|
| |
| |
| |
Diel 1
Febrewaris oant juny 1393
| |
| |
| |
1 It wek
Op 'e jûn fan de twadde febrewaris, it feest fan Marije-Ljochtmis, doe't it kâlde ljocht fan de moanne it wetter fan de grêften like te betsjoenen, stiek Rienk Bockema oan yn ‘De folle baarch’, de herberch op it Nauwe Noard. Hy sei de tiid fan de dei oan Bocke Libbes, de kastlein, en rûn troch nei it fjoer. Dêr gong er sitten, it gesicht nei de doar, lei de learzens op 'e râne fan de hurd om de kjeld fan de tsjerke út 'e lea te ferdriuwen en sei: ‘Mei dit froastige waar ferrekt men yn de Martinus, behalven de pastoar sels...’
‘Dy is oan it wurk mei hosty en mistsjelk,’ folle Bocke Libbes oan.
‘Foar my in kanne wyn,’ sei Rienk.
Wylst de kastlein yn de skimer wei waard, frege Rienk him ôf wêrom't er krekt op dizze jûn nei ‘De folle baarch’ set wie. Lei de herberch net yn de midden, tusken de iensumens fan Rodenboarch en de wyldens fan de driften dy't daliks losbrekke soene op 'e wâl tusken de beide poarten? Hoe lang wie it lyn dat er dêr, mei de kape djip oer de eagen, in wylgetûke ôfsnien hie en dêr Lipkje fan Goaiïngasweagen mei efterfolge? Sân jier, rekkene er út, it hie krekt foar de moard op Bot, syn frou, west.
Marije-Ljochtmis, it feest fan de nije fruchtberens, fan de skurte dy't, nei de ûnsuverens fan it bloed dat by de berte fan it Kristusbern floeid hie, wer iepengong foar in nije frucht. Op dy twadde febrewaris fan it jier 1386 seach er Lipkje, dy't gjin bern krije koe, as syn Marije. Sy hie har by de optocht oansletten yn de hope dat de kommende moannen yn har skurte in bern groeie soe. Hy lykwols wie nei de wâl ta dreaun troch syn opspyljende driften, dy't er mei in swypkjende wylgetûke op 'e teare plakken fan Lipkje útlibje woe. Mar krekt foar't er har berikt hie, wie se yn de minskekliber meifierd troch de doar fan ‘De folle baarch’.
| |
| |
Siet er dêrom hjir te wachtsjen? Tagelyk frege er him ôf oft de warskôgjende wurden fan pastoar Jehannes, dat de driften de poarten wiene nei de hel ta, him jûn net weromholden fan it swypkjen mei in tûke?
‘Jo wyn,’ sei Bocke Libbes.
Hy rikte de kanne oan en wifele. Doe bûgde er oer nei de haadling as soed er in geheim fertelle: ‘Marije-Ljochtmis soarget ornaris foar in protte oanrin... as jo hjir komme foar in rêstige dronk, moat ik jo teloarstelle...’
‘De rêst fyn ik wol op Rodenboarch,’ andere Rienk noartsk, ‘of woest my al foar de optocht de doar út ha?’
De kastlein skodholle heftich en mompele dat er it sa net bedoelde en dat allinnich al de oanwêzigens fan de haadling it oerdwealske folk yn de stringen hâlde koe.
Op dat stuit skoden stille skimen mei flakkerjend toartsljocht foar it finster lâns. It like as stie it Nauwe Noard in amerij yn 'e brân. Doe waard it bûten wer tsjuster.
‘No binne se noch bang,’ sei Bocke Libbes earnstich, ‘deabenaud foar wat him yn it deaderyk ôfspilet mei har foarâlden. Se ljochtsje de geasten by mei de toartsen, dat dy tefreden binne. Mar tagelyk ferjeie se mei it ljocht de demoanen, dy't oeral op 'e loer lizze.’
Wylst er in houtblok yn it fjoer smiet en de fonken heech opspatten, ûntspande it rûne gesicht alhiel en laitsjend sei er: ‘Mar op 'e weromreis sitte se as wylden efter de libbene wyfkes oan.’
Doe't er fernaam dat de haadling gjin spier ferloek, bûgde er op 'e nij nei Rienk ta en flústere: ‘It wie net myn bedoeling om... ik bedoel... op Rodenboarch sil it libben sûnder frou wol oars wêze...’
Rienk treau him de kanne yn de hân en grommele dat er dy wer foljitte moast. Doe stoarre er yn it fjoer en seach yn de ferbylding it Sint Odulfuskleaster, de flammen dy't út it dak fan de
| |
| |
kapel sloegen, it houten byld fan de Leave Frouwe mei it Bern, dat stadichoan fertarde ta jiske.
Mei syn liiftroep wied er noch op 'e jûn fan de Snitser jiermerk op 'e oerde oankommen, wylst de sinne bloedread weisakke efter de smeulende resten fan it kleaster. Behalven de bleakere muorren hie de binde út Hollân gjin spoaren efterlitten. De trije muontsen fan Sint Odulfus wiene nearne te bekennen, weiwurden yn it fjoer of meifierd efter de westlike kym. It fisioen fan broer Simeon, dat de Hollanners op 'e grins fan de eintiid as rôffûgels delsaaie soene om de Hillige Frouwe te skeinen, wie útkommen, mar fierste betiid. En hy, ridder fan Snits, hie dus te let west om har te beskermjen.
De oare moarns hied er oerenlang tusken de púnheappen fan it ferrinnewearre kleaster omskarrele, mar de Leave Frouwe fûn er net, sels net ien stikje fan har ferbaarnde lea. Wie dan har hillich lichem alhiel ta jiske wurden? Of hie de moardnersbinde har meifierd oer see?
Dizze fragen hied er meinommen nei de iensumens fan Roden boarch en spoeken him geregeld troch de holle om. Bot wie dea en de Hillige Frouwe fan Sint Odulfus wie der ek net mear. Hied er har net as in maitiidswolk beskermje moatten tsjin de fijannige hjerstloften, sa't muonts Simeon syn sizzen wie? En mei de grauwe wolken, dy't yn dit lêste winterskoft geregeld oer de stêd dreaun wiene, kaam ek it skuldgefoel werom, dat syn iensumens noch grutter makke.
‘Jo wyn,’ sei Bocke Libbes en tagelyk draaide er de holle skean om better de lûden fan bûten op te heinen.
‘Se komme deroan,’ mompele er en daliks fuottele er nei de doar ta.
Rienk skode efterút oant er yn de hoeke belâne dêr't it ljocht amper komme koe, naam in pear swolgen en dikere nei de doar. Wat hied er dermei foar hân om op 'e jûn fan Marije-Ljochtmis dizze herberch op te sykjen? Woed er syn iensumens mei wyn
| |
| |
en selskip ferdriuwe? Wêrom skode er dan yn in tsjustere hoeke?
Ynienen draaide de doar mei sa'n gong iepen dat de kastlein in stap tebek dwaan moast. Aljende froulju stoden de taap yn, kroepen efter banken en tafels en wachten hymjend ôf. Bocke Libbes sette syn grou lichem yn de iepening, heinde de earste jongkeardels op, ûntskuorde harren in pear wylgetûken en raasde dat wa't syn driften net yn betwang hâlde koe, der net yn kaam. It beweech by de doar bedarre en de stream weage kalm de taap yn.
Rienk seach yn it flakkerjende ljocht Durk Bouwes, Sierd Rinkes, Binne Koops, Lamme Wisses, Simme Gerrits en ek guon fan de jongere leden fan syn liiftroep. Se skoden nêst de froulju, dy't har deljûn hiene op 'e banken, en taasten mei de hannen nei de rûne foarmen dy't se earder mei de tûken rekke hiene.
De eagen fan Rienk glieden by de rigen lâns en doe't se Lipkje net fûnen, koed er syn teloarstelling amper ferbite. Wat die er hjir noch langer tusken jongfolk dêr't er him al foartiid fan ôfsûndere hie? Ynienen fernaam er dat de wurgens him nei de skonken sakke. Hy fielde him nei sa'n lange, iensume winter, sûnder it aventoer fan jacht en striid, tenein en âld. Wied er net 43, like âld as Lipkje, dy't er hjir jûn miste? Wol deale, fansels wie se net kommen! Moast in frommes fan boppe de fjirtich mei Marije-Ljochtmis noch mei in wylgetûke bewurke wurde om de fruchtberens op te wekken? De tiid fan Lipkje fan Goaiingasweagen wie foargoed foarby. Wamme Alderts soe nea in soan as opfolger krije.
Rienk kaam muoisum oerein en rûn tusken it ruzjende folk troch nei de doar. Ynienen bleau er stean. Middenyn de taap siet Wamme Alderts mei in grutte rûnte fan jongfolk om him hinne. Guon stiene en bûgden oer it sittend laach om mar neat te missen fan wat der sein waard. Geile Dukke, dêr't hiel Snits
| |
| |
fan wist dat se it oanlei mei manlju dy't thús har gerak net krigen, hie de hân op it skouder fan de boatebouwer.
It bloed fleach Rienk nei de holle en doe't er Simme Gerrits fansiden reage hie, stoar it lûd stadichoan fuort. Hy seach dat Wamme Alderts him mei grutte eagen oanstoarre.
‘Moarn oan it begjin fan de middei ferwachtsje ik dy op Rodenboarch,’ sei er sa kalm mooglik.
Doe't er troch de doar gong, waaide in iiskâlde wyn him yn it gleone gesicht.
Mei de hannen op 'e rêch stie Rienk Bockema de oare deis foar it finster yn de hearekeamer, de mûle deunby it glês, wylst syn azem in rûnte yn de blommen blaasde. In baarch, dy't op it Kante Plein besocht mei de noas it hurde ôffal iepen te wrotten, skrille tebek doe't dat net slagge en glied út op it iis fan in plasse. In âldman, djip weidûkt yn de kraach fan syn skurve jas, rûn oer it plein en bleau wifeljend foar de slachterij stean. Ynienen like er beret en stiek de holle om de hoeke. It duorre net langer as in pear tellen, doe fuottele er wer fierder, de Luifstege yn.
