baie populêr gewees het, dit getuig variante wat oor die lengte en breedte van Suid-Afrika aangetref word.

1) Vgl. Ernest Rosenmüller t.a.p., bl. 72-77. Behalwe in bowegenoemde lande tref mens die lied ook nog aan in Moravië, Boheme, Hongarye, en die Oekraïne; vir die swemmersage as sodanig is nog 'n veel ruimer gebied aan te wyse.

2) Vgl. F.v. Duyse I, bl. 233.

3) Vgl. Kalff. Het lied in de M.E., bl. 154.

Afr. Groenlands Straatjies.		Ndl. Ik ben er de groenland's straatjes. (Krelis^4) en Betje.)
1.	Ek het daar in Groenland se straatjies,	1.	Ik ben er de groenelands straatjes

4) In ander Nederl. variante word die naam van die man gewoonlik ook nie genoem nie.

[p. 225]

	So dikmaals my tyd deurgebrag;		Zoo dikwyls ten einde gegaan,
	Daar het ek my soetlief verlore;		Daar heb ik myn liefje verloren,
	Dat hebben my vriende gedaan.		Dat hebben myn vrienden gedaan.
2.	Nie langer as gistere (Saterdag)-avond,	2.	Niet langer dan gisterenavond
	Toe stond ik voor my soetlief se (haar) deur;		Stond ik voor myn zoeteliefs deur,
	En ek seide: ‘Soetlief, doe open,		Ik zei er: ‘wel Betje, doet open
	Doe open: hier staan ek voor jou deur.’		Doet open, want ik staan er veur.
3.	- ‘Ik doe je voorwaar d'r nie(t) open,	3.	Ek doe(n) jou voorwaar niet open,
	En ek laat jou my huis niet weer in,		En ik laat je voorwaar niet in,
			Gaat naar d'r jou huisje te slapen,
	Gaan jy maar na jou huis en gaan slaap,
			Er is al een ander lief in’.
	Want ek het hier 'n ander lief in.
4.	Het jy daar 'n ander lief binne,	4.	Is er dan een ander lief inne,
			Dat ik je niet spreken mag,
	Dat et jou niet spreke mag?		Dan wens ik je voor het laatste,
	So wens ek jou dan vir die laaste,		Nog eenmaal zoo'n vroolyke nacht.
	'n Goeie, goeie, rustige, goeie nag!

[p. 226]

5.	‘My vryster die is my ontnome,
	My ankertjie was daar nie vas;
	My vryster die is my ontnome,
	Want ek het haar nie goed opgepas’.
6.	Is jou vryster jou dan ontvry?^1)
	Het jy haar nie goed opgepas?
	Dan moet jy vir jou 'n ander gaan soek,
	En hou die wat beter vas!’
7.	‘Ag Bettie, as jy kom te troue,	5.	‘Maar Betje, als gy komt te trouwen,
	So schryf my dan tog eens 'n brief!		Schryf my er dan maar een brief,
	Opdat ek op jou bruilof mag kome,		Dat ik op je bruiloft mag komen,
	Opdat ek op jou bruilof syn’.^2)		Dat ik op je bruiloft mag syn.’
8.	‘Jy sal op my bruiloft nie kome,	6.	- ‘Gy zult op myn bruiloft niet komen,
	Jy sal op my bruilof nie syn;		Gy zult op myn bruiloft niet zyn,
	Want ek het daar soveel ander jong heertjies,
			Dan zyn er wel andere jongens,
	Wat hierop my bruilof sal syn.
			Die inder myn gratie zyn.

1) Vgl. die versie van De Amsterdamsche Kermisvreugd: Wel, is er uw liefjen ontvreden - Heb jy haar niet wel opgepast? - Dan moet gy een ander lief zoeken - En houden ze beter vast!!

2) Die variant vir reël 4, ‘En kies my 'n ander soetlief’, is nie 'n Afrikaanse ontwikkeling nie (vgl. BP. II, bl. 171); dit blyk o.a. uit die volgende vergelyking:-

Afr.		Ndl.
My liefste as jy komt te troue,		Maar Betje als gy komt te trouwen
Skryf my vir laas nog 'n brief,
Dat ek op jou bruilof mag kome,		Schryf my dan maar eens 'n brief,
En kies my 'n ander soetlief.		Als ik op uw bruiloft mag komen?
	(BP. II, 74.)
		En kiezen 'n ander zoet lief.
		(Amsterdamsche Kermisvreugd.)
		............
		En kiezen 'n ander schoon lief.
		(De Coussemaker 365.)
		............
		Om te kiezen een ander lief.
		(Lootens en Feys Nr. LXX.)

[p. 227]

			7.	- ‘Maar, Betje, als gy komt te kramen,
				Wie zal dan voor vader staan?’
				- ‘Wel, Krelis, dat zal ik je zeggen:
				Die de dingen by my heeft gedaan.’
9.	‘Ag, Bettie, as jy kom te sterve,		8.	- ‘Maar, Betje, als gy komt te sterven,
	So skryf my tog eens 'n brief,			Zal ik u gedachtig zyn,
				Dan zal ik op je grafsteen schryven:
	Opdat ek op jou grafsteen mag skrywe:
				“Hier ligt er een zoetlieve meid”.’
	“Hier lê ook 'n soetlief van my”.’
10.	‘Jy sal op my grafsteen nie skrywe,
	Jy sal op my krafsteen nie skryf,
	Want ek het daar soveel ander jongheertjies,
	Wat op my grafsteen sal skryf.
		(Boshoff en du Plessis II bl. 70-74.)

[p. 228]

9.	Myn scheepje is my er ontdreven,
	En myn ankertjes lagen niet vast,
	Myn liefje is my er ontnomen,
	Daar heb ik niet wel op gepast.^1)
10.	Is er uw scheepje ontdreven,
	En lagen uw ankertjes niet vast?
	Ga dan er een ander lief zoeken,
	En houd ze dan beter vast.^2)
		(Driem. Blad. XVI p. 54: opgetekend op Terschelling door Jaap Kunst.)

In hoe vloeibaar 'n toestand, veral ten opsigte van hulle taal, die tekste van baie Hollandse liedere in die mond van die Afrikaanse volk leef, daarvan lewer die twee redaksies van ‘Groenlands Straatjes’, hierbo afgedruk, ons 'n sprekende beeld. Hulle is as 't ware die twee pole waartussen die lied tal van verskuiwinge na regs of links kan maak.

Wat die tietel betref sal die eerste twee reëls wel gelui het so ongeveer as volg: -

‘Ik heb er het groene straatje
Zoo dikwyls ten einde gegaan.’³⁾

Die aanvang, ‘Ick heb de groene straten, ens.’ word by Bredero se lied ‘Die sonder hoop moet minnen’ as wys-

1) Vgl. koepl. 5 van die Afrikaanse redaksie.

2) Vgl. koepl. 6 van die Afrikaanse redaksie.
‘My skeepje is my ontnomen’ lui ook die laaste vers van 'n Afrikaanse lesing uit Natal.

3) Vgl. Driem. Bld. XIII bl. 108.

[p. 229]

aanduiding genoem.¹⁾ Ook in Veelderhande Schriftuerlicke nieuwe liedekens, Haerlem, 1598, bl. 436 vind mens as wysie aangegee: ‘Ick heb die groene strate / soo dicwils ten eynde ghegaen / etc.’²⁾ ‘Groen zal wel beteekenen ‘begeerte opwekkend’, sê Dr. J. Bergsma. ‘Toen dit niet meer begrepen werd zal er land zijn bijgevoegd en kreeg men groene landstraatje, waarvan later: groenlandsche straatje’³⁾, seker ook mee onder die invloed van die geografiese naam.

Op Terschelling⁴⁾ en in die Provinsie Groninge⁵⁾ word die lied vandag nog gesing. Vroeër was hy vry algemeen verbreid. Volgens Lootens en Feys⁶⁾ stond hy teen die begin van die 19e eeu in Vlaandere bekend as ‘la chanson hollandaise’, wat moontlik wys op sy ontstaan in Holland.

Omstreeks 1856 het De Coussemaker⁷⁾ hom opgeteken, soos hy hom hoor sing het deur die vissers van Duinkerke. Die lied kom verder nog voor in De Zingende Zwaan, De Amsterdamsche Kermisvreugd en Het Brabands Nachtegaelken. 'n Twede, omgewerkte, versie van die lied in De Amst. Kermisvreugd, bl. 50, dra die tietel: ‘Een Nieuw Vermakelyk Lied / Dat binnen Alphen is geschied, / Van een welbekend Vryster en een getrouwd Man genaamd Yzak en Betje’. Hierdie lokalisering pleit vir die populariteit van die lied teen die einde van die 18e eeu.

Maar daar is nog ander criteria waaraan ons die ouderdom van die volksliedjie kan toets. In Thirsis Minnewit (1708-11) kom daar, Dl. I, bl. 55, 'n lied voor wat lui:

1) Boertig lb. 1622, uitg. Amst. 1890, bl. 276 aangehaal deur F. van Duyse I, bl. 443.

2) Vgl. F. van Duyse t.a.p.

3) Driem. Bld. t.a.p.
Die uitdrukking groene strate kom nietemin ook in ander liedere voor waar dit die betekenis, ‘begeerte opwekkend’, nie het nie (vgl. Driem. Bld. XVI, bl. 56.

4) Vgl. Driemaandelijksche Bladen XVI p. 54.

5) Vgl. Driemaandelijksche Bladen XIII p. 104: ‘Van myn Wopgie.’

6) Chants populaires Flamands etc. Bruges 1879.

7) Chants populaires des Flamands de France. Gand, 1856.

[p. 230]

Koeplet 3.

 

Ik ging nog gister avond

 

Zoo heymelyk aan den dans,

 

Al voor myn zoetliefs deurtje,

 

Die ik er gesloten vand;

 

Ik roerde en klopte aan den ring:

 

‘Staat op myn alderliefste,

 

Staat op en laat my in!’

Ik doe voor u niet open,
En ik laat u ook niet in,
Myn deurtje is gesloten,
En daar mag niemand in,
Daar leyd er een ander veel liever dan gy:
Gaat t' Huys wat leggen slapen,
en peynst er niet meer om myn.

Is daar een ander lief inne,
Die ik niet spreken mag?
.............

Nog verder trug ontdek mens spore van die lied; ook in 't Antwerper Liedekensboeck van 1544 kom die so net gesiteerde 3e koeplet voor: -

‘Ick ginck noch ghister avont
So heymelyck eenen ganck,
Al voor myn liefkens dore,
Die ic ghesloten vant.
Ic clopte so lyselyc aenden rinck:
‘Staat op, myn alderliefste,
Staat op en latet mi in.’¹⁾

Na aanleiding nou van feite soos die, kom mens tot die konklusie dat Groenlands Straatjies in die 16e eeu al gesing is.²⁾

1) Vgl. H. Kampinga in Driem. Bld. XIII, bl. 107, Jaap Kunst in Driem. Bld. XVI, bl. 56; Wirth Der Untergang des N. Volksliedes, bl. 230.

2) Die lied kom nog voor in De Amsterdamsche Kermisvreugd, Amst. S. en W. Koenen, 1798, bl. 53. De Zingende Zwaan, vervolg op de Overtoomsche marktschipper, Amst. E. van der Linden, bl. 49; sien verder F.v. Duyse, I, bl. 441 v.v.; Kalff, Het Lied in de Middeleeuwen, bl. 744

[p. 231]

En van die mees gesongene liedere op Terschelling is vandag nog De liefde van een Matroos.¹⁾ Die drie redaksies uit Suid-Afrika word deur geen een van die drie Nederlandse, waaroor ek beskik, gedek nie, maar vertoon trekke wat nou in die een en dan weer in die ander trug te vinde is.

1) Vgl. Driem. Bld. XVI, bl. 46.

Afr. Die Matroos-lied. (Die jonge matroos.)		Ndl. De liefde van een matroos.
1.	Wat baart my liefde verwonderen!^2)		De liefde is gebonden,
			De liefde is dwingeloos.,
	Die liefde is krankeloos.		Dat heeft men ondervonden,
	Wat hoor wy iets besonderen
	Van sulk een jonge matroos!		Van eenen jongen matroos, (bis)
2.	Reeds in sy vroege^3) jaren	2.	Die in zyn jongelingsjaren,
	Beminde hy een skone juffrou.		Een ryke jongvrouw aanbad,
	Hy vroeg haar om met haar te trouwen;
			Hy vroeg om haar te paren,
	Sy skonk hem haar hand in trou.
			Sy schonk hem haar hart in trouw. (bis)
3.	Maar toen haar vader dit hoorde,^4)	3.	Maar toen de vader dat hoorde,
	Dat sy dogter van trouen sprak,		Dat zy een matroosje bezat,
			Heeft hy zyn dochter genomen,
	Toe heef(t) hy sy dogter genomen,
			En haar op een kamer gezet. (bis)
	En in een kamer gesit.
4.	Maar als matorse dit hoorde^4)	4.	En toen het matroosje dat hoorde,
	Dat syn soetliefie sit vas,
	Toen heef(t) hy een ladder genomen		Dat zyn zoetlief zat vast,
			Heeft hy een ladder genomen,
	En syn soetliefie verlos.
			En haar van de kamer verlost. (bis)

2) Wat baart ons die liefde veel wonders (Parys).

3) I.p.v. vroegende.

4) I.p.v. horen.

4) I.p.v. horen.

[p. 232]

			(Ontbreek, maar vgl. Koepl. X van Red. II, onder die variante.)
5.	Hy kom in die nag by haar slaapkamer,	5.	Hy trok haar naar beneden,
			Hy trok als een matroos,
	Klopte daar saggies aan:		En hy is weggedreven,
	‘Soetliefie, hou op met kermen!		Met zyn beminde roos. (bis)
	Soetliefie, ek het u verstaan.’
6.	Hy riep haar naar beneden,	6.	En toen de volgende morgen
	En kleed haar als een matroos,		De vader de ladder zag staan,
			Riep hij: ‘O God, myn vader!
	Hy kus syn bruidjie eens weder,		Myn dochter is my ontgaan!’
	En sweef met syn gestolen^1) roos.

1) I.p.v. stolende. Vgl. Parys: gestelende.
Variante (Afr. uit Ladybrand, Smithfield en Albertinia; Ndl.: Redaksie I uit West-Terschelling; Redaksie II uit Terschelling, Midlandse lesing; albei in Driem. Bld. XVI, bls. 46 v.v.) Alleen die belangrykste afwyking word vermeld:

Afr.		Ndl.
Koepl. I:		Koepl. I:
r. 1.	Wat baat my die liefde veel wonder. (L.)	r. 1.	De liefde baart veel wonder.
r. 3.	besonder (L.), besonders (S.), besonders (A.).
Koepl. II:		Koepl. II:
r. 1.	Vroeg in sy jonge jare. (L.)
	Al in sy jonge jaren. (S11.)
r. 3.	Hy vroeg om na haar te vryen. (L.)
	Hy vroeg haar om te trouwen. (S1.)
	Hy vroeg haar om te varen. (S11.)
r. 4.	Sy skonk toen aan hem haar trou. (S.)	r. 4.	Zy schonk hem haar hand op trouw.
Koepl. III:		Koepl. III:
r. 4.	En in een kamer gebragt. (L., S. en A.)	r. 2.	Dat zy hem getrouwelik sprak. (Red. II.)
Koepl. IV:
r. 1.	Maar toen dat matroosje, ens. (S1.)
	Maar toen dat matroos ens. (S11.)
	Maar toen die matrosie, ens. (A.)
r. 2.	Dat sy soetlief in een kamer al was. (S1.)
	Dat sy bruid opgesloten was. (A.)
	Dat sy soetlief staat vas. (S11.)
r. 3.	Toen heeft hy syn leven gegeven. (S11.)
	Toen heef hy sy nagrus genomen. (A.)
r. 4.	En sy soetlief van vergewing verlos. (S11.)
Koepl. V:		Koepl. X (Red. II):
r. 1.	Die anderdagmôre seer vroeg. (L.)	Hy klopte aan het venster
		En riep haar zachtjes aan:
	Hy komen voor haar venster en klop. (A.)	- ‘Zoetlief, houd op met wenen!’
r. 2.	Toen kwam hy by haar slaapkamer-venster. (L.)	- ‘Myn vriend, ik heb u verstaan.’
	En hy kloppen so saggies aan. (A.)
	En klop er so sagjes aan. (S11.)

[p. 233]

7.	Die morgen toen haar vader ontwaakte^1),	7.	Hy schreef haar brieven op brieven,
	Toen sien hy die ladder daar staan.		Door het gansche land,
			Maar deze twee geliefden,
	Toen seg hy: ‘Ag Hemelse Vader!		Zy zaten in Engeland.
	Waar is myn dogter gegaan?’

1) I.p.v. ontwaken.

[p. 234]

8.	Hy skryf brieven op brieven,		8.	Elf maanden waren verstreeken,
	Vermeld door het ganse land.
	Maar nergens kon hy haar vinden;			Toen keerden zy wederom,
				En de liefde werd geprezen,
		Sy rus in die matrose se land.^2)		Zy waren wellekom.

2) So L. i.p.v. ‘Om te horen / Waar is my dogter gegaan.’

[p. 235]

9.	Sy blyf een jaar verwyderd,		9.	Voor hem zoo wil ik sterven,
	En kom toen weder trug.			Voor hem zoo wil ik gaan,
	Die liefde word gepresen,			Myn leven voor hem derven,
	En sy is welkom te huis.			Voor hem te gronde gaan!^4)
		(Suid-Wes-Afrika.)^3)	(Tekst en melodie gehoor en genoteer vir die Heer J.H. Garms deur die Heer C.F. Hendriks Jr. op Terschelling, 1914.)

Dat hierdie lied in ons land vroeër seker nie een van die minst gesongene was nie, daarvoor spreek, naas die aangehaalde variante, ook nog Ons Klyntji, waar daar in die Ve jaargang 'n lied optree - bladsy 8 - wat seker vir sy eerste vers ons matroselied tot model gehad het: -

‘Wat baar my di liifde feul wonde! -
Ag, waar is 'n doornlose roos?
Ek hoor hulle praat in di ronde
Fan liifde dat sy ons kan troos.’

Het ons in Die nonnetjie en die riddertjie en Die twee Koningskindere liedere gehad van min of meer internasionale betekenis, dan moet ons in Groenlands straatjies en in Die lied van die matroos stukke sien, wat, meer beperk, slegs binne die grense van die Nederlands sprekende geweste bekend was. Tot die internasionale volksliedere behoort nog twee ander, by ons slegs in fragment bewaar, en bekend as ‘Skuins

4) Hierdie vers kom in Red. II voor as antwoord op die verwyt van haar vader, dat sy haar aan ‘zulk een matroosje geslacht’ verpand: hier staat dit dus nie aan die end nie.

