De geskidenis van ons land, in di taal van ons volk

[p. 131]

Derde hoofstuk.
Di Transvaalse vryheidsoorlog.

Di Boere was ni lank onderdanig ni; hulle gé kennis an hulle landroste dat hulle di belastings sal betaal, onder voorwaarde: ‘dat dit in di kwitansiis sal vermeld worde, dat di gelde onder protes betaal word.’ Dit word deur di Landdros van Potchefstroom geweier. Kort daarna word 'n mnr. P. Bezuidenhout gedagvaar ver di betaling van £27 agterstallige belasting. Bezuidenhout was gewillig di geld onder protes te betaal, en ni anders ni.

Di Landdros neem toen syn wa in besit, om verkoop te worde deur di Balju in naam van di kroon. Di Boere besluit om dit ni toe te laat ni, en hulle verwyder di Balju van di wa af toen hy dit wou verkoop. Di daad word toen as openlike rebelli beskou, en 400 soldate word afgestuur om ver Cronje, di voorman van di boere daar, Bezuidenhout, en andere te gaan vang. Di héle land was in opstand. Hulle (di Boere) besluit om op 8 Desember 'n Byeenkoms by Paardekraal te hou om di gebeurde te o'erwege.

Sir Owen Lanyon, wat di Engelse Gouwerneur in Transvaal was, was in honderde moeilikhede. By Paardekraal het di Boere 'n menigte stene by makaar gestawel, tot 'n gedenkteken van hulle Byeenkoms daar, waar besluit word om makaar getrou bytestaan in di stryd ver onafhankelikheid.

Op di 16de Desember, di dag waarop di Boere Dingaan in Natal verslaan het, word di Transvaalse vlag weer opgehys, wat 3½ jare ni gewaai het ni. Di dag word nou nog geviir as onafhankelikheidsdag.

Di stryd het by Potchefstroom begin, waar di Volksraad di Proklamasi van onafhanklikheid laat druk het, en meteen het P. Cronje met 400 man na di plek gegaan, om di mense te beskerm, wat di Proklamasi moes druk. Kolonel Winsloe kom oek toen met 'n Engelse mag na Potchefstroom, om di opstand van di boere te onderdruk. Clarke, die Engelse resident in Potchefstroom, gé an Cronje kennis dat hy hulle swaar sal straf as hulle di Proklamasi laat druk, mar Cronje steur hom ni daar an ni, en toen begin di geskiit van di kamp van Winsloe. Nadat baing dage geveg is, moes di Engelse ver hulle o'ergé an di Boere. Dit was hulle eerste o'erwinning.

Kolonel Anstruther word van Lydenburg gestuur om di Engelse mag op Pretoria te versterk. Di mag van di Boere was ni so groot ni. Kommandant Frans Joubert ontmoet toen di Engelse Kolonel by Bronhorstspruit, waar di Engelse verloor. An di kant van di Boere word net twé man gedood, terwyl van di Engelse 65 man geval het.

Generaal Colley word nou van Natal gestuur met 1400 man. Di le'er van di Boere het mar bestaan uit omtrent 1500 man. Toen hy Langnek wou o'ergaan ontmoet hy ver Piet Joubert, Kommadant Generaal van di Boere. 'n Geveg was di gevolg, en di o'erwinning was an di kant van di Boere. 14 Boere het gesneuwel, terwyl 76 van di Engelse geval is. Di Boere hoor nou dat 'n groot le'er in antog is van Natal om ver Colley te kom help. Hulle stuur daarom ver Veg-Generaal Nikolaas Smit om di nuwe le'er te gaan keer. Met omtrent 200 man trek hy o'er di Drakensberge, mar Colley het dit agter gekom. Hy kry Smit by Ingogo-rivier, waar 'n

[p. 132]

slag gelewer word. Di o'erwinning was weer an di kant van di Boere. 67 word gedood, en 139 gekwes van Colley syn soldate en Colley moes met di o'erskiit vlug by nag. 8 van di Boere is toen oek gesneuwel.

Nou kom ons by Amajuba. Colley het in di nag al syn kanonne en syn héle le'er op di berg laat breng. Di ander dag sou hy di boere plat skiit Mar wi sê! Di boere bestorm di kop di ander dag van dri plekke, en dit was oek ni lang, of Colley was 'n lyk en di Transvalers het di Skotte en Ire van di kop afgejâ. Van di kant van di Engelse is 90 man gedood, en 'n menigte gewond. Van di kant van di Boere is net een man geval, syn naam was Johannes Becker. Di o'erwinning van di Boere was volkome. God was an hul sy.

Sir Evelyn Wood volg Generaal Colley op as Generaal. Deur di bemiddeling van President Brand van di Vrystaat, is Joubert en Wood in 'n onderhandeling gekom. Daar word besluit vrede te maak, en di saak in hande te stel van 'n Koninklike Kommissi, wat bestaan het uit di Gouwerneur Sir H. Robinson, Generaal Wood, en Sir Henri de Villiers, Hoofregter van di Kaapkoloni. Di Kommissi sit op Pretoria van 13 Juli tot 3 Augus, waar hulle werk besluit word met di ondertekening van di Pretoria Konvensi.

In di Konvensi kry di boere wel hulle land terug, naar Transvaal blyf onder Britse Susereiniteit, met allerhande beswarende bepalings. Daarom stuur di Volksraad in 1883 'n Deputasi na Europa, bestaande uit President Kruger, Generaal Smit en Ds. S.J. du Toit, wat toen daar Superintendent van Onderwys was. Hulle sluit op 27 Fewerwari 1884 di Londense Konvensi, waarin Transvaal syn volle onafhankelikheid terug kry en 'n grote deel van di skuld kwyt geskelde word. Daarna gaan hulle na Holland, België, Frankryk, Portugal en Duitsland; oral word hulle good ontvang en met al di mogendhede sluit hulle Traktate van Vrindskap en Koophandel.

Na di terugkeer van di Deputasi kom di woelinge op di Westelike grens waarvan ons elders vertel het. In 1884 en 1885 was di Republiik in di grootste geldnood. Di boere kon hulle belastings ni betaal ni. Di hele begroting was toen mar £300,000, en £80,000 rekognisi alleen was agterstallig. Di Regering moes geld leen teen hoge rentekoers om di ambtenare te kon betaal. Toen kom daar meteen 'n onverwagte uitkoms. Eers werd in 1885 di Barbertonse en in 1886 di Witwatersrandse goudvelde ontdek. Nou stroom daar 'n nuwe bevolking in wat geld en handel in di land bring.

Di Transvaal floreer nou. Di Spoorwege van di Kaap, Delagoa en Natal werd voltooi. President Kruger is twemaal herkiis. Di Wetgewing is gesplits in eerste en tweede Volksraad. Net mar onder leiding van sekere Hollander raadsmanne werk di Transvaalse Regering ver 'n Verdeelde in plaas van 'n Verenigde Suid Afrika, en di tussenkoms en opoffering van di Koloni, toen hulle in nood en druk was, met di Anhegting en Oorlog, vergeld hulle met di ergste ondank, terwyl hulle vry na Natal, wat ver hulle in di ongeluk gedompel het.

Tog bly Koloni en Vrystaat werk ver 'n Verenigde Suid Afrika.