Hoewol't it libben fan de earmen troch de iepen winter draachlik west hie, krong de ynfallende froast no troch it tinne hout fan de klinten en makke it meagere steechjesfolk oan op 'e bonken ta kâld.
Krekt doe't Rienk him omdraaie woe nei it fjoer yn de hurd, seach er Sjoerd Jongema, de hierboer fan Abwert. Dy bleau ynienen oan de súdkant fan it plein efter in grouwe wylch stean en bûgde nijsgjirrich fansiden. Efkes gong it troch Rienk hinne, de hierboer soe him belestingjild bringe, dat er by de boeren, noard fan Snits, ophelle hie. Mar distiid fan it jier wie elkenien sawat troch foarrie en jild hinne en koe men as haadling gjin lege jaren melke.
Glimkjend tocht er oan de beide ôfrûne jierren mei hege rispinge en bloeiende hannel. Doe hied er syn slach slein en de beles- | |
| |
tings ferhege mei it each op syn krúsfeart nei Litouwen. Der wie safolle ynkommen dat er ek in diel apart holden hie om de geastlikheid tefreden te stellen, mocht dy him, lykas yn it ferline, de goederjouskens fan syn heit ta foarbyld stelle. Hie pastoar Jehannes him net frege om in bydrage foar it oprjochtsjen fan in Latynske skoalle?
Sjoerd Jongema kaam wer yn beweging, seach noch in kear oer it skouder en waard wei yn de slachterij.
Efter him hearde Rienk it lûd fan de doar en hoewol't er wist dat de besite der wie, kaam er net yn beweging. Hy brocht de mûle noch tichter by it rút en seach dat de rûnte op it glês grutter waard. Mar yn dy rûnte ferskynde Sjoerd Jongema foarearst net mear. Wat moast de hierboer fan Abwert by de slachter? As er troch syn fleis hinne wie, koed er sels wol in baarch slachtsje. Doe't Rienk efter him kielskraabjen hearde en in heaze groet, draaide er him stadich om. Yn de doariepening stie Wamme Alderts, de holle justjes bûgd, de hannen op 'e rêch as hied er himsels ta finzene makke.
‘Sels mei it fjoer yn de hurd wolle de blommen net fan de ruten,’ sei er, ‘gean sitten.’
Hy wiisde nei de stoel oan de oare kant fan de lange tafel, it fierst fan de doar. It kaam ynienen by him op dat it deselde stoel wie dy't Reynke Donia, syn mem, himsels in pear kear oanwiisd hie as er foar it ferhoar moast. No gong er oan it haad fan de tafel sitten, mei de rêch tsjin de hege leuning. De fleanende ein, dy't yn it hout útsnien wie as symboal fan libben yn it wide wetterlân, fielde waarm oan troch it fjoer dat derefter baarnde.
‘Koest by it wurk wei?’ frege Rienk glimkjend.
‘It leit op 't heden stil,’ andere Wamme.
‘Nei justerjûn koest fansels min fan 't bêd komme... wat sei Lipkje?’
| |
| |
Wamme skodholle, wylst it rjochtereachlid begûn te triljen.
‘Dat is it net... men kin mei sa'n kjeld gjin hammer of seage yn de hân hâlde.’
‘En wat sei Lipkje?’ hold Rienk oan.
Doe't er de fraach foar de twadde kear stelde, kamen der bylden by him boppe, bylden fan de jacht op it famke fan Goaiïngasweagen yn de sompen by de Hookslinke, de deadseangst op it smelle gesicht nei't er syn driften útlibbe hie. Der skoden oare bylden oerhinne, bylden fan in werklikheid dy't er sels net sjoen hie: it lyk fan Bot tusken de reiden fan de Frjentsjerterfeart.
Hjir sieten twa manlju foarinoar oer dy't beide it benearjende geheim fan de dea meidroegen; de iene dy't ûntkommen wie oan de skuld fan in moard en de oare dy't troch de hierboer fan Abwert beskuldige waard fan moard. It ferskil tusken harren wie dat Wamme gjin weet hie fan beide: net fan de oantaasting fan syn frou troch de jonge Rienk Bockema en ek net fan de beskuldiging fan moard op 'e frou fan de hear fan Snits.
Wamme Alderts moast fernommen ha dat er mei syn tinzen op in oar plak wie, want hy bûgde oer de tafel en sei fertroulik: ‘Wy komme teminsten yn ien ding oerien, hear Bockema, de soarch om in opfolger skrynt... miskien is it dêrom wol dat wy justerjûn beide yn “De folle baarch” wiene’
‘Om ien oan te setten by in hoer?’ snúfde Rienk.
Wamme stoarre him mei grutte eagen oan.
‘Dat nea,’ mompele er, ‘dêr is Lipkje my te leaf foar... nee, somtiden benearet de stilte my yn 'e hûs en drink ik in kanne bier yn de herberch.’
‘As ambachtslju ryk wurde, meste se de baarch oan it Nauwe Noard fet,’ sei Rienk spotsk, ‘soest it jild better besteegje kinne.’
Hy gong oerein, rûn nei de kiste nêst de doar en helle der in folle ponge út. Nei't er dy op 'e tafel lein hie, sei er: ‘Wat is better
| |
| |
foar it gewisse as om de hillige tsjerke mei jild te betinken? Pastoar Jehannes wol graach in Latynske skoalle oprjochtsje foar de knapen fan Snits. As wy no ris tegearre in ôfspraak makken...’
Rienk pakte de ponge wer fan de tafel en woech dy op 'e rjochterhân.
‘Om't wy beide gjin manlike opfolger hawwe, sille do en ik der foar soargje dat de soannen fan Snits nei skoalle ta kinne. Oars groeie se as heale heidenen foar galge en rêd op, begrypste?’
Wamme Alderts syn eagen glieden net begripend fan de ponge nei it haad fan de tafel.
‘Of is de moard op Bot Sickinga net genôch?’ frege Rienk.
De boatebouwer knikte sûnder oertsjûging.
‘Wolno, foar't dit jier foarby is, bringe wy elk in folle ponge nei de pastoar, ik as hear fan Snits, do as de rykste ambachtsman fan dizze stêd.’
Rienk seach dat Wamme Alderts mei de eagen knipere, sa bleek waard as in deade en de rêch fan de hân oer de foarholle helle.
‘Allinnich de haadling... kin soks opbringe,’ stammere er.
‘Dat soe dan spitich wêze,’ sei Rienk, ‘want gjinien ûntkomt oan de boete dy't him oplein wurdt... as it net kin mei jild, sil it op in oare wize moatte.’
Diskear beweegde de boatebouwer alhiel net, mar mei bûgde holle frege er flústerjend: ‘Ha 'k mei de besite oan “De folle baarch” dan sa'n grutte skuld op my laden dat...’
Syn stim sakke oan de ein hielendal fuort. Yn de hurd knapte it hout. Op it Kante Plein klonken stimmen, in hûn blafte.
Rienk gong oerein en rûn nei it finster, dêr't de rûnte ûndertusken al wer wyt fan de blommen wie. Nei't er in pear kear blaasd hie, waard er twa skimen gewaar. Oan it stal seach er dat de iene Sjoerd Jongema wie. It koe net misse, de oare moast de slachter wêze of wie it syn soan... Stadich draaide Rienk him
| |
| |
om. Wamme Alderts stie by de doar, de holle justjes bûgd, de hannen op 'e rêch.
‘Wat soe Lipkje wol net sizze, as se alles wist?’ frege Rienk Bockema.
Doe knikte er as teken dat it besprek foarby wie.
Yn de moarntiid fan de fjirde febrewaris, doe't de sinne troch it bloedreade iis fan de Hookslinke like te brekken, stie Rienk Bockema foaroan op 'e wetterpiip, flakby de wente en wurkpleats fan Wamme Alderts. Efter him waard it nijsgjirrige folk opkeard troch in pear leden fan syn liiftroep, dy't sa no en dan de fûsten brûkten om in opslûpen knaap ta de oarder te roppen. Tusken hûs en wurkpleats rûn de frou fan de boatebouwer ûngeduerich hinne en wer, wylst se mei skrille úthalen gûlde. Sa hie se yn de lette nacht ek troch de strjitten en stegen fan de stêd doarme, roppend om har man, oant de skout har yn de betide moarn werombrocht nei har wente. Mar se woe der net yn, wiisde nei de grêft en âle dat se dy nacht it iis kreakjen en brekken heard hie.
De stammen, dêr't de boatebouwer de planken út seage, wiene as in hobbelige barte fêstferzen yn it iis. Tusken de fjirde en de fiifde, dy't it fierste faninoar leine, hie it iis brutsen west. De donkere kleur joech oan dat de skossen yn de rin fan de nacht wer oaninoar ferzen wiene.
Doe't de beide helpers fan de skout de heak yn it iis setten en fan de kant ôf op 'e earste stam sprongen, rôp Lipkje dat it jild net yn de grêft lei en dat har Wamme nea in folle ponge út it wetter helje koe.
Wylst de helpers hoeden oer de stammen stapten, kreake it iis en op 'e nij snie it lûd fan de wanhopige frou troch de kâlde moarn: as har Wamme gjin folle ponge opbringe koe, soe it iis ûnder syn fuotten brekke en moast er wol weisakje yn de djipte Rienk hearde efter him mompeljen: de boatebouwer hie it grif
| |
| |
net mear bolwurkje kinnen. Dat sizzen gong fierder, as in fjurke dêr't it folk him oan waarme, oant it útsloech yn in flam fan ûntsetting: in minske koe yn sa'n tastân nuvere dingen dwaan... Doe't de manlju mei de heakken yn it iis begûnen te hakjen, stoaren de stimmen fuort. It donkere wek dat ûntstie, gappe as in grutte mûle tusken de beide stammen.
‘O Hillige Marije,’ rôp Lipkje, ‘helje myn Wamme foar de poarte fan de hel wei!’
