Di koningin fan Skeba, of Salomo syn oue goudfelde in Sambesia

Twede deel.

I. - Di paradys in Middel-Afrika.

'n Tydelike Ferblyf in di Woestyn. - Di Werk en Befindings fan een Dag. - Di Afgronds.-Kamer en syn Inhoud. - Di beskadigde Rolle. - Waar di Paradys gelê het. - Di 4 Rifire, di 3 Mère en di Maanberge. - 'n Stuk Geskidenis foor di Sondefloed. - 'n Aand-Gesprek. - Plan fer 'n Rys fan di Kaap na Kairo.

DI follende oggend het ons mar 'n bitji laat geslaap, nadat ons amper di hele nag deurgebreng het met ons ondersoek fan di grafte onder di kop. Terwyl ons koffi drink en 'n stukki kos maak fer agtuur bespreek ons nou ons planne fer di toekoms. Ons siin nou dat ons 'n hele tydji hiir sal moet bly fer ons ferdere ondersoekings, en di reentyd kom an. Daarom besluit ons om ons kamp te ferplaas na 'n plek bosse omtrent in di middel tussen di ingang fan di grafte en di water-fywer. En daar sal ons dan fer ons 'n tydelike huisi fan pale maak en met gras dek; want dis mar moeielik om in 'n wa te loseer en feral te skrywe.

Tog was ons te nuuskirig om ons ferdere ondersoekings fer 'n enkele dag te staak. Ons ferdeel dus di werk. Neef Hendrik en Neef Gideon sou fortgaan om di onderaardse grafkelders een fer een te ondersoek. Ek sou angaan om di perkament-rolle wat ons gekry het te fertaal. Henni moet pale kap fer ons huisi of pondok. Umsalomi moet dit andra en inplant onder mijn anwysing. Klaas moet na di osse kyk en meteen gras sny om ons huisi te dek. Umsalomi was meteen di dekker, en hy moes di bas fan di bome aftrek waarmé di Kaffers gewoonlik hulle struise dek.

Ek sal nou mar begin met ons befindings fan di eerste dag. Nadat ons agtuur ge'eet het gaan elkeen éwe iwerig na syn werk. Henni en Umsalomi had al

[p. 36]

'n plek uitgedenk waar hulle di beste pale kan kap en stryk weg met di byle so'entoe. Klaas weet oek al waar hy di gras moet sny. Met Neef Gideon en Neef Hendrik het ek afgespreek dat hulle mar diselfde orde moet folg soos ons di forige nag geloop het, dus fan onder af, en moet perbeer om mar so goed as hulle kan aftekenings te maak fan di skilderinge an di mure; want ons kan gen portrette daarfan neem by di kerslig ni.

Toen almal weg was maak ek fer my 'n skryfplek reg in di tent langs di wa, en haal di 3 perkamentrolle uit, om te begin fertaal. Nou moet ek eers uitfinde hoe hulle op makaar folg. Myn hart klop fan gespanne ferwagting by di ope maak fan di historise skatte. Ek kon nou iits daarfan ferstaan hoe di Duitse geleerde Tischendorff gefoel het, toen hy di aand in di Klooster bo op di be g Sinaï di oue handskrif fan di héle Nuwe Testament ontdek het. Di ferhaal is dat hy di nag nooit geslaap het fan blydskap ni. En hiir is nou gedenkskrifte uit Koning Salomo syn tyd, amper 3 duisend jare oud, en wel wat betrekking het op ons land en op di oue myne en boufalle waarfan ons so graag di werkelikhyd wil weet.

Mar alles op di wêreld moet tog mar onfolmaak wees, en elke g luk en foo spoed het 'n stukki teleurstelling oek. Wat was myn spyt groot toen ek by ope rol fan di rolle ontdek dat hele parte daarfan beskadig en onleesbaar is! Di ding is, soos di lesers weet het ons di rolle in di bo'enste kamer gekry, en di is in di middel fogtig deur di reen wat by di luggat fan bo af inspat; en di fogtighyd fan di lug het di rolle by plekke laat fermuf, sodat di perkament self half ferrot en di skrif op sulke plekke onleesbaar is.

