Suid-Afrikaanse volkspoësie

Bijdrae tot die Suid-Afrikaanse volkskunde

[p. 171]

III. Die dans.

Bont van samestelling en bont van oorsprong, so het ons die piekniekliedere leer ken. Party is oud en stam uit Europa; baie weer is ongetwyfeld in Suid-Afrika ontstaan, en is as sodanig soms van heel resente datum. Van enkele het geblyk, dat hulle bes moontlik uit strooihuis of pondok herkomstig is, plekke waar die Afrikaanse taal sig op sy platste in woord en beeld openbaar. Daarnaas tree weer liedere op kersvers en pasklaar uit Engeland geïmporteer; maar tog ook wel met gedeeltes daarin deur leuke, onboekerige verafrikaansinge oorwoeker. Ons pieknieklied is inderdaad 'n gebied, waar drie kulture deur mekaar heen warrel en ineenvloei tot 'n sonderlinge, soms haas grillig bonte mengelmoes.

Die binnedring van Hottentotsliedjies tot die piekniekterrein vind ten dele sy grond in die aangebore demokratisme van die kind, wat met ewe veel plesier speel en sing met 'n klonkie as met buurman se seun; maar vir 'n groot gedeelte hang dit tog ook ten nouste saam met die oorsprong en ontstaan van ons Suidafrikaanse piekniek. Want, in werklikheid, ons piekniek is nie geheel en al die eksotiese plant waarvoor hy soms gehou word nie. Sy naam en die gewoonte om uit te trek buite stad of dorp stam weliswaar uit Engeland, maar sy inhoud is Afrikaans, ja, is niks anders nie as 'n voortlewing van iets wat vroeër by ieder bruilof en nuwejaarsparty tuis gehoord het.

Terwyl die grotes binne ‘gedans’ het, het die kleintjies buite ‘draaispeletjies gespeel’, d.i. piekniek gehou. Inderdaad, die piekniek van vandag is gewoon maar 'n stedelike omvorming van die buitenshuisige gedeelte van die ou dansparty.

Uit die nou verband, waarin dus die piekniek en die dansparty oorspronklik tot mekaar gestaan het, is seker die verhuising van soveel dansliedjies na die piekniekterrein te

[p. 172]

verklare, immers dit was enkel die drempel van die deur wat die twee vroeër van mekaar geskei het! Maar verder - dieselfde verklaring geld ook vir die opname van die Hottentotsliedjies; meer as een van hulle was sonder twyfel op die repertoire van die Hotnotse speelman op bruilof of dansparty.

Dit was 'n handige greep van die kerk en die kerkraad om by hulle bestryding van die dans die piekniek buite op die werf as veiligheidsklep oop te laat. Wie binne moes uitskei kon buite aansluit.

Van hoe langsamerhand die danssaal leeg geword het, en almal - liewers 'n halwe eier as 'n leë dop - maar met die kinders op die werf gaan meedoen het, getuig Ons Klyntji van 1899 met 'n gediggie uit Heilbron, ‘Ons Nuwejaar’ deur Willem Leonard: -

‘Ons Klyntji’ dit is daarom waar,
Ons jonges kry dit al te swaar:
Di ou mense di is so froom,
En hou ons jonges in di toom.

Ons jonges kry nou nooit di kans
Om bitji Nuwejaar te dans;
Fans-lewe nog toen hul jonk was,
Toen dans hul op 'n stywe pas.

Die dae is verby, maar nie die onuitroeibare lus en lewe van die jeug nie: -

Ons was 'n heel boel bymakaar.
En speul¹⁾ toen op di nuwejaar
Feul spulletjies¹⁾ tot ons fermaak;
Ons het geraas dat dit so kraak.

Di spulletjies di was gewees
Soos jy dit nou hiir af sal lees;
Di knikker, pantspel, afronteer,
Resiis en riimspring en feul meer.

1) Kursivering van my.

1) Kursivering van my.

[p. 173]

 

En praat ni fan di ‘Froege Roos’¹⁾

 

Wat jou laat sweet al word jy boos,

 

Dan was daar oek di ‘ly en gly’

 

Kapatertji dan oek daarby.’

Dit het in die dae van voor die oorlog nog heeltemaal nie vir 'n uitgemaakte saak gegeld nie of draaispeletjies wel toelaatbaar was. Hier in Heilbron was die strengere opvatting seker die heersende, want nie alleen kom op die program híerbo g'n enkele ring- of rydans voor nie - behalwe die ‘Patertjie’, meer 'n soenspeletjie as 'n dans - maar die jongelui gaan boonop nog met 'n gevoel na huis, asof hulle enkel met hulle ‘speel’ miskien al 'n berisping verdien het: -

‘Hul kan dit fer gen sonde hou
Omdat ons so gespeul het nou,
Want 'n mens se lewe is mar kort
En wi weet wat fan ons kan word.

As ons daar in di graf dan lê,
Dan kan ons nageslagte sê:
Daar leg hy in di dipe gat,
Mar tog hy het plesiir gehad.

Dit is wel tiepies dat ‘Ons Klyntji’ hierby aanmerk: ‘Mar lewe 'n mens dan net fér plesiir?’

'n Gediggie soos die hierbo is 'n indikasie van die kant waar die wind vandaan waai; 'n bewys dat die boeredans - wat, tussen hakies, vandag nog nie dood is nie - aan die einde van die vorige eeu al iets van die verlede was, dit lewer die gedig volstrek nie. 'n Ander liedjie in daardie tyd gedig mag al 'n enkele keer melding maak van,

‘Kom fat jou goed Ferrêra fat,
Kom fat jou goed en trek!’

maar hoofsaak is so'n draaispeletjie tog nie op die ‘Twefontynse Bruilof’ nie, juis ook met 'n Nuwejaar²⁾, waar daar ‘rondgedraai’ word:

1) ‘Early’ of Ellie rose’; ook ‘ollerous’.

2) ‘Di Twefontynse Bruilof 1 Jannewari 1895’ in O.K. IV, 110-12.

[p. 174]

 

‘Fan Dinsdag dri uur namiddag

 

Tot Woensdag hoenderkraai’.

Hoe dieper dit die nag in gaat, hoe vroliker word dit.

‘Neef Kootji speul so hard hy kan,
Dat di akkorjon steun’.

Al wat leef is in die baan, oud, jonk, groot en klein. Ons kry selfs 'n kykie in die program: -

‘Dog wat di knapste het gedans
Was Krog, 'n poliisman;
Hy trap di polka¹⁾ en kwadril¹⁾
Soos net mar hy dit kan’.

Die een bruilofsbeskrywing het miskien die ander uitgelok, want in O.K. jrg. 1899 volg daar nog verskillende. In verband met die van ‘Koos Tuit en Tryn fan Graan’²⁾ het almal hunkerend uitgesien na die op hande synde feestlikheid ‘om daar weer te dans dat di kolstof³⁾ uitslaan’.

Soos heel dikwels is dit die keer die viool wat die maat aangee:

‘Toen stryk Daan net fluks op sy fijool,
En speul wat hy ken en geleer het op skool:
Di polka, katriiltjiis en ook kottegons⁴⁾.
Di jong klomp dans toen dat dit klap en ook gons.’

So word die baan die aand geopen na 'n maaltyd op ‘kalkoene’, ‘patattas’, ‘pampoene’, ‘terte’ en ‘lekker komfyt’. Maar ook na die middagmaal met sy skaap-, bees-, vark-vleis en drank was daar al druk gedans: -

‘So fang ons dan an met 'n jolli katriil
En daarna folg frolik di hotnotse riil⁴⁾’

1) Kursivering van my.

1) Kursivering van my.

2) Bl. 116-117.

3) Van die grondvloer naamlik.

4) Alle kursiveringe van my.

4) Alle kursiveringe van my.

[p. 175]

Op ‘Di Bruilof fan Flip Kotsee’²⁾, deur iemand uit die Distrik van Steynsburg ingestuur, vind ons so ongeveer dieselfde programma weer trug; ou Oom Machiel speel 'n ‘wals’, 'n ‘riil’ en ‘polkas’. Maar dit is nie genoeg nie; eindelik word hy nog aangespoor: -

‘Speul an ou kêrel! Speul Machiel!
Ja, speul fer ons di hotnotsriil’.

Vir die binnedring van Hottentots-liedjies binne die gewone programma's van die dans - daarvoor was die omstandighede besonder gunstig. Die speelman, dikwels 'n Hotnot of Bolandsjong, soos reeds vroeër opgemerk, kon slegs lewer wat homself die beste bekend was, en die dansers se eise het dikwels nie bo die van tyd en maat uitgegaan nie. Dit is miskien gedeeltelik te wyte aan hierdie toestand van sake dat baie van die ou dansliedjies, wat mens hier en daar nog teëkom, aller primitiefs van inhoud en vorm is. Hierdie karakter vertoon o.a. 'n ‘gallop’ uit die Suid-Oos-Vrystaat: -

Stryk - ys - ter - voet soos das - sie, Deur-skyn oor soos

has-sie, Rooi oog soos lewer,¹⁾ Bakstert soos meerkat.

Van dieselfde pot nat is miskien ook die volgende wals (katriel?): -

Draai, bobbejaan! Draai, bobbejaan!

Oubaas kom aan!

2) O.K. IV bl. 167 v.

1) Variant: Grootkop ding soos bobbejaan (Zastron).