3) Toegesonde deur die Heer Frans Brandt.

[p. 236]

Tamboer’ en ‘Daar was 'n meisie van waarde’. Wat hulle gemeen het is hulle land van oorsprong.

‘Skuins Tamboer’, 'n pendant van Die drie ruitertjies, is 'n tiepe van 'n groot klas volksliedjies, wat geen nasionale grense ken nie: uit die land van hulle geboorte wandel hulle weg, miskien als koopman of soldaat, en waar hulle kom is hulle tuis. Met 'n bewonderingswaardige aanpassingsvermoë neem hulle nie alleen die kleed van hulle nuwe omgewing, sy taal, aan nie, maar, as 't ware, sy vlees en en bloed, sodat soms nouliks 'n enkel eienaardigheid in aksent of houding daar nog aan herinner, dat hulle op hulle beste maar geneutraliseerde vreemdelinge is. En dikwels, soos dit met uitheemse plante baie maal die geval is, openbaar so'n lied in sy nuwe vaderland 'n taaiheid van lewensduur, wat die inheemse ver oortref. ‘Drie’ was 'n geliefkoosde getal in die middeleeuse lied¹⁾; ook ons Tamboer is soms een van drie.

1) Vgl. G. Kalff: Het Lied in de Middeleeuwen p. 163: noot 2; Bartsch: Alte französische Volkslieder (XXVII).

Ndl. Drie sjeune tamboers.			Afr. Skuins tamboer.	Ndl. De drie tamboers.
		I.				I.
Drie sjeune boers die			- - - - - -	Drie schuin' tamboers
	kwamen uit het				die kwamen uit het
		Oosten (bis)				Oosten (bis)
van rombom, wat			- - - - - -	van rom bom, wat
		maal ik erom,				maal 'k er om,
Die kwamen uit het			- - - - - -	die kwamen uit het
	Oosten, van rombom.				Oosten, van rom.
		II.				II.
Een van de drie zag			- - - - - -	Een van de drie zag
	daar een aardig				daar een aardig
		meisken,enz.				meisje, enz.
		III.				III.
Zeg, meisjelief, wilt			- - - - - -	Zeg, meisjelief, mag
	gij mijn vrouwtje				ik met jou verkeeren, enz.
		worden? enz.

[p. 237]

		IV.						IV.
Kijk sjeune boer, dat			- - - - - -			Zeg, schuin' tamboer,
	moet je mijn vader						dat moet je m'n
		vragen, enz.					vader vragen, enz.
		V.						V.
Zeg, sjeune meid, zeg			- - - - - -			Zeg, meisjelief, zeg
	mij waar woont je						mij, wie is je
		vader enz.						vader? enz.
		VI.						VI.
Mijn vader woont			- - - - - -			Mijn vader is de
	daar ginder in een						koning van Britanje, enz.
		huisje, enz.
		VII.						VII.
Zeg, ouwe heer, mag			Wel, oue heer, kan			Zeg, koninglief, kan
		ik je dochter		ek jou dogter			ik je dochter
		trouwen? (bis)			krye? (bis)			krijgen? (bis)
van rombom, wat			Met jou rommel, jou			van rom bom, wat
		maal ik erom,		bommel, wat brom				maal 'ker om,
kan ik je dochter					jy daarom,	kan ik je dochter
		trouwen.	Kan ek jou dogter krye?					krijgen?
		VIII.						VIII.
Zeg, sjeune boer, zeg			Wel, jongeheer, wat			Zeg, schuin, tamboer,
	mij wat is je rijkdom, enz.			is, wat is jou rykdom? ens.			zeg mij wat is je
								rijkdom, enz.
		IX.						IX.
Mijn rijkdom is een			Wel, oue heer, my			Mijn rijkdom is: een
	trommel met twee			rykdom is 'n gelapte broek, ens.			trommel met twee
		stokken, enz.						stokken, enz.
		X.						X.
Nu, sjeune boer, dan			Wel, jongeheer, dan			Wel, schuin' tamboer,
	kunt gij haar niet			kan jy my dogter			dan kan jij m'n dochter niet krijgen, enz.
		krijgen, enz.			nie krye. ens.
		XI.
Zeg, ouwe heer, ik			Maar, jonge heer, wat			- - - - - -
	heb nog iets vergeten, enz.			is, wat is jou
					vader? ens.

[p. 238]

		XII.
Mijn vader is de hertog			Wel oue heer, my pa			- - - - - -
	van Hispanje, enz.			is die koning van
					die Vrystaat ens.
		XIII.
Zeg, sjeune boer, nu			Wel, jongeheer, dan			- - - - - -
	kan je haar wel			kan jy my dogter
		krijgen, enz.			maar krye, ens.
		XIV.						XI.
Neen, ouwe heer, ik			Wel, oue heer, nou wil			Wel, koninglief, loop
	wil haar niet meer			ek jou dogter nie			jij dan naar de
		hebben, enz.			hê nie, ens.			bliksem, enz.
	(Groningse teks^1)).			(Variant: Wel, oue heer, nou kan jy met jou dogter in jou moer gaan.)				(Zeeland^2).)
				Carnarvon, K.P.

In Frankryk, die land van herkoms¹⁾, is daar meer as veertig redaksies van ‘De drie tamboers’ bekend. In party

1) Vgl. Driemaandelyksche Bladen XIIe Jrg. nr. 7 p. 37-38.

2) Vgl. Volkskunde 25e aflewering p. 7-8.

1) Oorspr. uit Franche-Comté en nog altyd bekend als ‘Chanson franccomtoise (Tiersot, Hist. de la chanson pop. en France p. 46).

[p. 239]

daarvan tree die held alleen op, in andere weer as die jongste van drie. ‘Trois jeunes tambours’²⁾ heet hulle in 'n Bretonse variant; soms egter ook is hy ‘Joli tambour³⁾ revenant de la guerre’, die al dadelik die aandag trek van die koningsdogter, terwyl sy uit leun deur haar vensterraam. Hy wil haar sy bos rose gee, maar alleen in ruil vir haar hart. Ook hier ontdek die vader te laat dat hy in die tamboer 'n koningsseun van die hand gewys het.

In 'n variant uit Vlaandere⁴⁾ het ‘joli tambour’ direk ‘schoon tamboer’ word.

De jongste van de dry
Had een bouquet met rozen.
Hoera, hoera, rippetippeta,
Had een bouquet met rozen.

Een schoone prinses
Lag boven door haar

venster enz.

Schoone(n) tamboer,
Wil(t) mij uw rozen

schenken, enz.

Schoone prinses,
Wilt mij uw trouwe schenken, enz.

In Vlaandere het ons hier dus 'n geval van ontlening, sowel na vorm as na inhoud, regstreeks uit Frankryk. Dieselfde kan egter nie sonder meer van die variante uit die Noordelike Nederlande gesê word nie. Daar is ons tamboer nie ‘jong’ nie, ook nie ‘schoon’ nie; hy is ‘schuin’⁵⁾. Wat hulle inhoud betref staan hierdie lesinge ongeveer op een lyn met die Duitse redaksies, die, in teenstelling met die Franse, die geskiedenis van die roos weglaat

2) Drie jong tamboers.

3) Mooi (of skoon) tamboer.

4) In Volkskunde 14 p. 31 vlg.: opgeteken in Baardegem (Aalst).

5) ‘Drie (sjeune) tamboers’ in Overijssel; Drie sjeunte of sjeune boers, Drie schuin tamboers, in Groninge en Friesland (vgl. Driemaandelijksche Bladen, XIIe jrg., Nr. 2, p. 34.), Drie schuiteboers (Amersfoort) volgens 'n variant in besit van die Heer Garms, Amsterdam; ‘Drie schuinsche tamboers’ (West-Terschellinge) genoteer deur die heer Simon Smit vir die heer Garms.

[p. 240]

en die prinses soms maak tot die dogter van 'n oue of gryse man. Hier lê dus voor die hand om in ‘schuin’ nie 'n soort volksetimologiese vertaling van die Frans ‘jeune’ te soek nie, maar dit trug te voer tot die Duitse ‘schön’, 'n onmiddellike vertaling van ‘joli’, wat in Nederland geword het tot ‘sjeun’, ‘schuin’, ‘schuinsch’, vanwaar weer ons Afrikaanse ‘skuins’. Dit gee meteen die weg aan waarlangs die lied Noord-Nederland binne gekom het, nl. langs die omweg van Duitsland.¹⁾

Die Afrikaanse fragmente is interessant veral om wat hulle weglaat en verander. In hierdie opsig is hulle 'n illustrasie van 'n sekere neiging in die Afrikaanse volkslied na die rigting van die grotteske en karikatuuragtige. Dit is hier dadelik ad rem: die grappige geval van die gierige ‘oue heer’ die homself so lekker kul. Die singers reikhals so sterk na die genot van 'n komiese gegewe, 'n gek figuur, dat al wat, selfs ook ter inleiding, daarvan skei, eenvoudig doodgeswyg word.

‘'n Trommel met twee stokke’ werd blykbaar nie meer begryp nie; dit word ‘my trommel en my stokkie’, waarmee klaarblykelik bedoel word kleretrommel en wandelstok. Ook in die eerste van die tweetal variante word dit so opgevat; hier volg ‘my kissie met my klere’ as antwoord op die vraag na die aspirant-skoonseun se rykdom. Nog radikaler is die verandering in die twede variant: die jonkman besit niks als die spreekwoordelike gelapte broek, vir 'n Afrikaner die simbool van kale armoede.

Wie ‘trommel met twee stokken’ nie meer begryp nie, kan moeilik in ‘rombom, eens.’ die geroffel daarvan hoor, temeer nog daar ook ‘maal’, in die sin waarin dit hier gebesig is, vir 'n Afrikaner onverstaanbaar is. Waar die woorde dus nie heeltemaal weggelaat word nie, is daar 'n poging gewees daar iets anders van te maak. Met ‘tamboer’, in S.A. die instrumet maar nie die bespeler nie, kon dit beswaarlik beter gaan. Beroof van die attribute van sy amp, gesteek in 'n gelapte

1) Vgl. Driem. Bld. t.a.p. en Jrg. XVI, bl. 72-73.

[p. 241]

broek, of met 'n trommeltjie klere in die hand, is ‘Joli tambour’ by ons geword 'n kleurlose ‘jonge heer’, of, nog mooier, 'n halwe gek met die bynaam van Skuins Tamboer.¹⁾

Of hulle met Skuins Tamboer die spot wou dryf, toe hulle hom op sy vader laat roem het als koning van die Vrystaat, wil ek nie beslis nie; soveel is seker, dat ieder keer 'n ander koninkryk iets is waaraan Skuins Tamboer Sr. sedert eeue al gewend was. In Frankryk het dit al begin; in Nederland is hy behalwe hertog van Hispanje, soms ook groothertog van ‘Castilje’ of van ‘Bretagne’ (in sommige variante, ‘Brittanje’), koning ‘van de Spanjen, der Romeinen’, ‘van heel Italien’ of, selfs, ‘van Oranje’.

Dat daar moontlik meer as een lesing van die begin af al in S. Afrika bestaan het, sou miskien af te leie wees uit die feit dat één redaksie met ‘Nou wil ek jou dogter nie hê nie’ eindig, teenoor die verwensing in die ander; hulle sou in die opsig dan één lyn trek met baie variante in Nederland.²⁾

Wanneer die lied na Suid Afrika gebring is, kan moeilik nagegaan word. Is dit gedaan deur die een of ander verlope matroos die skoolmeester geword het? Of het miskien die boot, wat vir Jan van Riebeek na die Kaap gebring het, ook die globe-trotter, Schuin Tamboer, aan boord gehad?³⁾

1) In S.A. word ‘skuins’ aan 'n naam toegevoeg om aan te dui dat die draer daarvan 'n ietwat klugtige individu is, dat hy ‘een van sy varkies op loop het’. Dit skyn 'n logiese ontwikkeling van die Nederl. woord ‘schuin’ in b.v. ‘een schuine ui’.

2) Verdere literatuur ens. oor Skuins Tamboer: Volkskunde XIV, p. 175-177, en XVI (aflevering 1914).

3) Na bowestaande stuk persklaar was kon ek nog 'n vierde Afrikaanse versie van Skuins Tamboer in hande kry. Dit lui as volg: -

Een van die drie die sag daar mooie meisies.

Wel, Skuins Tamboer!

Een van die drie die sag daar mooie meisies.
A-roemela, roemela, roem, roem, roem!
Een van die drie, die sag daar mooie meisies.

Wel, Skuins Tamboer!

Mag ek jou dogter troue,

Wel, oude heer? ens.

Wat mag jou rykdom wese,

Wel, Skuins Tamboer? ens.

My stokkie en my trommel,

Wel, oude heer! ens.

Dan mag jy my dogter nie hebbe,

Wel, Skuins Tamboer! ens.

(Noord-Vrystaat.)

[p. 242]

Van die lied, Daar was 'n meisie van waarde, is nog eens Frankryk die land van herkoms. Met 'n koninklike vrygelyde, as 't ware, het ‘Malbroek’ - so heet die lied in Nederland - sy tog deur die wêreld begin, al lê hy vandag, in Suid-Afrika in elk geval, sonder hoof en voete begrawe.

Toe die Engelse in 1709 in die slag van Malplaquet truggeslaan was, is daar plotseling 'n gerug versprei dat Marlborough omgekom het. Een van die teenparty het toe, miskien op staande voet, 'n treurdig op hom gemaak. Na die werkelike dood van die hertog, drie-en-twintig jaar later, het die lied langsamerhand in die vergeetboek geraak behalwe hier en daar in die provinsies, soos later geblyk het, totdat plotseling in 1781, 'n toeval die lied weer van kant tot kant deur Frankryk laat klink het.

Marie Antoinette het in die jaar aan Frankryk 'n Dauphin geskenk en daar moes vir hom 'n min gevind word. Die eer het tebeurt geval aan 'n Noordfranse boerin, veral weëns haar blosende gesondheid en opgewekte aard. Terwyl sy die kindjie wieg was sy gewoon die lied van Malbrough te sing. Die melodie het die koningin gepak; sy het dit spoedig self ook begin naneurie; en toe was daar geen keer meer aan. Die koning, die hof, Parys, Frankryk het haar spoedig nagesing! Selfs die mode van die dag het aan die Malbrough-woede nie ontkom nie: daar was spoedig Malbrough-hoede, -stowwe, -waens, selfs Malbrough-geregte. Maar dit was nog nie die end nie; soos 'n epidemie het die lied hom oor Europa versprei; veral in Engeland het dit sig 'n buitengewone populari-

[p. 243]

teit verower. Goethe, die toe in Frankryk gereis het, kon dit Marlborough nooit vergewe dat hy die aanleiding was tot die vaudeville wat hom tot vervelens toe in die ore geklink het. Ook in sy II Römischen Eligie kom hy nog eens daarop trug: -

‘So verfolgte das Liedchen Marlborough den reisende Britten
Einst von Paris nach Livorn, dan von Livorno nach Rom,
Weiter nach Neapel hinunter; und wär er nach Smyrna gesegelt,

Marlbrough empfing ihn auch dort.

Marlbrough! im Hafen das Lied.’

In Nederland was die lied teen die end van die 18e eeu reeds algemeen bekend. In ‘De vrolyke Muzikant’ (1803) kom voor: ‘Een nieuw lied zynde Eerste regels van 72 liederen’; strofe 4 r. 1 lui; Malbroek gaat ten oorlog vaaren’; ook in die 7e druk van Het vermakelyke Vrouwen-Tuyntje staan twee liedere ‘op de wijze van Malbroek’.

Dit is my nie geluk om 'n volledige Nederlandse redaksie van die lied op te spoor nie.¹⁾ Die Franse lied gee ek soos mens die afgedruk vind in ‘Les Chansons Populaires de la France - 167me Oeuvre complète’.

1) Franse versies kom in Nederl. liedboeke uit die tyd wel voor, b.v. in De Drie Kemphaantjes, b. 7-10; 'n Duitse redaksie is afgedruk by Erk u. Böhme, nr. 325. Die volgende Nederlandse fragment is my meegedeel deur die Heer J.H. Garms: -

Malbroek die vaart in oorlog,
Rom pom pom paradiktom;
Malbroek die vaart in oorlog,
En hij komt nooit weêrom.

Hij zal der wel wederom

komen, enz.

Al in de Pinksterweek.

De Pinksterweek was

omme (enz.)

En hij kwam niet weêrom.

De vrouw klom op de toren,
Rom pom pom paradiktom;
De vrouw klom op de toren,
Zoo hoog als zij maar kon.

Maar zij kon Malbroek niet

hooren, enz.

Want hij kwam niet weêrom.

[p. 244]

Afr. Daar was 'n meisie van waarde.		Fr. Malbrough.
			1.
		Malbrough s'en va-t'en guerre,
		Mironton, mironton, mirontaine;
		Malbrough s'en va-t'en guerre;
		Ne sait quand reviendra (ter.)
			2.
		Il reviendra z'à Pâques, mironton, etc.
		Ou à la Trinité (ter.)
			3.
		La Trinité se passe, etc.
		Malbrough ne revient pas (ter.)
	1.		4.
Daar was 'n meisie van waarde,		Madame à sa tour monte,
myron myronde rontern,		Mironton, mironton, mirontaine;
Daar was 'n meisie van waarde		Madame à sa tour monte,
Sy kyk by die venster uit (bis).		Si haut qu'elle peut monter (ter.)
			5.
Sy sag haar page kome		Elle aperçoit son page,
		Mironton, mironton, mirontaine;
		Elle aperçoit son page,
Geheel in swart gekleed (bis).		Tout de noir habillé (ter.)
			6.
‘Ag page lief, ag page,		Beau page, ah! mon beau page,
		Mironton, mironton, mirontaine;
		Beau page, ah! mon beau page,
Wat tyding bring jy my?’		Quelle nouvelle apportez? (ter.)
	Refrein.
Daar was 'n meisie van waarde,
myron myronde rontern,
	2.		7.
‘Die tyding wat ik jou bring,		Aux nouvell's que j'apporte,
myron myronde rontern,		Mironton, mironton, mirontaine;
(Die tyding wat ek jou bring?)		Aux nouvell's que j'apporte,
Sal jou ter harte gaan’ (bis).		Vos beaux yeux vont pleurer (ter.)

