De geskidenis van ons land, in di taal van ons volk

[p. 1]

I. Di Kaap in di ou Hollandse tyd, 1652-1806.

Eerste hoofstuk.
Ouste geskidenis.

Oue gerugte. - Di Portugése. - Ander Nasiis. - Van Riebeek. - Plan om 'n Anleg te maak.

Di Hollanders was ni di eerste wat hiir an di Kaap gekom het ni. Daar is 'n oue berig, dat di Feniciers (di inwoners van di oue Tyrus en Sidon, soos di Volksleesboek sê) al omtrent 600 jare vóór di geboorte van onse H ere Jezus hiir om di Kaap geseil het, mar di berig is al so oud, dat 'n mens nou ni eens meer seker weet, of hulle hiir an was ni. En wi weet of Salomo ni altemit al in syn tyd hiir omgeseil het ni en of di oue Ofir waar hy zyn goud gaan haal het, ni altemit daar digteby di Transvaalse goudvelde of in Mashonaland iwers gewees het ni? Hulle kry mos nou al, ou murasiis en mynwerke daar oral, en wi weet wat hulle nog meer daar sal kry?

Bartholomeus Diaz.

Di eerste wat ons seker weet wat hiir gekom het was di Portugese. In di jaar 1486 het di eerste Portugees, met 3 sképe, hiir om di Kaap geseil. Syn naam was Bartholomeus Daiz. Mar hy het so vêr van di land af omgegaan, dat hy met terugkom eers di Kaap gesiin het. Hy wou toen hiir ankom. Mar di Suidooste-wind was net so sterk, dat hy dit ni gewa'e het ni. Hy gé toen somar di plek di naam van Cabo del Totos Tormentos in hulle taal. In ons taal beteken dit Kaap van al di Storme. En dit was ni so 'n heeltemal verkeerde naam ni; want di Suidooste-wind kan mar ongenadig waai an di Kaap. Toen hy weer in syn land gekom het, toen vertel hy dit; mar di koning van Portugal verander di naam in Cabo de Bona Esperanza, wat in ons taal is Kaap di Goeje Hoop; want syn plan was om hiirom te gaan na Indië toe.

Vasco da Gamma.

Di twéde Portugees wat toen hiirnatoe gekom het was Vasco da Gama, in di jaar 1497, met 3 skepe, en 160 man. Di Portugése stuur toen verder hulle skepe hiir om di Kaap om met di Indiane te gaan handel. Toen di ander nasiis van Europa siin dat dit goed gaan, toen begin hulle oek agterna te kom.

Franciska d'Almeida.

In 1510 het Francisko D' Almeida hiir angekom, met 'n Portugése [v]loot. Daar was 'n Hottentotskraal naby di Baai, en di Portugése gaan daar[na]-toe om hulle 'n besoek te breng. Daar ontstaan toen rusi tussen di Portu[gése] en Hottentots, omdat di Hottentots van hulle goed gesteel het. Di vol-

[p. 2]

lende dag besluit di Europeane om di Hottentots te gaan bestraf, mar daar di Hottentots gen teenstand biid ni, keer di Portugése weer na hulle skepe terug. Toen word hulle angeval deur di Hottentots en kon ni anders ni as vlug. Sestig manne met D' Almeida word gedood. Dit was di eerste oorlog met di Hottentots.

Di eerste Engelsman, wat hiir angekom het, was James Lancaster, in di jaar 1591. Kort daarna kom toen di eerste Hollander, Cornelis Houtman met 4 skepe, hiir an in 1595; en in 1601 kom weer 'n ander Hollander, Joris van Spilbergen, en hy noem toen di berg by di Kaap Tafelberg, omdat hy so plat is, en di baai weer na di berg, Tafelbaai. Eers was di baai syn naam Saldanhabaai, na di eerste Portegees wat anker gegoi het in di baai.

So het hiir gedurig skepe angekom van di Europése nasiis. Mar tot nog toe het gen een plan gemaak om hiir 'n koloni an te lê ni. Hulle skepe het mar hiir aangekom, als hulle na Indië toe gaan, om vars water in te neem en skape en sulke goed te handel van di Hottentots wat hiir gewoon het. Partykeer als daar siik mense op di skepe is, dan breng hulle di op di land en dan bly hulle hiir o'er tot hulle gesond is.

Di Hollanders het di eerste plan gemaak om hiir tuine an te lê, dat hulle kan groente kry als hulle hiir an kon. Want di wilde nasiis het mos ni geweet van tuin maak ni. In di jaar 1606 het Cornelis Matelief de Jonge di eerste begin om groente te plant en di nasiis te leer om dit oek te doen. Toen het di Hollanders altyd di groente van hulle gekoop en geruil. Di Hollanders kon di beste klaar kom met di wilde nasiis; want hulle was altyd goeje vrinde met makaar.