[p. 176]

 

Al om die boom, al om die boom,

 

Oubaas kom aan!¹⁾

Die name van Hottentotsdanse kom vandag meer as curiosa in ons taal voor as dat die gros van mense dit ooit sien uitvoer het. 'n Enkele keer word hulle ook in die literatuur genoem; so dans die spoke in ‘Klaas Geswind en sy perd’²⁾ nog op die egte Hotnotse trant:

Hul dans daar rond dat dit so gons,
Gên ouderwetse cottiljons,
Maar eers ‘Alexander Klipselmander’³⁾
Trap hul algaar met elkander,
Toe was dit weer die ‘hondekrap’³⁾
Totdat die sweet so van hul tap.

Of - soos mens miskien sou wil veronderstel - ‘Alexander Klipselmander’ ook 'n teks had soos die ‘Hoppidaai’, wat skyn te bestaan slegs uit eindelose herhalinge van ‘Gooi die hoppidaai in sy laai’, dan wel of dit 'n dans was, soos die ‘hondekrap’, wat, vergesel van die beweginge van 'n hond wat krap in die grond, sonder 'n vaste begeleiding en op één plek gedans, soms kon voortduur totdat daar 'n gat in die aarde was⁴⁾, dit kon ek nie met sekerheid te wete kom. Die volgende liedjie, egter, wat ek nog van my vader het, kon bes as tietel voer ‘Alexander Klipselmander’. Sou dit miskien nog die dansteks bevat? In elk geval, enkel om die aardige melodie al, verdien die lied sy opname hier:

1) Meegedeel deur Prof. S.P.E. Potchefstroom.

2) In Twee en Sestig uitgesogte Afrikaanse gedigte deur F.W. Reitz, bl. 42.

3) Kursiveering van my.

3) Kursiveering van my.

4) Vgl. De Roemrijke Rei van de Zuid-Afrikaansche Reisbeschrijvers en hunne Reizen of De Kaap als een Nieuw Land door den WelEerwaarden J.H.M. Kock. Kaapstad-Amsterdam, Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers-Maatschappij 1904, bl. 15 v.

[p. 177]

Daar onder in die Breerivier.

 

Daar onder in die Breerivier Daar was my plesier, Daar loop die otters

 

paar aan paar, Mannetjie en wyfie by - me-kaar Alsander Klipselmander. Mat-

 

thewis, Thewis die bokkie, En Jannie sit op die toppie En Dawid maak die joppie.⁽³⁾

 

Van die Afrikaanse dans sê Schonken (bl. 48): ‘De dansen zijn dezelfde als in Europa: de Wals, Lanciers, Sir Roger de Coverley, Pas de Quatre, Mazurka, de Polka en Schots (seties) zijn ouderwetsch; de Quadrille werd vroeger “horrelpijp” genoemd (nog in Transv.) of “konterdans”; de Cotillon werd verbasterd tot “koddeljons”, Polka heette “geelbek” (d.i. een soort zalm) naar de woorden van een daarbij gebruikelijk liedje: Al is die geelbek nog so pap, dis goed om frikkadel te kap’¹⁾. Ons kan by hierdie opsomming nog voeg die ‘Riel’ en ‘Polonys’ (Polonaise)²⁾; van die Gallop het ons al vroeër 'n voorbeeld gehad.

Mens kan g'n duidliker beeld kry van hoe ver die uitsterwingsproses van die ou danse al gevorder is nie, as wanneer mens probeer die tekste van korte, alleen staande danse op te spoor. Heel dikwels ook is, selfs waar 'n teks nog te vinde is, die naam van die dans waarby hy gebruik was, onbekend. Hier volg nou enige van die liedjies:

(3) Vgl. v. Wielligh in ‘Tys Bokkies’ (Die Brandwag III bl. 16) Daar onder in Padda's vlei - Daar het 'n mooi meisie gebly, -
Daar het ek rond gery - ens.
Alexander Klipselmander, Tys, Tys die Bokkies.

1) Vgl. BP.

2) Vgl. die liedjie: Polonys polonys jou skitterige ding! ens.

[p. 178]

I. Pollie Witvoet.

 

Pol-lie wit-voet, Pol-lie wit-voet, Pol-lie wit-voet, staan so! Pol-lie

 

witvoet, Pol-lie witvoet, dan draai ek jou so! Dan draai ek jou

 

so! Dan draai ek jou so! Pol-lie wit-voet Pol-lie witvoet, Pol-lie

 

witvoet, staan so! Pol-lie witvoet Pol-lie witvoet, dan draai ek jou so!

 

 

 

(Petrusburg.)¹⁾

 

Jan Pierewiet staan stil,
Dat jou beentjies so dril!
Dan swaai ek jou so!
Dan draai ek jou so!
Kan jy hotom ook draai?
Kan jy haarom ook swaai.

(Bethulie.)²⁾

Oom-pie Lo-de-wyk. Oompie Lo-de-wyk, waarom drink jy so brandewyn?

Oor dit jou nie traak, Oor dit lek-ker smaak, Daarom drink ek so brandewyn.,

1) Variante: Pollie witvoet, ens. En ek sal jou so draai, Dat die linte so swaai, En ek sal jou so draai, Dat die linte so swaai. (Parys).

2) 'n Variant uit die N.-Vrystaat het r. 1 driemaal, en eindig na r. 2, ‘Jan Pierewiet’ is ook in Nederland wel bekend, maar so ver ek weet, nie in hierdie vorm nie.

[p. 179]

4. Griet slag 'n kat. (Pas de Quatre.)

 

Griet slag 'n kat,

 

En Nel verkoop die vel,

 

Nel verkoop die vel

 

Vir 'n troumanel.

 

 

 

(Zastron.)¹⁾

Swart skaap, swart skaap, hoeveel wol het jy? (bis)
Een vir my ounooi, een vir my oubaas,
Een vir die nonnie, een vir die basie,
Soveel wol, soveel wol, soveel wol het ek.

(Zastron.)

Dis swaar om met die jong bok te jol! (bis)
Andjie September, jou vinger is vol gember!
En dis swaar om met die jong bok te jol.

(Kakamas.)

1) Variante:
v. 1. Piet skiet 'n kat (Vrede, Zastron.)
Piet slag 'n kat (Calvinia.)
Piet slag die kat (Heilbron.)
Piet slaat 'n kat (Worcester.)
v. 2. In die middel van die gat
(Vrede.)
En Jan verkoop die vel
(Heilbron.)
En Meneer verkoop die vel
(Calvinia.)
v. 4. Vir sikspens die el (Vrede.)
Vir 'n sieling die el
(Worcester, Calvinia.)
Vir 'n oulap die el
(Zastron.)
Ref.: Soutvleis braai!
Vanaand kan die jongkêrels hier ḳom draai
(Calvinia.)
Variant (Swart skaap):
Swart vark, swart vark, hoeveel
wol het jy? (bis)
Bietjie vir die oubaas, bietjie vir
die ounooi,
Bietjie vir die kleinbaas, tra, la,
la!
(Petrusburg.)

[p. 180]

7. Polka hier en polka daar ('n Polka?).

Versie I.		Versie II.
Polka hier en polka daar,		Polka hier en polka daar,
Polka was 'n bedelaar.		Polka was 'n wewenaar.
Vyf ryksdaalders is die prys,		Hier gevry en daar gevry,
Dan sal ek jou die polka wys.		Tuis gekom en niks gekry.^1)
- Nee, meneer, ek het 'n man,			(Parys.)
Die my de polka wysen kan.
	(N. Vrystaat.)

So hier en daar jou doringblaar,
Waarom maak jy my hart so naar?
So hier en daar jou ou kataar,²⁾
Die ou kataar is kant en klaar
Eer julle oud word, stom en grys,
Het ek julle die ou kataar gewys.
So hier en daar die ou kataar,
Die ou kataar is kant en klaar.

(Albertinia.)

ad. int.

Al wat suur is sal ons soet maak, Al wat soet is sal ons suur maak.

(Zastron.)

1) Soms: v. 3-4: Rond gery en rond gevry, ens.;
by Tante Kota, bl. ...: Die ou konfyt en die jong konfyt,
Die nooiens kom kyk hoe die polka lyk.
'n Variant op versie I lui: Polka hier en polka daar, Polka hot en polka haar. Ses sulke dallers was die prys. Nou sal ek jou die polka wys.
Interessant is hier 'n vergelyking met ‘Die Sackmütze (Tanzliedchen),’ Böhme Nr. 600 (a-b); b lui:

Jakob hat kein Brot im Haus,
Jakob macht sich gar nichts draus.
Jakob hin, Jakob her,
Jakob ist ein Zottelbär.

2) Ook uitgespr. ‘kietaar’ en ‘gietaar’.

[p. 181]

10. My hart is so seer.

 

My hart is so seer! My hart is so seer! My hart is so seer! En ek han tog nie(t) meer.

 

 

 

(Petrusburg.)

 

O, was ek maar dood!
Dan was die pyn in my hart nie so groot. bis.

(Petrusburg.)

O, brandewyn laat my staan! (3 maal)
Dat ek na my huis kan gaan.³⁾ (Petrusburg.)
¹⁾

3) Sien noot 3, op volgende bladsy.

Ref. Ek is my ma se enigste kind,
En waarom sal ek my aan die meisies verbind.

(Meegedeel deur Mnr. Stassen, Kakamas.)

1) Variante:

I.	O, was ik maar dood,
	Begrawe, vergeet en vergaan!
	O, was ek maar dood!
	Dan was die pyn in my hart nie so groot.
		(Zastron.)
II.	O, was ek maar daar!
	Dan was die pyn in my hart nie so naar,
	O was ek maar dood, ens.
	En die wat ek nou van hou,
	Die gaan met 'n ander trou.
		(Petrussteyn.)
III.	O, was ek maar dood!
	Dan was die pyn, ens.
	O, was ek maar daar!
	Dan was die pyn op my hart nie so swaar.
		(Kakamas.)