De helpers stieken de heakken ûnder it iis en drêgen yn in rûntsje. It wie deastil wurden op 'e wetterpiip. It lûd fan in flecht guozzen, dy't leech oerkaam, klonk in telmannich op en ebbe wer fuort.
Op 'e stammen stûken de sykjende bewegings. Doe helle ien fan de helpers stadich de heak nei him ta, de oare bûgde foaroer en taaste mei de hân ûnder wetter. Der kaam in lears boppe. Beide manlju loeken fierder oant it hiele lichem foaroer op it iis lei. De skout, dy't no ek op it plak wie, draaide it lyk om. Sels út 'e fierte wei wie te sjen dat oer de hals fan Wamme Alderts in reade streek rûn.
Lipkje stie as in pylder op 'e wâl, alhiel ferstive troch de kjeld fan de dea, dy't dy nacht ûnder it iis taslein hie. Har lippen beweegden allegeduerigen, mar der kaam gjin lûd. Op 'e wetterpiip lykwols begûn it te rûzjen, in skrale wyn fan stimmen, dy't oer de grêft striek, de kant út fan de fersleine frou: dat de boatebouwer himsels sa tekoart dwaan koe... hy hie de hals oan it skerpe iis iepen helle, foar't er derûnder skood wie... skulden en gjin takomst sûnder soan... it wie begrutlik... mar sa'n dea koe gjin hillich sprekken lije... gjin tsjerklike begraffenis... mar it ivige fjoer...
Dy lûden priken Rienk op it fel en in kâlde rille rûn him oer de rêch. Hy seach de ponge wer foar him dy't er juster op 'e hân woegen hie, hearde de wanhopige wurden fan Wamme Alderts dat allinnich de haadling soks opbringe koe. Hie dyselde haad- | |
| |
ling op dizze wize net wraak nimme wollen op 'e boatebouwer, dy't beskuldige waard fan de moard op syn frou? Mar no sa... Hy kearde him mei in hoart om en raasde: ‘Allegearre de bek hâlde... it is sa al slim genôch!’
Noch foar't de stimmen fuortstoarn wiene, sette er mei grutte stappen by de lichte del, nei de grêft ta. Ynienen kaam Lipkje yn beweging: se draaide it gesicht syn kant út, stoarre him in telmannich mei skrille eagen oan, kearde har wer ôf en spande de lea as woe se op 'e flecht slaan, oer de stammen, nei de man dy't jierrenlang noed foar har stien hie. Mar foar't se springe koe, wie pastoar Jehannes der. Doe't er de earm om har skouders lei, sakke se tsjin him oan en gûlde dat hy har Wamme rêde moast.
De geastlike kearde him nei it folk ta en mei útset lûd sei er: ‘Ik heinde niis op, de dea fan de boatebouwer koe gjin hillich sprekken lije. Wolno, lit my dit sizze... as der tusken dizze oere en de begraffenis gjinien by my komt dy't tsjûgje kin fan syn stjerren, sil ik foar it heil fan Wamme Alderts de mis opdrage en dêrnei bringe wy him op it hôf fan de Martinustsjerke.’
Rienk suchte, wie ynienen beret en hiet de skout en syn helpers, se moasten it lyk sa gau mooglik yn 'e hûs bringe. Doe't allinnich it wek noch tsjûge fan it freeslike barren fan dy nacht en in iiskâlde wyn oer de Hookslinke opsetten kaam, rûn it folk klomsk werom nei de strjitten en stegen.
In dei letter, wylst it ûnregelmjittige lûd fan hakjen yn de hurde hôfgrûn troch de strjitten fan de stêd klonk, rieden twa hynders oer de brêge fan de Easterpoarte. Op it iene siet de jonge boadskipper fan it kleaster fan Aldskoat, de oare ruter wie in riddermuonts fan de Dútske Oarder. De boadskipper frege de poarte-wachter de wei nei de stins fan de haadling. Yn de hearekeamer fan Rodenboarch fertelde er dat de Dútske Ridders dyselde maitiid de heidenen yn it easten bekeare soene.
| |
| |
| |
2 Ridder mei it swurd
Daer nae, int jaer ons Heeren duisent drie hondert drie ende tnegentich, reisde hy met hartoch Willem van Gelre ende andere Duitsche princen ende heeren, ende oeck met huer die Pruissche heeren, in Letouuen...
Op 'e Lüneburgerheide, east fan de stêd Bremen, like God fergetten te hawwen syn skeppingswurk dien te meitsjen. De ierde wie hjir mei hastige halen foarme: flakten dy't net flak hjitte mochten, heuvels dy't te leech wiene om ôf te stekken tsjin de loft en kromgroeide beammen dy't yn de fierste fierte net liken op dy fan it paradys.
Op dy sânde april fan it jier 1393 briek sels it ljocht net troch de leechhingjende wolken en lieten de fûgels har amper hearre.
De sechde skeppingsdei wie hjir alhiel foarbygliden sûnder Gods foarmjende hân. It wyld bleau ferburgen yn de rûchte en der wie gjin inkeld minske om it skeppingswurk fuort te setten, lykas de muontsen diene yn it ûnlân om Snits hinne.
It iennige lûd dat de stilte fan dizze wylde oarde yn de neimiddei ferbriek, wiene de hoeven fan de goed fyftich hynders en it ratteljen en kreakjen fan de beide weinen. Foarop ried de jonge ridder-muonts Albrecht Goldap, lyts fan postuer, beweechlik as in jonge hûn. Hy draaide de holle fan rjochts nei lofts, seach geregeld efterom nei de rige dy't folge en pakte sa no en dan de krûk út 'e sealtas foar in pear hastige swolgen. Dêrnei kamen de oanfierders fan de troep, Rienk Bockema en Juw Juwinga. Beide hiene se de jierren berikt dat se heit wêze koene fan alle jongfeinten efter harren. Mar de rêgen wiene noch like rjocht as op 'e krústocht tsjin de Turken.
Rienk gluorke út 'e eachhoeken wei nei Juw, dy't de eagen ticht hie. Doe't de holle nei foaren knikte, skrille er op en seach
| |
| |
betize om him hinne as waard er wekker út in koarte dream.
‘Bist wurch?’ frege Rienk.
‘Wy hawwe hjoed amper fan it hynder west,’ sei Juw.
Yn syn lûd klonk teloarstelling troch, suver in ferwyt, dat er noch nea plan-út útsprutsen hie.
Nei't de boadskipper fan it Sint Nikolaas Konvint út Aldskoat de krúsfeart tsjin de heidenen op 'e fiifde febrewaris oankundige hie, makke Rienk daliks risselwaasje foar de lange reis. Doe't er de stâl oan de gasten sjen liet, sei Albrecht Goldap dat de grutmaster fan de Dútske Oarder allinnich tefreden wie mei in ridder dy't op syn minst fyftich hynders leverje koe. Mar, sa gong er mei in fyn glimke fierder, hear Bockema hie it wol oan tiid om it safier te krijen, teminsten as hysels sa lang gast wêze mocht op Rodenboarch.
Dyselde wike noch ried Rienk stêd en lân ôf om mear hynders en boppedat brocht er mei in protte muoite it hillich fjoer fan de krústocht oer op Juw Juwinga. Doe't er einlings weromkaam yn Snits, fertelde syn âldste dochter Hisse dat de Dútser de krûken bier en wyn fierhinne lege hie en dat er de hannen net ôf hâlde koe fan har suster Hylck.
Rienk skrille op fan ûngeduldige stimmen, dêr't him de betsjutting fan ûntgong. Juw hie it hynder ynholden, siet omkeard yn it seal en rôp dat it net lang mear duorje soe. Foaroan beweegde Albrecht Goldap hinne en wer, swaaide mei de earm om de troep oan te fiterjen en wiisde nei de heuvels yn de fierte.
‘Swierrichheden?’ frege Rienk, doe't Juw wer nêst him ried.
‘Wat tinkst?’ wie it noartlige beskie. ‘Ast ús de smoar ynjeie wolst, moatst trochride oant yn de nacht... de jonges op 'e weinen kinne net sûnder de swipe om de hynders foarút te brânen.’ It foel Rienk op dat Juw foar de troep keazen hie en him ferantwurdlik hold foar de lange, ferfeelsume dei. Doe't er deroer
| |
| |
neitocht, waard it him stadichoan dúdlik dat dizze krústocht hiel oars begûn wie as dy tsjin de Turken. Sawat 25 jier lyn hie it Juw west dy't yn him it fjoer ûntstiek foar it hillich ûndernimmen fan de Ingelske kening. Om't se dy earste reis yn ferskillende koggen foeren, wie de ôfstân tusken harren te grut foar ferwiten. Mar no...
‘As ik dy sa hear, wiest leaver yn Boalsert bleaun,’ sei er.
‘Wolnee, ik mocht my ommers by de Snitser liiftroep oanslute!’ spotte Juw. ‘Witst noch datst my dy eare op 'e jiermerk gundest? Wat is der no moaier as om ûnder dyn lieding troch dizze godferlitten oarde te riden?’
It wiene wurden dy't Rienks eigen argewaasje fan de ôfrûne tiid noch oanboaze. De dagen ferrûnen slepend, om't de ruters de gong fan de beide weinen folgje moasten en de hynders net ris ta fjouwerjen oansette koene. In tal kearen wie der in tsjil kreakjend en kriezend fan de as rûn, dat wapens, skylden, harnassen en findels ratteljend op it paad glieden. Soms koe it mankemint allinnich mei it iene of oare helpmiddel makke wurde en moasten se dagenlang sykje om in timmerman of smid. Wannear soene se einlings de kâns krije om de heidenen it swurd op 'e kiel te setten? De dea of op 'e knibbels foar de Hillige Frouwe!
Rienk joech it hynder de spoaren en wie yn in sucht nêst Albrecht Goldap. De holle fan de jonge Dútser skokte syn kant op.
‘Wannear binne wy teplak?’ biet Rienk him ta.
‘Efter dy heuvel moat in kleaster of... in doarp lizze...’
Albrecht wipte yn it seal hinne en wer as krige er byfal foar syn foarsizzing.