[p. 245]

			8.
- - - - - - - - -		Quittez vos habits roses,
		Mironton, mironton, mirontaine;
		Quittez vos habits roses,
		Et vos satins brochés (ter.)
			9.
- - - - - - - - -		Monsieur d' Malbrough est mort,
		Mironton, mironton, mirontaine;
		Monsieur d' Malbrough est mort,
		Est mort et enterré!... (ter.)
			10.
Hy sag Malbroekie begrawe,		J' l'ai vu porter en terre,
		Mironton, mironton, mirontaine;
		J'l'ai vu porter en terre,
Al deur vier offisiers.		Par quatre z'officiers (ter.)
	Refrein:		11.
Daar was 'n meisie, ens.		L'un portait sa cuirasse,
		Mironton, mironton, etc.
		L'autre son bouclier (ter.)
			12.
		L'un portait son grand sabre,
		Mironton, mironton, etc.
		L'autre ne portait rien (ter.)
			13.
		A l'entour de sa tombe,
		Mironton, mironton, etc.
		Romarins l'on planta. (ter.)
			14.
		Sur la plus haute branche,
		Mironton, mironton, etc.
		Le rossignol chanta (ter.)
			15.
		On vit voler son âme,
		Mironton, mironton, etc.
		A travers les lauriers... (ter.)
			16.
		Chacun mit ventre a terre,
		Mironton, mironton, etc.
		Et puis se releva (ter.)

[p. 246]

	17.
Pour chanter les victoires,
Mironton, mironton, etc.
Que Malbrough remporta (ter.)
	18.
La cérémonie faite,
Mironton, mironton, etc.
Chacun s'en fut coucher (ter.)
	19.
Les uns avec leurs femmes,
Mironton, mironton, etc.
Et les autres tout seuls (ter.)
	20.
Ce n'est pas qu'il en manque,
Mironton, mironton, etc.
Car j'en connais beaucoup (ter.)
	21.
Des blondes et des brunes,
Mironton, mironton, etc.
Et des châtaign's aussi (ter.)
	22.
Je n'en dis pas davantage,
Mironton, mironton, etc.
Car en voilà assez. (ter.)

So omstreeks die tyd dat ‘Skoon Isabel’ in Ons Klyntji verskyn het moes dit in sommige streke van ons land, altans, goed bekend gewees het. Hiervoor spreek nie alleen die omstandigheid dat dit deur die redakteur in sy oproep met name genoem word nie, maar ook die feit dat hy reeds die volgende maand die lied al kan opneem. En, tog, vandag skyn die lied so goed as geheel vergete; geen spoor daarvan kon ek in S.A. ontdek, iets wat met haas g'n enkel lied waarna ek gesoek het die geval was nie. In Nederland is ‘Skoon Isabel’ seker al sedert lang geen lewende volkslied meer. Maar teen die einde van die Agtiende Eeu - seker ook die tyd van sy ontstaan - moes hy wel taamlik algemeen bekend gewees het. Uit enkele liedboekies uit die tyd kon ek nog die teks van toe trugvind. Naas een daarvan volg hier die Afrikaanse van Ons Klyntji:

[p. 247]

Skoon Isabel. (In Afrikaans vertolk, op dieselfde Wysie.)
Droevig verhaal van een Herder en een Graafs Dogter, die op malkander verliefd en na zeven jaar gedoold te hebben trouwde. Vois: Al wat men doet men kan, enz.

‘Skoon Isabel, hoor na my droewig klae,	‘Schoon Isabel, aanhoort mijn droevig klagen,
Ontvang my trou in so 'n korte stond.	ontfangt mijn trouw in een zoo korten stond,
Jou hart en siel die staan in my behae,	uw hert en ziel staan in mijn behagen:
Jou liewe lippies en jou rooie mond,	uw lieve lipjes en uw roode mond;
Want jou soet wese	want u soet wesen
Kan my genese	kan mij genesen
Van al my pyn en smart,	van al mijn groote smert;
Wat ek voel aan my hart.’	die ik voel in mijn hert.’
	‘Vertrek, herder, met al u valse reden:
‘Vertrek “jonkman, met al jou valse rede,
	want sulke praat en ben ik nooyt gewend;
Want so 'n praat dit is ek nie gewend.
	sou ik mijn trouw aan 'n Herder besteden?
Sou ek my trou aan 'n herder gaan bestede?
	Gaat door, Jonkman, gij zijt mij onbekent
Vertrek, jonkman, jy is my onbekend.
	^1)..........
Wil van my kere	..........
Ek jou niet begere;	mijn Vader hoog van staat
My vader hoog van staat,	sou worden disperaat.’
Sal wese desperaat.’
‘Ag, meisielief, wil my tog nooit verlate!	‘Skoon edel daam en wilt my nooyt verlaten.
Hier is op trou 'n ring van diamant,	Daar is op trou een ring van Diamant:

1)

Ik wil u niet begeren,
Wilt van mij keeren.

(In Den Hollandschen Nachtengaal, 40, v.)

[p. 248]

U ouderslief die sal ek wel beprate.’	ik sal u Ouderslief soo wel bepraten.
Waarop die edele daam hom geef die hand.	Waar door de edele Dame was constant.
Waarna hul beide,	Waarop zij beyde
Heimelik vryde,	daar soo lang vereyde:
Totdat sy neem 'n pand	dat zij nam trouw tot pant
Met bloedskrif van sy hand.	met bloedschrift van sijn hand.
Maar toe die eedle Graaf dit eers uitvinde	In 't kort den ed'le Graaf kwam dit te hooren:
Omtrent sy mooie dogter Isabel,	al van sijn schoone Dogter Isabel,
Dat sy 'n herder also teer beminde,
	dat sy minden een Herder uitverkooren::
Toe werd hy boos en uiters seer ontstel.
	daarover was haar Vader boos en fel,
Maar tog hul beide
Heimelik vryde.	omdat zij beyde
By dage en by nag,	heymelyk vrijde'
Soos so 'n herder plag.	bij dage en bij nagt
	als desen Herder wagt.
Maar toe haar vader dit weer kom te hore,	Maar als haar Vader dit weer kwam te hooren:
En hy haar dikwels by die herder vond,	en hijse dikmaal bij den Herder vond,
Het hy terstond 'n dure eed geswore:	heeft hij terstond een zwaaren eed gezwooren:
Dat hy haar weg sou stuur na Frankryks grond,	dat hijse stuuren sou na 't Franseland,
Om daar te lewe	om daar te leven:
En haar te gewe	en haar te geven
'n Ryke man se soon,	een rijke Graaf sijn soon,
Lieftallig van persoon.	lieftallig van Persoon.
Sy val te voet voor hare liewe vader,	Zij viel te voet voor haar lieven Vader
En stort toe seer bedroef haar trane uit;	en storten seer bedroeft haar traanen uijt,
Sy smeek om eens te spreek nog met die herder,	versogt nog om te spreeken eens den Herder:
Voor sy vir laas sal wegvaar met die skuit.	eer sij wegvaren soude met de schuyt:

[p. 249]

Toe roep haar vader	toen riep den Vader
Nog eens die herder,	aanstonds de Herder:
Wat sy so teer bemint	die sij had seer bemind
Soos 'n moederhart haar kind.	als een Moeder haar kind.
‘Adieu! Adieu! my herder, vol van waarde!	Adieu dan lieven Harder vol van waarden:
Adieu! Adieu! my liefste waardste pand!	adieu, adieu mijn lief en waarde pand,
Ek hoop God sal u in gesondheid spare.’	ik hoop God sal u in gesondheid sparen,
Daarop toe geef hul twee mekaar die hand.	daar mee soo gaven sij malkaar de hand:
Met droewig lyde	Met droevig leyden
Moes hulle skeide,	moesten sij scheyden:
‘Adieu, my waarde pand!	adieu mijn waarde pand,
Nou dool ek oor die land!’	nu dool ik agter land.
Dit was sy laaste woord tot haar gesproke,	Dit heeft hij op het best tot haar gesproken
En met 'n kus neem hy van haar afskeid;	en met een kusje haar adieu gesegd
Van droefheid was terstond sy hart gebroke,	van droefheid is terstond sijn hart gebroken
Wyl Isabel haar stille smarte lyd.	daar mee heeft hij genomen sijn afscheid
Dit blyf verhole,	het bleef verholen:
Maar hy ging dole	maar hij ging dolen
Tot ower sewe jaar	tot seven jaar daar na:
Kom 'n Edelman aldaar,	kwam daar een Heer voorwaar.
Wat met sy dienaars kom om daar te jage,	Die met sijn Dienaars kwam om te gaan jagen:
En met sy brakwindhonde^1) by mekaar	al met sijn brak en winden by malkaar
Langes 'n berg in bosse en in hage	buiten in 't bosch langs eene groenen hagen

1) ‘Winden’ moes verander word in ‘windhonde’, om vir 'n Afrikaner verstaanbaar te word. Hierdie wysiging werd egter deur die maat belet. Dit skyn as of die vertaler toe maar die knoop deurgehak het met te skrywe ‘brakwindhonde’.

[p. 250]

Soek hy na wild al in die rondte daar.	te sien of daar geen wild gedierte waar,
Daar kryg hul swerwend,	maar sij daar vonden
Akelig en kermend,	van God gesonden
'n Herder vigilant,	den Herder viegeland
Beroof van sy verstand.	beroofd van sijn verstand.
Die Edelman in sy groot mogendhede	Maar desen Heer door sijn groote mogentheden,
Hou toe terstond met al sy dienaars raad,	die sloeg aldaar met sijn dienaars raad,
En breng hom na die naaste van die stede	dat men hem brengen soude in de Stede
En gee hom ower aan die Magistraat;	gaan het verkonde aan de Magistraat.
Mense by hope	Menschen met hoopen:
Kom aangelope	kwamen geloopen
En roep toe tot mekaar:	en riepen tot malkaar
‘Die herder is weer daar!’	dat daar de herder waar.
Toe hy by die kasteel kom van haar vader,	Als hij kwam voor 't Kasteel van haar Vader:
Staan sy lief Isabel net in die deur;	sijn lief schoon Isabel stond in de deur
Sy was verskrik toe sy daar sien die herder.	verschrikte seer omdat sij sag den Herder:
En bars toe uit in trane en getreur.	't welk haar bragt in een soo groot getreur
Sy gaan hom groete,	als sij hem groeten:
Val aan sy voete	viel voor sijn voeten
As dood ter aarde neer,	als dood ter aarde neer
En roep dikmaals: ‘Ag, Heer!’	en riep dikmaals o Heer.
Haar vader sien die liefde van hul beide,	Men zag de groote liefde van haar beyde
En stort ook seer bedroef sy trane uit,	de Vader storte daar sijn tranen uyt:
Dat hulle vóór die dood nie meer kan skeide,	dat hij haar voor de dood niet konde scheyden

¹⁾

1) uit.

[p. 251]

En daarom neem hy toe 'n kort besluit	daar over maakte hij een kort besluyt:
Dat hul sal troue,	dat men sou speelen
En bruilof houe,	op trom en velen
En speel viool en fluit	op bassen en op fluit
Vir bruidegom en bruid.	voor Bruydegom en Bruyd.
Kom alle minnaars en ook minnaresse,	Spiegelt u minnaaars en minnaresse
Spiegel jul almal aan die droewig lied;	gij spiegelt u alle aan dit droevig lied:
Hier is 'n stuk vir oud en jong tot lesse	een stuk voor oud en jong tot een lesse
Van wat eenmaal waaragtig is geskied:	en ook waaragtelyk soo geschied
Wil vry gelowe	Wilt vrij geloven:
Wat God daar bowe	dat God daar boven
Gevoeg het tot 'n paar	gevoegd heeft tot een paar
Skeid d' mens nie van mekaar.	scheyd niemant van malkaar.
(Ingestuur deur O.J. Olivier, van Tweerivieren, Uniondale vir Ons Klyntji, 2e jaargang, 1897-1898, p. 150-151. Spelling deur my gewysig).	(De Nieuwe Vlissingsche Tijd-Korter of verbeterd Snaakje, 9e druk, p. 52 vlg.).

Die ‘ferafrikanisering’ het nogal taamlik meganies geskied, sodat die teks van Ons Klyntji vrywel woordelik klop met die een uit Nederland. Veral hierdie feit spreek sterk vir die opvatting dat die insender of die redakteur 'n gedrukte Nederlandse teks voor hom had. Ons vermoede word byna sekerheid wanneer ons op nog 'n ander eienaardigheid van die teks let. Dit is 'n kenmerk van baie Nederlandse liedboekies uit die XVIIIe eeu om 'n veel groter aantal woorde met hoofletters te laat begin as ons vandag sou doen. 'n Goeie voorbeeld daarvan is die Hollandse teks van ‘Floris en Annaatjie’ bl. 252); maar ook in die Nederlandse ‘Schoon Isabel’ tret ons spellinge aan soos ‘Herder’, ‘Graaf’, ‘Persoon’, ‘Diamant’, ‘Dienaars’, Magistraat, ens.¹⁾. Alleen so 'n teks of

1) Die versie in Den Grooten Hollandschen Nachtegaal, bls. 40-42 het selfs ‘Een ryken Graafs Zoon’, ‘Zeven Jaar’ ens.

[p. 252]

'n letterlike afskrif daarvan kon m.i. Ons Klyntji daartoe gebring het om ook te gaan skryf: ‘di eèdle Graaf’, ‘'n Edelman’, ‘di Magistraat’.

Die vraag is nou, wie die Afrikaanse vertaler van die Hollandse lied was, die insender of die redakteur? Die aanmerking bo die teks, ‘In Afrikaans fertolk op diselfde Wysi’, - iets wat ontbreek onmiddellik daarna by ‘Floris en Annaatjie’, 'n lied waarskynlik deur die insender bewerk¹⁾ - laat my denk dat ons hier te doen het met werk van die redakteur. Ook by 'n later ingesonde liedjie, ‘Gelukkige Liefde’, waarvan hy getuig, ‘Ek het dit nou in Afrikaans gemaak’, volg hy dieselfde metode van omsetting; woord vir woord en reël vir reël word met veranderinge, wat slegs uiterlikhede betref, 'n half Afrikaanse vorm aan die lied gegee; van 'n werklike omwerking kan hier geen sprake wees. Die insender het dus die gedrukie liedboek of 'n afskrif daaruit aan die redakteur gestuur.

Dit wil my voorkom as of hierdie lied toentertyd 'n periode van verbygaande populariteit aan die Kaap beleef het - vandaar die aanwesigheid van gedrukte tekste en die latere spoorlose verdwyning van die lied.

In 'n heel ander verhouding as by ‘Skoon Isabel’ staan die tekste van Floris en Annaatjie tot elkaar. Hier verteenwoordig die Afrikaanse redaksie inderdaad 'n omwerking van die oorspronklike lied. Vergelyk maar eens: -

1) vgl. bl. ...

Afr. Floris en Annaatjie.		Ndl. Een Nieuw Lied, gemaakt op 't Lands Oorlogs-schip Gorcum, gevoerd door Capitein van der Meijden.
		Stem: Is de Liefde zoet lijden.
	1.
‘Wat steur my gedagte?		Wat doet mij ontstellen,
Wat laat my ontstel?		Staag in mijn Gedagt,
Wat doet my versmagte?		Dat mij zoo komt kwellen,
Wat kom my so kwel?		Waardoor ik Versmagt:

[p. 253]

	2.	By Dag als ik Wake,
By nag en by dage,		By Nacht als ik rust,
In werk en in rus,		Dan schijn ik te Blaake,
Bly dit my maar plage,		Vol van Minnelust.
In niks voel ek lus.		Waar vind ik nog Gratie,
		Voor mijn grillig Hert?
		Uw zoete Temtatie,
	3.	Die baard mij groot smert.
‘Annaat, wees my sussie!		Lest sprak ik een Zusje,
Want ek is deurwond!		Wat ben ik doorwond!
Ag, geef mij 'n kussie,		Die schonk mij een kusje
Van jou liewe mond!’		Van haar rooder Mond:
		Ik wil haar gaan Vrijen,
		en bieden mijn Trouw,
		Dan raak ik uit Leijen,
	6.	Uit Druk en uit Rouw.
‘My liewe Annaatjie!		Mijn lieve Annaatje,
My soetste vermaak!		Mijn Liefde vergaat,
Wat het ek met jou al		Lest had ik een Praatje,
'n Praatjie op straat!’		Met u op de Straat.
	4.	Wel Floris u klaagen,
‘Weg, Floris! Jou klage		Dat staat mij niet aan,
Die staan my nie aan,		Ik heb geen behaagen,
Ek het geen behage		In eene Jonkman,
In enig jonkman.		Ik ben jong van Jaaren,
	5.	Daar toe niet gezind,
My jonkheid van jare,		Te spreeken van Paaren,
Is nog nie gesind		Ik ben nog maar een kind,
Te prate van troue;		Van ruim zestien Jaaren,
Ek is maar 'n kind.’		Daar toe Ouderloos,
		Wilt de moeite maar spaaren,
	7.	Dan word gij niet boos.
‘Jou tintlende ogies,		Uw tintelende Oogen,
Jou blakende min,		Vol vonken van Min,
Jou liewe blou ogies,		Uw twee bruine Oogen,
Die is na my sin.		Die staan in mijn zin;
		Uw bloozende Kaaken
		En uw rooder Mond,
		Mogt ik die genaaken,
		Dan wierd ik Gezond,
		Met uw courale Lipjes,
		Mijn liefste Anna,

[p. 254]

		Ey, laat dog ontslippen,
		Het woordje van Ja.
		Uw Haaring, ô! Floris!
		die braad hier niet gaar,
		Uw Pap die al goor is:
		Gaat vrij op een aar
		En spaar vrij uw Beenen,
		Zoo hebt gij geen Nood,
		Opdat gij uw Scheenen,
		Hier niet blauw en stoot:
		Zo verslijt gij geen Schoenen,
		Alhier op mijn Trap,
		Want gij hebt van doenen,
		Uw Geld tot Gelap.
		Al u spijtig spreeken,
		Dat doet mij de dood,
		Mijn hert schijnt te breeken,
	8.	Van liefde zo groot:
‘Vergun my te gewe		Vergunt mij te strekken,
Veel geld tot besluit,		Mijn Leeden regt uit,
Om same te lewe		Opdat wij ons dekken
As bruigom en bruid.’		Als Bruigom en Bruid,
		Want gij hebt geen Vader
		of Moeder op aard',
		Kom laat ons te gader,
	9.	Nu worden een Paar.
Weg, Floors, met jou klage!		Weg, weg met u Raazen,
Koop koek vir jou geld!		Koop Koek voor uw Geld,
Dis maar 'n boel fabels		Het zijn vize vazen,
Wat jy my vertelt.		Die gij mij verteld:
		Ik lag met uw Klaagen,
		Ik spot met uw Pijn,
		Gij kunt niet behagen,
	10.	De zinnen van mijn.
Hier stop ek my ore		Ik stop mijn Ooren,
Vir al jou geween;		Voor al uw Geween,
Ek wil jou nie hore,		Ik wil u niet hooren,
Vertrek en gaan heen.		Vertrek en gaat heen.
		Kom klein Venus Wigje
		Weest gij de Piloot,
		En schiet met een schichje,
		In haar teere Schoot:

[p. 255]

	Vergunt mij genaaden,
	Als een Cupido zoet,
	Of ik zal mij baaden,
	In mijn eigen Bloed:
(Ingestuur deur A. de Klerk Jnr., Lemoenkraal, Burgersdorp, K.K. vir publikasie in ‘Ons Klyntji ’, Twede Jaargang, 1897-1898, bl. 151. Spelling deur my gewysig.)	Adieu dan, Leeuwinne,
	Gij zijt al te straf,
	Ik schey 'er met Minne,
	De Liefde snijd af.
	(UitHet Herders-Stafje met het zingende Zwaantje, 1787).