[p. 182]

Meisiesfontein, Jou ware fontein. Daar loop 'n stroom wyn, So dik as my duim.

(Petrusburg.)

Versie A.			Versie B.
1.	Biesiefonteein,		1.	Meisiesfontein,
	Jou mooie fontein,			Jou mooie fontein!
	Daar loop 'n stroom wyn			Daar loop 'n stroom wyn
	So dik as my duim.			So dik as my duim.
2.	Sakdoek in die sy		2.	Ogies so blou,
	Is 'n pollie van my;			En daarom so gou!
	Ring in die regterhand			Het ek gevra,
	Is 'n ware troupand.			Dan het pa gesê ja.
3.	Die wegstap van haar		3.	'n Ring in my vinger
	Die maak my so naar;			Is 'n ware troupand;
	Die aankom van haar,			'n ‘Fan’ in die sy
	Dan ‘salute’ ek vir haar.			Is 'n pollie van my.
		(Luckhoff.)^1)			(Zastron.)

Wie die danse wat sover meegedeel is goed beskou sal veral getref word deur die eenvoudigheid van vorm en die
³⁾

1) Meedegedeel deur die Heer S.P. Myburgh, Luckhoff.

3) Vgl. Ons Klyntji, IV, bl. 13: 'n gedig waarvan elke strofe aanvang met:

Maschonaland! O, laat my staan,
Dat ek na my land kan gaan.

[p. 183]

geringe proporsies van die meeste daarvan. Sommige bestaan uit haas niks anders as twee eenvoudige reëltjies wat herhaal word soveel keer as die melodie dit vereis.¹⁾

Meerstrofige dansliedjies kom nietemin ook voor; die vorige is 'n bewys daarvan. In baie gevalle is hierdie veelheid egter slegs skyn en is koeplet 2, 3 ens. net 'n verdubbeling van die eerste. Besonder vatbaar vir uitbreiding is epiese, veral epies-erotiese liedjies. Die serie dansliedjies wat ek nou gaan behandel en wat ek kortheidshalwe die ‘Oorkant-die-spruit-liedjies’ sal noem, het veral deur verdubbeling tot 'n groot kompleks gegroei:

Oorkant die spruit is 'n goudgeel blom. Hoe moet ek maak om daar te kom? Die ri-
vier is vol en die trane⁽²⁾ rol Die kolperd sal die brug om hol.⁽³⁾

(Petrusburg.)

1) Soiets is by die dans heel gewoon ook buite S. Afrika; vgl. die danse meegedeel deur Jaap Kunst in sy Noord-Nederlandsche Volksliederen en Dansen waar o.m. 'n ‘Schotse Vier’ (herhalinge nie meegereken) uit slegs een reël bestaat: ‘Waarom koken de boeren de pap so dun’.

(2) Variant: en die water rol (Heilbron)

(3) Hierdie laaste reël sal oorspr. seker gelykluidend met die eerste gewees het. So kom dit voor in baie variante. Soms egter ook: ‘Ek laat die kol by die brug om hol’ (Heilbron).
(Sien vir variante die volgende bladsy.)

[p. 184]

So'n versie, eenmaal in die geheue geplant en dikwels by die dans gesing, gaat onvermydelik groei: -

Oorkant die spruit daar woon 'n blom.
(Dit is 'n mooie goudgeel blom).
Hoe sal ek maak om daar te kom?
Die rivier is vol en die trane rol;
Die bloues sal die weg om hol.

Die pad is swaar en die perd is maar;
Baie jonkmans pla haar daar.
Die deur kan wees van yster en staal.
Maar ek gaan haar daar dwarsdeur haal!
(Die deur kan wees van yster en blik,
Maar ek gaan haar daar dwarsdeur knik!)¹⁾

Die en die met die pêrels om die nek,

Die en die het my lewe getrek;
Die en die met die strikkies voor die bors,
Die en die het my lewe gekos;
Die en die met die strikkies op die skoen,
Die en die het lekker gesoen.

Die bruin perd met die kol voor die kop,
Die jonkman sit met plesier daarop;
Die wit sakdoek in die linkersy,
Dit lyk of hy na my kom vry.³⁾

1) Vgl. Heilbron: Die huis kan wees van sink en blik, Ek gaan haar daar so dwarsdeur ruk.

3) Dit lyk of hy vanaand gaan vry (variant).

[p. 185]

5.

 

Pietersielie jou groene kruid,

 

Aankomde jaar is ek 'n bruid;¹⁾

 

O gonna en die rooi nonna,

 

Julle moenie denk dis julle goed nie.

 

 

 

(De Aar, maar waarsk. vroeër daarheen uit die Middelveld.)²⁾

Interessant as voorbeeld van hoe daar kon gevariëer word op die eerste vers, is 'n ander redaksie:

Daar onder in die spruit daar woon 'n nooi,
Sy was nie ryk maar sy was mooi;
Haar dres was wit en haar lint was blou,
Dit lyk mooi sê ek vir jou!

Daar oorkant die spruit daar staan 'n dam,
Daar gaan ek my was en kam;
Oorkant die dam daar staan 'n bos,
daar gaan gee ek my bruin perd kos.³⁾

Oorkant die bos daar staan 'n bloekomboom,
Daar gaan hang ek my saal en toom;
In die hoek van die huis daar staan 'n roos,
Daar gaan ek my soetlief troos.⁴⁾

Al is die huis van yster en staal,
Die bruin perd gaan haar daaruit haal;
Die rivier is vol en my trane die rol,
Die bruin perd moet nog die brug om hol.
Toe maar ou bruine, ek weet jy is goed,
Vanaand gaan ons die blouoog groet.

(Dealesville).

1) Vgl. Böhme blz. 480. Reigen von Hochzeitmachen.

Petersilje, Suppenkraut,
Wächst in unserm Garten,
Unser Hanchen ist ne Braut,
Soll nicht länger warten, ens.

2) Meegedeel deur Mev. G. van Blerck, De Aar.

3) Variant: Agter die huis is daar 'n dam, - Daar gaan ek my was en kam; - Agter die huis is daar 'n boom, - Daar gaan hang ek my saal en toom. (Ficksburg.)

4) Vgl. ook die rympie: 'n Roos om te troos. - 'n Doring om te vertoring, - 'n Aardappelblaar. - Om jou siel te bewaar.

[p. 186]

Suiwerder van vorm seker as die versies hierbo is 'n redaksie van ons liedjie meegedeel in Ons Klyntji III, Maart, 1898, bl. 10-11. Die lesing uit die distrik van Rouxville daarnaas bewys dat die lied vandag nog in so goed as dieselfde vorm voortbestaan: -

Uit O.K.		Uit Rouxville.
1.	O'erkant di spruit	1.	Oorkant die spruit daar staan 'n blom;
	Daar bly 'n blom;
	Hoe sal ek maak om daar te kom?		Hoe sal ek maak om daar te kom?
	Te fêr om te ry,		Te ver om te ry, te na om te bly;
	Te na om te bly;
	Hoe sal ek maak om haar te kry?		Hoe sal ek maak om haar te kry?
2.	Di pêrde is ma'er,		Die perde is maer, die pad is swaar,
	Di pad is swaar;
	Baing jongkêrels fry oek daar!		Baie jongkêrels vry ook daar;
	Jy kan maar sê		Jy kan maar sê wat jy wil sê,
	Wat jy wil sê;		Die rooiwang noointjie wil ek hê!
	Di rooiwang nôintji wil ek hê!
3.	Haar ma kan praat,	3.	Haar ma kan praat, haar pa kan slaat;
	Haar pa kan slaan;
	Mar ek sal haar tog nooit laat staan;^1)		Maar ek sal haar tog nooit verlaat.
	Ek sal haar swaai		Ek sal haar swaai dat die linte waai,
	Dat linte waai,^2)
	En ni stop foor di haan eers kraai.		En nie stop voor die haan eers kraai.

1) vgl. Boshoff en du Plessis: Afrikaanse Minneliedjies, bl. 162.

2) vgl. ‘Pollie ons gaan Boland toe’, bl. 123.

[p. 187]

4.	Oompi, oompi, dit is waar,		4.	Oompie, oompie, dit is waar,
	Sonder 'n nôintji is alte swaar.			Sonder 'n noointjie is alte swaar!
		Di blou oge
		En faal hare,		Ek wil haar hê, ek sal haar kry,
	Di is (die) nôintji wat ek graag wil hê.
				As ek maar net na haar gaan vry!
		Ek wil haar hê
		En ek sal haar kry!^1)
	As ek mar net na haar gaan fry!’
5.	Myn niggi, niggi, sê tog ja:		5.	‘Jy kan maar vry my liewe ou neef!
	Di Rooi span osse en bokwa,
	Daarmé sal ons twé kerk toe ry,			Waarom trek jy jou bek so skeef?’
	As ek mar net fer jou kan kry!^2)			‘Ek wil jou hê en ek sal jou kry!
				Hier's ek nou om na jou te vry.’
			6.	‘My blou oë, my vaal hare,
				Vra tog nou wat sê jou ma!’
				‘My ma sê ja, my pa sê ja,
				Span nou maar in die rooi bokwa!’
				Ek het gehou, sy is my vrou,
				En nou pronk sy net soos 'n pou.

Wat miskien die skrywer in Ons Klyntji op die idee gebring het om die liedjie van ‘Oorkant die Spruit’ in sy skets, Wat geld kan doen, op te neem, was die boek van B.H. van Breemen, reeds aangehaal, wat sestien jaar vroeër verskyn was, en waarin, ook by die beskrywing van 'n dansparty, enige koeplette uit ongeveer dieselfde versie van ons liedjie eweëens meegedeel is. Die wals is net uit en word byna onmiddellik opgevolg deur 'n ‘Schots’. ‘Nu verandert ook de zang, want Hendrik begint, waarschijnlik van pleizier, dat hij met zijn mooi nichtje danst, lustig op te halen: -

1) vgl. bl. 172.