‘Dat bedoel ik net... wannear kinne wy de striid oangean?’
‘De striid oangean,’ werhelle Albrecht stadich, ‘wy moatte ús earst oanslute by Willem fan Gelre... wachtsje oant jûn, ridder fan Snits... sjoch... wy binne der sawat.’
| |
| |
It paad rûn tusken de beammen omheech. Efter harren rattelen de tsjillen stadiger, stûke it lûd in telmannich en klonk it klappen fan swipen ûnder flokken en razen.
‘Do hearst it,’ grommele Rienk, ‘der komt reboelje fan, as...’
‘Efter de heuvel, it kin net misse,’ ûnderbriek de Dútser him.
Oant no ta hie Albrecht Goldap alle jûnen noch plak foar de troep fûn, faak yn in kleaster fan de Dútske Ridders sels en oars ûnder it dak fan in oare oarder. In pear kear wie it foarkommen dat se yn in herberch oernachte hiene, hoewol't de kastlein earst tsjinaksele, bang dat de rûge jongkeardels it net allinnich by iten en sliepen holden. Nei't Juw Juwinga de ponge sjen litten hie en, as dat net genôch wie, Rienk Bockema syn dolk, bûgde de kastlein de holle en mochten se har nei it miel deljaan wêr't se mar woene, op 'e souder of yn taap en stâl. It hie lykwols oant no ta nea nedich west dat se ûnder de bleate himel de nacht trochbrochten.
Doe't Rienk oer it heechste punt fan it paad hinne sjen koe, liet er de eagen oer de flakte glide, mar de oarde wie like leech as it lânskip dêr't se krekt trochriden wiene. Hy loek grimmitich oan de leie. It hynder stegere en stie stil.
‘Wêr is it?’ stjitte er út.
De holle fan Albrecht Goldap skokte hinne en wer.
‘Hoe is dit mooglik...,’ mompele er.
Efter harren waard raasd dat se trochride moasten, se woene ek wol ris sjen wêr't se oernachtsje soene. Rienk seach oer it skouder, pakte doe de dolk fan de gurle en rjochte de punt op 'e Dútser.
‘Wêre?’ frege er driigjend.
Albrecht stoarre him in telmannich mei iepen mûle oan en stammere doe: ‘Hoe kinne ridders ûnderinoar...’
‘Foar my bist gjin ridder, inkeld in ferrûne muonts dy't myn dochter tenei kaam en tefolle sûpt,’ systere Rienk, ‘mar dizze muonts hoecht ús allinnich mar de wei te wizen nei dy ferrekte
| |
| |
heidenske hûn fan in Witold...’
Hy fielde in hân op it skouder. Juw, dy't oan de oare kant nêst h im kommen wie, meneuvele dat er de dolk wer by him stekke moast.
‘Ferjit net datst ûndertusken tweintich jier âlder bist, Rienk,’ sei er sêft, ‘op Rhodos hast my ferteld datst in pear kear it eigen folk it swurd op it boarst set hast... it moat no oars!’
Foar't Rienk syn grime ûnder wurden bringe koe, joech Albrecht Goldap in gjalp en wiisde nei de kym, dêr't in reekplom omheech kringele.
‘Ha 'k it net sein?’ rôp er. ‘Ik wist it, hjir moast in doarp yn de buert lizze!’
Hy kloppe it hynder op 'e hals, seach efterom en rôp dat se aansen sa op it miel oanfalle koene.
Doe fjouwere er fuort, rjocht op 'e reek ôf.
De heareboer siet mei in stoef gesicht oan it haad fan de tafel, in brede planke, dy't oan de úteinen op skammels rêste. Under it miel hied er it langste skoft de holle foardel hân, wylst de boerinne en de dochter mei in glimk besochten de stimming yn lykwicht te bringen. De faam, dy't de lege skalen fan de tafel helle, makke op it plak dêr't Albrecht Goldap siet, in ûnferwachte beweging, stjitte tsjin de skammel en goaide in lege beker om. De trije kearsen, dêr't de flammen wyld fan flakkeren, wankelen mar bleauwen oerein.
‘Och leave,’ flaaike de Dútser, ‘do witst wat in toarstich man takomt.’
Rienk, dy't foar him oer siet, snúfde, bûgde fansiden nei Juw en flústere: ‘Hast sjoen dat er wer net fan de froulju ôfbliuwe kin? De dochter klaait er út mei de eagen en de faam mei de hannen.’
Juw knikte, wylst er it gesicht nei it haad fan de tafel draaide, dêr't de gasthear siet te kielskraabjen. Doe't de boer mei in
| |
| |
leech en ientoanich lûd begûn te praten, moast Rienk alle war dwaan om him te folgjen.
De boeren hiene hjoed it fjoer yn strewellen en oare rûchte stutsen om nij lân te winnen. Want nei in pear minne jierren rekken de foarrieden op en in folgjend misgewaaks soe honger en sykte bringe. Wie it in wûnder dat frjemdlingen yn it doarp eins oer en tefolle wiene? It miel dat de earme boerefroulju de soldaten jûn foarsetten, sparren se út 'e eigen mûle. Mar in dei sûnder iten wie altyd noch better as in nacht te lijen ûnder de wylde driften fan it soldatefolk.
Hy seach de kant út fan Albrecht Goldap, dy't glimkjend siet te knikken. Oan de oare kant fan de tafel rôpen de boerinne en de dochter de Hillige Frouwe oan om it doarp te bewarjen foar dizze skande.
De muonts lei de hannen tsjininoar en bea in amerij mei. Doe't de faam mei in folle kanne bier kaam en syn beker ynjitte woe, skodholle er.
‘Ik sil gjin drip oanreitsje, foar't de wûnderlike oerienkomst tusken de Dútske Oarder en dit doarp ferhelle is,’ sei er, ‘harkje...’
Op 'e nij bûgde er de holle en sei: ‘De Hillige Frouwe hat mysels dit doarp oanwiisd, om't it krekt tusken Bremen en Lübeck leit. Keaplju út dizze beide stêden hawwe goed twahûndert jier lyn yn it Hillige Lân in hospitaal foar sike en ferwûne krúsfarders oprjochte. It mocht noch gjin hospitaal hjitte, want fan it seildoek fan har skippen makken se in grutte tinte. Mar al nei in jier groeide harren ûndernimmen út ta it Hospitaal fan Sint Marie te Jeruzalem. Dat wie it begjin fan de Dútske Oarder...’
‘Wat hat soks no te krijen mei ús doarp?’ bromde de boer.
Albrecht Goldap draaide it gesicht glimkjend fan de iene nei de oare en swei in amerij as ferwachte er it antwurd út 'e himel. Doe't yn de stilte om de tafel hinne inkeld sykheljen te hearren wie, sei er sêft: ‘Hjoed binne wy dy krúsfarders, skjin tenein
| |
| |
nei sa'n lange reis... mar sjoch! Der kringelet reek nei de himel, ôfkomstich fan it fjoer fan de leafde, dat foar ús oanstutsen is. Om't de leafdefolle gloede fan de Hillige Frouwe rynsk útstreamt oer dit doarp, wurde wy jûn yn de gastfrije klinten nei lichem en geast fersoarge.’
‘Leave Marije...,’ klonk it sêft, ‘wat in wûnder dat krekt hjoed it fjoer baarnd hat om it lân fruchtber te meitsjen.’
It wie de triljende stim fan de dochter, dy't mei de mouwe fan har jûpe oer de eagen fage.
‘Wat ha wy oan dat wûnder sûnder it foarútsicht op in goede rispinge?’ grommele har heit.
Albrecht Goldap lei fertroulik de hân op 'e earm fan de boer.
‘Jo hawwe in ferstannige dochter,’ sei er, ‘want sy hat troch dat it ferhaal fierder giet. Noch gjin jier nei't de keaplju de seildoeken ôfstiene foar it oprjochtsjen fan it hospitaal, spriek paus Clemens III út dat de Dútske Oarder ûnder syn beskerming stie. Sûnt dy tiid binne de besittings allinnich mar tanommen en hjoed de dei steane fan west nei east en fan noard nei súd rike kleasters en binne de Dútske Ridders like machtich as greven, wat sis ik... as keningen!’
De boer snúfde in pear kear en sette it boarst út, mar der kaam fierder gjin lûd. Hoewol't oan alles te fernimmen wie dat er syn nocht hie, liken de lêste wurden fan de muonts dochs yndruk te meitsjen.
‘As keningen...,’ sei de boerinne, ‘Leave Frouwe haw tank dat wy sokke keningen ûnderdak jaan meie.’
Albrecht knikte deemoedich.
‘Ja,’ sei er, ‘de Hillige Frouwe sil dit doarp ryk seinigje, om't it fannacht würge krúsfarders herberget. It mei rekkenje op in rynske rispinge lykas de Dútske Oarder rispje mocht fanwegen de dieden fan barmhertigens.’
Albrecht Goldap stiek de beker omheech en rôp dat de kiel him droech wurden wie fan it praten. De dochter kaam oerein, pakte
| |
| |
de kanne fan de tafel en sei dat se sels ek graach sokke dieden ferrjochtsje woe. Wylst se de beker fan Albrecht fol geat, bûgde Rienk wer nei Juw en flústere: ‘No sil it my benije...’
Mar de muonts hold de hannen thús en sei mei in koarte bûging: ‘Tankewol... eh...’
‘Gertrud,’ flústere se.
‘In moai ferhaal,’ sei Rienk ynienen, ‘mar oer striid gjin wurd! As ik dy fan 'e middei goed ferstien ha, moasten wy dêr oant jûn ta op wachtsje. Wol, muonts Albrecht, it is safier!’
Albrecht Goldap dronk de beker leech, liet dy stadich op 'e tafel sakje en sei: ‘Ridder, hear Bockema, by striid hearre ridders. As it giet oer de Hillige Frouwe, bin ik muonts, mar is der sprake fan it swurd, dan feroaret de muonts yn in ridder.’
‘En wannear lûkt de ridder dan it swurd?’ frege Rienk spotsk.