Die lied het by sy verkorting ongetwyfeld gewin, en die verkorting is blykens sekere eienaardighede in die uitvoering daarvan¹⁾ seker in Suid-Afrika ontstaan. Net soos ‘Skoon Isabel’ skyn ook ‘Floris en Annaatjie’ uit ons land verdwene. Die feit dat die twee liedere soms saam in één liedboekie optree.²⁾ laat mens vermoed, dat, wat omtrent die lotgevalle van die vorige lied in Suid-Afrika gesê is, ook op hierdie een van toepassing sal wees.

* _* *

Leentje was na die Comedie van Jan Gras; trug gekom verhaal sy aan Juffrouw Pieterse en haar twee dogters haar ervaringe daar: ‘En de muzikanten speelden weer, maar begrijp eens wat, Juffrouw? Ze speelden: mooie meisies, mooie bloemen.... - Foei, riepen de drie gratiën. Zoo 'n gemeene straatdeun!’

Alvorens nou in sy Philippica op die volkslied die ‘brokstukken, wat hy van hierdie lied nog onthou - ‘caetera desunt, helaas’ - aan ons mee te deel, neem Multatuli die geleentheid waar om die Pieterses en huns gelyke eers goed die waarheid te sê: -

‘Met uw verlof, Sertrude! Als gyzelf wat hooger stondt, zoudt ge uw neus minder hoog optrekken. Er is iets liefs in die chanson de la rue door 't gemeene volk geïmproviseerd

1) vgl. Koepl. 8 en die uitdrukking ‘'n boel fabels’ vir ‘vize vazen’ in 9; ook ‘troue’ i.p.v. ‘paaren’ in 5.

2) In Den Gr. Hollandschen Nachtegaal, waar F. en A. op bls. 40-42 voorkom as ‘Een vryage tusschen eenen Jongman, en een jonge dochter - Stemme: Is liefde soete lijden.’

[p. 256]

op noten van Mozart. Gedurende myn kort leven reeds, zyn we op dit punt zeer achteruit gegaan, en wanneer we de Volkspoëzie van tegenwoordig vergelyken by wat er van vroeger tyden tot ons kwam, is de slotsom treurig. En .... 't beste is niet tot ons gekomen. Want schryfmenschen zyn ten-allen-tyde ongelukkige beoordeelaars geweest van wat in hun eigen vak kunstwaarde had. De oorzaak ligt voor de hand. Ze minachten alles wat niet beantwoordde aan de schoolmeesterlyke eischen van 't métier. Kreupele rymen, maatverkrachting, dagelyksche woorden, straatgeboorte ... hoe kon er poëzie voortkomen uit zulke Nazareths?’

In hierdie trant slaat Multatuli daarop los tot eindelik die liedjie, telkens onderbroke, te voorskyn kom.

‘Mooie meissies, mooie blomme,
Van een mooi meissie ben ik gekomme,
En een mooi meissie is m'n hartedief,
Daarom heb ik alle mooie meissies lief!

Kon ik alle mooie meissies kryge ....
Ik zou ze-n-an 'n touwtje ryge,
Ik zou ze kuipe-n-in 'n vat ....
Och, als ik alle mooie meissies had!

Als ik dood ben, zullen ze my begrave......
Ze zullen my naar 't kerkhof toe drage,
Ze zullen schryve-n-op m'n graf:
‘Hier ligt de jonkman die alle mooie meissies liefhad!’¹⁾

In Suid-Afrika het die mense waarskynlik ook soos Multatuli gedenk; die ‘Nonnaslied’ werd gesing ‘by gesellige geselskapsgeleenthede, soos pandspel en ander speletjies’²⁾, by danse, as ‘kondleiliedjie’, ja, waar nie al nie, totdat hy so afgebrokkel en op nuut weer opgebou was, dat mens hom slegs met moeite nog van Afrikaanse liedjies van die egste soort onderskei. In Nederland tref mens die lied vry dikwels aan in liedboeke uit die eerste helf van die 19e eeu.

1) Verzamelde Werken van Multatuli, Elsevier-editie (1907), Deel VII, bl. 33 v.v.

2) Vgl. BP. II, p. 137-140.

[p. 257]

‘Mooie Meisies, Fraaie Bloeme’. (Nonnaslied.)		Een nieuw lied op alle lieve mooije Meisjes. Op eene vrolijke wijs.
	1.
Mooie meisies, fraaie bloeme,		Mooije meisjes, mooije bloemen,
Deur mooi meisies is ek hier gekome,		Van een mooi meisje ben ik gekomen,
Een mooi meisie het ek lief,		En een mooi meisje heb ik lief,
Dis 'n mooi meisie wat my hart deurgrief.		En een mooi meisje is mijn hartsgerief.
			2.
		Mooije meisjes hebben streken,
		Komt een jongman haar aanspreeken,
		Wat is die mooije lieve meid
		Dan niet in haar hart verblijd.
			3.
		Maar wil eens op haar daden letten,
		En op haar deugd uw zinnen zetten,
		Wat wordt een jongman dan bedot,
		Zij drijft ook mooi met hem de spot.
			4.
		De mooije meid roemt op haar deugden,
		De jongman is vol vuur en vreugde,
		Dat hij bezit die schone schat,
		Hij wou dat hij ze allen had.
			5.
Kan ek so veel mooie meisies krye,		En kon hij dan zijn zin maar krijgen,
Dan sal ek hul gaarne in 'n snoertjie rye.		Hij zou ze allen aan 'n snoertje rijgen,
Dan sal ek sewe op my vat,		Hij zou ze zuikeren in een vat,
Totdat ek al die mooiste meisies in my armpies had.		Als hij al de mooije meisjes had.

[p. 258]

		6.
Als ik dood ben zullen ze mij begraven,
En zullen mij naar het kerkhof toe dragen,
Zij zullen schrijven op mijn graf,
Hier leid een jongman die de mooije meisjes gaf.
		7.
Zij zouden dan van droefheid klagen
En over mij nog rouw gaan dragen,
En treuren bij het stille graf,
Hij is dood en van de wereld af.
	(Volgens 'n afskrif in besit van die heer J.H. Garms.)^1)

1) Verder in Verzameling van 46 Differente Gezelschapsliederen uit de Oude Doos II. Te Amsterdam by H. Moolenyzer (1838), blz. 88.
Volksliedjes uit de 18e en 19e eeuw (Uniw. Bibl. A'dam, nr. 202 P. 13).

[p. 259]

	2.
Treurig hartjie, lig van sinne,
Ek wou so graag 'n stryd beginne.
Voor jy weer 'n stryd begaan,
Vat dit nie so haastig aan:
Haastigheid maak lig berou ...
Dit is nie goed so jong te trou!
Huisverdriet kom net gewis,
Eer julle in julle jare is.
	(B.P. II bl. 134-40.)

Koeplet 2 van die Afrikaanse versie tree in die Nederlandse lied nie op nie. Dit wil my voorkom as of ‘ Treurig hartjie, lig van sinne, ens.’ heeltemal 'n aparte lied is. As waarskuwing teen die lewensopvatting wat in Mooie meisies fraaie bloeme tot uiting kom is dit egter aan hierdie lied toegevoeg.

As 'n kontaminasie-produk tussen die twee liedjies ontstaan dan weer variante op die eerste vers: -

Mooie meisies fraaie bloeme,
Dis nie goed te jong te troue,
Driemaal sewe kan bestaan,
Maar driemaal ag sal beter gaan.
Kyk, die nooinentjies so op 'n ry:
Kyk wat 'n mooie skildery.
Kan ek al die nonnas krye, ens.

(B.P. II p. 140.)

Mooie meisies, fraaie bloeme, het ons gesien, was dikwels gebruik as geselligheidslied by die Nuwejaar¹⁾. Maar - want daar bestaan redaksies wat nog aanmerklik langer is as die een hierbo - op bruilofte het hy tog ook nie ontbreek nie. Dit is wel iets merkwaardigs dat terwyl die Nederlandse liedboeke tot ver in die 19e eeu wemel van bruilofsliedere, hierdie genre by ons so goed as onbekend is²⁾. Waar dus die

1) Vgl. Boshoff en du Plessis: Afrikaanse Minneliedjies, bl. 37, asook Var. I, Str. 1, r. 8.

2) Vgl. een meegedeel deur Schonken, bl. 20, waarvan ek enkele variante, meesal as dele van ander liedere, kon trug vind.

[p. 260]

lied, wat hier behandel word, in sy langere versies ook 'n verheerliking van bruidegom en bruid bevat, kan my dit ten goede gehou word, as ek selfs op gevaar van herhaling af, Mooie meisies, fraaie bloeme nog eens in sy geheel meedeel. Die lesing is uit die Suid-Oos-Vrystaat afkomstig:

Mooie meissies, fraaie bloeme;
Al die mooie meisies heb ik beroeme²⁾.
Siet die nonnies op 'n ry;
Siet wat mooie skildery!

Kon ik al die nonnies krygen,
Ik sou se in een snoertje rygen......
Snoertje rygen paar aan paar;
Skenk die jonkmans 't Nuwejaar.

Treurig hartjes lig van sinne,

Wil tog niet 'n stryd beginnen,

Eer gy weer 'n stryd aanvang,
Vang het niet so haastig aan:

Haastigheid kan lig beroue;
Het is nie goed so jong te troue,
Huisverdriet kom gewis
Eer ons tot ons jare is.

Een jonge dame is nu te pryse;
Ieder weet haar plig te wyse.
Driemaal sewe kan bestaan;
Driemaal ag sal beter gaan.

En als die roosjes begin te bloeien,

Wil haar niet terstond afsnoeien;
Eer die bloeisels ope gaan
Die daar in die water staan.

Siet die bed is hoog geresen
En met bloemen oorgepresen,
Waarop die bruidegom en bruid
Sal moet brengen nagten uit.

Siet die fraaie bloemekransen
In die kamer waar wy dansen,
Druk op bas, viool en snaar,
Laat ons dansen paar aan paar.

2)

[p. 261]

9.

 

Waar syn nu onse musikanten?

 

Laat my nu maar fluks op dansen!

 

Want wy syn gekomen hier.

 

Om te nemen ons plesier.

 

 

 

(Dist. Rouxville.)¹⁾

Die Nonnaslied was sonder twyfel baie populêr. Het miskien ook die volgende liedjie sy ontstaan aan hierdie populariteit te danke? Die bewoording daarvan laat my dit byna glo: -

Mooi, mooi meisies, mooi, mooi haartjies,
Die haartjies ware hare, maar die lokke ware myne!
Sy lokke by elkander, die een vir die ander:
Al die mooi meisies die lok vir my.

Mooi, mooi meisies, mooi, mooi oogies:
Die ogies ware hare, die kyke ware myne!
Sy kyke by elkander, die een vir die ander;
Al die mooi meisies kyk vir my.

Mooi, mooi meisies, mooi, mooi neusies,
Die neusies ware hare, maar die ruike ware myne!
Sy ruike by elkander, die een vir die ander;
Al die mooie meisies ruik vir my.

Mooi, mooi meisies, mooi, mooi mondjies;
Die mondjies ware hare, maar die kusse ware myne!
Sy kusse by elkander die een vir die ander;
Al die mooi meisies die kus vir my.

Mooi, mooi meisies, mooi, mooi handjies;
Die handjies ware hare, maar die kloppe ware myne!
Sy kloppe by elkander die een vir die ander;
Al die mooi handjies die klop vir my.

Mooi, mooi meisies, mooi, mooi voetjies;
Die voetjies ware hare, maar die trappe ware myne!
Sy trappe by elkander die een vir die ander;
Al die mooi meisies die trap vir my.

(Lindley)

²⁾

1) Meegedeel deur Mev. G. Dry.

2) Toegesonde deur die Heer J. Enslin.

[p. 262]

Treurig hartjie, lig van sinne is slegs 'n waarskuwing teen al te jeugdige huwelike, maar in 'n ander lied, ‘Jannie trou jou lewe nie(t)’ word die huwelik qua huwelik afgeraai. In die korte pouse tussen dans en dans ‘neemt Gert’ - aldus van Breemen¹⁾ - ‘de harmonika ter hand en begint .... aanvankelik zacht, doch geholpen door zijn vrienden, al luider en luider te zingen: -

‘Och Johnnie, trouw jou leven niet
Want jij komt in 't verdriet.
Trouw jij met een jonge
Dan sit sij op jou skoot,
En trouw jij met een ouwe
Dan treur jij je half dood.
Dus Johnnie, trouw jou leven niet,
Want jij komt in 't verdriet.

Och Johnnie, trouw jou leven niet
Want jij komt in 't verdriet.
Trouw jij met een magere
Dan heb jij 't al te koud,
En trouw jij met een dikke
Dan heb jij 't te benauwd.
Dus Johnnie, trouw jou leven niet
Want jij komt in 't verdriet.’

As ‘koudleiliedjie’, so ongeveer, tree ‘Jannie trou jou lewe niet’ dus by van Breemen op. Die Nederlandse vorm daarvan, ‘Staas en trouw van (uw) leven niet’, kom by De Cock en Teirlinck²⁾ as spotliedjie op die naam Staas voor.³⁾. ‘Met deze twee coupletten’, waarsku van Breemen by sy redaksie, ‘houdt dit schoone lied op een aangename wijs natuurlijk niet op.’ Die Vrystaatse lesinge wat hier volg is dan ook tweemaal so lank as die by hom.

1) B.H. van Breemen: Schetsen en Beelden uit Zuid Afrika (1882), bl. 56.

2) VIII, bl. 99.

3) Ook 'n lang uitgewerkte versie van 11 koeplette, beginnende: ‘Klaes die sprak zyn moeder aen als dat hy wilt gaen trouwen’ by De Coussemaker, nr. 136 bl. 385. Sien verder Snellaert, Oude en nieuwe liedjes, 1864, nr. 118; F.v. Duyse II bl. 1192 v.v.

[p. 263]

Afr. A. Oom Jannie trou jou lewe nie.		Ndl. Staas en trouw van (uw) leven niet.
	1.
Oom Jannie trou jou lewe nie, lewe nie, lewe nie,				1.
		Refr. Staas an trouw van (uw) leven niet,
Oom Jannie trou jou lewe nie,
Dan spaar jy jou verdriet.			Of gij komt in ellende.
Trou jy met 'n vette,			Staas en trouw van (uw) leven niet,
Dan slaap jy al te benoud,
Trou jy met 'n maere,			Of gij komt in 't verdriet.
Dan slaap jy al te koud.
	2.		Trouwde met een schele,
Oom Jannie trou jou lewe nie, lewe nie, lewe nie,			Ze ziet er twee voor één;
			Trouwde met een manke,
Oom Jannie trou jou lewe nie,			Ze springt op heur een been.
Dan spaar dit jou verdriet.
Trou jy met 'n mooie
Dan wil almal met haar praat,		Refr. Staas en trouw van leven niet, enz.
Trou jy met 'n lelike,
Dan skaam jy jou op straat.
	3.		Trouwde met een korte,
Oom Jannie trou jou lewe nie, lewe nie, lewe nie,			Ze moet op stoelen staan;
			Trouwde met een lange,
Oom Jannie trou jou lewe nie,			Ze kan aan alles aan’.
Trou jy met 'n skele		Refr. Staas en trouw van leven niet enz.
Dan sien sy twee vir een,
Trou jy met 'n manke,				(Denderleeuw.)^1)
Dan gaan sy op een been.
	4.
Oom Jannie trou jou lewe nie, lewe nie, lewe nie,
Oom Jannie trou jou lewe nie,
Trou jy met 'n lange,
Dan kos dit jou te veel,
Trou jy met 'n korte,
Dan kan sy die kos nie bereik nie.
	(Dealesville.)^2)

1) CT. t.a.p. Vgl. Rond den Heerd III, 168. Die twede strofe ontbreek hier en Staas heet Klaaike; Snellaert, 118 (Klaas en trouwt uw leven niet’, ens.).

2) Variante (vgl. BP. II bl. 140-1):

Jannie trou jou liewers nie,
Anders kom jy in verdriet,
Trou jy met 'n oue
Moet jy vir haar koue,
Trou jy met 'n kreupele,
Dan gaan sy mank oor straat,
Trou jy met 'n skele
Dan sien sy twee vir een.
So Jannie trou jou liewers nie,
Anders kom jy in verdriet.

(Zastron, O.V.S.)

‘Akkedissie, waarom trou jy nie,
trou jy nie, trou jy nie?’
‘Trou ek met 'n maeretjie,
Slaap ek te koud;
Trou ek met 'n vettetjie,
Slaap ek te benoud.’

(Worcester.)

s.o.s.

[p. 264]

Afr. B.

Jannie, trou jou lewe niet;
Jy raak in ellende, jy raak in verdriet!
Want trou jy met 'n mooie,
Dan kyk elk haar aan;¹⁾
Trou jy met 'n lelike,
Kan jy op straat niet gaan;
Trou jy met 'n manke,
Dan loop sy op een been;
Trou jy met 'n skele,
Dan sien sy twee vir een.
So, Jannie, trou jou lewe niet,
Jy raak in ellende, jy raak in verdriet!

Trou jy met 'n Kaapse,
Dan slaat sy op jou bek;
Trou met 'n malle,
Dan trou jy met 'n gek;
Trou jy met 'n ryke,
Dan moet jy onder haar staan;
Trou jy met 'n arme,
Dan moet jy van gebrek vergaan;
So, Jannie trou jou lewe niet;
Jy raak in ellende, jy raak in verdriet!

Trou jy met 'n maere,
Dan slaap jy weer te koud;
Trou jy met 'n dikke,
Dan slaap jy weer te benoud......