2) vgl. Schonken, bl. 96, Boshoff en du Plessis, t.a.p. bl. 165.
Vgl. ook 'n liedjie uit Angola:

‘Niggie, niggie, suutjes praat,
Anders sal jou vader slaat.’
‘Nee, nee, my pa moet hoor!
Want jy kom my kwalik voor,
Want jy praat van vryery,
En daardeur word die meisies verlei.’

[p. 188]

 

‘Oompie, oompie, dat is waar,

 

Zonder 'n nooie is al te zwaar;

en het koor valt lustig in:

‘Papa, mama mag me maar slaan,
'k Zal die nooie nooit laat' staan.’

Waarop een paar stemmen voortgaan:

‘Jy kan zê wat jy wil zê,
Die nooie met die lokhaar' wil ek hê.’¹⁾

Maar andere stemmen antwoorden spottend:

Rondgereê' en rondgevreê,
En thuis gekom en niks gekree'.’²⁾

Wat so in die wilde op die vlaktes gesing was het dus selfs tot buite die grense van ons eie land deurgedring. Nog meer bekendheid, as aan hierdie min of meer suiwere versies, het aan die lied tebeurt geval in 'n ander redaksie waar daar sterk mee geknoei is. Dit is nl. die liedjie van ‘Ou Tante Koos’, wat uit die Hollands-Afrikaanse Liederbundel verzameld door Dr. N. Mansvelt ook in Nederland vry algemeen bekend geraak het.

‘Ou Tante Koba’ - om die meer algemene tietel te gebruik - skyn op sy eie gebied meerstrofig en sonder refrein te gewees. Een-strofig is dit in 'n versie uit Albertinia:

Ou Tante Kowa is so dom
Sy roer haar koffie met haar groottoon om.
Ou Tante Kowa raak in die nood,
Vyf kalkoene en 'n hoenderhaan dood.

'n Versie uit Petrusburg is ongeveer gelyk aan die een, maar het tog al 'n refrein:

Ou Tanta Koba, sy is so dom,

Sy roer haar koffie met haar groottoon om.

Ou Tanta Koba, sy is in die nood,

Haar ou kalkoen is al drie dage dood.

Ref. Dis nie myne nie, dis nie joue nie,

Dis anderman se goed waar julle oor dwing;

Anderman se koffie, anderman se tee,

Anderman se dogter draai julle mee.

1) Vgl. Boshoff en du Plessis t.a.p. bl. 162 v.

2) Schetsen en Beelden uit Zuid-Afrika, Tweede druk, bl. 102.

[p. 189]

Dit skyn eintlik 'n bruilofsbeskrywing te wees, die lied van ‘Ou Tante Koba’; ten minste dit sou mens uit 'n derde, Smithfieldse, lesing kan aflei:

Ou Tanta Koba die was so bly
Toe sy weer 'n skoonseun kry;
Haar tafel staat so opgedres,
Vier skottels rys en 'n halwe fles.
Die dooie kalkoen en die rooi hoenderhaan
Was so taai, ons moes laat staan.¹⁾

Die eerste helfte van die refrein by die Petrusburgse redaksie hierbo vorm die bindstof, wat die brokke aan mekaar heg, waaruit die versie van ‘Ou Tante Koos’ in die bundel van Dr. Mansvelt saamgestel is.

1) Variant:

Ou tante Kowa was 'n snaakse ou wyf,
Vra jy haar koffie dan gee sy vir jou snuif.
Ou tante Kowa met haar wynkalbas,
Sy knyp die viool tussen haar tone vas.
Ou tante Kowa sy staat en loer,
Sy skink haar koffie die ene moer.
Ou tante Kowa sy was so dom,
Sy roer haar koffie met haar groot toon om.
Ou tante Kowa sy was so bly,
Sy het gedink sy sal my vir 'n skoonseun kry.
Ou tante Kowa kom die bult daaraf,
Met 'n emmer turksvye op haar kop op 'n stywe draf.
Ou tante Kowa maak oop jou deur!
Die wilde bobbejaan het my broek geskeur.

(Bethulie.)

Ou' tante Koos.

Ou' tante Koos, sij is so dom:
Sij roer haar koffie met haar groot toon om.
Ou' tante Koos sij is so blij,
Sij denk sij sal 'n skoonseun krij'.
	D'is ni myne ni.	) bis.
	D'is ni joune ni,	)
Dis anderman se goed waar jij om strij		) bis.

[p. 190]

2.

 

Lang is di seun en kort is sij pa,

 

Mooi is di dogter en lelik is haar ma.

 

D'is te ver om te loop en te na om te rij,

 

Hoe sal ik maak om di blom te krij?

 

D'is ni mijne ni, enz.

Bo' op di berg daar staan 'n blom,
Ik weet ni hoe te maak om bij te kom.
Mijn perd is dood en mijn os is lam,
D'is 'n anderman se goed, waar jij om kam(p).

D'is ni mijne ni, enz.¹⁾

Dat ons hier te doen het met famielie van ‘Oorkant die spruit’ is uit die gekursiveerde reëls sonder meer al duidlik. 'n Juiste begrip van hoe die hele konglomoraat saamgestel is eis egter dat ons eers 'n oomblik stilstaan by die refrein of groepie refreins, waarvan enkele lede hierbo optree.

Besonder leersaam is hier 'n versie van die bekende Engelse ringdans, There's a rose in the garden, meegedeel by BP. I bl. 36: -

There's a rose in the garden for you young man,

There's a rose in the garden for you young man,

So choose the lady with the white dress on.

Some like coffee, some like tea,

Some like a pretty girl just like me.²⁾

Ref.: Ander man se koffie, ander man se tee;

Ander man se dogter, die draai julle mee.³⁾

Dis nie myne nie, dis nie jouwe nie,

Dis ander man se goed, waar julle om stry.

1) Kursivering van my.

2) Vgl. Angola:

Een koppie koffie, een koppie tee,
Een koppie suiker is genoeg vir my.
Daar's 'n roos in die tuin vir jou jonge, jonge man;
Soen die mooie meisie met die bont dres aan.

3) Anderman se kinders sleep julle mee.
(Angola.)

[p. 191]

 

Hoog is die solder, laag is die vloer,

 

Mooi is die dogter en lelik is die moer.¹⁾

 

 

 

Hoender, kop-en-pootjies en tamatie-slaai,

 

Dis die noointjie, wat ek mee wil draai.²⁾

As 'n soort vertaling van die Engelse liedjie se laaste twee reëls, wat tweemaal moes gesing word, of as pittige teenhanger daarvan, is seker die eerste van die Afrikaanse refreinegroep ontstaan¹⁾. Was dit miskien die laaste reël van refrein No. 2 wat die vertalende dansers die idee aan die hand gegee het om ‘anderman’ ook in No. 1 aan te wend? Soveel is seker, ‘Dis nie myne nie, dis nie joue nie’, ens. kom soms as dansliedjie selfstandig voor:

Dis nie myne nie, dis nie joue nie,
Dis anderman se goed wat julle om soek!

Dis nie myne nie, dis nie joue nie,
Dis anderman se ding, waar julle om dwing!

Dis nie myne nie, dis nie joue nie,
Dis anderman se reg waar julle na veg!

Dis nie myne nie, dis nie joue nie,
Dis anderman se vrou, wat julle wil trou.

(Zastron.)

Die heterogene karakter van ons groepie tree nog beter aan die dag wanneer ons Nr. 3, ‘Hoog is die solder, laag is die vloer’, eens goed beskou. Want hierdie skynbaar so op-en-top Afrikaanse rympie is - incredibile dictu - nie oorspronklik Afrikaans nie, maar uit Nederland afkomstig, waar dit o.a. deel uitmaak van die volgende spotrym: -

1) Variante: As jy opsit sal ek loer (Perusburg). As oupa opsit, gaan ons loer (Ficksburg). ‘As julle opsit sal ons loer’ (Worcester).

2) By 'n variant van hierdie liedjie uit die Noord-Vrystaat is die reeks refreins: (1) Anderlandse koffie, ens. (2) Hoog is die solder, ens. (3) Vandag verjaar my oompie, môre my neef; So'n jollie dag het ek nog nooit beleef.

1) Variante: As jy opsit sal ek loer (Perusburg). As oupa opsit, gaan ons loer (Ficksburg). ‘As julle opsit sal ons loer’ (Worcester).

[p. 192]

 

Kaatje moe' gaan koolen stoven!

 

Hèt (hout) lag op den zolder,

 

Hoog is de zolder,

 

Leeg is de vloer,

 

Schoon is de dochter, leelijk is de moer!

 

't Is van Kaatjes koolen,

 

Kameraadjes,

 

't Is van Kaatjes koolen!

 

 

 

(Hamme - Volk en Taal I, 61; aangehaal by CT. VIII, 43)¹⁾

'n Ras-Afrikaner daarenteen is ‘Hoender, kop-en-pootjies’²⁾.

Aan die vier lede, wat ons sover leer ken het, 'n baster Engelsman, twee Afrikaners en 'n Hollander, het ons refreinegroep egter blykbaar nog nie genoeg gehad nie. Ons kan hulle bes vergelyk met 'n troep rondtrekkende werksvolk of musikante; oral het hulle in diens getree; maar tog liefs by die famielie van Oorkant-die-spruit. In hulle omswerwinge deur die wêreld het die troepie vagabonderende refreine, of enige daarvan, aangeland by Sy 't vaalhare en blou o(g)e.