‘Hie 'k it niis net oer Lübeck? Dat is de stêd dêr't de legers út it westen wei byinoar komme, út Fryslân, mar ek út it lân om de rivieren hinne. Om't ik ferwachtsje dat Willem fan Gelre al foar ús út is, hawwe wy oant no ta lange dagen makke... wy meie him net misrinne.’
‘Wannear binne wy yn Lübeck?’ frege Rienk.
‘Noch in pear dagen...’
Albrecht stiek syn lege beker omheech en rôp laitsjend oft Gertrud him nochris ynjitte woe.
Rienk Bockema lei mei de eagen wiid iepen en stoarre nei it strieën tek boppe him. Yn de oare hoeken fan de souder joech regelmjittich sykheljen oan dat Juw en de muonts de sliep al krigen hiene. Hoewol't de lea him sear diene fan wurgens en it winen op it strie, wie him de geast sa helder as de dei. Bylden fan froulju skoden foarby, it iene helle it oare foar it ljocht: de boeredochter Gertrud dy't mei ynmoed harke nei it fromme praat fan de muonts en him betsjinne as wied er Kristus sels; Lipkje, dy't nei de dea fan har man alle dagen by of yn de
| |
| |
Martinustsjerke omswalke en hâldfêst socht by pastoar Jehannes; syn beide dochters Hisse en Hylck, dy't er foar de twadde kear op Rodenboarch efterlitten hie. By wa sochten sy harren heil? Reynke Donia, noch like helder fan geast as yn har gloarjetiid, soe grif de hearekeamer op Rodenboarch net mije. En hy wie der wis fan dat Hisse, guodlik as se wie, geregeld mei har beppe de saken beprate soe. Hylck, de jongste, seach er yn syn ferbylding nei de state fan Fekke Sickinga riden, dêr't se har heil by it fee fûn.
Beppe Reynke en pake Fekke... beide minsken yn de winter fan har libben. Wat deale, wêrom moast it sa? Wannear soe de maitiid op Rodenboarch wer trochbrekke? Wiene hy en Bot net troud, doe't se noch mar achttjin wiene? As it sa trochgong, soe der gjin nij libben op 'e stins komme en syn geslacht stoar dan ek yn de froulike line út. Wie syn dea dan foargoed de ein fan de gloarje fan Rhodos en fan wat der noch komme soe?
‘Leave Marije,’ bea er, ‘mei it fjoer fan de leafde baarne, dat de skurte fruchtber wurdt.’
Wylst er de sin flústerjend útspriek, kaam it by him op dat er deselde wurden brûkte as de muonts... of hie de dochter se sein? Albrecht... Gertrud... Hisse... Hylck... Marije...
Rienk Bockema skrille wekker fan in gjalp. It lûd kaam fan bûten. Faaks in fûgel... of de skreau fan in frou... Ut Juw syn hoeke kaam in ûnregelmjittich snoarkjen. Dêr't de muonts lizze moast, wie it stil. Wolno, it wie miskien safier... de striid... De muonts waard in ridder mei in swurd... En hysels...
| |
| |
| |
3 Lize
De maitiidssinne klom boppe de stêd Lübeck, dy't dy deis libbe as in hert. It ljocht skittere op de Trave en de Wakenitz, de rivieren dy't de stêd as beskermjende earms omsleaten; it foel yn de strjitten en stegen, dûnse mei op 'e bewegings fan it warbere folk, dat mei sekken sjoude en folle tûnen oer de bultige grûn rôle, en krong troch de iepen doarren fan de wurkpleatsen. Boppe it lûd fan hammer, seage en oar ark út klonk it fleurige fluitsjen fan jonges, dy't troch de baas om in boadskip stjoerd wiene. In faam hong útdaagjend út it finster, de halskoarde oan it boarst ta los, en liet gibeljend hannenfol smoarch strie nei ûnderen dwarrelje. Sels it gnoarjende lûd fan de losrinnende baarch, dy't de kop skean nei boppen draaide, klonk ynstimmend. En boppe alles út songen ôfwikseljend de klokken fan tsjerken en kapellen as woene se de Almachtige behelje yn it feest fan it libben.
Hoe lang oft er al troch de stêd doarme hie, wist er net, mar de fleur fan dizze maitiidsdei wie net op Rienk Bockema oerslein. Sûnt earjuster hiene se har ferbliuw yn de kleasters fan Lübeck en hoewol't se foar de hillige tsjerke yn de striid soene, hiene de muontsen wantrouwich nei de rûge troep sjoen. Boppedat wie de ferwachting fan Albrecht Goldap dat Willem fan Gelre al yn de stêd wêze soe, net útkommen. En hoe't it fierder moast, liet de muonts him allinnich dizenich oer út. Yn alle gefallen woed er op 'e Geldersen wachtsje en ûndertusken soed er syn bêst dwaan om de reis te bekoartsjen.
Earst hie Rienk mei fernuvering by de hege, steatlike gebouwen opsjoen: it riedhûs mei de puntige finsters en it swarte glazuer op 'e muorren en de tsjerketuorren dy't nei de ûneinigens fan it blau wiisden. De Petrustsjerke wied er foarbyrûn en yn de Marijetsjerke hied er in skoft yn de doariepening stien, wifel- | |
| |
jend tusken de skimer fan de devoasje en it felle ljocht fan it libben. Uteinlik hied er de Hillige Frouwe de rêch takeard, om't er mei syn wâljende gefoelens har net ûnder eagen komme doarst.
In wike lyn, yn de lette moarn, wiene se út it doarp op 'e Lüneburgerheide weiriden. De klinten liken ferlitten, de omjouwing wie útstoarn. Tusken de troep en it boerefolk wie dy nacht in muorre fan stilte opriisd. Dêrefter broeide de haat om wat der mei de jongfammen bard wie.
Rienk fernaam it yn de rin fan de reis nei Lübeck, troch de grappen oer dolk en swurd dy't yn de striid brûkt wiene en drippend út it oanfallen lichem kamen. Op 't lêst hied er Durk Bouwes, de soan fan de learmakker, ferge op 'e neakene wierheid en dy hie him skrutel fernijd dat se nei it gemis fan de lêste wiken by de fammen har gerak krigen hiene. Doe't er systerjend fan lilkens frege wa't har driften dy nacht útlibbe hiene, seach de jongfeint rjocht foar him út en antwurde net. Ynienen kamen him de wurden fan Juw yn it sin, dat er no tweintich jier âlder wie as op 'e krúsfeart nei Rhodos. Op dy reis hied er in pear kear in jongfeint it swurd op it boarst set, mar sa koe it net wer, it moast no oars...
In fazant fleach skreauwend út 'e rûchte op, in skreau dy't him werombrocht op 'e souder fan it boerespul dêr't se oernachte hiene. Stadichoan waard it him dúdlik, it wie gjin fûgellûd dat him opskrille hie, mar de gjalp fan in frou. En yn it koarte skoftke dat er wekker lei, wie út 'e hoeke dêr't Albrecht Goldap lizze moast te sliepen, gjin inkeld lûd mear kommen... Hy kearde him wer nei Durk en frege no folle freonliker oft er de muonts dy nacht ek sjoen hie. Der kaam in glimk om de lippen fan de jongfeint en wylst er fertroulik nei him ta bûgde, sei er dat harren gids sels it foarbyld jûn hie mei syn Gertrud.
| |
| |
Rienk rûn by de Marijetsjerke wei, kaam wer by it riedhûs lâns, stiek de Merk oer en doarme fierder troch strjitten en stegen, de sinne efternei. Sels wiene se út it suden wei de stêd ynkommen, it koe net misse dat de Geldersen ek de koartste wei kieze soene.
Foar in drokke strjitte bleau er stean. In ôfladen karre, lutsen troch in mank hynder, rattele foarby. Fan dyselde kant kamen ek in pear ruters, froulju mei kuorren op 'e rêch en in inkele marsedrager, bûgd ûnder syn swiere lêst. Rienk liet de eagen nei lofts glide en waard de beide tuorren fan de poarte gewaar, dêr't sysels ek ûndertroch kommen wiene. Tagelyk seach er de beide poarten fan Snits foar him, nearzige bousels ferlike mei de sterke festing oan de ein fan dizze strjitte. De muorre oan wjerskanten riisde ek heech boppe de dakken fan de wenten út en koe elke fijân wjerstean. Doe't er tocht oan de lege wâl tusken de Noarder- en Easterpoarte, dy't noch net trochlutsen wie en de eigen stêd ûnbeskerme liet, kaam de argewaasje by him op. Ridder fan Snits, in stedsje dat it net helje koe by Lübeck en in ridder dy't lei te sliepen as de soldaten op jacht gongen om de pylken yn it frouljusfleis te sjitten... Wied er no al, lykas de beide Snitser poarten, âld en boufallich?
In pear boeren kamen drok pratend fan de merkkant, rôpen laitsjend dat Lize al fêst de kannen foljitte koe en rûnen op in herberch ta, healwei de poarte. Noch foar't se by de doar wiene, stie Lize dêr al, it ljochte hier as in gouden kape om it rûne, reade gesicht, de blanke hals oan de boarsten ta bleat, boarsten dy't justjes út it nauwe boppestik fan de jûpe pûlen.
Doe't Rienk Lize sa seach, útdaagjend glimkjend nei de boeren, kaam de kriich fan it ferline werom: de hoer fan Londen, Rosine fan Rhodos en de Dútske froulju, betsjoend troch syn aventoerlike pylgerreis. Dy gefoelens fan manlike krêft ferdreauwen syn argewaasje oer de nearzigens fan Snits.
Skean foar Lize riisde ien fan de tuorren fan de poarte op en yn
| |
| |
de ferbylding fan de Snitser ridder groeide syn eigen lid oant it derboppe útkaam. Snits en Lübeck... As er wer op Rodenboarch wie, soed er syn eigen stêd ta in festing meitsje.
Doe't Lize mei de boeren wei waard yn de herberch, bleau de doar noegjend iepen stean.