Tog is dit fer di grootste gedeelte nog goed leesbaar. Dis mar meer by di begin wat hulle beskadig is. Di leser moet sig nou 'n rol foorstel: 2 omslage by di foeg waar di koker waar dit in was sluit is beskadig; dus di begin is onleesbaar, dan is di ferdere omgang n di andere kant weer leesbaar, en di twede omgang teeno'er di foeg weer onleesbaar. Dit maak dit toen al moeielik om uit te finde watter di eerste rol is. Sodra ek dit uitgefinde het gaan ek and, fertaal. Ek gé natuurlik so goed as ek dit kon ontsyfer; mar met di onduidelikhyd fan di skrif hiir en daar, en met di gebrekkige hulpmiddels wat ek tot myn beskikking had, kan elkeen wat di moeilikhyd ken om oue dokumente te fertaal self begryp, dat ek myn fertaling ni fer onfylbaar kan gé ni. Wat tot ferduideliking nodig was het ek oral tussen hakiis [ ] ingelas

Di frinde het elkeen 'n bitji biltong en biskuit met water megeneem fer di dag, om gen tyd te ferliis ni. Amper son-onder kom Henni en Umsalomi elkeen met 'n drag pale an. Ek had toen al merke gemaak waar Umsalomi di gate moes maak fei di pale, waaran hy toen oek begin. Henni moes fer ons 'n stukki kos gaar maak fer di aand. Mar by kom eers kyk wat ek gemaak het.

‘o Liwe tyd! di ou rol is frot! Ek het mos fer julle gesê dis somar fullis en bog.’ So begin hy.

‘Né, wag mar, Henni, dis daarom ni alles frot ni. Ek sal fer julle fannaand foorlees wat ek fandag in di ou rol gekry het. Dan sal jy ferbaas wees,’ - laat ek daarop folg. Ek wou mar fan hom af wees; want ek moes nog enige woorde fertaal om by di twede plek te kom waar di rol beskadig is.

‘En waar is oom Gideon en Oom Hendrik nou met hulle skatte, wat hulle daar in di gate sou gaan uithaal?’

‘Wag mar, Henni, hulle sal wel net nou kom en wi weet wat hulle alles same breng! Gaan braai nou mar ons flys en maak té fer ons. Altemit moet ons nog fannaand gaan help om al di skatte uit te dra.’

En terwyl Henni weg stap om te gaan kos maak brom hy nog: ‘Ek glo net niks fan di ou rol en di skatte ni; en ek sal ferfas oek ni weer daar in di fermufte gate by di dooi mense gaan inkruip ni.’

Ek was nog besig met di laaste sin te fertaal toen Klaas ankom met di osse en 'n drag gras, en fertel daar is 'n klomp groot wild naby. En dadelik was Henni klaar om morre fer ons te gaan wild skiit fer fars flys. En kort daarna kom Neef Gideon en Neef Hendrik oek an.

‘Waar is nou julle skatte?’ - skré Henni, eer hulle nog by di wa is.

‘Wag mar, Henni,’ sê neef Gideon, ‘ons wa sal nog swaar gelaai worde fan al di skatte.’

‘Né, oom Gideon, ek gaan mar morre begin wild skiit, dan kan ons di felle meneem, dan het ons tog iits, en anders is ons kos oek naderhand op.’

Na nog enige grappiis en een en ander dingetji reg gestel te hê, gaan ons nou sit rondom di fuur (dis nou oek al skemerdonker) en ous begin gesels o'er ons befindings fan di dag. Neef Gideon en Neef Hendrik het net di onderste kamer onder di kop noukeurig ondersoek. Di eerste is, di floer en 'erin is hobbelagtig en onklaar. En hulle het orals rond gestamp om te hoor of daar gen hol plekke is, waar iits kan begrawe wees ni, mar hulle het niks gekry ni. Toen het hulle rondom teen di mure oek gestamp en bekyk, mar hulle kan oek ni uitfinde, dat daar opsy 'n uitgang is ni.