Diselfde Matelief de Jonge het 3 ramme en 17 ooie op Robben Eiland lat bly om an te teel. Di vollende jaar, 1609, kom 'n Engelsman, Kaptein Keely, daar an en vang party van di skape, di vetste wat hy in syn lewe gesiin het, en lat toen van syn ma'ere in di plek staan.

Di Kaap word 'n anleg.

In 1648 vergaan di Hollanse skip ‘Haarlem’ in Tafelbaai. Di goed en bemanning word veilig op land gebreng. Hulle moes toen op land wag tot dat daar 'n andere skip kom om hulle op te neem en na Holland toe te breng. Vyf maande was hulle hiir an di Kaap. In di tyd het hulle di grond bewerk en alle soorte van groente geplant, wat mooi beantwoord het. Toen hulle weer in Holland terug kom, stel twé van hulle, Leendert Janssens en N. Proot 'n dokument op, wat hulle an di Kamer van Amsterdam voorlê, en waarin hulle di vrugbaarheid van di grond hiir bepleit, en an di hand gé, dat dit goed sal wees om di Kaap te verander in 'n verversingstasi ver di Hollanse skepe. Dit word toen besluit in 1650 om di plan uit te voer, en toen N. Proot weiger om as hoof van di stasi na di Kaap toe te kom, word di taak opgedra an Jan van Riebeek.

Jan van Riebeek (1652-1662).

Di Hollanders het in di tyd di grootste handel gedrywe, veral met di Indiane. In 1651 stuur di ‘Oos Indise Maatskappy’ 3 skepe, met omtrent 100 man, onder di bestiir van Jan Antonie van Riebeek, om hiir 'n kasteel te kom bou, en verder te sorre ver al wat di skepe nodig het. Hij was eers dokter van di maatskappy en 'n godsdiinstige man. By alles wat hy begin het, het hy eers onse Liwe Hére syn se'en gevra.

[p. 3]

In di maand Desember, 1651, het hy vertrek van Holland af en in April 1652 is hy hiir angekom. Hy het oek op di skepe gehad allerhande gereedskap ver boerdery en vissery; allerhande soorte van saad en plantjiis; gewere en al sulke goed. Onder di mense was 2 dokters, 1 krankbesoeker, timmermans, tuiniirs, en al di soorte van ambagsmanne.

Hiir begin non eintlik di geskidenis van di Hollanders an di Kaap. Regte mooi is dit ver ons om te siin hoe hulle, as gelowige mense, ver ons 'n voorbeeld gegé het, om alles te begin met onse Liwe Here, soos hulle gedaan het toen hulle hiir gekom het. Op di eerste bladsy van hulle Argiif (boek ver antekeninge) staan di gebed:-

‘O, barmhartige, goedertieren God en Hemelsche Vader, naardien het uwe Goddelyke Majesteit gelieft heeft, ons te beroepen over het Bestier der zaken van de Generale Vereenigde Nederlandsche Oost-Indische Geoctroyeerde Compagnie alhier aan de Cabo de Bona Esperanza, en wy ten dien einde met onze byhebbende Raad in uwen heiligen naam vergaderd zyn, omme met advys van dezelve, zoodanige besluiten te maken, waarmede den meesten dienst, van de opgemelde Compagnie gevorderd, de justitie gehandhaafd, onder deze wilde brutale menschen (mogelyk zynde) uwe ware Gereformeerde Christelyke Leere, met der tyd, mogte voortgeplant en verspreid worden, tot uwen Heiligen naams lof en eere, en welstand onzer Heeren Principalen, waartoe wy zonder zyne genadige hulp, het allerminste vermogen, zoo bidden wij U, derhalve, Allergenadigste Vader! dat Gy ons met uwe Vaderlyke wysheid wilt bywoonen en in deze vergadering presideerende, onze harten zulks verlichten, dat alle verkeerde passien, misverstanden en andere diergelyke gebreken van ons mogten geweerd blyven, ten einde onze harten van alle menschelyke effecten reyn, en onze gemoederen, zoo gesteld zynde, wy in onze raadslagen niet anders voornemen nog te besluiten, als hetgeene mag strekken tot grootmaking en lof van uwen Allerheiligsten naam en den meesten dienst van onze Heeren en Meesters, zonder in eenigermate op eigenbaat of particulier profyt acht te neemen. Hetwelke en wesmeer, ons tot uitvoering onzer bevolene dienstes en zaligheid nodig zy, wy bidden en begeeren, in den naam uwes wellievens Zoons, onzen Heyland en Zaligmaker Jezu Christi, die ons heeft leeren bidden: Onze Vader, enz.’