Sy 't vaal hare en blou o(g)e

Sy is die pollie wat ek wil hê!

Ref. 1. Dis nie myne nie, ens.

2. Anderman se koffie, ens.

(Zastron)

Met hulle trek na elders toe sleep hulle nou ook hulle gasheer mee: -

En waarom nie gesê nie,
Dat jy my nie wil hê nie?
En nou is dit te laat
Om die sakies reg te praat.

1) Vgl. J. Bols: Honderd oude Vlaamsche Liederen bl. 179 en Driem Bld. XVI, 138.

2) Vgl. Boshoff en du Plessis: Piekniekliedjies bl. 36.

[p. 193]

 

Ref. I Sy het vaal hare, ens.

 

II Dis nie myne nie, ens.

 

III Anderman se koffie, ens.

 

 

 

(Zastron.)¹⁾

So skyn hierdie professionele refreine steeds in getal toegeneem te hê; die laaste drie doen in Zastron ook nog diens by twee ander liedere, die bekende ‘My ma 't gesê jy kan my kry’ en een van die versies van Wilhelmien (sien bl. 201, v.).

Ook by ‘Ou Tante Kota’ het 'n klompie aangeland. Dit blyk uit die Petrusburgse versie (bl. 188). Eén daarvan is in die redaksie by Dr. Mansvelt (bl. 189) refrein gebly; 'n ander, 'n variant van ‘Hoog is die solder, laag is die vloer’ het tot sig getrek die laaste twee reëls uit die eerste koeplet van ‘Oorkant die spruit’, of liewers, ook weer van 'n variant daarvan, wat in hoofsaak gelyk was aan die een uit Ficksburg hieronder. Die verloop was ongeveer die volgende:

I. Ou Tante Koos (d.w.s. nog as alleenstaande lied) het 'n dubbel refrein gekry: -

Dis nie myne nie, Dis nie joune nie,
Dis anderman se goed waar jy om stry.

Lang is de seun en kort is sy pa,
Mooi is die dogter en lelik is die ma.

II. Hierby het hulle nou 'n versie van ‘Oorkant die spruit’ gesing wat ongeveer so daaruit gesien het:

1) Vgl. Kakamas:

Dis nie myne nie, dis nie joue nie (3 maal)
Dis anderman se goed wat jy oor treur.

Sy het vaal hare, sy het blou ogies (3 maal)
Sy is die noointjie wat ek van hou.

(Meegedeel deur die heer J.H. Stassen, Scholzhof, Kakamas.)

[p. 194]

Koepl. 1.

 

Bo op die berg daar staan 'n blom;¹⁾

 

Ek weet nie hoe te maak om by te kom;

 

Dis te ver om te loop en te na om te ry;

 

Hoe sal ek maak om die blom te kry?

My perd is dood en my os is lam...²⁾

(Rekonstruksie.)

Wat nou gebeur het is dit: refrein 2 van ‘Ou Tante Koos’, n.l. ‘Lang is die seun, ens.’, het by koeplet 1. van die ander liedjie, nl. ‘Bo op die berg, ens.’ die eerste twee reëls verdring. Hierdie twee reëls het toe te lande gekom voor die volgende koeplet, wat as beginreël had: ‘My perd is dood, ens.’ Laasgenoemde werd toe behou as derde reël van die nuwe vers, terwyl as vierde moes dien die laaste reël van Ref. nr. 1.

Die lied ‘Bo op die berg’ het dus die volgende vorm gekry: -

1)

	(onder in die vlei,)
Vgl. Schonken bl. 113. Daar	(annerkant die spruit)

daar staan 'n blom, ens.
Ook: Ficksburg: -

Daar bo op die berg daar staan 'n blom,
Hoe sal ek maak om daar te kom?
Dis te ver om te loop en te na om te ry;
Hoe sal ek maak om dit te kry.

2) Vgl. bl. 184, koepl. 2.

Koepl. 1.

	(d.i. 2 by ‘Ou Tante Koos’ van Dr. M.).
	Lang is die seun en kort is sy pa )
	Mooi is die dogter en lelik is die ma. )	Ref. 2.
Dis te ver om te loop en te na om te ry; )
Hoe sal ek maak om die blom te kry? )		= ou kpl. I r. 3-4.

Koepl. 2.

(d.i. 3 by ‘Ou tante Koos’): -
Bo op die berg daar staan 'n blom; )
Ek weet nie hoe te maak om daar te kom )	= ou kpl. I r. 1-2.
My perd is dood en my os is lam	= ou kpl. 2 r. 1.
Dis anderman se goed waar jy om kamp	= Ref. I r. 2
	‘Stry’ word kamp
	ter wille v/d rym.

[p. 195]

Met ‘Ou tante Koba’ is daar dus sterk geknoei. Ook nog met ander liedjies van hierdie groep is dit nie altyd pluis nie. Welbekend is die vroeër reeds genoemde,

My ma 't gesê jy kan my kry
So lank as jy in die Vrystaat bly;¹⁾
Maar as jy na Transvaal toe trek,
Dan laat jy my so op die plek.

Ref. 1. Sy 't vaal hare, ens.

2. Dis nie myne nie, ens.

3. Anderman se koffie, ens.

Hierdieselfde liedjie, of 'n variant daarvan altans, tree ook weer op in die eerste vers van Volstruis is dood. Die twede koeplet word vir ons nou so langsamerhand 'n ou bekende. Hoe die perd se pote van yster en staal kom? Ons eerste paar redaksies van ‘Oorkant die spruit’ sal dit wel verklaar.

Volstruis is dood en die een is duur;^2.)
Die swarthaar nooie het my 'n brief gestuur.
As jy die blesperd ry,
Kan jy na my kom vry;
Maar as jy die blesperd wil verkoop,
Dan kan jy gerus na jou swernoot loop.

Die riviere is vol en die trane die rol,
Die blesperd sal by die brug om hol,
Al is sy pote van yster en staal,
Maar dwars deur die Vrystaat sal hy dwaal.

(BP. II bl. 151.)

In nog 'n ander lied, uit die Distrik van Rouxville, vind ons meer as een van die verse trug wat ons so langsamerhand leer

1) ‘So lang as jy die blou perd ry’ (variant), vgl. BP. II bl. 150.

2.) 'n Verknoeiing van ‘Die volstruis is dood en die vere is duur’ (volgens 'n Bethuliese variant van die le koepl.).

[p. 196]

ken het. Hulle behoort klaarblyklik nie almal, soos hulle hier staan, by mekaar nie; die feit egter dat hulle in dieselfde lied optree is weer 'n sterk bewys, dat hierdie danse één melodie had, wat hulle tot één groep verenig het. Variante van meer as een koeplet van die lied uit Rouxville is vroeër al deur Boshoff en du Plessis as selfstandige liedere uitgegee.

Wie kom daar in die vaal pad aan?
Dis gewis my soetlief dan.
Ronde, ronde kommetjies,
Bamboesberg se blommetjies.¹⁾

Die bruin perd met die kol voor die kop;
Die jonkman van plesier daarop.²⁾
Al woon sy daar ver in Transvaal,
Die kolperd sal haar daar gaan haal.

So lang as jy met die wapen ry,
Dan kan jy na my kom vry;
Maar net so gou as jy hom laat staan,
Dan kan jy maar na jou moer toe gaan.³⁾

Die kolperd sal die skraal nooi daar gaan haal
Al is sy agter yster en staal;⁴⁾
Al woon sy in die verre land,
Sy draag my ring aan haar linkerhand.

Appel, wappel wit papier,
Die deurtrapper van Grootrivier⁵⁾
Al is sy op die hoogste berg,
Ek sal haar daaruit gaan veg.

Die boom sal bloei, die blaar sal val,
Die kolperd sal haar daar gaan ha(a)l.
Al is sy agter yster en klip,
Die kolperd sal haar daaruit gaan ruk.

1) Vgl. (a) BP. II, 164, r. 1. rooi-pad. r. 2. Dis vervas my soetliefie.
r. 4., ‘Bloemfontein’ of ‘Middelburg’ of ‘Potchefstroom’ se, ens.,
(b) BP. II, 149.

2) Vgl. bl. 184. ‘Vir die uitdrukking ‘'n jonkman van plesier’; vgl. ook BP. II bl. 159.

3) Vgl. bl. 195.

4) Vgl. bl. 184 v., 185, 195, 197, noot 3.

5) Vgl. BP. bl. 148:

‘Die iep en die ap en die wit pampier,
Jul deurtrappers van Kliprivier.’

[p. 197]

Waar moet eintlik die grens getrek word tussen dans en minnelied? Vir die dansers self het so'n grens seker noueliks bestaan. Van die liedere, wat ek so net behandel het, kan die gros net so goed onder die minne- as onder die dans-liedere ingedeel word. Die dans is immers altyd die fees van die liefde gewees. ‘My bruin oge’, een van die liedjies, in September 1897 onder die ‘Afrikaanse Liidjiis’ in Ons Klyntji verskyn¹⁾, pas weer heeltemaal in die kring van ‘Oorkant die spruit’. Dieselfde ruiter met dieselfde bruin perd het ons hier ook weer: -

As ek mag siek word en ek mag sterf,
Die bruinoog kan dan die bruin perd erf;²⁾
Ja sy kan dan die bruin perd kry,
Lang het ek met hom na haar gevry.

Die geel kolmas en die rybroek aan,

Die rooi perd loop op die reisiesbaan;³⁾

Die rooi perd loop aan die stang en kou,

Maar die bruine het sy heer behou.

Die en die met die strik in die sy,³⁾
Die en die is die Pollie van my,
Die en die met die pêrels om die nek,
Die en die is ek baing na gek.