Rienk hie in plak keazen by it finster, dat er it sicht op 'e poarte en tagelyk op 'e boeren hie. De beide manlju pakten de kanne bier fan Lize oan, stieken dy yn de hichte en rôpen dat se dronken op 'e inkele ponge oan har riem en de dûbele ûnder de jûpe fan Lize.
Oan har praat en wille te hearren hiene se in foardielige hannel sletten en woene se har winst yn de herberch mei bier en it wielderige lichem fan Lize fiere. Oft it har allinnich te dwaan wie om de lusten foar it each of ek foar oare parten fan it lichem, wie noch net dúdlik. Doe't Lize nei it sin fan de kastlein, dy't in pear oare gasten betsjinne, te lang by de boeren bleau, klikte er mei de fingers en knikte mei de holle yn de rjochting fan Rienk. Daliks kaam se mei wiggeljende heupen oanrinnen en frege mei in golle glimk oft se him fan tsjinst wêze koe. Hy fernaam in frjemde spanning, socht om wurden dy't se neikomme koe en har net ôfstjitten: ‘Bier... en wat oandacht foar in ridder yn in frjemde stêd.’
Se loek har wynbrauwen justjes omheech as ferstie se him net, doe ûntspande har gesicht wer.
‘In ridder fan fierren,’ sei se fol bewûndering.
It wie net dúdlik oft se it miende of allinnich mar spile.
‘Ridder fan Snits,’ sei er.
Se knikte wer en rûn fuort.
Rienk folge har mei de eagen, mar doe't er bûtendoar eangstige gjalpen hearde, draaide er de holle nei it finster. In keapman hie in knaap by de kraach, houde mei de fûst op him yn en raasde dat er bestellen wie. Fan de kant fan de poarte kamen soldaten
| |
| |
oandraven, namen de skobbejak fan de keapman oer en fierden him mei.
‘Dy giet in raar gat yn,’ sei ien deun nêst him.
De beide boeren hongen oer syn tafel om mar neat te missen fan it tafriel. Rienk taaste nei syn gurle en lei de hân op 'e ponge. Ynienen kaam him de Londenske herberch yn it sin, dêr't in hoer goed tweintich jier lyn al syn jild stellen hie. Soks soe gjinien hjir rêde, sels Lize net!
Doe't de boeren wer ûnderweis wiene nei har kannen, kamen se Lize tsjin. It gekjeien begûn op 'e nij, mar diskear lieten se it net by wurden. Se setten de skonk dwers, pakten har beet en taasten oer de rûne foarmen oant de knibbel fan Lize omheech skeat en ien fan harren yn it krús rekke. De boer tearde dûbel en liet him, âljend as in baarch, op 'e bank falle. Syn maat, dy't in amerij ferwezen fan de iene nei de oare seach, bûgde op 't lêst oer it slachtoffer hinne en frege stammerjend oft it al wat bekaam en it spul noch teplak siet. Doe moast er fanwegen in fûle stomp sels hâldfêst sykje.
Lize sette de kanne foar Rienk del en gong foar him oer sitten. Hy wie nei har útfal te ferbjustere om in petear te begjinnen. It die him goed dat se de beide boeren ôfstraft hie, mar tagelyk waard er ûnwis oer syn eigen oanfalsplan. Hoe koed er dit frommes safier krije dat er syn manlikens, nei de nachtlike nederlaach yn it doarp op 'e Lüneburgerheide, bewize koe? Ferlegen mei himsels pakte er de kanne, lei de holle yn de nekke en dronk him fierhinne leech.
‘De ridder fan Schnitt hat toarst,’ sei se.
‘Snits,’ ferbettere er.
Se skodholle mei flonkerjende eagen.
‘Ridder fan Schnitt,’ herhelle se mei de klam op it lêste wurd.
Se kaam oerein, rûn om de tafel hinne en skode nêst him.
‘Snits is in plak yn Fryslân,’ sei er.
| |
| |
‘Schnitt leit op in oar plak,’ woe se ha.
De beweging fan har hân nei syn gurle wie sa flitsend dat er te let wie om har tsjin te hâlden. Mar syn ferwachting, dat se him de ponge ûntfytmanje soe, kaam net út. Glimkjend lei se de dolk op 'e tafel. Doe pakte se syn hân, brocht dy nei de dolk, bûgde syn fingers om it heft en skode hân mei wapen oer de râne fan de tafel hinne, dat de punt nei har skurte wiisde.
‘Ridder fan Schnitt,’ flústere se, wylst se mei de knibbel oer de sydkant fan syn skonk striek.
Har gloede sloech op him oer, weage fan de skonk omheech nei de ljisken oant er de gleonens op it gesicht fielde.
‘Wannear?’ frege er mei in heas lûd.
Se skode de dolk werom op 'e tafel, brocht de hân op 'e nij nei syn gurle, no stadiger en rekke de ponge oan.
‘As it tsjuster is en...’
Op itselde stuit dat har lûd stûke, waard him de kiel tichtknypt en stadich sakke er efteroer. Boppe him seach er de gnizende kop fan ien fan de boeren. De oare hie de dolk fan tafel krigen en tyspele dermei om, deun foar it gesicht fan Lize.
‘De ridder fan Schnitt hat in moaienien,’ gnyske er.
‘Hjir mei dy dolk!’ biet syn maat him ta.
Rienk besocht him út 'e greep wei te wrotten, mar de earm kaam noch stiver om syn hals te lizzen. Wylst er sa yn ûnmacht lei, fielde er him oantaast yn syn eare en mei in fûle stjit sloech er de holle nei efteren. It wie in pynlike klap, folge troch in skreau. De earm om de kiel fersloppe en piipjend sûge er de longen fol. Doe't er op 'e nij yn de oanfal soe, fernaam er in skerpe punt tusken de skouderblêden. Foar him seach er allinnich Lize noch, mei flonkerjende eagen, mar no fan lilkens.
‘Ridder fan Schnitt of it eigen folk,’ klonk it efter him.
‘Wat bedoelst?’ frege se snuvend.
‘Syn dolk of dy fan ús...’
‘Ferrek om myn part,’ spatte se op.
| |
| |
‘Ast dy fan ús wegerest, kriget de ridder syn eigen yn de lea.’
Doe't er de boeren gnizen hearde, wie syn fernedering folslein. Wat in oerwinning wurde moatten hie op syn eigen swakkens, drige te feroarjen yn in nederlaach. Mei't twa domme boeren him yn de macht hiene, lei syn lot yn de hannen fan in Lübeckse hoer.
‘No, wannear?’ flústere ien fan de boeren.
‘Nea!’ rôp se.
Rienk fernaam dat de punt fan de dolk troch de klean hinne krong.
‘As it tsjuster foar ús ridder wurdt, pakke wy dy dochs wol, hoer!’ klonk it driigjend.
By it lêste wurd spatte Lize oerein en fleach mei de kanne yn de hân op 'e beide boeren ta. Se moasten sa ferstuivere wêze dat de driging fan de dolk weifoel. Op datselde stuit sette Rienk de oanfal ek yn en mei sa'n fjoer focht er foar Lize en syn eigen eare dat er earst ophold doe't fiif man him yn in hoeke fan de taap dreauwen.
Rienk Bockema siet op itselde plak by it finster en fage mei de mouwe it swit en bloed fan it gesicht. No earst seach er dat de taap grôtfol soldaten siet, dy't ûngeduldich rôpen om bier. De kastlein en Lize seis, mei wylde tûfen hier om it fjoerreade gesicht, krongen mei folle krûken en kannen tusken it folk troch.
‘Do silst nei sa'n gefjocht ek wol toarst ha,’ sei immen oan de oare kant fan de tafel.
De man wie justjes jonger as hysels, hie in rûne holle en readeftich burd. De brune eagen liken te laitsjen, doe't er de krûk boppe in lege kanne hold, dêr't in pear djippe dûken yn sieten.
‘Do meist drinke út it wapen fan dyn leave...’
Hy geat de kanne oan de râne ta fol en sette dy foar Rienk del.
‘Hawwe jimme dy boerehufters oppakt?’ frege er.
| |
| |
‘Wer sjochst my foar oan?’ lake de man. ‘Dochs net foar de skout fan Lübeck?’
Earst doe hearde er dat syn oerbuorman in oare tongfal hie en skrillich seach er om him hinne om wissichheid te krijen foar syn opkommende fermoeden. De man bûgde oer de tafel en sei: ‘Ik sil dy út 'e dream helpe, maat. Hoe't de kastlein wist dat Willem fan Gelre mei syn troep as útdroege troch de poarte kaam, wit ik net, mar hy stie dêr te roppen dat wy yn alle frede yn syn herberch ús toarst ferslaan koene. Dat foel fansels al wat ôf, doe't wy in ridder fan Snits en syn leave froutsje yn de striid seagen mei twa Dútske boeren...’
Rienk stoarre him mei iepen mûle oan.
‘Noch net alles dúdlik? Do woest fansels noch witte hoe't Willem fan Gelre de ridder fan Snits ken. Wolno, de kastlein hie dy titel opheind en frege oft wy de fjochtersbaas it swurd op 'e kiel sette woene, foar't syn herberch ôfbrutsen waard. Mar wa fjochtet no tsjin in bûnsmaat? Sis no sels... ridder... eh...’
‘Rienk Bockema,’ sei er.
Willem fan Gelre stiek syn kanne yn de hichte en rôp dat se it tegearre opnimme soene tsjin dy barbaar fan in Witold, sa wier as er it bier yn de kiel rinne liet. Doe lei er de holle efteroer en dronk oant it skom him yn it burd siet. Rienk naam ek in pear swolgen en om't syn aventoer fan dy middei him noch troch de holle tyske, frege er: ‘En Lize..., hawwe jim dy ek... yn in hoeke dreaun?’
Willem fan Gelre boldere fan it laitsjen.
‘Dat soe de muoite wol wurdich wêze...’