Daarop het hulle di skilderinge an di mure noukeurig bekyk. Daar is ni minder as 35. Een daarfan lyk nes 'n o'erstroming, en hulle gedagte is: dat dit di sondefloed moet foorstel. Di tekening is net by di ingang fan di kamer, en dit lyk of di foorstelling is, dat di stroom di mensdom afsleep in di onderaardse kamer. Een afbeelding fertoon 'n gees of godhyd met 'n weegskaal in di hand, blykbaar anduidende di wederfergelding hiirna fer elkeen syn dade wat daar geweeg worde. Ferder is di afbeeldings mar meesal soos dit lyk fan bose geeste. Enige daarfan het hulle afgeteken. Een daarfan gé ons hiir. Dit lyk na een fan di bose godhede fan di Egiptenare. Hulle noem dit Taourt, en di meeste denk dit stel 'n sekoei foor wat op syn agterpote staan, met di fel fan 'n krokodil agter di rug af. Neef Gideon syn gedagte is egter (en dit lyk di fer my oek ni onwaarskynlik ni) of dit di bose foor-

[p. 37]

stel met di stêrt fan 'n slang. Ons gé di tekening hiir:-

Nou is di fraag: wat moet di lege onfoltooide kamer, so diip onder di aarde, foorstel. Ek deel hulle toen mé dat onder di grote piramide fan Egipte oek so'n kamer is, net so onfoltooid en dat di ferklaring fan Piazzi Smyth en andere ondersoekers is dat dit di bodemlose put, of afgrond moet foorstel.

Di afbeeldings fan di bose geeste, fan di weegskaal, ens. kom alles oek o'ereen met di Egiptise leer fan di onsterfelikhyd. Op ons fraag of daar gen afbeelding is wat di siilferhuising na di dood foorstel ni, meen di twe frinde dat daar wel enige o'ergange fan di siil fan di mens by di dood in andere dire foorstel. Di punt bly toen o'er fer latere ondersoek.

Mar nou wil hulle weet hoe fêr ek gekom het met di fertaling, en ek had oek al lus om te bespreek wat ek fertaal het, want in di dag het ek net so bard gewerk as ek kon om di deel wat ongeskonde gebly het tussen di twe geskonde plekke klaar te kry. Ons eet nou eers 'n stukki; toen deel ek hulle mé dat di rolle gedeeltelik beskadig is, en terwyl hulle dit nog bekyk, mek alle fersigtighyd, wys ek hulle watter kylne stukki ek mar fertaal het di héle dag.

‘Mar dan sal ons stok oud worde hiir, as ons moet wag tot al 3 rolle heeltemal klaar fertaal is,’ sê Henni. ‘Né, ons kan ni so lank hiir bly ni. Julle moet net gou deur kyk waar di kastage skatte begrawe lê.’

‘Wag, stop nou, Henni, laat ons nou hoor wat di oue rolle fertel,’ - fal Neef Gideon in; en ek lees toen sofêr as ek gekom het.

* * * * * * * * * * * *

* * * * * * * * * * * *

Bo op di hoogland, onder di lyn fan di son, lê 3 grote mére. Daar ferhef sig di Hor Lebanna [of Maanberg], di Wolkkoning, na di hemel, met eenige sneeu op syn toppe en met eenige lente an syn foet. Daar neem di 4 grote rifire hulle oorsprong: di Pison [Sambesi], wat hiir na di suidooste deur di goudland Hafila, of land fan Poont [of Punt] loop, waar di welrikende betelu [mopani?] groe en waar di diamante begrawe lê; - di Gikon [Nyl], wat fêr na di noorde loop deur di land fan Kus [Etiopi'e] en ferder af deur di land fan Mitsraim [Egipte] na di grote sé; - di Hiddekel [Niger], wat heeltemal fan di oostekant om di swarte stamme loop tot in di sé an di noord weste; - en di Frat [Kongo], di frugbare lewens-rifiir, wat ook fêr in di weste in di sé loop. In di oostelike deel fan di hoogland lê di frugbare flakte Eden, waar di son nooit ferskoei en di koue nooit ferteer ni, waar alle soorte frugte groei en allerhande dire léwe. Daar het Jawê Elohim [di Here God] di lushof geplant, en daarin het Hij dⁱ eerste mense, Adam en Hawwa, di fader en moeder fan alle mense, geplaas, en daarfandaan af is al di geslagte fan mense afkomstig. * * * * * * *