Die en die met die strik voor die bors,
Die en die het my lewe gekos,
Die en die met die strik op die skoen,
Die en die het ek al te graag gesoen.

1) Vgl. BP. II, 125 v. en bl. 210 alhier.

2) Vgl. Angola: O, alla wêreld! O, alla tyd! Die beste van my jare is ek kwyt - As ek siek word en ek sterf, - Wie sal dan my soetlief erf?

3) Vgl. Angola. Hiervandaan na die reisiesbaan, - 'n Geel komas en die wye broek aan; - My pa kan praat en my ma kan slaat - Maar die swart-oog dogter gaat ek vat. - Al was die deur van yster en staal, - Ek slaan hom stukkend en ek gaat haar haal.
Variante op ‘My bruin oge’: 1. Uit Lindley (7Koeplette), 2. uit Dealesville (5 Koeplette); 3. uit Kroonstad (5 Koeplette).
Koepl. I. r. 4. ‘De Bruyn kan, ens’; (Lindley); Die bruinoog (Dealesville); Die blouoog (K.).

3) Vgl. Angola. Hiervandaan na die reisiesbaan, - 'n Geel komas en die wye broek aan; - My pa kan praat en my ma kan slaat - Maar die swart-oog dogter gaat ek vat. - Al was die deur van yster en staal, - Ek slaan hom stukkend en ek gaat haar haal.
Variante op ‘My bruin oge’: 1. Uit Lindley (7Koeplette), 2. uit Dealesville (5 Koeplette); 3. uit Kroonstad (5 Koeplette).
Koepl. I. r. 4. ‘De Bruyn kan, ens’; (Lindley); Die bruinoog (Dealesville); Die blouoog (K.).

[p. 198]

Die en die met die strik op die mou,
Die en die wil ek dol graag trou,
Die en die met die pluim op die hoed,
Die en die is my eie goed.

Ek is my ma se enigste kind,
Ek waarom sal ek my nou al verbind?
Julle kan ry en julle kan sing,
Lang sal julle om my moet dwing

Sit ek vanaand aan die Witwatersrand,
Dan sê ek die ring is my troupand.
Sit ek vanaand in die Basterland,
Dan druk ek die ring aan Pollie se hand.

Ek is die man wat die bruin perd ry,

Ek is die man wat jou sal kry;

Ek is die man wat die bruin perd ry,

Ek is die man wat vir jou sal kry.

(Ingestuur deur R.V. van Steynsburg vir publikasie in ‘Ons Klyntji’ II bls. 151; die spelling deur my gewysig.)

[p. 199]

Dis nogmaals 'n jonkman met 'n perd wat die lied van ‘Jannie Witkop’ ons skilder. Die eerste vers - ons het hom al leer ken as beginstrofe by een van die redaksies van ‘Oorkan die spruit’¹⁾ - kom ons hier nog daaraan herinner dat Jannie van die famielie is, al is dit dan maar ver langs.

1) Bl. 185.

Jannie Witkop.

Teks I.		Teks II.
1.	Daar onder in die wyk daar bly 'n nooi;	1.	Hier onder in die dorp hier woon 'n nooi;
	Sy was nie ryk maar tog net mooi;		Sy was niet ryk maar baie mooi;
	Haar dres was wit en haar lint was blou;		Haar dres was wit en haar lintjies blou;
	Dit lyk net mooi sê ek vir jou!		Dit lyk mooi dit vertel ek vir jou!
2.	Jannie Witkop het ook gery,
	Om na die nooie te gaan vry.	2.	Jannie Witkop het gery
			Om na die meisie te gaan vry
	Haar ouers was daarmee tevrede,		Toe die nooie in haar droefheid smoor,
	Want Jannie het tog iets om van te lewe.		Kom die ou bruine die hoogte oor.
3.	‘Jannie waar het jy so lank gebly?’	3.	Die bruine met sy wit neuskol
	‘Sannie (ek) kon ou Fleur nie kry’.		Spring vanmelewe die wapad vol.
	‘Maak ou Fleur aan die kraalhek vas’,		Dit was net of dit moes gebeur,
	Dan kan jy maar eers kom was’.		Sannie staan toevallig net vlak voor die deur.

[p. 200]

4.	‘Nee, Sannie, die kraal is van blik;	4.	Tiek tok, tiek tok aan die deur;
	Ek is bang ou Fleur sal skrik’.		Dit was Jannie met ou Fleur.
			‘Jannie, my hartjie; waar het jy gebly?’
	‘Nee, Jannie, die kraal is sterk,
			‘Sannie, maar ek kon ou Fleur nie kry’
	Want dis my pa se handewerk.’
5.	Die klok het skaars ag geslaan,	5.	‘Hak die ou duiwel aan die blikhek vas,
	Toe is die twee oues na bed gegaan.		Dan kan jy eers jou bakkies kom was.’
	Jannie en Sannie sit langs mekaar,		‘Nee, Sannie, Fleur sal die hek af ruk,
	Die kersie steek in die kandelaar.		Jy sien die ou hek is pure blik’.
6.	Die nag toe is daar iets gebeur;	6.	Die klok het die aand pas agt geslaan,
	Die honde blaf en ou Fleurie skrik.		Die ou mense het na bed gegaan.
	Hy loop die hoek daarom, die dwarsstraat deur,		Die kaars die steek in die kandelaar,
	Dit dreun so loop ou Fleur		Die twee oudjies sit langs mekaar.
	Met 'n stuk van die kraaldeur.

[p. 201]

7.	Dit was (die aand) ook ligte maan,	7.	Die nag het daar ook iets gebeur:
	Die ou se vee het uitgegaan,		Die honde blaf en daar skrik ou Fleur.
	Hulle het die ou se lande verniel.
			Ou Fleur die ruk die kraalhek af
	Wie kry jammer vir die arme ou siel?
			En sommer op 'n stywe draf.
		8.	Die dwarsstraat op, en die diep sloot deur;
			Die duiwel weet alleen wat het verder gebeur.
			Maar deur al die neukery
			Het Jannie van Sannie besitter gebly.

So min of meer 'n Jannie-Witkop-figuur skyn ook die jonkman van ‘Wilhelmien’, weer 'n lied waarvan die aanvang sterk aan die van party redaksies van ‘Oorkant die spruit’ herinner. Enige refreins, wat ons al leer ken het as tieperend vir hierdie groep, ‘Sy het vaal hare, ens.’, ‘Hoog is die solder, ens.’, selfs ‘Ek is die man, wat die wit perd ry’, tree ook by versies van hierdie lied op. ‘Wilhelmien’ was vroeër stellig 'n dansbegeleiding: in 't versameling liedjies uit Heilbron word dit ook so genoem.

Daar bo op die berg woon 'n ou man,
Sy naam gaan by ons rond as oom ryk Jakob Malan;
Hy woon daar op die berg met sy dogter Willemien,
'n Noointjie so mooi as jy ooit nog wil sien!
En as ek die kuiltjies in haar wangetjies siet,
Waar die God van die Liefde sy pyltjies in skiet,
Dan sê ek: ‘Willemientjie, as ek jou tog kan kry,
Dan word die ou wêreld as 'n hemel vir my!’¹⁾

1) Meegedeel deur die Heer M. van Coller.

[p. 202]

II. Wilhelmien.

Lesing by BP. II, bl. 152.		Zastronse lesing.
Daar bo op die berg lê Klein Vogelgesang,	Daar bo op die berg lê Klein Vogelgesang,
Die tuin-plaas van ryk oom Kobus Malan.	Die woonplaas van oom Kobus Malan.
Hy woon daar alleen met sy dogter Wilhelmien,	Hy woon daar met sy dogter Wilhelmientjie alleen.
'n Meisie so mooi as jy ooit het gesien.	As jy haar sien dan breek jy jou been.^1)
Haar neus staan so lief, die fatsoen is so fraai,	Haar haartjies so sag as lammertjies wol,
Dat as ek haar aankyk, my kop somaar draai;	Met lokkies om haar koppie gerol;
Haar handjies so lief en haar vingers so fyn,	Haar wangetjies so rooi as die rooiste roos,
Haar voetjies nes van 'n kindjie so klein,	Haar lippies so sag as 'n ryp appelkoos.
Haar hare nog sagter as lammertjieswol,	As ek Wilhelmina vir 'n vroutjie kon kry,
Dik om haar koppie tot lokkies gerol.	Dan word die ou wêreld 'n vreugde vir my!

'n Fragment het Boshoff en du Plessis indertyd in hulle redaksie van die liedjie vermoed; die Heilbron en Zastronse redaksies bewys dat hulle hierin gelyk had. En, tog, ook selfs met hierdie lesinge, is die laaste woord oor die lied nie gesê nie. Onder die seer talryke variante is daar heelparty wat nog ekstra feite meedeel.

Een uit Dealesville voeg na die gebruikelike einde,

‘Dat ek Wilhelmientjie tot 'n vroutje mag kry,
Dan word die ou wêreld soos 'n hemel vir my’,

nog twee reëls toe: -

‘Ek was 'n gek om sy dogter te vra,
Dat hy my met sy honde van die plaas af ja.’

Ook 'n variant uit Natal (Nondweni) het hierdie slotreëls:

‘En toe ek die oubaas om sy dogter vra,
Toe word ek met brakke van die werf af geja.’

1) Been breek = verlief raak.

[p. 203]

Soms egter tree hierdie reëls ook vroeër as die slot op, en verneem ons tewens wat die vlug van die jonkman voorafgaat:

‘Toen ek opstaan om haar te gaan vra,
Toe vlieg daar met eens 'n klont in my keel;
Ek sluk en ek sluk en ek hou my kordaat,
Maar dis verniet, geen woord kon ek praat.’