(Fouriesburg.)

1) Lok sy ander aan. (N. Vrystaat.)

[p. 265]

Baie populêr moes ‘Jannie trou jou lewe nie’ vroeër by ons gewees het; daar getuig sy variante, in getalle groter as ek hier kan aanhaal, vandag nog van. Wat meer is, die lied leef selfs nou nog! Op ons plaas-danspartye word dit graag as plaaglied deur die jongkêrels teen die nooiens gerig, die gewoonlik daar onmiddellik op reageer met 'n lied soos:

‘Al julle meisies, hoor na my,
Hou julle uit die trouery,
'n Jonkman, wat 'n vrou wil hê,
Hy kan al te mooi woordjies voor julle sê, ens.¹⁾

Met twee sulke spotliedjies op die huwelik in volle fleur, val dit natuurlik niks te verwondere, as ons uit die see van dergelike stukke in die Europese volkspoësie ook nog een of twee meer by ons aantref. Dit sal nietemin hoofsaaklik aan die ‘volkstümliche’ vorm daarvan te wyte wees, dat die ietwat skunnige My man die kom so laat na huis in ons preuts Suid-Afrika vandag nog so druk gesing word.

Toe Dr. C.F. Groenewald in 1919 die lied in sy proefskrif behandel het, het hy slegs 'n fragment van die Afrikaanse

1) Die oorspronkelike lied is waarskynlik die in Ons Klyntji II, bl. 204.

[p. 266]

tekstkritische noten

versie tot sy beskikking gehad. Sedert daardie tyd is dit my egter geluk die lied in nog ander lesinge te ontdek, wat lig gooi op punte wat anders onbeslis moes bly. Die fragment by Dr. Groenewald is in sover belangryk, dat dit één lyn trek met die Nederlandse redaksies, waar die hoed die eerste is van die opgenoemde kledingstukke. Die nuwe variante waar ek oor beskik, verskil hiervan deur dat hulle, eg Afrikaans met die ‘perd’ begin, en verder die inleidende gedeelte van ieder strofe sowel as die slotkoeplet van die geheel bewaar het.

My man komt so laat naar huis, So laat naar huis komt hy. Hy

gaat toe naar die per-de-stal En 'n vreemde perd siet hy; Wie se

perd is dit die, wie se perd is dit die, Wie se perd kan dit tog

syn? Ag nee my ou man, Dis' mel-lek-koei, Die send my moeder

my Ek het die wĕe-reld deur gereis, Om-trent jaar of tien, Maar

'n melk-koei met 'n per-de-stert. Het ek nog nooit ge - sien.¹⁾

(Amersfoort, Tvl.)

Variante:
I. (Nondweni, Natal). My ou man kom so laat by die huis - So laat by die huis kom hy. Hy stap toe in sy stalkamer, - En 'n vreemde perd siet hy. Wie se perd, - Wie se perd kan dit tog syn? - Ag nee my ou man dis 'n melkkoeitjie, - My mama stuur 't voor my.’ (Ek het die wêreld aldoor gereis, - Vir 'n jaar of tien, - Maar 'n melkkoeitjie met saal en toom, - Heb ik nog nooit gesien.’
Vervolgens word nog die volgende pare voorwerpe genoem:
'n Vreemde Keil (by die gangdeur in) - pannekoekpan (sonder steel); 'n vreemde man (in die slaapkamer) - babatjie (met 'n swart moustache).

1) In die twede en laaste vers word nog die volgende paar voorwerpe genoem: 'n Vreemde man (kamer) - ‘baby-boy’ (met 'n bruin moestas).

[p. 267]

Afr. My man die kom so laat by die huis.		Ndl. Komt er de man zeer laat naar huis.
My ou man die kom so laat by die huis,		Komt er de man zeer laat naar huis,
So laat, so laat kom hy!		Ja laat komt hij naar huis,
En toe hy in die stal in kom,		Zoo komt hij op zijn kamer,
'n Vreemde perd sien hy.		Een vreemde hoed ziet hij.
‘Wie se perd is dit die?		Wie zijn hoed is dat? (bis)
Wie se perd is dit die?		Wie zijn hoed kan dat toch zijn?
Wie se perd kan dit tog syn?’		Och, man dat is een waterpot,
Ag nee, my ou man dis 'n ou melkkoei,		Heeft uw moeder gestuurd aan mijn.
Die stuur my ma vir my’.		Ik heb de wereld rondgerezen,
‘Ek het die wêreld al deur gegaan,		Al voor een jaar of tien,
		Maar een waterpot met een merk
En dit vir 'n jaar of tien,
Maar 'n ou melkkoei met 'n perdestert		Heb ik nog nooit gezien.
In my lewe nooit gesien.’
	2.		2.
My ou man die kom so laat by die huis,		Komt er de man zeer laat naar huis,
So laat, so laat, kom hy.		Ja laat komt hij naar huis,
En toen hy in die wahuis kom,		Zoo komt hij op zijn kamer,
'n Vreemde saal sien hy.		Een vreemde jas ziet hij.
‘Wie se saal is dit die?		Wie zijn jas is dat (bis)
Wie se saal is dit die?		Wie zijn jas kan dat toch zijn?
Wie se saal kan dit tog syn?’		Och man dat is een luier.
‘Ag nee, my ou man, dis 'n pannekoekpan,		Heeft uw moeder gestuurd aan mijn.
Die stuur my ma vir my’		Ik heb de wereld rondgerezen,
‘Ek het die wêreld al deurgegaan,		Al voor een jaar of tien,
		Maar een luier met twee mouwen,
En dit vir 'n jaar of tien,
Maar 'n pannekoekpan met stiebeuls aan,		Heb ik nog nooit gezien.
In my lewe nooit gesien’.

[p. 268]

	3.		3.
My ou man die kom so laat by die huis,		Komt er de man zeer laat naar huis,
So laat, so laat kom hy!		Ja laat komt hij naar huis,
En toe hy op die tafel kyk,		Zoo komt hij op zijn kamer,
'n Vreemde pyp sien hy.		Een vreemde broek ziet hij.
‘Wie se pyp is dit die? (bis)		Wie zijn broek is dat? (bis)
Wie se pyp kan dit tog syn?’		Wie zijn broek kan dat toch zijn?
Ag nee, my ou man, dis 'n kandelaar,
		Och man, dat is een kolenzak
Die stuur my ma vir my.’		Heeft uw moeder gestuurd aan mijn.
Ek het die ou wêreld al deurgegaan,
		Ik heb de wereld rondgerezen,
En dit vir 'n jaar of tien,		Al voor een jaar of tien,
Maar 'n kandelaar met 'n pyp se steel		Maar een kolenzak met een greep
In my lewe nooit gesien.		Heb ik nog nooit gezien.
	4.		4.
My ou man die kom so laat by die huis,		Komt er de man zeer laat naar huis,
So laat, so laat kom hy.		Ja, laat komt hij naar huis,
En toe hy aan die kapstok kyk,		Zoo komt hij op zijn kamer,
'n Vreemde jas sien hy!		Een vreemde laars ziet hij.
‘Wie se jas is dit die? (bis)		Wie zijn laars is dat (bis).
Wie se jas kan dit tog syn?’		Wie zijn laars kan dat toch zijn?
‘Ag nee, my ou man, dis 'n coat en skirt
		Och, man, dat is een aschschop,
Die stuur my ma vir my’.		Heeft uw moeder gestuurd aan mijn.
‘Ek het die wêreld al deurgegaan,
		Ik heb de wereld rondgerezen,
En dit vir 'n jaar of tien,		Al voor een jaar of tien,
Maar 'n coat en skirt met 'n jas se knoop,		Maar 'n aschschop met een hak
		Heb ik nog nooit gezien.
In my lewe nooit gesien.’

[p. 269]

	5.		5.
My ou man die kom so laat by die huis,		Komt er de man zeer laat naar huis,
So laat, so laat kom hy.		Ja, laat komt hij naar huis,
En toe hy aan die kapstok kyk,		Zoo komt hij op zijn kamer,
'n Vreemde hoed sien hy.		Een vreemde kous ziet hij.
‘Wie se hoed is dit die? (bis)		Wie zijn kous is dat (bis)
Wie se hoed kan dit tog syn?’		Wie zijn kous kan dat toch zijn?
Ag nee, my ou man, dis 'n ou sopkom,		Och man dat is een vatendoek,
		Heeft uw moeder gestuurd aan mijn.
Die stuur my ma vir my’.
‘Ek het die wêreld al deurgegaan,		Ik heb de wereld rondgerezen,
		Al voor een jaar of tien,
En dit vir 'n jaar of tien,		Maar een vatendoek met een voet
Maar 'n ou sopkom met 'n bokriem om,
		Heb ik nog nooit gezien.
In my lewe nooit gesien.’
	6.		6.
My ou man die kom so laat by die huis,		Komt er de man zeer laat naar huis,
So laat, so laat kom hy.		Ja, laat komt hij naar huis,
En toe hy aan die katel kyk,		Zoo komt hij op zijn kamer,
'n Vreemde broek sien hy.		Een vreemde vest ziet hij.
‘Wie se broek is dit die? (bis).		Wie zijn vest is dat (bis)
Wie se broek kan dit tog syn?’		Wie zijn vest kan dat toch zijn?
‘Ag nee, my ou man, dis 'n skirtpatroon,		Och man, dat is een gronddweil,
Die stuur my ma vir my’.		Heeft uw moeder gestuurd aan mijn.
‘Ek het die wêreld al deurgegaan,
		Ik heb de wereld rondgerezen,
En dit vir 'n jaar of tien,		Al voor een jaar of tien,
Maar 'n skirtpatroon met 'n broeksfatsoen		Maar een gronddweil met knoopen
In my lewe nooit gesien.’		Heb ik nog nooit gezien.

[p. 270]

	7.		7.
My ou man die kom so laat by die huis,		Komt er de man zeer laat naar huis,
So laat, so laat kom hy.		Ja, laat komt hij naar huis,
En toe hy aan die katel kyk,		Zoo komt hij op zijn kamer,
'n Vreemde skoen sien hy.		Een vreemd gezicht ziet hij.
‘Wie se skoen is dit die? (bis)		Wie zijn gezicht is dat? (bis)
Wie se skoen kan dit tog syn?’		Wie zijn gezicht kan dat toch zijn?
‘Ag nee, my ou man dis vrugtebottels,
		Och man, dat is een kraamkind
Die stuur my ma vir my’.		Heeft uw moeder gestuurd aan mijn.
‘Ek het die wêreld al deurgegaan,
		Ik heb de wereld rondgerezen,
En dit vir 'n jaar of tien,		Al voor een jaar of tien,
Maar vrugtebottels met skoenrieme		Maar een kraamkind met een snorrebaard,
In my lewe nooit gesien.’		Heb ik nog nooit gezien.
			(Driem. Bld. XVIII bl. 87.)
	8.
My ou man die kom so laat by die huis,
So laat, so laat kom hy.
En toe hy in die kamer kom,
'n Vreemde man sien hy.
‘Wie se man is dit die? (bis)
Wie se man kan dit tog syn?’
‘Ag nee, my ou man dis 'n ‘babyboy’
Die stuur my ma vir my’.
‘Ek het die wêreld al deurgegaan,
En dit vir 'n jaar of tien,
Maar 'n ‘babyboy’ met 'n rooi moustache
In my lewe nooit gesien.’
	(Noord-Vrystaat.)

Daar bestaan 'n Duitse redaksie van hierdie lied¹⁾ wat ook sy reeks voorwerpe met perde begint. Van invloed op die Afrikaanse lied kan hier egter nie sprake wees

1) Erk u. Böhme bl. 689: Der betrogene Ehemann.

[p. 271]

nie; daarvoor wyk die Duitse in vorm en inhoud te ver van ons syne af. Wat wel nie uitgeslote is nie, met die oog op vorme soos ‘babyboy’ en (black) ‘moustache’, is invloed van een of ander Engelse versie van die lied. In Engeland skyn die lied ewewel nie bekend. Die afwykinge tussen die Afrikaanse en Nederlandse tekste en tussen albei groepe onderling sal dus daaraan te wyte wees, ‘dat die sangers hulle nogal vryhede teenoor die oorspronkelike teks veroorloof het, en, al naar beliewe, eie vergelykinge getrek en verklaringe gegee het’.¹⁾

In die gewone Nederlandse liederversamelinge is die liedjie nie te vinde nie. Na daar egter in Volkskunde II, 16, 'n rondvraag gedaan was, werd die ontdekking gedaan, dat ‘Mynen man komt thuis’ geheel Vlaams-België deur bekend is. Onder die insendinge was daar versies selfs langer as die Nederlandse hierbo. Van een daarvan lui die slotvers:

Mynen man komt thuis, (bis)
Mynen man komt laat naar huis!
Wat vindt hy op zyn kamerken?
Zyn' vrouw met vreemd gespuis!
- Wel vrouw, wat is dat? (bis)
Wel vrouw, wat mag dat zyn?
- De vrouw die maakte pak en zak,
De deur uit liep ze - zy!
- 'k Heb de wêreld rond gereisd
Al wel een jaar of tien,
Een vrouw gelyk myne eigen vrouw,
Die wil ik nooit meer zien.

(Volkskunde II, 59).

Die liedere, so ver behandeld, is, na dit skyn, almal van Nederland uit tot ons gekom. Hulle is van gemengde aard en verskil in gees hemelsbreed van 'n ander groep liedjies, wat bes kan aangedui word as behorende tot die sentimentele rigting in die Afrikaanse volkslied. Tussen die twee groepe in sou mens vir die gemak 'n lied soos Nieuwe Minnaars-Klacht kan plaas; terwyl die derde en vierde koeplette so ongeveer

1) Groenewald, bl. 37.

[p. 272]

in die gees van ‘Jannie, trou jou lewe nie’ gedig is, kerm en klaag die minnaar in die eerste en twede al net sterk.

Ndl. Nieuwe Minnaars-Klacht.		Afr. Ag, my skoonste, my beminde.
1.	Ach, mijn schoone, mijn beminde,	1.	Ag my skoonste my beminde,
			Hoor my droevig staat,
	Troost mijn in dees droeven staat,		Want by u is troos te vinden
			Die myn verstand te boven gaat.
	Want bij uw is troost te vinden,
	Die 't Verstand te boven gaat;
	Gij alleen kunt mij genezen,
	En verheugen mijn gemoet,
	Hoe zoud gij dan bitter wezen,
	Daar gij zijt he zoetste zoet.
2.	Hoe zoud gij mij konnen haten,	2.	Hoe sou jy my kunnen haten,
			Daar ik u so trou bemin?
	Daar ik uw zoo trouw bemin,		Daarom sal 't my so bitter wesen;
	Ik en zal uw nooit verlaten,
	En nooit stellen uit mijn zin,		Ik sal u nooit vergeten.
	Voor dat mijn de dood zal scheiden,	3.	En ik sal u nooit verlaten,
			Of nooit stellen uit myn sin;
	Eer verlaat ik uw dog niet.		Of de dood moet ons kom scheiden
	Hoort mijn klage, ziet mijn lijden,
			En dan verlaat ek u nog niet.
	Dat om uwent wil geschied.	4	Hoor myn klagen, siet myn lyden,
3.	Min die doet ons hert verteren
			Dat om uwen wil geskied,
	Door het weigeren van het zoet,		En al die andere spytige woorden
	Min die doet ons vleyen leeren,		Die ek horen moet.
		5.	Drofheid kom my dageliks ...
	En baard ons veel tegenspoed,		..........
	Door haar uitgespannen netten		Wie kan my tranen drogen?
			Gy, my blou oog, gy alleen.
	Vangt zij ons in veel verdriet:	6.	Droefheid is my dageliks spys,
	Sij is wreed en steld ons wetten,		En tranen dit is my drank.
			Nu sal ek maar stil swygen,
	Maakt ons slaaf als zij 't gebied.		Want myn plesier is uit het land getrek.

[p. 273]

4.	Laten wij de liefde haten,	7.	Goeden dag nu al myn vrienden,
	Vlieden wij dat groot gevaar,
	Min die speelt bij allen Staten,		Nu vertrek ek ook uit het land,
	Menig grol zoo droef en naar,		Eensaam moet ek nu gaan leven,
	En in wreedheid uitgelaten,
	Brengt veel minnaars in gevaar,		Want myn plesier is uit het land gegaan.
	Laten wij de Liefde haten,			(Natal.)
	Vlieden wij dat groot gevaar.^1)

Die vlenters hang letterlik van die Afrikaanse versie af, maar, nietemin, as aanwysing van welke soort liedere ons trek in had, is hy, met sy twede helfte teenoor die van die Nederlandse lied, vir ons hier tog van groot belang. Hy staat as 't ware aan die begin van die weg waarvan meer as een oorspronklike gedig in Ons Klyntji die end verteenwoordig.

Interessant is hiernaas 'n twede lied wat met dieselfde aanvangsreël begint as ‘Nieuwe Minnaars-Klacht’. Hy het verskyn in Ons Klyntji III, bl. 52 as ‘'n Oue Hollands lied’ met die tietel ‘Klaaglied fan 'n Minnaar’, ingestuur deur A.J. Boshoff Jr. van Jacobsdal, O.V.S., en vry gevolg deur O.K. In die Hollandse liedboekies kon ek hom nie trugvind nie, trouens, liedere van sy soort is daar uiters seldsaam.

Ag, my skoonste, my beminde,
Al te dierbaar was jy mees.
Sal ek jou ooit weder vinde,
As 't die beste wil mog wees?

1) In Thirsis Minnewit, bestaande in een Versameling der Mooiste Minne-Zangen en Voysen. Te Amsterdam by Barent Koene, Boekdrukker op de Lindegracht, 1775. Twede deel, bl. 29-30.
Ook met die tietel Een nieuw Lied (op een aangename wys) in De Gelukkige Visser of Amsterdamsche losbol zingende de nieuwste liederen, ens.

[p. 274]

2.

 

By my broeders en my vrinde

 

Soek ek tevergeefs na troos;

 

Troos kan ek vir my nie vinde

 

Uit g'n Noord, Suid, Wes of Oos.

Ag, my oge swem in trane!
Waar is my nog troos bereid?
Kyk ek op my lewesbane,
Dis 'n reis na d' ewigheid.

Jy wou my jou hart verpande,
Waarom het jy my verlaat,
En vergeet die liefdebande?
Wat sal droefheid my nou baat?

O! my smart is onafmeetlik,
Daarom treur 'k solang ek leef;
Want jy bly my onvergeetlik,
Daar my hart jou steeds aankleef.