Hy bûgde no safier oer de tafel dat syn azem Rienk oer it gesicht striek, en sei heimsinnich:
‘Mar net allinnich yn de striid op 'e striesek, it is ek in knaap as it oankomt op 'e fûlens yn it gefjocht fan man tsjin man... of frou tsjin man... soest har sa meinimme kinne nei it easten om dy hûn fan in Witold de kanne op 'e harsens te slaan.’
| |
| |
Tagelyk mei de bierlucht azeme Rienk de lêste wurden fan de Gelderske hartoch yn. Dy wurden makken syn bloed tin, streamden him nei de holle en draaiden dêr yn de rûnte oant syn gesicht derfan gloeide.
En wylst Willem fan Gelre fierder prate oer it fêsthâldend karakter fan guon froulju en fertelde dat Marije fan Gulik, syn mem, derfoar fochten hie dat hy, noch mar in jonkje, hartoch fan Gelre wurden wie, naam Rienk him foar dat Lize noch net fan him ôf wie.
| |
| |
| |
4 Sjouwermannen
It wiene sân grutte koggen dy't op 20 april út 'e lijte fan de stedsmuorre fan Lübeck weiglieden. De súdwestewyn foel skean fan efteren yn, de raseilen bollen en de skippen krigen gong. Op itselde stuit rôp de klok fan it Dominikaner kleaster, dat tichtby de eastlike poarte boud wie, de muontsen op foar it moarnsgebed. It wie it iennige libbensteken fan efter de stedsmuorre wei.
De manlju stiene ûnwennich oan beide kanten fan de koggen, net bekend mei de bewegings en lûden fan it skip: it rûzjen fan it wetter by de boarden lâns, it klapperjen fan it seil yn in twirre, it kreakjen fan mêst en ra. Doe't de stêd stadichoan fuortglied nei de westlike kym, joegen se harren del, leine de holle tsjin de pakken mei lekkenske stof, dy't de skipper as fracht meinaam nei it easten, en foelen yn 'e sliep.
Rienk Bockema digere it langst nei de tuorren fan Lübeck, dy't yn it flakke lânskip as fingers nei de himel wiisden. Hy foer nei 23 jier wer op in kogge, mar diskear sûnder wapperjende wimpels, wapenskylden en ek sûnder in kening. Dy wie wol oanwêzich by harren ôffeart op 25 april 1370, doe't se yn opdracht fan Edward III fan Ingelân de Noardsee op sylden mei as doel de striid tsjin de Turken. No't er op 'e nij útfoer foar in krústocht, wiisden him de tuorren fan Lübeck de heechste Opdrachtjouwer oan.
‘De Almachtige hat ús roppen om as kristenstriders it folk fan Witold te bekearen,’ wie de útspraak fan Rudolf Ostrand, doe't se fan 'e moarn betiid oan board stapten. Dizze ridder-muonts hie de Geldersen nei Lübeck brocht, lykas Albrecht Goldap gids west hie fan de Friezen. It grutte ferskil tusken dy beiden wie dat men oan Rudolf Ostrand sjen koe wêr't er foar stie. Net
| |
| |
allinnich dat er in wite pij mei in swart krús om de skouders hie, it habyt fan de Dútske Oarder, mar boppedat koed er mei syn foarnaamste wapens, in iepen hâlding en in pear kleare wurden, it wêzen fan de dingen reitsje. Troch syn tadwaan wie Albrecht Goldap fan 'e moarn ek yn in wite pij oan board stapt. En wat de jonge muonts net slagge wie, hie Rudolf Ostrand wol oprêden: hy hie sân skippers ree fûn om de troepen nei Dantzig te farren. Der wiene fan harren kant wol in pear betingsten makke: gjin hynders oan board, wol in lading fracht mei en in priis dy't yn ferhâlding wie mei de risiko's fan safolle rûch soldatefolk. Willem fan Gelre hie om it lêste lake en sein dat, as de skippers tefreden wiene mei Frânske dukaten, it akkoart sletten wie. Hoe't er Karel VI, de Frânske kening, by de poat hân hie, soed er ûnderweis noch wol ris fertelle. Nei dy belofte draaide er him om en sei tsjin Rienk, sûnder dat in oar it hearre koe: ‘Dyn leave soe it fansels bêst oprêde om oer lân te reizgjen, mar op in kogge kin se it wurk lizzende dwaan.’
Lize wie oeral en nearne, se rûn fan efteren nei foaren, taaste mei de hannen oer de grouwe touwen, stiek de fingers yn de gatten fan de blokken en bûgde oer de boegen om de bewegings fan it wetter te folgjen. Dan stie se wer in skoft op it efterkastiel, wiisde freegjend nei de ferskillende ûnderdielen fan de kogge en harke oandachtich nei de útlis fan de skipper.
Op it plak dêr't de Trave nei it easten bûgde en breder waard, begûn it seil ynienen te klapperjen. Fan it efterkastiel klonk de ûngeduldige rop fan de skipper, hoe't it de deale mooglik wie dat de skoat net ynhelle waard. De feint, in foech jonge noch mar, skuorde omraak, mar it seil bleau yn heftige beweging. Doe wiisde er nei boppen.
Rienk folge syn meneuvels en seach dat in tou fêstknypt siet tusken mêst en ra. Hy tocht werom oan syn earste reis, hoe't se yn de wylde stoarm foar de Portugeeske kust meiinoar de kogge
| |
| |
fan Gosse Doedes oerein holden hiene. Diskear wie der gjin gefaar, mar it mankemint moast wol ferholpen wurde. Wylst er op 'e skippersfeint tarûn, skeat der ien as in skym by him lâns. It wie Lize.
Foar't er har tsjinhâlde koe, sprong se omheech, sloech de skonken om de mêst en klom mei in tal krêftige slaggen nei de ra. Dêr liet se ien hân los, pakte it tou en begûn te hoarten. Op it dek folge de Snitser troep mei iepen mûle it tafriel. Doe't it Lize net slagge om it tou los te krijen, krongen guon nei foaren om ek omheech.
‘Wat sil dat?’ rôp Rienk.
‘Helpe,’ sei Durk Bouwes.
‘Om har wer nei ûnderen te krijen, tink,’ grommele Rienk, ‘by de mêst wei!’
‘Lit de skoaten mar fiere,’ rôp Lize, ‘dan krij ik hjir wat mear romte!’
Doe't it seil nei foaren kaam, skeat it tou boppe-yn los. Daliks begûn de skippersfeint de skoat oan bakboard troch it blok te heljen. It doek kaam ta rêst en de kogge krige wer gong.
Lize loek harsels fierder omheech en wipte op 'e ra. En wylst se dêr sa siet, mei de rjochterearm om de mêst en de fuotten op it tou dat nei de eftersteven rûn, klom de sinne efter de donker-blauwe wolkebank wei dy't de hiele moarn al boppe de eastlike kym hongen hie. It ljocht feroare har yn in blinkend byld mei in strielekrânse om de holle. Kniperjend tsjin it felle skynsel stoareage Rienk omheech as wie de himel boppe him iepengongen. ‘Marije,’ flústere er.
It teken oan de himel befestige it beslút dat er okkerdeis yn de herberch nommen hie: Lize wie noch net fan him ôf! Nei't Willem fan Gelre mei syn troep út 'e taap set wie, bleau Rienk Sitten. Hy folge har, wylst se de krûken en kannen ôfromme en dêrnei in doek oer de wiete tafels helle. Tagelyk kaam him it
| |
| |
byld foar eagen hoe't se it foar him opnommen hie tsjin de beide boeren, net mei har lichem sa't se it ôftwinge woene, mar mei har wêzen dat alhiel foar him iepen stie. Se like op 'e Leave Frouwe, dy't him beskerme fan de oere ôf dat er de oantaasting fan Lipkje fan Goaiïngasweagen opbychte hie.
Lize glimke him ta, doe't se mei in biezem yn de buert fan syn tafel kaam om de droege modder dy't fan de learzens rûgele wie, op te feien. Hy glimke werom, mar tagelyk kamen syn gefoelens yn opstân tsjin wat er hjir foar him seach. Wie de jongfaam foar har libben oerlevere oan it bier en stof, it goare praat en de driften yn dizze herberch? Mei wearze tocht er werom oan it foarnimmen fan de boeren om har lichem om bar te besitten. En doe foelsyn beslút, hy soe har yn beskerming nimme. Wat him net slagge wie mei de Leave Frouwe fan it Sint Odulfuskleaster te Starum, woed er oan Lize goedmeitsje: har fuortfiere út 'e gefaren dy't har bedrigen.
Doe't Lize klear wie, skode se nêst him op 'e bank en mei in wiete doek striek se hoeden it opdroege bloed fan syn gesicht. ‘As it tsjuster is, sjochst it net, mar dochs...,’ sei se.
Hy wist wêr't se op doelde: de ôfspraak dy't stûkjen bleaun wie by syn ponge.
Doe't er seach dat se foaroerbûgde en de ljochte boarsten omheech kamen, fielde er him ûnwis wurden. Wied er hjir net kommen om him te bewizen? Syn toer tsjin dy fan de poarte? Snits tsjin Lübeck... Tagelyk betocht er dat de Hillige Frouwe har net opslute liet yn ien en deselde stêd. Se stie yn de kapel fan de Johanniters op it Noardeast en yn de Marijetsjerke fan Lübeck. Yn it westportaal fan dy lêste tsjerke hied er har de rêch takeard. Mar it soe no oars!
‘Ik ha in oar útstel,’ sei er.
Se seach him ferheard oan, justjes teloarsteld.
‘It kin ek sûnder jild,’ flústere se, ‘it hat hjoed mei al dat soldatefolk in goede dei west.’
| |
| |
Hy skodholle en sei: ‘De dagen kinne foar dy noch better wurde, ast mei ús giest... op krústocht.’
Se skodholle en snúfde: ‘As hoer foar de hiele troep, tink...’
‘Nee, as Marije,’ sei er.
Doe't Lize wer ûnder wie, kaam se nei him ta en lei de earms op it board, lykas hysels foaroerbûgd stie boppe it wetter. De Trave waard hjir noch breder en rûn op 't lêst út yn de see, dy't de kogge al gau meifierde op it ritme fan de lange weagen. Rienk seach út 'e eachhoeken wei hoe't se meidine as wie se oan it dûnsjen.