So lui 'n Rouxvillese lesing¹⁾ en so ongeveer ook 'n twede uit Natal.

Dit spyt 'n mens werklik hierdie brakke-geskiedenis aan die lied van ‘Willemientjie’, die mooiste onder al ons dansliedjies, te moet knoop. Dis te hope dat dit maar 'n later toevoegsel is. Is dit nie die geval nie, dan moet ons konkludeer dat ons in g'n een van die baie variante, waar die geskiedenis in voorkom, 'n ongeskonde versie van die lied oor het nie.

Miskien het die twee reëls, waarmee die lied gewoonlik eindig, soms die karakter van 'n refrein gehad en was dit ook na die eerste koeplet gesing. 'n Lied uit Vryheid, ‘Ons Kommedantjie’ opgebou uit brokke van die liedjie ‘Willemien’, laat ons vermoed dat dit wel die geval was.

Oorspronklik sal die refrein by hierdie Natalse lied vermoedelik dieselfde vorm gehad het as die slot van 'n ‘Wilhelmien’-redaksie uit Ficksburg:

O, hartjie! O, hartjie! as ek jou maar kan kry,
Dan is die ou wêreld soos 'n blomtuin vir my!

Ons het 'n kommedantjie, sy naam is Joubert;

Hy trek met ons stadig, hy trek met ons ver.

Ref. O, darling! O, darling, as ek jou maar kan kry,

Dan lyk die ou wêreld soos 'n blomtuin vir my.

Haar haartjies gekruld en haar voetjies is kaal;

Ek denk aan my darling so ver in Transvaal.

Ref. O, darling! ens.

1) Meegedeel deur Mej. Mynie Viljoen.

[p. 204]

3.

 

Die oues drink shandy, die jonges sampein,

 

Die nooiens drink whisky en die jonkmans drink wyn.

 

Ref. O, darling! ens.

Toe ek die ou oom om sy dogter vra,

Toe werd ek die werf af met brakkies geja.

Ref. O, darling! O, darling! As ek jou maar kan kry,

Dan lyk die ou wêreld soos 'n blomtuin vir my!¹⁾

Elemente uit die reeks van ‘Oorkant die spruit’ is soms ook sterk aanwesig in 'n lied wat, al na dat die aanvang is, die tietel dra van Die rooi span osse en die bont bokwa of Veertien rooibontes voor die wa. Dit eindig gewoonlik met een of ander lesing van 'n vierregelige vers wat by Boshoff en du Plessis (II bls. 146-7) selfstandig onder die minneliedere voorkom:

‘Voor op die wa sit die vaal-baard pa,
Agter in die wa sit die swart-haar ma,
Binne in die wa sit die vaal-haar nooi,
Met die buikplank pens ....
Ag, hoe lief het ek die meisiemens.

Die langer lied is as volg: -

Veertien rooi-bontes voor die wa,
Sewe van my en sewe van pa;
Die hotagter hiet Afrika,
Die haaragter sal die disselboom dra²⁾,
Die hot-op-vier die hiet Napier,
Die haar-op-vier die drink sy bier,³⁾
Die hot-op-ses is die rooie met 'n bles,
Die haar-op-ses die doen sy bes,
Die hot-op-ag die toon sy mag,
Die haar-op-ag die breek sy krag;
Die hot-op-tien die laat hom sien,
Die haar-op-tien die trek miskien;

1) Dit en die orige liedere uit Vryheid toegestuur deur die heer De Wet Brandt.

2) Hotagter is die disselboomdraer (D.).

3) Hot-op-vier die trek soos 'n dier (D.).
Variante: 1. Twaalf rooi-bontes ens. (Dealesville). 2. Die rooi span osse met die blou bokwa, Pe(r)ty van my en pe(r)ty van pa, ens. (Petrussteyn). 3. Onder uit Natal kom 'n rooi bokwa, Veertig beeste voor die wa, ens. (Fauresmith).

[p. 205]

 

Die hot-op-twaalf is die rooi koei se kalf,

 

Die haar-op-twaalf het die strop om die hals;

 

Die hotvoor die hiet Majoor,

 

Die haar en die leier het die pad verloor.¹⁾

 

Voor aan die tou is die swarte kriek,

 

Agter aan die wa is die ysterbriek;²⁾

 

Voor op die wa sit die swartoog pa,

 

Agter in die wa daar sit my ma.

 

Die son gaan onder agter die Asvoëlberg,

 

Daar waar die noointjies nog sal erf.

 

 

 

(Ficksburg.)

Hoe seer hierdie lied binne die kader van die Oorkant-die-spruit-serie pas, bewys die slot van sommige variante, met name die uit Fauresmith, waar die kolperd nog eens sy verskyning maak: -

Die wind kan maar waai en die stof kan maar trek,
Die kolperd weet waar is die omdraaiplek;
Hiervandaan na die modderige vlei,
Daar het ek laas met haar opgebly;
Hiervandaan na die Aasvoëlberg,
Daar moet ek my soetlief erf;
Jou pa kan slaan en jou in die Kolonie bly;
Maar ek gaan met jou in die Kolonie bly;
Die bruine met die kol laat die trane rol,
Die bruine met die bles laat die tannie dres.
My ma het gesê jy kan my kry
Solang as jy die kolperd ry;
Net so gou as jy die kolperd verlaat,
Dan kan jy na jou moer toe gaat.

Dit is aan die piekniekliedjie dat ons dadelik denk, wanneer ons sulke korte versies van ons lied teëkom as die volgende twee uit Ficksburg - tiepies hier ook weer die bekende ringdans-refreins van ‘There's a rose in the garden for you young man’:

1) Haar op voor het die pad verloor (P.).

2) Voor die tou is 'n swarte kriek, Agter die wa is 'n ysterbriek, Voor op die wa sit 'n krulhaar pa, Agter op die wa sit die swart-oog ma (F.); Langs die wa loop die vaal-haar pa, Bo op die wa sit die krulhaar ma, Voor die tou loop die swarte Kriek, Agter in die wa sit 'n mooi klein Griet, Maar agter aan die wa sit die ysterbriek. (D.)

[p. 206]

Redaksie I.

 

Rooi span osse!

 

Rooi-wiel-wa!

 

Môre gaan ons ouers vra!

 

Anderman se osse,

 

Anderman se wa,

 

Anderman se dogter

 

Is swaar om te vra.

Sestien swartes voor die wa;
Hotagter trek Afrika.
Voor in die wa sit die vaalbaard pa,
Agter in die wa sit die lokhaar ma;
Die meisie met die rietskraal buikplank-pens,
Daar lê die liefde van 'n meisiemens!
Rooi span osse! Rooi-wiel wa!
Môre gaan ons ouers vra!
Hoender, kop-en-pootjies en tomatieslaai!
Daar is die noointjies wat so lekker draai!

Die laaste koeplet van ‘Veertien rooi-bontes voor die wa’ is eerste vers by weer 'n ander lied. Ook nog verder die lied in is daar gedeeltes wat soms buite hierdie verband optree: -

Vrystaatse Lied.

Voor op die wa sit my vaalbaard pa,
Agter op die briek speel my seun musiek.
Waarnatoe? Rhodesie toe!
Koffiewater kook! Rhodesie!

Die Vrystaatse meisies die roep nog om wraak,
Hulle skop 'n man se ribbes dat dit soos 'n nuwe saal kraak;
Vrystaatse meisies hulle stink na rook;
Maties, hulle moet met die miskoek stook!

Hier het ek 'n nooie om 'n kans gevra;
Sy wou my dadelik die huis uit ja!
Die kêreltjie die praat dat sy lippies so kraak!
Want ek wis, verlief moes sy nog raak!

Nou, maties, waarom moet ek my dan skaam,
Om julle te vertel wat is my naam?
Wag nou net 'n kleine strook!
Pieter Johannes is ek gedoop;

Jacobus is my derde naam;
My pa en my ma het dit so beraam.
Swanepoel, ja, daar's my van!
Ek kom met my stukkie soos 'n man!

Daar ver in die wêreld, daar bly my nooi,
Haar lippies soet en haar wangetjies rooi;
Haar het ek lief soos vyekonfyt,
Kan ek haar nie kry nie dan sterf ek van spyt.

[p. 207]

7.

 

Die hoed in die hand en die bulte oor,

 

Dis laas wat julle van my sal hoor!

 

Ek, Piet Swanepoel, die arme luis,¹⁾

 

Ek leef op aarde vir 'n ander vir 'n kruis!

Ek is 'n kêreltjie soos melk en bloed!
Noointjies verneuk, dit kan ek goed!
Daar's paddas in die dam, daar's kriekies in die vlei:
Annie, pas op, jy is verneuk met my.

Want as ek jou so reg beskou,
Dan lyk jy vir my soos 'n stompstert pou:
Daar's paddas in die dam, daar's kriekies in die vlei:
Annie, pas op, jy is verneuk met my.

As my ogies skyn soos 'n diamant wat blink,
Kan jou hart in die aarde sink!
Dan vra ek haar ma, dan vra ek haar pa:
Die twee oues skreeu gelykop: ‘Ja!’

Ek is 'n kêreltje so dapper en skraal,
En kom met my liedjie uit die ou Transvaal.
My hande is lank en my voete is plat,
Maar ek is gebore in die ou Vrystaat.²⁾

(Kroonstad.)

Twee reëls, wat twee keer in ons lied hierbo optree, kom ons telkens om die mees onverwagte hoekies weer op af, wanneer ons eenmaal gaan dwaal deur die tuin van ons volkspoësie. Boshoff en du Plessis het dit onder hulle ‘Minneliedjies’ (bls. 165) in die volgende vorm opgeneem: -

‘Die paddas in die dam, die krieke in die vlei,
Dit sê ek jou darem: Jy is geflous met my!’