Ag! hoe bitter is die lewe!
Eensaam sug ek en alleen,
As die Heer my nou begewe,
Ag, waar vlug ek, sondaar, heen?

Op dees dag werd ek verbonde,
Weg was alle pyn en smart,
Ek had my geluk gevonde
Aan 'n jong en deugdsaam hart.

Sy, ontrou, het my verlate;
'k Wou eens trag haar te vergeet,
'k Wou probeer om haar te hate,
Tot versagting van my leed.

[p. 275]

9.

 

Maar as 'k dink aan my beminde,

 

Weg is al my haat dan weer!

 

Mag ek haar eens weder vinde,

 

'k Kniel as skuldenaar voor haar neer.

Sal dit nimmermeer gebeure,
Dat ek haar ooit meer ontmoet?
Sal ek tot my dood toe treure?
Niks te wete is my goed.

Dis my lot, dit moet so wese!
Dis my lot, dit moet so syn!
Mog my smart dan nooit genese;
'k Soek vertroosting in my pyn.

Vaar dan wel, my teer beminde!
Vaar dan wel, my aardse skat!
Vaar dan wel, my sielsvriendinne!
Vaar dan wel, al wat ek had.

[p. 276]

'n Vaarwellied is verder ook ‘Die Treurende Minnaar’ in Ons Klyntji II, onder ‘Oue Afrikaanse Liidjiis’ op bl. 189-190 afgedruk. Die insender was B.H.S. van Bethlehem, O.V.S. Variante van hierdie lied, wat vandag nog uit die volksmond kon opgeteken word, een uit Natal en een uit Zeerust, Transvaal, vang aan met ‘Meisie lief, my teer beminde’ teenoor die ‘Kittie lief’ van Ons Klyntji.

Die Treurende Minnaar.

Kittie lief, my teer beminde,
Na wie my hart met smart verlang,
Sou ek nie jou liefde singe,
Waaraan heel my siele hang?

Tans van jou so wreed geskeie,
Hoor jou treurend minnaars lied;
Ag, wat laat die liefde lye!
Tog beklaag 'k my liefde niet.

Blonde hare, bloue oge,
Mooiste wat die aarde draag!
Nooit sal ik u weerga vinde,
Wat my hart so seer behaag.

Nimmer sal ek jou vergete,
Solank ek nog adem heef.
Troos jou met die soet gewete,
Dat 'n minnaar vir jou leef.

Maar wat sou die min my bate?
Treure is my lot en deel,
Om myn enigs(t) uitverkoorne,
Om my kosbaars(t') sielsjuweel.

Eensaam is my nou die lewe,
Ver van die my hart deurdring;
Tog sal ek jou nooit vergete,
Kittie, wie ek tans besing.

My sou dit die bes(t') gewees hê (het)
Had ek jou nooit hier ontmoet,
Dan sou 'k nie so bitter ly nie:
O! kyk wat die liefde doet!

Kyk hoe vrolik bloei die Lente,
Strooi met blomme bos en dal;
Maar wat geef my al die skoonheid,
Daar niks my bekore sal.

Vaarwel, Kittie,¹⁾ leef gelukkig!
Dis my diepste hartewens,
Want ons lot is afgebaken,
Deur die Heer, nie deur die mens.

1) Liefste (Zeerust), Vriendin (Natal).

[p. 277]

Nog 'n ‘Oue Hollandse Liid’, ingestuur deur J.W. Muller en vertaal en bewerk deur O.K., kom nom by hierdie reeks voeg. Die tietel, ‘Vaarwel’, spreek ai vir homself. Variante, wat ek uit die Oranje Vrystaat en Natal kon versamel, stem vrywel met die teks van Ons Klyntji ooreen, sodat dit wel die vraag is of die redakteur nie beter sou gedaan het nie, as hy dit as 'n ou Afrikaanse lied aangemeld het. Ook van hierdie lied kon ek in Holland g'n enkele spoor ontdek.

Vaarwel.¹⁾

Vaarwel, my eie soetlief!
'k Gaan ver ver hiervandaan.
Betreur my nie, my soetlief!
Dat ek so ver moet gaan.²⁾

Ek sal jou nooit, nee nooit vergeet;³⁾
En bly my soetlief trou:
Waar ek op aard ook swerve mag,
Dink ek tog steeds aan jou.

My hart klop vir my soetlief,
My tong kan noueliks spreek:
Ek sien jou traantjies droewig rol,
Dit laat my hart ook breek.⁴⁾

Hoe swaar dit val jou te verlaat,
Ek kan dit nooit vertel.
Vaarwel my eie soetlief!
Tienduisendmaal vaarwel!

Moet ons hier skeide, hartelief!
Met trane van verdriet;
Ek hoop jou nogmaals weer te sien,
Ag, soetlief, ween so niet!

Nou swerf ek eensaam rond op aard
So ver van vriend of maag,
En sonder hulp of steun of troos,
Ek moet my lot beklaag.

Met trane moet ek slape gaan,
Wanneer die lig verdwyn;
Met suchte uit mij bed opstaan,
Wanneer die lig verskyn.

Dit moet so wees, dit sal so syn;
'k Sal in my lot berus:
So vaar dan wel, my soetelief,
Net nog een afscheidskus!⁵⁾

1) Spelling deur my verander.

2) Var. Als ik is weggegaan (Ladybrand en Petrusburg).

3) vergeten (L. en P.).

4) Sy (jullie) maak my(n) hart so week (P. en L.) Het maakt my(n) hart so week (Natal).

5) Koepl. 8 ontbr. by L. en N.

[p. 278]

Om al die volksliedere, van bekende sowel as onbekende oorsprong, wat in hierdie trant gemaak is, hier mee te deel, is 'n onbegonne taak. Ek volstaan met die lied Vaarwel, wat in 1897 in Ons Klyntji bo die naam ‘J. Blommerus, Caledon, Napiir’ verskyn het. Dit mag wel as apoteose van hierdie soort liedere geld.

Vaarwel.

Die woord ‘vaarwel’ is pynlik,
Die skeiding self nog meer.
Vaarwel, myn seer geliefde!
Vaarwel, ek klaag nie meer.

Jy was my altyd vriendlik,
Jou liefde warm en rein;
Maar ag hoe eedler liefde,
Hoe meer doet skeiding pyn.

Ek is nie meer die uwe,
Jy is nie meer die myn';
Jy het my hart verbrysel
Deur 'n anders deel te syn.

Jy het my eens getroetel,
Nou is jy ontrou;
Nooit kan ek jou weer gelowe,
Nooit op jou woord vertrou.

Maar 'k wens jou als ten beste,
Ja, alles na jou hart;
Al is myn pad ook donker,
En smelt myn siel van smart.

Jy was gelyk 'n rosie
Wat haas moet ope gaan;
Jy was gelyk 'n lelie,
Wat tussen dorings staan.

Jou pad was vol van rose,
Met lelies ryk besaai;
Jou pad was vol van blomme
Wat haas word afgemaai.

Maar sien ons nooit malkander
Weer in die aardse dal,
Dan hoop ek op een weersien,
Waar niks ons skyde sal.

Van sy soort het ‘Die woord vaarwel is pynlik’, om sy populêre tietel te noem, seker een van die bekendste in Suid-Afrika geword. Daar is noueliks 'n hoekie van ons land vanwaar hy op aanvraag nie toegestuur word nie, heel dikwels met kleine afwykinge in die teks, wat bewys dat ons hier met 'n afskrif uit boeke nie te doen het nie. Van waar hierdie populariteit? Vra 'n mens jou af. Die lieders so pas behandel gee al gedeeltelik die antwoord op hierdie vraag. Die lied het agter hom 'n tradiesie gehad; hy was een in 'n hele reeks bestaande liedere, almal met 'n soortgelike inhoud en 'n soortgelyke sentiment. Hoe sterk hierdie tradiesie was, dit

[p. 279]

bewys ook nog ander oorspronklike liedere uit Ons Klyntji¹⁾; dat hy wel verder as die neëntiger jare trugreik, daarvan het ons enkele aanduidinge uit 1882; want, immers, 'n minnelied in dieselfde trant as ‘Vaarwel’ moes die Afscheidslied gewees het, waarvan van Breemen in hierdie jaar die eerste vers in sy boek aanhaal:

‘Ziet wij scheiden van elkander,
Hier op dezen aardschen dal,
En wie weet of ons elkander,
Ooit op aarde weêrzien zal?’¹⁾

Die Vreemdelingen-lied, ‘een van langen adem’, waarvan van B. ook 'n vers siteer, berus op 'n Nederlandse origineel:

1) Schetsen en Beelden uit Zuid-Afrika, bl. 28.

1) Schetsen en Beelden uit Zuid-Afrika, bl. 28.

Afr.	Ndl.
Ver van Mâria rondgedreven,	Ver van Robro, sombre dreven
Zijt gij mij een wildernis!	Zijt gij mij een wildernis!
Och, ik wou wel heel mijn leven	Och, ik wou wel heel mijn leven
Bij mijn lieve Maria zijn.	Bij mijn Robro willen zijn.^1)

Dit was op 'n dansparty, waar die skrywer met die liedjies kennis gemaak het. Hierby hoort dan nog 'n derde, Sou ek dan my lewensdae, Slyte sonder een vriendin?, waarvan ons eweëens 'n vers te sien kry:

‘Zou ik dan mijn levensdagen
Slijten zonder een vriendin?
Neen, ik wil mijn hart opdragen
Aan een juffrouw die ik min.’

Dit word volgens v.B. ‘door nog een tiental dergelijke gevolgd; by Boshoff en du Plessis, die dieselfde liedjie na mondelinge oorlewering uit die N.-O.-Vrystaat uitgegee het, tel dit maar vyf koeplette.²⁾ Dit is volgens hulle 'n ‘koudleiliedjie’, iets wat klop met die meedelinge van van Breemen. Ons het hier ook weer 'n afskeidslied van die egste soort; die derde vers bewys dit al:

1) Schetsen en Beelden uit Zuid-Afrika, bl. 28.

2) Afrikaanse Minneliedjies bl. 77.

[p. 280]

 

‘Hê tog met my medelyde,

 

Wees nie doof vir my geklag,

 

Want nou moet ek van jou skeide,

 

En nooit meer by jou kome mag.’¹⁾

Dat ons late sentimentele minneliedjies op ouere modelle berus, denk ek, is na bowestaande uiteensetting nou vrywel duidelik. Daar res ons nog die vraag te beantwoorde, waar ons die ouere liedere vandaan kry. Van twee, die versie by van Breemen mee inbegrepe, het ons al gesien, dat hulle op Hollandse liedere berus. Dit is egter opmerklik dat juis daar, waar een van hierdie twee liedere in 'n nie-sentimentele rigting uitgaat, die Afrikaanse versie sig van hom afskei. Van al die ander liedere van hierdie soort, wat by ons as ‘Ou Hollands’ aangetekend staan, is dit my nie geluk om ook maar 'n enkele in Nederlandse liedboeke en liederversamelinge trug te vind nie. Wat nog meer is, liedere in hierdie trant en in hierdie gees is so seldsaam in die Hollandse liedboekies, dat die enkele, wat daar nog enigsins 'n gelykenis op vertoon, 'n mens as ware oases in die woestyn aandoen. As ons ‘oue Hollandse’ sentimentele minneliedjies inderdaad Hollands is, dan sal hulle m.i. liedere wees, wat in Nederland ontstaan het, maar waarvoor die lewensvoorwaardes onder 'n nugter volk vir hulle voortbestaan ongunstig was. In Suid-Afrika het hulle dan welig getier, en die modelle vir nog meer van dieselfde slag gevorm. Die feit, dat hierdie liedjies in die Nederlandse liedboeke nie trug te vinde is nie, skyn my die bewys te lewer dat, as hulle wel in Holland bestaan het, hulle oorspronklik maar weinig in getal sal gewees het, en dat van meer as een vir Hollands aangesiende liedjie, Suid-Afrika waarskynlik die plaas van herkoms is. Is hierdie gevolgtrekking juis, dan pleit dit sterk teen wat Boshoff en du Plessis ‘die nugter Afrikaanse liefdesopvatting’ noem²⁾, iets wat trouens die popu-

1) Afrikaanse Minneliedjies, bl. 77.

2) Afrikaanse Minneliedjies, bls. 53; verder bls. 24-30; 63, 71.

[p. 281]

lariteit en die getal van sulke liedere onder ons volk op sigself ook al doen.

Dit is baiemaal slegs in 'n fragmentariese staat dat ons nog ons ou liedjies trugvind. Die plek wat hulle moes inruim in die sitkamers van die gemoderniseerde kringe van ons volk, werd sonder genade deur die Engelse ‘song’ beset; die Afrikaner volkslied, ‘beland ... in die grenswêreld van die beskawing’, moes afsterf en verdwyn. 'n Gedeeltelike eerherstel het plaas gevind, toe ook ons taal later uit die kombuis uit, waarheen hy truggedronge was, weer eens in die salons van die aansienlike mog verskyn. Dit moet egter erken word dat hierdie rehabilitasie in meer as een opsig slegs ogenskynlik was; die salonvolksliedjies van vandaag is, op enige weinge uitsonderinge na, nie liedere uit die oue doos nie, maar bewerkinge van vreemde, en met name, Engelse originele. Die Engelse lied het inderdaad ons huise binnengekom om daar te bly, al is dit dan soms ook wel in 'n Afrikaanse gedaante.

Die eerste van die liedjies wat hier vir 'n behandeling in aanmerking kom, is toevallig nie 'n Engelse nie, wat egter geensins wil sê, dat hy nie deur middel van die Engelse musiekwêreld tot ons kan gekom het nie. Dit was nl. 'n Keulse volkslied wat die geluk gehad het om van die grote Brahms 'n begeleiding te kry. So geadeld is dit die wêreld in, en het dit ongetwyfeld sy weg ook na ons suiderstrande gevind, waar 'n onbekende Afrikaner iets nuuts daarvan gemaak het. Die pasgeborene het spoedig ook in die orige Dietsprekende geweste bekend geraak, en miskien selfs beroemder geword as die oue, al het hy g'n Brahms gehad om direk oor hom getuie te staan nie.

Naas die Keulse liedjie is my ook nog 'n Limburgse, ‘Moder ich mot en dink höbbe’¹⁾, bekend. Die Afrikaanse staan egter nader aan die eersgenoemde.

1) In 't Daghet, Bk V, bl. 134.

[p. 282]

Och, Moder, ich well eu Ding han! (Kölnisch.)			Mama, 'k wil 'n man hê! (Afrikaans.)
		1.		1.
Och Mod'r, ich well en Ding han!			Mama, 'k wil 'n man hê!
			Watter man, my liewe kind?
‘Wat för en Ding, ming Hetzenskind?’			Wil jy dan 'n Fransman hê?
			Nee, mama, nee!
	en Ding, en Ding!		'n Franseman die wil ik nie,
‘Wells de dann e Pöppchen han?’			Want ‘parlez-vous’ versta ik nie.
	Nä, Moder, nä!		Dit is my plesier
Ehr sitt kein gode Moder,			Met die Boer-jongkêrels hier.
Ehr kunnt dat Ding nit rode!
Wat dat Kind för 'n Ding well han,
Ding-der-ling-ding-ding.
		2.
Och Mod'r, ich well en Ding han!				2.
			Mama. 'k wil 'n man hê!
‘Wat för en Ding, ming Hetzenskind?’			Watter man, my liewe kind?
			Wil jy dan 'n Hollander hê?
	en Ding, en Ding!		Nee, mama, nee!
‘Wells de dann e Ringelchen han?’			'n Hollander, die wil ik nie,
			Want God vervloek dit kan ik nie.
	Nä, Moder, nä!
Ehr sitt kein gode Moder,			Dit is my plesier
Ehr kunnt dat Ding nit rode!			Met die Boer-jongkêrels hier.
Wat dat Kind för 'n Ding well han,
Ding-der-ling-ding-ding.
		3.
Och Mod'r, ich well en Ding han!				3.
			Mama, 'k wil 'n man hê!
‘Wat för en Ding, ming Hetzenskind?’			Watter man, my liewe kind?
			Wil jy dan 'n Duister hê?
	en Ding, en Ding!		Nee, mama, nee!
‘Wells de dann e Kleidchen han?’			'n Duisterman, die wil ik nie,
			Want Schweinefleisch dat lus ik nie.
	Nä, Moder, nä!
Ehr sitt kein gode Moder,			Dit is my plesier
Ehr kunnt dat Ding nit rode!			Met die Boer-jongkêrels hier.
Wat dat Kind för 'n Ding well han,
Ding-der-ling-ding-ding.

[p. 283]

		4.^1)			4.
Och Mod'r, ich well en Ding han!			Mama, 'k wil 'n man hê!
			Watter man, my liewe kind?
‘Wat för en Ding, ming Hetzenskind?’			Wil jy dan 'n Boer soms hê?
			Ja, mama, ja!
	en Ding, en Ding!		'n Boereman, die wil ik hê,
‘Wells de dann ene Mann han?’			In 'n Boer syn arme wil ik lê.
			Dit is my plesier
	Jo, Moder, Jo!		Met die Boer-jongkêrels hier.
Ehr sitt en gode Moder,
Ehr kunnt dat Ding wahl rode!				(H.A. Liederbundel, verz. door Dr. N. Mansvelt, bls. 144.)^2)}
Wat dat Kind för 'n Ding well han,
Ding-der-ling-ding-ding.
	(‘Och Moder, ich well en Ding han’, Deutsches Volkslied mit Klavier Begleitung van Johannes Brahms. Leiden, Joh. J. Eggers Muziekhandel.)

In die Middelveld was die Afrikaanse liedjie in vroeër jare bekend as ‘Moeder, ek wil 'n man hê’. Sy teks het kleine afwykinge vertoon van die by Dr. Mansvelt; so het o.a. gelui: r. 2, ‘Wat se man my liewe kind?’ en koepl. 2, r. 6, ‘Godverdom dit ken ek nie’. Ook in sy melodie het hierdie redaksie nader gestaan aan die van Brahms, as die tans offisiële.

Na die 3e vers teken Dr. Mansvelt by sy versie aan: ‘Koepletten verder ‘ad libitum’ met Chinezen, Turken, Kaffers, ens.’ Dit was ook die geval by die ou Middelveldse lied; as voorbeelde hiervan haal ek aan twee versies uit Petrusburg:

2.	- Mama ek wil 'n man hê!	2.	- Mama ek wil 'n man hê!
	- Wat se man my liewe kind?		- Wat se man, my liewe kind?
	Wil jy dan 'n Boesman hê?		Wil jy dan 'n Kaffer hê?
	- Nee, mama, nee!		- Nee, mama, nee!