* * * * * * * * * * * *

* * * * * * * * * * * *

Di kinders fan Set het by di omtrek fan di Paradys gebly en Jawê Elohim [di Here God] daar bly anbid en diin. Mar di kinders fan Ka'in [nadat hy fer Abel dood geslaan het] is eers oostelik getrek, en toen noordelik met di Gihon [Nyl] af tot an di frugbare flakte fan Mitsraim [Egipte]. Daar het hulle stede gebou en tempels fer di son en maan en sterre, en fer di dire en fer di geeste; en 'n grote gedenkteken om di wyshyd en wetenskap fer di nageslag te bewaar [di Piramidi?]. Toen het Jawê Elohim [di Here God] fer di profeet Henog na hulle toe gestuur, om fer hulle te ferkondig dat Hij fer hulle sal straf as hulle ni ophou om di afgode te diin en di léwende God anbid ni. Mar hulle wou ni hoor ni. Toen het Jawé Elohim [di Here God] di Gihon [Nyl] di dal fan Mitsraim [Egipte] laat o'erstroom en een derde deel fan di mense en dire is ferdrink. En toen di o'erstroming begin wou hulle fer Henog fermoor. Mar Jawê Elohim [di Here God] het fer hom weg geneem, sodat hulle hom ni kon kry ni.

En di orige mense wat ni ferdrink is ni keer terug tot hulle afgodery. Hulle grawe kanale om di Gihon [Nyl] af te ly as di rifiir weer afkom en bou weer tempels fer di afgode en fer di geeste en hulle het toen nog ferder afgehoereer tot onnatuurlike sonde.

[p. 38]

En di priisters fan di afgode kom toen na di kinders

Set en ferly hulle oek tot afgodery. * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Met gespanne andag luister almal terwyl ek lees, tot Klaas inkluis Na 'n rukki stilte sê ek: ‘Di stuk ferhaal ons dus iits tussen di skepping en di sondefloed. Di foorpunt wat weg is het denkelik di skepping beskrywe. Dan het ons nou hiir 'n nadere beskrywing waar di Paradys gelê het en hoe di mense fandaar ferdeel het. En dan makeer weer 'n stuk, wat waarskynlik di sondefal megedeel het. Wat ons dan ferder lees is in so fêr fan belang, dat di Hére foor di sondefloed di mense ni alleen fermaan het deur Henog ni, mar oek gewaarsku het deur 'n o'erstroming fan di Nyl. Hiir is dus twé nuwe punte fer ons om 'n bitji o'er te gesels.’

‘Ja, en twé allerbelangrikste punte oek,’ sê Neef Hendrik. ‘Dis wonderlik, ek kon my nooit ferenig met di gewone opfatting dat di Paradys in Asi'e geleg het ni.’

‘Wel, hiir is di eerste bewys fer di juishyd fan di geskrif,’ was myn opmerking. ‘Daar is tot nog toe gen plek op di aarde ontdek wat oek mar enigsins beantwoord an di bybelse beskrywing fan di geaardhyd fan di land waar di paradys gelê het ni. Nergens is so'n hoogland woaruit 4 rifire hulle oorsprong neem ni. Daarom het di ferklaarders tot nou toe ni min rond gefal om di plek te soek ni. En hiir lê nou 'n pragtige hoogland waaruit di 4 grote rifire ontspring; en in di ooste fan di hoogland lê di wonderbare, frugbare flakte, 3000 fiirkante myle groot, wat onder andere di ontdekkingsrysiger Stanley so pragtig beskrywe, dat 'n mens buitendiin by di lees somar onwillekeurig terugdenk an di paradys. Hiir flak onder di sonnelyn ferhef sig di Maanberge, 18 duisend foet hoog, met eenige sneeu bedek, en selfs di grote mere an di foete, fan di berge is nog 3 tot 4 duisend foete bo di séopperflakte; en an di hellinge fan di berge beskrywe Stanley plekke waar 'n eenige lente heers en waar di aarde altoos in weelderig groene gewaad fersiir is, en di pisangs en plantaan en andere frugte nou nog di heerlike frugte dra.’ (In Darkest Africa, II, bl. 294-298).

‘Mar party oue skrywers ferklaar dit mos dat dit ni 4 rifire is ni, mar 4 takke of arme wat naderhand in makaar loop as een rifiir, en dit wys hulle dan in Armeni'e of oek op ander plekke in Asi'e an,’ merk Neef Gideon op.