As samesmelting van ons liedjie met 'n versie van ‘Akkedissie, waarom trou jy nie?’ is vermoedelik die volgende lesing ontstaan: -

Padda in die dam, kriek in die vlei,
Doring in die hart, dit steek vir my.
Kokkewiet, hoekom trou jy nie?
Koggelmander (ek?) kan nie vrou kry nie.³⁾

1) Var.: ‘die minne ou luis’.

2) Meegedeel deur die Heer John Roberts. 'n Variant uit Natal is im groszen und ganzen aan die Vrystaatse lesing gelyk: daar heers egter 'n ander volgorde onder die koeplette.

3) Meegedeel deur Mej. Charlotte du Toit, Petrusburg.

[p. 208]

Saam met 'n ou bekende van ons vooraan vorm dit in die Distrik van Heilbron 'n dansliedjie: -

Hoender, kop-en-pootjies en tomatie-slaai,
Sannie het die koekies in die as gebraai.
Daar waar die son en die maan ondergaan,
Daar het ek vir laas my soetlief laat staan.¹⁾
Kriekie in die dam en parras in die vlei,
Waar is die noointjie wat so lekker vry?

Met ‘Hoender, kop-en-pootjies’ kom ons liedjie al meer en meer in die teken van ‘Oorkant-die-spruit’ te staan, en laat dit vermoed dat ons hier tog ook weer eerder met 'n dans as 'n minnelied sal te doen hê. Verder verkeer ‘Daar waar die son en die maan ondergaan’ ook nog op ander plekke in verdagte geselskap: -

Daar waar die son en die maan ondergaan,
Daar het ek my vaal-haar laat staan.
Julle kan sê wat julle wil sê,
Die vaal-haar nooie wil ek hê.
Voor haar deur staan 'n sypresboom,
Daar hang ek my saal en toom;
Agter die deur sit 'n mooi rooi roos,
Daar gaan ek my soetlief troos.

Ons is trug op die punt van uitgang; met die laaste ses reëls staan ons weer middel tussen die suiwere versies van ‘Oorkant-die-spruit’.

Die liedere, sover aangehaal, put die groep, waartoe hulle behoort, voorwaar nog nie uit nie. Nog meer as een buite bespreking gelate lied stem met die reeds behandelde nou ooreen en vertoon dieselfde struktuureiënskappe; almal is hulle in meerdere of mindere mate samegestel uit kortere liedjies, baie waarvan dikwels ook selfstandig optree.

Opvallend hoe verskillende variante van so 'n konglomeraat-lied uit ver afgeleë streke soms kon ooreenstem! 'n Bewys, tog, dat ons te doen het, nie met willekeurige sameflansinge van vandag nie, maar met vorme waaragter daar 'n tradiesie skuil.

1) Vgl. Boshoff en du Plessis: Afrikaanse Minneliedjies, bl. 56.

[p. 209]

'n Verklaring vir hierdie verskynsel hoef ons nie ver te soek nie. Onder die dans werd die liedjies gesing selfs ook dan, wanneer daar instrumentaal musiek was om as begeleiding te dien. Wie die meeste verse by 'n bepaalde melodie kon ophaal, had kans om sy vorm van die lied te propageer, veral ook, daar juis hy die man was, aan wie gevra werd om in die ‘liedjiesboeke’ sy lied neer te skryf. So 'n lied werd dan van die een boek in die ander oorgeneem, en op die wyse na alle kanten versprei. Die tradiesie wat agter ons konglomeraatliedjies lê, is dus dikwels selfs 'n literêre gewees.

Van al ons volksliedere is miskien die serie Oorkant-die-spruit die mees nasionale, en in baie opsigte die belangrykste. Soms, soos in die versies waar die kolperd en sy baas geskilder word, nader die volksliedjie selfs die gebied van die poësie, soos ons moderne kunsdigters en kunskritisi die wil opgevat hê. Met al ons superieure middele is dit aan niemand van ons nog geluk die ideale Boere-jonkman so skitterend in sy jonge krag te teken as in die eenvoudige versie: -

Die bruin perd met die kol voor die kop,
Die jonkman sit met plesier daarop;
Die wit sakdoek in die linker sy,
Dit lyk of hy vanaand gaan vry.

So 'n jonkman moes wel in ons ‘Afrikaanse middeleeue’ die ideaal gewees het waar al die seuns na gestreef, en al die noointjies oor gedroom het. As die tye nie te ryp was nie, en ons volkslied het sig tot kunslied kon ontwikkel, dan was die poësie van die toekoms stellig uit hierdie serie liedjies gegroei.

2) Variant:

Koepl. 1.

O, brandewyn laat my staan! (3 maal)
Dat ek na my ma toe gaan.

Koepl. 2.

En dit is die oumeid se wa, (3 maal)
Die wa met die rooi wiele

Variant.

I.	1.	Jakhalsfontein, ens.		III.	1.	Apiesfontein, ens.
	2.	Goue ring in die vinger			2.	Die ring in haar vinger
		Is 'n ware troupand;				Is 'n ware troupand;
		Sakdoek in die sy				Die strik in haar sy
		Is 'n pollie van my.				Is 'n noointjie van my
		(Zastron.)			3.	Die Iokkert op haar bors, ens.
II.		(Een vers) Skulpadfontein, ens.
		(Worcester.)
IV.	1.	Jakhalsfontein,		V.	1.	Jakhalsfontein, ens.
		Jou lieve fontein! ens.			2.	'n Ring in die hand, ens.
	2.	Wat is vanjaar				'n Strik aan haar sy
		Die grootste gevaar;				Is 'n meisie van my.
		Ek en my noointjie				'n Strik op haar hoed
		Loop hand aan mekaar.				Is 'n vrou van my boet.
	3.	Strik in die sy					(Angola.)
		Is 'n noointjie van my;
		Ring in haar hand, ens.
		(Smithfield.)

Variante: -

Oorkant die spruit daar staan 'n blom,
Hoe moet ek maak om daar te kom?
Die rivier is vol en die bron is hol;
Die blou perd sal die brug oor hol.

(Nondweni, Natal).

Oorkant die spruit staat 'n mooi roosblom;
Hoe sal ek maak om daar te kom?
Die rivier is vol en die water rol;
Maar ek laat die bruinperd die brug om hol.

(Stellenbosch).

Oorkant die sloot sit 'n goudgeel blom.
Hoe moet ek maak om daar te kom?
Te ver om te loop en te na om te bly;
Hoe moet ek maak om daar te kom?

2) Koepl. 3 hoort hier waarsk. nie tuis nie; vgl. bl. 197.

Koepl. II. r. 1. Die geel komaste ens. (L. en D.); die vorm ‘Kolmas’ word egter ook soms in die Vrystaat gehoor.
r. 2-3. Die perd (L.); Die bruin perd (D.); ontbreek (K.).
r. 4. Die bruinperd het sy eer behou (L.); Sy baas het nog sy eer behou (D.).
Koepl. 3-4 (L.) ieder reël vang aan met ‘Die een met’ ens.
Koepl. 4 (D.): ieder reël vang aan met ‘Die en die met’ ens. In albei bly die rymende verspare vry gelyk aan die in die red. von O.K. maar die kombinasie tussen paar en paar tot koeplette geskied vry arbitrêr (vgl. ook bls. 184).
Variante: -
Koepl. 6 (L. 7, K. 4).

r. 1. Waarom sal ek my aan die wewenaar verbind (L.)
Waarom sal ek my aan die wewenaar verbind (K.)
En waarom sal ek my aan die jonkmans verbind (Petrusburg).

Koepl. 7. (L. 5. K. 5).

r. 2. Dan sê ek die ring is my ware troupand (L.).

Dan sê ek die ring is my enigste troupand (K.).

r. 3. Boesmanland (K.).

r. 4. Dan steek ek die ring in my Pollie se hand (L.).

Dan druk ek die ring in my Pollie se hand (K.).

Variante: (1, Fauresmith, 2 en 3, Nondweni, 4, Petrusburg.)
Nondweni Nr. 1 begin met ‘Tokkie, tokkie aan die deur.’
Nr. 4 begin met ‘Tik tok daar aan die deur.’
'n Var. by BP. II bl. 149 begin met ‘Tikkie, tikkie aan die deur.’
G'n enkele variant bevat Koepl. 3 van Teks II.
Ek deel slegs die afwykinge van Nondweni II po Teks II volledig mee: -
Koepl. I, 1. Hier in ons buurtjie, ens. 3. Haar rokkie, ens.
Koepl. II ontbr. hier maar is by F. aanwesig in die vorm van Teks II.

Koepl. 4 (N¹¹ 2) r. 1. Tiek tok ens. r. 2. Hier is Jannie ens. r. 3. Jannie my hart, waar, ens. 4. Sannie, my skaap, ek kon my perd nie kry.
Koepl. 5 (N¹¹ 3) r. Hak jou perd ens. r. 2. Dan kan jy jou gesig kom was. r. 3-4. Nee, my hartjie, my perd sal skrik, Want die kraal is van klip en blik.
Koepl. 4 van N¹¹. r. 1. Nee, my hartjie, die kraal is sterk, r. 2. Papa sê dit is sy handewerk. r. 3. Die klok ens. r. 4. Die ou mense, ens. r. 5, Die kers die steek, ens. r. 6. Jannie en Sannie ens.

Koepl. 5 van N¹¹. Hulle sit toe ook die hele nag

Tot Sondagmôre helder dag.

Koepl. 5 van N¹¹. Dit was die aand net ligte maan,

Die beeste het uit die kraal gegaan;

Niemand bekommer hulle oor die arme siel,

Die beeste het die lande lelik verniel.