1) Ook die getal van die koeplette, vier by die Keulse sowel as die Afrikaanse lesing, pleit vir die veronderstelling, dat die teks van Brahms die Afrikaanse digter tot model gedien het.

2) Die spelling deur my gewysig.

[p. 284]

'n Boesman dit wil ek nie,	Kaffertaal dit ken ek nie,^1)
Want uintjies grou dit kan ek nie, ens.	Knopkierie slaan dit wil ek nie, ens.

In plaas van reël 6 word daar by die 2e vers ook nog gebruik: ‘Mieliepap dit eet ek nie’, of ‘Stertriem dra dit wil ek nie’. Op die vraag, ‘Wil jy dan 'n Zoeloe hê’, antwoord 'n Zastronse versie: ‘Luise knip dit wil ek nie’. 'n Albertiniaanse lesing weier die Kaffer op dieselfde wyse as die Petrusburgse met ‘kierie slaan’; die 5e en 6e reëls van die versies wat hierop volg lui dan nog: -

1. ‘Boesmanstaal die ken ek nie, Gespringde mielies vreet ek nie’. 2. ‘Engelse taal dat ken ek nie, Rooi vleis²⁾ vreet dat wil ek nie.’ Selfs die Boer word afgewys: ‘Boeretaal die ken ek nie, Ploeg en saai dit wil ek nie’.

Dit is die vorm van die lied self wat uitbreiding in die hand werk; uitbreiding het by die Limburgse liedjie plaas gevind, en seker ook soms by die Keulse.

Die onderwerp, ‘Mama, ek wil 'n man hê’, vorm 'n komiese motief wat in talryke lidere en in meer as een vorm aangewend is.³⁾ Met onverbloemde realisme kan so'n situasie tussen moeder en dogter soms uitgewerk word.

Die mees algemene tiepe is die waar die dogter direk met die deur in die huis val.

Moeder, ik wil hebben een man,
Warme garnars⁴⁾, smorij.
Die mij den kost wel winnen kan.
Warme garnars, smorij.
Wel, mijn dochter gij zijt te jong,
- Warme garnars, smorij! -
Gij moet nog wachten een jaar rond.
Warme garnars, smorij.

1) Dit was bes moontlik die oorspronklike 6e reël en is na die plek van die 5e opgeskuif toe daar vir die 6e 'n meer sprekende variant gevonde was.

2) ‘Rou vleis’ (Middelveld).

3) Vgl. Bols: Honderd oude Vlaemsche Liederen, bl. 182; De Vrolijke Kramer, ens. bl. 11, Vaderlandsliederen (Univ. Bibl. Amst. Nr. 202 F. 13): ‘Het Manzieke Meisje’.

4) D.i. ‘garnale’.

[p. 285]

 

Moeder, ik ben oud genoeg,

 

- Warme garnars, smorij! -

 

Mijn Jan is knap en wel beproefd.

 

Warme garnars, smorij!¹⁾

By 'n lied soos hierdie weet ons direk by die begin al waar dit om gaan, maar by die Keulse en Limburgse liedjies lê die aantreklikheid juis daarin, dat die kwessie van die man, soos die neusie van die salm, tot die einde bewaar word. Dieselfde motief is ook in 'n bekende Nederlandse lied aangewend: hier, deur die algemeen vrouelike swak vir die heer der skepping ook by die kweseltjie in 'n komiese lig te plaas.

‘Zeg, kwezelken, wilde gij dansen?

Ik zal u geven een ei.

- “Wel neen ik,” zei dat kwezelken,

Van dansen ben ik vrij.

Ref. 'k En kan niet dansen,

'k En mag niet dansen,

Dansen is in onze regel niet;

Bagijntjes en kwezelkens dansen niet.’

Ook 'n ‘koe’ en 'n ‘peerd’ is nie genoeg om haar tot vonkele te breng nie. Maar dan: -

‘Zeg, kwezelken, wilde gij dansen?
Ik zal u geven een man.’
- ‘Wel ja ik,’ zei dat kwezelken,
'k Zal dansen al wat ik kan;
Ik kan wel dansen,
Ik mag wel dansen,
Dansen is onze regel wel;
Bagijntjes en kwezelkens dansen wel.’

(Hollands-Afrikaanse Liederbundel, verz. door Dr. N. Mansvelt - bl. 116-7)²⁾

1) De Coussemaker, Nr. 73, bl. 270: ‘Warme garnars’, ook meegedeel deur F.v. Duyse II bl. 932; vgl. verder Snellaert, Oude en nieuwe Liedjes, Gent, 1864, bl. 89; Kalff, Het Lied in de M.E., bl. 430.

2) Uit Hoffmann von F., Horae Belgicae.
Vgl. ook Willems: Oude Vl. ldr. 1849, bl. 290 en 546; F. van Duyse II, bl. 1194 v.v.; v. Vloten, bl. 150, Hildebrand, Camera Obscura, 3de uitg. 1852, bl. 84, Erk u. Böhme II, bl. 744.

[p. 286]

In sy bewerking van die Keulse lied het die Afrikaanse digter met die eerste reël al dadelik die ‘man’ ingevoer, en die probleem ter oplossing oorgedra op sy nasionaliteit. Op die wyse het hy die middelweg bewandel tussen die twee tiepe hierbo aangedui, 'n manoeuvre waarmee hy die voordele van die een sowel as die ander in sy lied verenig het: 'n dadelik pakkende inset en 'n algemeen toegejuigte ontknoping.

'n Gebrek mag dit miskien wel heet, dat die digter met die refreinagtige slot by ieder koeplet die kat wat al te gou uit die mou laat kom. Bes moontlik was dit egter g'n estetiese oorweginge wat aan die digter die vorm van sy lied gedikteer het nie, maar sy omgewing, die kosmopolietiese maatskappy van ons land, waar verteenwoordigers van alle rasse daeliks meng sonder ewewel hulleself, soos in 'n Europese stad, onder die massa te verlies. So, uit die onmiddellike omgewing, word 'n volkslied gebore.

Nog populêrder, in die sitkamer en op die vlakte, as ‘Mama, ek wil 'n man hê’ is ‘Sarie Maree’ 'n lied, wat gewoonlik aangesien word vir 'n rasegte Afrikaanse produk, maar nietemin Engels van afkoms is.¹⁾ In Suid-Afrika kan die oorspronklike lied bekend geraak het deur middel van The Scottish Students' Song Book, waar hy op bl. 312 voorkom.

1) Hierop is my aandag vriendelik gevestig deur Mej. E.J. Bosman van Kaapstad.

Afr. Sarie Maree.^2)			Eng. Ellie Rhee.
1.	My Sarie Maree is so ver van my hart,		1.	Sweet Ellie Rhee, so dear to me,
	Maar ek hoop om haar weer te sien;^3)			Is lost for ever more;
				Our home was down in Tennessee
	Sy het in die wyk van die Mooirivier gewoon.
				Before dis cruel war.
	Nog voordat die oorlog het begin.	Ref. Den carry me back to Tennessee,

2) Var. Sarie Marais. So o.a. Fauresmith: My Sarie Marais is nou weg van my af - En nooit sal ek haar weer sien.

3) Vgl. by PB. II Sarie Maree is nou weg van my sy, - Om haar nooit weer trug te sien.

[p. 287]

Ref. O, bring my trug na die ou Transvaal,^1)					Back where I long to be,
					Among de fields of yellow corn;
		Daar waar my Sarie woon,
Daar onder in die mielies by die geel doringboom^2)					To my darling Ellie Rhee. (bis)
Daar woon my Sarie Maree. (bis)
2.	(?) Verlossing het gekom en die huistoegaan was daar,		2.	Oh why did I from day to day,
				Keep wishing to be free,
	Trug na die ou Transvaal;			And from my massa run away,
	My liefelingspersoon^3) sal seker ook daar wees			And leave my Ellie Rhee?
	Om my te verwelkom met 'n soen.^4)
3.	Altyd was ek bang dat die kakies my sou vang,		3.	Dey said dat I would soon be free
	En ver oor die seewater^5) stuur;			And happy all de day,
				But if dey take me back again,
	Toe vlug ek na die kant van die Upington se sand,^6)			I'll nebber run away.
	Daar onder langs die Grootrivier.
(4.	Want die Kakies is mos nes 'n krokodellepes,		4.	De war is over now at last,
				De colour'd race is free;
	Hulle sleep jou sommer seewater toe,			Dat good time comin' on so fast
	Hulle smyt jou op 'n skip vir 'n lange, lange ‘trip’			I'se waiting for to see.
	Die duiwel weet waarnatoe.)^7)

Die verhouding van die twee liedere tot elkaar is in 'n oogopslag duidelik. Die twee eerste verse klop reël vir reël, wat

1) Var. Ou Vrystaat.

2) Var. geel koringland, koringvelde, (geel doringboom), groen doringboom (vgl. die Engels).

3) Haar lieflike persoon.

4) Met 'n kus te beloon, te groet, te onthaal, te ontmoet.

5) Oor die see weg stuur; Oor die groot see, groot vlei, groot water stuur.

6) Nou sit ek in die kamp, - In (ou) Upington se kamp.

7) Hierdie koeplet werd in 1919 deur 'n Afrikaner, die liewers ongenoem wil bly, op 'n outo tussen Kenhardt en Kakamas bygedig, en skyn al vrywel die hele land deur bekend.

[p. 288]

die Afirkaanse koeplet egter nie belet het om 'n enscènering ‘nae's Landts gheleghenheyt’ te kry nie. Hierdie vers is miskien in die Boereoorlog ontstaan. ‘Verlossing het gekom ens.’ tree dikwels as laaste koeplet op. Dit vertoon egter 'n verre gelykenis op koeplet 4 van die Engelse lied, en staan volgens enkele lesinge op hierdie plek, terwyl andere, tweestrofige variante, vers 3 en 4 nie ken nie. Opvallend is ook, dat hy dieselfde rymlose, om nie te sê kunstelose, vorm het as koeplet 1, en so daarmee een lyn trek teenoor die laaste twee verse. Is dus 2 hier wel op sy plaas, dan sal hy saam met, of kort na 1 in die Boereoorlog kan ontstaan wees. Wat Boshoff en du Plessis¹⁾ van koeplette 2 en 3 sê is dan hier slegs op 3²⁾ van toepassing, nl. dat dit tydens die Rebellie van 1914-'15 deur die weigeraars (‘shirkers’), wat op Upington geïnterneer werd, spontaan onder die invloed van die eerste koeplet gemaak is.

Die wysie, soos ek dit gewoonlik gehoor het, verskil enigsins van die by Boshoff en du Plessis:

Sarie Maree is so ver van my hart, Maar ek hoop-om haar weer te

sien; Sy het in die wyk van die Mooi - rivier gewoon, Nog

voor-dat die oorlog het be-gin. O, bring my trug na die
ou Transvaal. Daar waar my Sa-rie woon, Daan on-der by die mie-
lies en die geel doring-boom, En daar woon my Sarie Ma-ree.

1) Afrikaanse Minneliedjies, bl. 158.

2) Vgl. 'n variant, waarom was ek so sleg dat die Kakies my vang, - En my oor die see-water stuur? Nou sit ek in die kamp, in Bermuda se kamp - Tussen die Kakies en die doringdrade.

[p. 289]

Is miskien Gertjie, so tiepies Afrikaans as dit daar uitsien, per slot van saak ook maar 'n bewerking van 'n vreemde - Engelse - lied? Ek weet dit nie, maar ek vrees dat ons dit op 'n goeie dag ook nog sal moet erken. Die liedjie is een van ons bekendste, en het voor die Boereoorlog al bestaan.

‘Wanner kom ons troudag, Gertji' (2 maal)
Hoe's dit dat so stil met jou?
Ons is so lank verloof al Gertji (2 maal)
Dit is tijd dat ons gaat trouw.

Refrein:

Gloo' toch, Gertji, ik sal nooit ni (2 maal)
Nog langer aan jou sleeptouw blij' ni. (2 maal)
Jij denk miskien: ik kan ni dood ni (2 maal)
Maar mij jare gaat voorbij.

'k Hoor, jij is verliefd op Sari; (2 maal)
Maar die pret moet jij laat staan!
Pas maar op voor Pieter en Dani (2 maal)
Hul is kèrls, wat so maar slaan.

Refrein.

Jij weet, as ons Zondags kuier, (2 maal)
Agter om di kop voorbij,
Dan zeg ik: Nonni, lich jou sluier; (2 maal)
Kom en geef 'n soen ver mij.

Refrein.

Janni, al di soentjes help ni; (2 maal)
Kijk ver Pieter en ver Griet;
Vandaag wil hul mekaar ni hê ni: (2 maal)
Al di soentjes is ver niet.

Refrein.

Ons moet dan di pret maar staan laat, (2 maal)
Ons moet maar di soen' laat blij;
Ik sal mijn ei'e pad dan krij' maar; (2 maal)
En jij kan naar Sari vrij.

Refrein.

(Hollands-Afrikaanse Liederbundel, verzameld door Dr. N. Mansvelt, 134-135.)

[p. 290]

‘Het 5e koeplet’, sê Dr. Mansvelt, ‘bevattende de woorden door Janni gesproken, ontbreekt.’¹⁾

Tot so'n slotsom kom mens wanneer mens streng formeel die koeplette tussen die twee sprekers beurt oin beurt wil verdeel. Let mens egter op die samehang tussen die laaste twee strofe, dan word die bestaan van 'n hipotetiese vyfde vers vry twyfelagtig. Vers 6 is immers die antwoord op vers 3, en die motivering vir hierdie antwoord is vers 4, wat die vorm neem van 'n konkrete voorbeeld ten bewyse dat, waar die liefde ontbreek, soentjies alleen die saak nie regmaak nie. Met die onderlinge verband tussen die laaste drie verse is alles dus in die haak; die jongkêrel spreek koeplet 3 en die meisie 4 en 6. Die veronderstelling, dat daar nog 'n 5e vers bestaan het, is ongemotiveerd, behalwe in soverre dat dit die lied 'n meer simmetriese bou sou verseker het. Hierdie simmetrie moet egter op heeltemaal 'n ander manier verkry word. Maak ons, aan die hand van 'n variant uit Zastron o.a. 'n klein emendasie in die teks van Dr. Mansvelt, en lees ons in vers 4 ‘Gertji’ i.p.v. ‘Janni’, dan is die hele moeilikheid opgelos. Die lied gaan daar nou anders uitsien. In vers 1 en 2 spreek die meisie haar vryer, Gertjie, aan. Die ontwykende van sy antwoord in 3 laat haar onmiddellik tot 'n besluit kom. Hierdie besluit deel sy mee in 4 en 6 (5).

Die lied kry dan hierdie vorm²⁾: -

Wanneer kom ons trou-dag Gertjie, Gertjie?
Hoe's dit dan so stil met jou?
Ons is so³⁾ lang verloof al, Gertjie, Gertjie,
Dit is tyd dat ons gaan trou.

Glo tog, Gertjie, ek sal nooit nie, nooit nie,
Nog langer aan jou sleeptou bly nie, bly nie.
Jy dink miskien ek⁴⁾ kan nie dood nie, dood nie,
Maar my⁴⁾ jare gaan verby.

1) Vgl. hieroor BP. II bl. 93 v.

2) Ek deel meteen die teks mee soos ek die gewoonlik gehoor het.

3) Var. al.

4) Ons.

4) Ons.

[p. 291]

2.

 

Ek hoor jy is verlief op Sarie (2 maal)

 

Maar die pret moet jy laat staan!

 

Pas op vir Pieter en vir Danie¹⁾ (2 maal)

 

Hul is kêrels, wat somaar slaan.

Jy weet mos as ons Sondags kuier (2 maal)
Agter om die kop verby,
Dan sê ek: Nonnie, lig jou sluier (2 maal)
Kom en gee 'n soen vir my.²⁾

Gertjie, al die soentjies help nie; (2 maal)
Kyk vir Pieter en vir Griet:
Vandaag wil hul mekaar nie hê nie (2 maal)
Al die soentjies is verniet.

Ons moet die pret laat staan maar (2 maal)
Ons moet maar die soen laat bly;
Ek sal my eie pad dan kry maar, (2 maal)
En jy kan na Sarie vry.

Buite die raam van die indeling, by die behandeling van die liedere so ver gevolg, 'n indeling en groepering meer na geesverwantskap as na kronologie en herkoms, staan nog tal van liedjies, merendeels die komiese of grotteske kant uit. Ook hier skyn Engelse invloed oorwegend, vir so ver, ten minste, as hulle nie oorspronklik Afrikaans mag genoem word nie. So is o.a. die bekende Waar het jy daardie hoed gekry³⁾, 'n bewerking na die Engelse ‘Where did you get that hat, Where did you get that tile?’⁴⁾ en Japie Olin(g), van die Ierse liedjie ‘Jerry O'Flynn’. ‘Die arme Engelsman’⁵⁾ sal ook wel op 'n Engelse origineel berus; party variante daarvan het nog 'n Engelse refrein:

O, little my side I do,⁶⁾
O, little my side I do,
O, little my side I,
For⁷⁾ my side I,
Little my side I do.

⁸⁾

1) Var. Dorie.

2) Var. Dat ek kan 'n soentjie kry.

3) Tweemaal verskene in ‘Ons Klyntji’: eers in Jrg. III, bl. 31 en

4) Meedeling van die Heer L. Malan, Zastron.

5) Vgl. BP. II, bl. 110 v.

6) Var. My sida, mesida, my sidi.

7) Var. Fall.

8) Vgl. BP. II, 74.

[p. 292]

Een ouden Jonkmanslied, van dieselfde genre as ‘Japie Olin’ kan wel op 'n Nederlandse lied truggaan. Die aanhef, ‘Kom vriende, alle hier in d' rond, Kom hoor eens wat ek hier verkond’, kom in Nederlandse liedboeke veelvuldig voor¹⁾; die lied self kon ek daar egter nie trugvind nie. Van die Wewenaarslied, ‘Ik ben 'n arme ou wewenaar / Van so skaars sestig jaar; / Ik voel my tog so eensaam / In die wêreld vol verdret’, met die koor

Daar's die jakkals en die ha(a)s

En die muishond en die das
En die vo(g)els in die wilkerboom;
Die liewe kokkenyntjies,²⁾
Die mooie liewe diertjies,
Almal het maats, net ekke nie,

het ek ook die Engelse origineel aangetref in een van die ‘liedjiesboeke’ wat ek tot my beskikking had.³⁾

As heel bekend dien hier ook nog genoem te word Ou Pompie of My oupa het 'n perd / Met 'n lange witte stert en Die Apie se bruilof, waarvan daar 'n korte lesing indertyd in Ons Klyntji (Okt. 1897) verskyn het, en 'n langere later in Die Brandwag. Tussen hierdie twee lesinge in word nog allerlei variasies in die mond van die volk aangetref.