Mar hiirop was myn antwoord: ‘Elke mens kan siin dat di ferklaring mar gesoek is uit kan ni anders ni. Hulle kon in Asi'e gen plek kry wat an di beskrywing beantwoord ni, toen het hulle mar daar 'n lesing an gegé net flak di teeno'ergestelde wat daar staan. Want in plaas fan dat daar sprake is fan 4 spruite of hoofde wat tot een rifiir word, word daar juis gepraat fan een rifiir wat uit di hoogland fan Eden kom om di tuin te bewater, en dat in di waterskyding of hoogland di bron is waaruit 4 rifire hulle oorsprong neem, en dan word di 4 rifire beskrywe hoe hulle deur aparte lande loop en di lande word oek beskrywe. En hiir is di twede bewys dat di beskrywing juis is: di name en beskrywing fan di rifire en lande waar hulle deurloop is hiir in Afrika fan toepassing en nergens anders op di wêreld ni.

Neem nou mar di bekendste fan di 4, di Nyl. Fereers noem di Abissini'ers nou nog di rifiir “Gihon,” en di Kopte noem dit Kêon. Dan word uitdrukkelik fermeld dat di rifiir deur di land Kus loop, waarin alle geleerde erken dat dit in Afrika lê, en wel Abissini'e is. Alle geleerde fan enige betekenis, insonderhyd di oue skrywers, erken dan oek dat Gihon di Nyl beteken. Daar kan hulle ni uitkom ni,’

‘Mar wat sê di oue skrywers dan daarfan?’ fraag Neef Hendrik seer tereg.

‘Wel, dis wonderlik hulle erken almal dat di Nyl di Gihon is wat Moses fan spreek. En dis 'n ander bewys fer di waarhyd fan di foorstelling dat di paradys in di hart fan Afrika gelê het. Di Egiptise oudhyd (wat di ander folke 'n duisend jaar fooruit is in geskidenis-beskrywing) is eenparig op di punt. Di 70 fertalers fan di Oue Testament in Griiks het dit oek so opgefat follens hulle fertaling fan Jer. 2:18. Di Arabire, wat na di Egiptenare di meeste handelsbetrekkings had met Afrika had dit oek so; Stanley gé baing anhalings uit Arabise skrywers. Di oue Kerkfaders had oek almal di opini.’

‘Mar hoe kry di latere ferklaarders dit dan reg as hulle di Paradys in Asi'e plaas, terwyl di Nyl tog syn oorsprong het in di hart fan Afrika?’ - fraag Neef Hendrik ferder.

‘Ja, dit was fer hulle mar 'n harde neut om te kraak. Hulle enigste uitflug was: di onkunde fan di oue mense met di aardrykskunde. Hulle wil dan fertel dat di oue mense so onkundig was om te glo, dat di Nyl syn oorsprong had in Asi'e, mar onderaards onder di sé deurkom na Afrika en dan so weer terug, en al sulke ongerymdhede.’

‘Né, mar dis tog te erg,’ - sê Neef Hendrik; ‘want di Bijbel sê mos dat Mozes geleerd was in al di wyshyd fan di Egiptenare, en dit was mos 'n slim folk.’

‘Ja,’ - was myn antwoord, ‘en dis nog di sterkste bewys dat di Paradys in di hoogland fan Afrika was: omdat al di ouste folke daarin o'ereenstem en hulle het meer geweet fan di aardryks kunde as di Grike en Romyne, fan wi ons later di wetenskap gekry het. Di Egiptenare was fer di andere folke ruim 'n duisend jare fooruit in geskidenis-beskrywing, en follens hulle hi'eroglife, of beeldskrif, wat nou eers ontsyfer word, en follens hulle afbeeldings, is hulle eenparige leer: dat hulle en di ganse menselike geslag afkomstig is ni uit di noorde, uit Asi'e ni, mar uit di suide, uit Afrika, en dat hiir di Paradys was, “di Heilige Land fan Khent.” Dit het 'n geleerde onlangs angetoon en tot nog toe het nimand fer hom kon weerspreek ni. (Adams, The Drama of Empire, en The House of the

[p. 39]