Parallel met koddige liedere soos hierdie bestaan daar nog 'n talryke klas wat dikwels op weg na pieknieks en sportwedstryde gehoor word. In vorm staan hulle soms dig by die piekniekdanse. Hulle is eintlik die ‘koudleiliedjies’ van die

1) So o.a. in Het Vermakelijke Vrouwen-Tuyntje, bl. 14: ‘Kom vrienden hier in 't ronden - Ik zal u wat verkonden’. Soortgelike aanhewwe kom nog by meer Afrikaanse liedjies voor.

2) Gewoonlik aldus; maar soms ook die variant konyntjies.

3) Dit is interessant dat by hierdie Afrikaanse liedjies ook voorkom variante van enige verse uit ‘Die Sprinkaan en die droogte’ (by F.W. Reitz, Twee en Sestig uitgesogte Afrikaanse gedigte, bl. 28 v. met die tietel ‘Die arme boer’), van 'n gedeelte waarvan Boshoff en du Plessis in Afrikaanse Minneliedjies, bl. 43, waarskynlik sonder hierdie lied te ken, ook 'n variant onder die tietel ‘Oom Willie’ meedeel

[p. 293]

piekniek. Die mees tieperende benaming vir hulle is miskien Wapadliedjies; dit herinner meteen aan die koor van een van die bekendste van hierdie klas -

Hier wil ek nie blij nie,
Want hier is niks vir my nie,
Huistoe wil ek nie gaan nie,
Want daar het ek niks laat staan nie.

Die wapad is my woning,
Skulpad is my koning,
Hier wil ek nie bly nie,
Want hier is niks vir my nie.

So nader aan die Kolonie,
So nader aan die ponie,
So verder van die Vaalrivier,
So verder van my liewe dier.

(Zastron.)

Algemeen bekend is ook die volgende: -

Bob- be-jaan klim die berg, So haas-tig en so lastig,¹⁾ Bob- be-

jaan klim die berg, Om die meisies te ver-erg, Hoe-ra, vir die rooinek
ke! Moenie huil nie, Moenie treur nie, Die Stel-len-bosch se boys kom
weer! Moenie huil nie, Moenie treur nie, Die Stellenbosch se boys kom weer!³⁾

²⁾

1) Var. Met sy sekelstert, met sy sekelstert (Worcester).

3) I.p.v.

die laaste drie reëls (2e maal)
Waarom huil julle weer?
Waarom treur julle weer?
Julle maak my hart so seer.

(Zastron.)

2) Var. Boere

[p. 294]

My vader was 'n Dopper en 'n Dopper was hy;
Sy pyp en sy twaksak die hang in sy sy.
'n Blesbok-vel broek, en 'n perdestert hoed,
Die sy, die sy 'n Dopper so goed.

(Petrusburg.)

Wie het vir jou die naam gegee
Van Generaal Buller,
Van Generaal Buller,
Van Generaal Buller?

bis.

We're marching to Pretoria,
Pretoria, Pretoria.
We're marching to Pretoria,
Pretoria rules the way.

Die een kant op en die ander kant af
En daar lê die ding, O alla!
Daar lê die ding, O alla!
Daar lê die ding.

bis.

Donker kamer sonder kers
En daar lê die ding, O alla! ens.

[p. 295]

4.

 

My matras en jou kombers

 

En daar lê die ding, O alla! ens.

My wilde gans en jou wilde eend
Die skreeu nie eners nie, ens.

(Zastron.)¹⁾

Die refrein is hier 'n omwerking van die een by die lied Marching through Georgia¹⁾. Die eerste koeplet sal seker uit die Boereoorlog stam.

Uit dieselfde tyd dateer waarskynlik ook 'n ander lied, Die Kat. Algemeen is hy slegs in fragment bekend:

Refrein:

Maar die kat kom trug, Want hy wou nie lan-ger wag, Die

kat kom trug Net die vol-gen-de dag. Die kat kom trug, Fine

Glo vir my dis waar! Die an-der-dag-mo-re was die kat weerdaar.

Hul-le sit hom op 'n skip, En hul stuur hom na Cey-lon; Die

skip waa-ge-laai By die twaalp duisend ton Nie ver van die land, Daar

het die skip gestrand. Al die ma-tro-se het ver-drink.....

Ref. Maar die kat kom trug, ens.

1) Sien The Scottish Students' Song Book bls. 300-301.

1) Sien The Scottish Students' Song Book bls. 300-301.

[p. 296]

2.

 

Die boer die sweer toe blou

 

Hy sal die kat dood skiet.

 

Hy laai toe sy ou sanna

 

Met kruit en dinamiet;

 

Hy lê die kat toe voor,

 

Die pad wat hy sou kom;

 

Die anderdagmôre was dit velletjies en beentjies...

 

Ref. Maar die kat kom trug, ens.

In sy geheel skyn die lied so goed as onbekend onder ons volk. Ek haal hier as slot die enige lesing aan wat ek teëgekom het. Miskien berus die gedig ook op 'n Engelse origineel en staan dit op een lyn met sommige van die langere stukke, waarmee ek hierdie groep gemengde liedjies ingelei het.

Ou Wilson het 'n kat

Wat die ou nie wou verlaat;
Hy het alles geprobeer

Om die kat daar weg te keer,

Selfs na die predikant gegaan

Om raad van hom te kry;

Die predikant die het gesê

Die kat moet daar bly.

Koor.

Maar die kat kom trug

Op die hoenderhaan se rug;

Die kat kom trug,

Net die volgende dag;

Die kat kom trug,

Geloof my dit is waar!
Die anderdagmôre was die kat weer daar.

Hulle sit hom op 'n skip

En stuur hom na Ceylon;

Die skip was gelaai

Met twaalf duisend ton;

Maar op die hoë water

Begin die skip te sink,

En al wat daarin was het die dag verdrink.

Koor.

Maar die kat, ens.

[p. 297]

3.

 

Hulle sit hom in 'n ‘baloon’;

 

Die man neem dit aan

 

Die katjie te gaan gee

 

Vir die man in die maan;

 

Die ‘baloon’ het gebars

 

Met 'n geweldige skoot.

 

Tien myl van die plek af lê die man morsdood.

 

Koor.

 

Maar die kat, ens.

Die ander man sweer blou,

Hy sal die kat gaan skiet;
Hy laai sy ou sanna
Met spykers en dinamiet; -

Gaan sit langs die paadjie,

Waar die kat langs moet loop;

Nog 'n ander neukery, die derde man was dood.

Koor.

Maar die kat, ens.

Bind 'n klippie om sy nek

En gooi hom in die rivier;

Sit 'n seuntjie daarby
Dat die katjie nie kan pier.

Nog die grootste grap

Van Wilson se kat:
Die seuntjie versuip, hulle soek hom in die spruit.

Koor.

Maar die kat, ens.

Die kat sit op die stoep,
Hy eet 'n stukkie kaas,

Daar kom 'n Skotsman aan,

Hy maak 'n groot geraas;
Die katjie kyk verwonder,
Hy veeg hom met sy poot,

Die Skot speel ‘Britannia’, die kat skrik hom dood.

Koor.

Maar die kat, ens.

(Lindley.)

Variante (alleen die belangrykste afwykinge) 1 Fouriesburg, II Natal.
Str. II r. 1. Die allerjongste ruitertjie (II).

Variante: -

Str. 4. r. 3.	Gy syt wel 'n arme diensmagie (II) 'n diensinaag schoon (I).
r. 4.	Een ryk mans soon. (I en II.)

Variante: -

Str. 6. r. 1.	Het was omtrent een halve jaar (I) Het was al drie jaar daarna. (II.)
r. 3-4.	Toen was daar geen ryker nonnetjie
	Op Seelands dorpje groot. III.
	Toen was sy die rykste nonnie,
	Die in Klein Klooster woont (I).
Koepl. 7. r. 2.	Fielland (I), r. 3. Ek wil naar Klein Klooster ry -
	Het syn my daar reisens waard (II), Die Nonnie is waarlik reisens waard (I).
Koepl. 8. r. 2.	Daar klopt hy seer stoutlik aan (II), r. 3-4: Waar is die nonnetjie die laaste haar troutjie my bood? (II.)

Variante: -

Koepl. 9.	Die allerjongste nonnetjie, Sy sal niet komen uit, Sy moet daar op Marias diens verblyf, Door een Godes bruid, Ei, sy sal niet komen uit (II).
Koepl. 10.	Moet sy daar op Marias dien verblyf, Door een Godes bruid? Dan sal ek die Klooster aan ligte brand...... swavel en buskruit. Ei, sy sal moet komen uit. (II.)

Variante: -

Koepl. II.

So als Klein Klooster aan ligte brand stond, Kom sy al voor hem staan, Haar haar was afgeschoren, Een groene rok had sy aan, Ei, sy kwam al voor hem staan (II).

Variante: -
Koepl. 12. De nonnetje keerde haar toen om - En sprak hem seer stoutelik aan - ‘Laas toen ik u het troutje bood, - Toen weigert gy my de hand; - Ei, vertrek nu uit myn land (II).
Koepl. 14. Het gebeurde op een Dinsdag, ens. (II). Toen nonnie dit te horen kwam, - Is sy tot die fontein gegaan (I).
Koepl. 15, r. Ei, waar al die stoute ruitertjes syn (II).
Koepl. 16, r. 3-5. En ik sal daar binnen gaan wonen. - Verwagten daar myn jongste dag, - Ei, al boven myn soetliefs graf (II).

Variante: Van die talryke lesinge in my besit noem ek hier slegs enkele:

Koepl. 1. (a).	Ik heb daar in Groenlands straatjes)
	So dikwels te wandel gegaan.)
		Lindley.
(b).	Ik heb eens de Groenlands straatjes)
	So menig(maal) ten einde gegaan.)
		Zastron.
Koepl. 2. r. 3-4.	Want ek het hier 'n ander soetliefie,
	Die my wat soeter bemin.

Koepl. 4. r.4.	Een lang en plesierige nagt.
Koepl. 5. r. 1.	Myn schipje is my ontseilen.
Koepl. 7. r. 4.	En kies my 'n ander soetlief.
Koepl. 8. r. 2.	Opdat ik je gedagtelik sy(n).

Variante:

r. 3-4.	Sy roep toe: ‘Hou op met kloppen,
	Want ik heb jou rede verstaan. (S1.)
Koepl. VI. Ontbr. (L., S., A.).		Koepl. XI. r. 3-4. (Red. II):
		Hy bracht haar naar beneden,
		Gekleed als een matroos.
Koepl. VII:
r. 1-2:	Maar die anderdagmorgen heel vroeg,
	Toen haar oud vader die leder zag staan (L.)
	Het was toen de anderdagmôre
	Toen haar vader haar kleren zag staan. (S1.)
	Die môre toen haar vader kwam,
	Vond hy haar slaap- kamer ledig. (A.)
Koepl. VIII:
r. 1-2:	Hy schryven briewe op briewe
	En melden door het ganse land (A.)
	Hy sond toen briefjes op briefjes (S1.)
r. 3-4:	Hy kryg haar nêrens te vinden,
	Sij rus in die matrose se land. (A.)

Koepl. IX (Ontbr. by A).	Koepl. XIV, Red. II:
Elf maanden waar hullie verdwynen,	Daar leefden zy gelukkig,
	Tevreden met elkaar,
Toen keerden sy weer trug.	Totdat de maagd Rozina
Sy bragten redelik goud,	Kreeg zy er een jong matroos.
Sy bragten redelik silver,	Koepl. XV, Red II:
Sy bragten haar kleinste matrosie,	't Was twaalf maanden geleden,
	Toen keerden zy wederom,
Met haar gesloten de roos. (L.)	Zy kwamen by haar vader,
	Zy waren wellekom.

Variante I.		Variante II.
Wel, oue heer, kan ek jou dogter krye?		Wel, ouden heer, kan ik jou dochter krijgen?
Waarom die drommel, die drommel nie om,		‘Wel, skuins Tamboer, kom seg my wat is jou rykdom’.
Kan ek jou dogter nie kry nie.		‘My rykdom is my trommel en my stokkie.’
‘Wel, Skuins Tamboer, jy kan my dogter nie kry nie,
		‘Wel, skuins Tamboer, dan
Wat is jou besitting dan?’		kan jy my dogter niet krygen’
‘My kissie met my klere’		Wel, ouden heer, dan gaan jy na jou moer’.
‘Wel, Skuins Tamboer, jy kan my dogter nie krye’.
			(Lindley, O.V.S.)
‘Dan wil ek jou dogter nie hê nie,
En gaan jy na jou moer!’
	(Boshoff en du Plessis: Minneliedjies, no. 46.)

Variante I.

(Bl. II bl. 137-140.)

Str. 1. Mooie meisies, fraaie bloeme:

Al die meisies wil ek soene,

Sit die nonnas op 'n ry,

Kyk, hoe mooi is sy vir my!

Kan ek al die nonnas krye,

Ek sal hul aan 'n snoertjie rye,

Snoertjie rye, paar aan paar;

Skink die jonkmans die Nuwe Jaar!

St. 1. r. 2: Sie die meisies die ek noeme’
St. 1. r. 2: Die ek lief het sal ek roeme.
St. 1. r. 3-4: ‘Alle meisies het ek lief,

Maar nie almal ewe lief.

Var. II (Smithfield).

Str. 1. r. 4:

Aan 'n mooi meisie is my altyd gerief

Str. 2. (Ndl. str. 6):

As ek dood ben en begraven,

Sal die mooi meisies na my vragen,

Dan sal hul komen en skryf hier op my graf:

Hier lê my liefste, my hart is gegrief.

Variant III.

Oom Jannie trou jou lewe nie,

jou lewe nie, jou lewe nie,

Oom Jannie trou jou lewe nie,
Dit spaar jou vcel verdriet.
Trou jy niet 'n korte,
Dan trou jy al te mooi;
Trou jy met 'n lange;
Dan breek jy net jou kooi.

Oom Jannie, ens.

Trou jy met 'n maere,

Dan slaap jy al te koud;

Trou jy met 'n vette,

Dan slaap jy te benoud.

Oom Jannie, ens.
Trou jy met 'n arme,
Dan moet jy net vergaan;
Trou jy met 'n ryke,
Dan moet jy onder haar staan.

Oom Jannie, ens.
Trou jy met 'n mooie,
Wil almal met haar praat;
Trou jy met 'n lelike,
Dan skaam jy jou op straat.

Oom Jannie, ens.
Trou jy met 'n kleintjie
Dan pla sy op jou skoot;
Trou jy met 'n oue,
Dan gaan sy gou-gou dood.

(Koffiefontein.)

Variante:
Nr. II. (Luckhoff) slegs een koepl.: My man die kom so laat na huis, - So laat na huis kom hy. - Toe gaan hy in sy stalkamer, - En 'n vreemde perd siet hy, - Wie se perd is die? (bis) - Wie se perd kan dit ook syn?’ - Ag nee, my ou man, dis 'n melkkoei, - My moeder stuur dit vir my...... Maar 'n melkkoei met saal en toom, - Die heb ik nog nooit gesien.

Nr. III. (Zastron). Die inleidende reëls ontbreek net soos by Groenewald. 1. Wie se skoen is dit die, ens...... En het die wêreld deurgery - Vir 'n hele jaar of tien, ens. Die opgenoemde voorwerpe is: 'n Skoen - 'n snuifdoos (met 'n polvy), 'n perd - 'n melkkoei (met 'n saal op die rug), 'n sweep - 'n koringstaf (met 'n riem daaraan), 'n man - 'n baby (met 'n swart moestas).
Nr. IV. (Kakamas.) Slegs een koepl. (die laaste); net soos Nr. III: voorwerpe: man - baby (met 'n ‘black moustache’).

1) Dit is wel opmerkenswaardig, dat die lied, soos hy in die volksmond leef, hier pas begint. Dit was in die Middelveld al die geval lank voor hy in O.K. verskyn het, en, blykens 'n variant uit Petrusburg, is dit teenwoordig nog in die vorm wat die liedjie daar het. Ook 'n versie uit Suid-Wes-Afrika (Bruidslied) is in hoofdsaak hieraan gelyk. Van die volledige lied soos in O.K. kon ek geen enkele variant ontdek. Die lied is populêr dan ook bekend as ‘Op dees dag werd ik gebonden’. Die volgende is 'n lesing uit Heilbron; by die versies uit Petrusburg en S.-W.-Afrika ontbreek Koepl. 3 en 4: -

Op dees dag werd ik verbonden.
Weg, O mens, met al u smart!
Nu¹⁾ heb ik myn geluk gevonden,
Aan een jong en deugsaam hart.

Een ontrou heb ek verlaten,
Die my niet opreg bemin(t),
Maar een ander heb ik uitverkoren,
Aan wien ik my tans verbind.

Als ik gedenk aan myn beminde,
Ag wat lot betref myn siel!
Mog ik haar eens weer ontmoeten,
En eens weder by haar syn.

Ag myn mooiste, myn beminde!
Bruine oog en vale haar!
Als de dood ons niet moog scheiden,
Sal wy juigen by elkaar

Is myn tyd nog nooit gekomen?
So heeft ik haar nog nooit ontmoet,
Heeft de dood haar weg genomen?
Niets te wens(en), het is my goed.

Het is myn lot het moet so wezen,
Het is myn lot en het sal so syn;
Het is myn lot, wie kan daar tegen stryden?
Al myn hoop is op haar alleen.

Vaar dan wel, myn teer beminde!
Vaar dan wel, myn aardse schat!
Vaar dan wel myn sielsverbonden,
Want van u scheid ik met smart.

Variante:

I.	r. 4.	Dit was vir 'n Dopper so goed. (Petrusburg.)
II.	r. 3-4.	'n Perdestert hoed, en 'n jakkalsvel broek,
		Dit was tog maar altyd vir 'n Dopper so goed. (Petrussteyn.)
III.	r. 4.	Was vir 'n Dopper altyd tog so goed. (Bultfontein.)
IV.	r. 4.	Sy mes en sy vurk, die hang aan sy jurk. (Zastron).
V.		Dit was, soos hulle sê, die ou Doppers se goed. (Ladybrand.)

Var.	1.	Een kant op en ander kant af - En daar lê die dinge (3 ×) ens.
	2.	Bruidskoek sonder lekkertjies - Daar lê die dinge, ens.
	3.	Donker kamer, ens.
	4.	Jou matras, ens.
	5.	Dertig bottel brandewyn, ens.
	6.	Troumanel sonder broek, ens.
	7.	Die trourok was van Duitse sis, ens.