Hidden Places). En dat di oue Egiptenare goed geweet het waar di oorsprong fan di Nyl was, ja met di ligging fan di Maanberge en di 3 Mére goed bekend was, terwyl di wetenskap later heeltemal ferlore geraak het, dit toon Stanley duidelik an met di oue kaarte en beskrywings. (In Darkest Africa, II, bl. 267-277). Hy toen ferder oek aan (bl. 278-288). dat di Arabire wat na di Egiptenare di meeste be rekkings met Afrika had, en na hulle selfs nog di oue Portugese, ni alleen di denkbeeld had ni, mar oek nog tamelik goed di aardrykskunde fan Middel Afrika geken het. Mahomed befoorbeeld, wat in elk gefal goed op di hoogte was fan di oue Arabise wetenskap, sê reguit in di Koran: “Di Nyl het syn oorsprong uit di lushof fan di Paradys, en as jy dit sou ondersoek as dit uitkom, sal jy di blare fan di Paradys daarin kry” Di getuigenis is des te merkwêrdiger, omdat Mahomed en syn werk in Asi'e was en hy liwers di Paradys in Mekka of Medina sou geplaas hê.’

Henni wat al di tyd stil en éwe andagtig syn pyp sit rook het, fal nou in: ‘Arri, mar dan gese's daar di ou rol mos lekker. Wil julle glo, ek begin nou amper daaran te glo. Mar as di Paradys in ons land lê, laat ons dan liwers so'entoe ry as om hiir so lank te bly. Ek sal al te graag di plek wil siin.’

‘A ja, Henni, ons kan amper so maak,’ sê Neef Gideon half spottend, ‘mar dan kan ons ni met di wa ry ni, dan moet ons met donkeys of kamele ry.’

‘Ja, ek het al lank so'n plan in myn gedagte, om 'n klompi flukse Afrikaners by makaar te maak en 'n rys te maak, ni soos Stanley dwars deur Afrika ni, mar o'erlangs, fan di Kaap tot an Kaïro,’ sê ek toen.

‘Dan gaan ek seker same,’ - sê Henni.

‘En ek oek,’ - foeg Neef Hendrik daarby.

‘Dan moet baas fer my oek meneem,’ - fal Klaas oek in, wat al di tyd andagtig sit luister het.

‘Ja, mar dit sal ni so gou gaan ni. Ons sal eers fer ons goed m et klaar maak, en 'n maksim sal oek moet megaan. Ek denk 12 flukse kêrels is genoeg: 'n paar geharde en erfare jagters, 'n goeie dokter, 'n bekwame landmeter, 'n geleerde wat o'er plante, delf stoffe, ens. kan o'er 'eel, en dan Henni om te tolk en Klaas om spore te soek waar dit nodig is,’ - was myn anmerkings, wat net in goeie aarde blyk te fal.

‘Henni, jong, mar jou woordeboek sal gou uit raak as jy onder al di nasiis kom, tot di mensfreters inkluis, wat hulle oge op hulle groottone dra,’ foeg Neef Gideon in.

‘Ag wat, Oom Gideon speul al weer; mar ek gaan al te seker same,’ sê Henni beslis.

‘Mar gekhyd op 'n end; ons kan later daaro'er praat,’ - fal ek toen in; ‘daar is nog 2 belangrike punte in di stuk wat ek fandag fertaal het, waarop ek julle wil wys. Di eerste is: dat onse liwe Here di mensdom foor di Sondefloed eers gewaarsku het deur 'n o'erstrooming fan di Nyl, waardeur een-derde deel fan di mense ferdrink is, word befestig deur di Boek fan Jasher (Boek des Oprechten, wat angehaal word in Josua 10:13 en 2 Sam. 1:18 en 19, en wat later ontdek en fertaal is). Daar lees ons (hoofstuk 2, vs. 3-6) omtrent diselfde wat hiir di rol sê, net baing uitfoeriger. En dis heel natuurlik oek dat di Here eers di mens gewaarsku het. - En di andere punt is, dat di grote piramide fan Egipte al foor di Sondefloed gebou is om di wetenskap fan di dage (wat feul ferder was as ons denk) te bewaar, daarin kom ferskye geleerde ondersoekers, soos Piazzi Smyth en andere o'ereen.’

‘Ja, mar nou gaan ek slaap, mar Meneer du Toit moet morre fluks fertaal; ek wil morre aand graag weer hoor wat daar di ou rol ferder fertel,’ - was Henni syn slotrede. En weldra was dit oek doodstil by di wa, almal in dipe rus.