‘De mage spilet noch net op, sjoch ik,’ sei er.
‘Moat dat dan?’ frege se.
‘Der binne in protte minsken dy't net oer de see kinne.’
‘De see is foar my in útdaging,’ lake se, ‘se hat my altyd al oanlokke.’
Se bûgde foaroer om it opspattende wetter oan te reitsjen, mar de weagen kamen lang net heech genôch.
‘Do wiest samar boppe-yn de mêst,’ sei er, ‘noch nea op in kogge fearn en dan al klimme as in skipsjonge.’
Se kaam wer oerein, mei in fjoerreade holle, en slingere it lange ljochte hier nei efteren.
‘Soms kin in kogge ride,’ sei se glimkjend, ‘op festeljûn...’
Har eagen begûnen te strieljen, mar har stim klonk suver ferwitend, doe't se frege: ‘Do woest neat mear fan myn ferline witte of moat ik no miskien wol fertelle hoe't ik it klimmen leard ha?’
Hy wist wat se mei de ridende kogge bedoelde. Ferline jier hie op festeljûn foar it earst in boat op tsjillen, dy't makke wie yn de wurkpleats fan Wamme Alderts, troch Snits riden. It oerdwealske jongfolk wie ferklaaid as Johanniter muontsen, dy't harken nei de preek fan in sabeare abt. De preekstoel wie in poepdoaze en de abt fage mei in biezem it gat skjin. Doe skod- | |
| |
de er de smoargens fan de sûnde bûtenboard. Rienk hie him ta de teannen út fermakke fanwegen de bedreaune spot om de stikeme sûnden yn it kleaster.
‘Toe mar,’ sei er tsjin Lize.
Se hie dit antwurd net ferwachte, wie efkes yn de war, seach efterom, bûgde doe nei Rienk oer en flústere: ‘In hoer yn de mêst, begrypste? Dêrom kin ik sa goed klimme. Wylst it skip troch de strjitten skommele, moast ik nei boppen ta en yn de koer klatterje. Lize sweefde dan as in lichte fûgel boppe de roppige eagen fan de manlju en wie baas oer hiel Lübeck. De wrâld op 'e kop...’
It wie efkes stil, doe frege Rienk: ‘En dêrnei?’
‘Dan kaam ik wer ûnder te lizzen, ûnder de fint dy't it measte bea...’
Boppe de kogge kaam in sulverkob, dy't in telmannich op 'e wyn hingjen bleau en doe leech oer de weagen fuortfleach.
‘Se frette dy hjir oan board ek mei de eagen op,’ sei er, ‘mar se binne warskôge, do bliuwst har de baas, in fûgel dy't se nea te pakken krije.’
Se seach him mei oplutsen wynbrauwen oan en frege: ‘En wat moat dy fûgel dan fierder dwaan?’
‘Do bist ús beskermingel,’ sei er glimkjend.
De wyn, dy't nei it suden kromp en waarme lucht meifierde, dreau de float mei faasje boppe de flakke kust lâns. De skipper wiisde nei de tuorren fan Rostock, dy't it ljocht fan de sinne wjerkeatsten en sei dat se de earste wiken gjin bouwurk mear sjen soene dêr't de Skepper fan himel en ierde yn eare waard. Se wiene no oerlevere oan de iensumens fan de see, dêr't de machten fan it kwea foar master opspilen en Lúsjefer syn oanfallen ynsette soe. Mar net allinnich de machten fan bûten, stoarm en rûge see, wiene bedriigjend, it kwea koe ek fan binnenút komme: de lange reis weakke soms wylde driften yn de
| |
| |
minske los, mei rûzje en deaslach as gefolch. Doe sette er syn stim út en rôp: ‘Mar foar wa't syn lichem en siel oan Lúsjefer oerjout, is gjin plak mear op dizze kogge. Hy sil oerlevere wurde oan de djipten fan de see!’
Doe bûgde er de holle en frege de Hillige Frouwe om beskerming foar de fierdere reis.
It like derop dat Marije syn gebed ferheard hie, want dagenlang sylden de koggen mei geunstige wyn nei it easten en bleau de stimming ûnder it soldatefolk freonskiplik. De jongkeardels namen Lize yn har fermidden op, taasten har mei de eagen ôf, mar bleauwen op ôfstân. Om't se har allinnich benei komme koene mei wurden, hie elk likefolle kâns en hearske der amper jaloerskens. Lize spile de rol fan de lokkige Marije as kaam de ingel Gabriël alle dagen mei in bliid boadskip by har. Se stie glimkjend op it efterkastiel of rûn oer de kogge, it gesicht nei de himel keard, krekt as droech se in geheim mei. As Rienk Lize sa rinnen seach en har eachopslach folge, kamen wurden boppe, dy't er flústerjend útspriek: ‘Leave Frouwe, jo hawwe ús in beskermingel jûn, dy't de machten fan de see treast is. Mei se ús ek beskermje yn de striid tsjin de heidenske barbaren fan Witold.’
Yn de neimiddei fan de njoggende dei naam de wyn ôf. De efterste koggen dreauwen de foarsten op en foar't de seilen alhiel slop foelen, leine trije skippen ticht byinoar. De weagen waarden flakker oant de see de skieppewolken en kleuren fan de loft klear wjerspegele.
Ynienen klonk oer it wetter in lûde gjalp. Willem fan Gelre stie op ien fan de Gelderske koggen te roppen dat de himel him no de gelegenheid joech foar syn ferhaal. Op 'e twirkes, dy't sa no en dan noch opstieken, kamen de trije skippen board oan board. Wie it tafal dat de kogge fan de Snitsers yn de midden lei en Willem fan Gelre, Rudolf Ostrand en Juw Juwinga oerstapten?
| |
| |
Der waarden krûken oanrikt, kannen yngetten en nei't de Gelderske hartoch him deljûn hie op 'e treppen foar it efterkastiel, liet er syn swiere stim yn de hoare jûn klinke.
‘Nei't ik Rudolf Ostrand ûnderweis myn wjerfarren mei de Frânske kening ferteld hie, makke hy in ferliking mei it ferhaal fan David en Goliat. Kenne jim dat?’
Doe't lûden opklonken dêr't gjin dúdlik antwurd út op te meitsjen foel, frege Willem oan de ridder-muonts: ‘Wie it net sa, bêste Rudolf, dat dy snotjonge fan in David de reus mei in stien de harsens ynsloech?’
De muonts glimke en andere: ‘Hy smiet mei syn hoedersslinger in stientsje fuort, dat Goliat yn de holle krong.’
‘Ek goed... wolno, harkje nei it riedsel! Dejinge dy't nei myn ferhaal fertelle kin wa't David en wa't Goliat wie, kriget in ekstra kanne...’
Hy stiek syn eigen kanne yn de hichte, bêde it jûchhei mei in breed gebeart del en gong fierder: ‘It begûn mei Gelre en Brabân. Dêrtusken wie it wetter en fjoer, ik it wetter en Johanna, hartoginne fan Brabân, in sawat útdôve fjurke. Se wie widdo en hie gjin bern, dat de buorlju wachten fol langstme op har dea. Har oantroude neef, Filips de Stoute fan Bourgondië, wie der ien fan en as ik earlik bin, like it my ek net sa raar ta dat Johanna de holle foar altyd dellei. Dat ik betocht in plan om har safier te krijen. Ik easke de stêd Grave op, oan de oare kant fan de Maas, en tocht dêrmei it fjurke foar altyd út te krijen... Ik kin fansels jûn it ferhaal op 'en moaisten fertelle, mar Willem fan Gelre wol al earlik wêze...’
Hy lei de holle yn de nekke, naam in pear swolgen as woed er him moed yndrinke en sei glimkjend: ‘... it mislearre, want it fjurke lôge wer op. Johanna frege oan Filips de Stoute oft hy har helpe woe en Filips besocht kening Karel VI fan Frankryk ek oan de kant fan de rike widdo te krijen. Wêr soe dat op útrinne? Moast ik it allinnich opnimme tsjin sa'n oermacht?’
| |
| |
De hartoch wachte in hoart, wylst er syn eachopslach by it harkjende folk lâns glide liet.
‘Is dit ek in riedsel?’ waard der roppen.
Willem sloech gjin acht op 'e fraach en gong ûnfersteurber fierder: ‘Gjinien rêdt soks allinnich op, sa tocht ik, en dêrom bea ik de kening fan Ingelân myn tsjinsten oan, yn de ferwachting dat hy my helpe soe. It fierdere ferrin ôfwachtsje woe ik net, dat ik stookte sels it fjurke noch mear op. Der gong in brief nei Karel, dêr't yn stie dat er mar nei it noarden komme moast. Dan soed er witte dat troch de rivieren fan Gelre genôch wetter streamde om it súdlike fjoer te dôvjen.’
Der waard lake en de driigjende oarlochsspanning yn it ferhaal waard utere mei wylde gjalpen, dy't it folk op 'e oare koggen opskrillen.
‘Hy doarst fansels net,’ rôp Rienk, ‘om't er bang wie foar de Ingelske kening!’
De skiednis dy't Sierk Ekinga op 'e reis nei Rhodos ferteld hie, kaam wer by him boppe: de heldedied fan kening Edward III, dy't mei syn skippen in grutte Frânske float ferslein hie en sa syn rom by freon en fijân festige.
‘Fansels wied er bang,’ sei Willem fan Gelre, ‘want oars hied er net mei sa'n grutte legermacht kommen. Se ha my letter ferteld dat der, behalven it leger fan ridders en oar folk, tûzenen en nochris tûzenen weinen mei wapens en foarrieden oer de bergen en troch de bosken rieden. Der moatte sa'n twatûzen ferkenners foarútstjoerd wêze om beammen te kappen, wegen te ferbreedzjen en gatten yn it paad op te foljen...’
‘En doe kamen de Ingelsen fansels,’ sei Rienk.
Willem fan Gelre skodholle.
‘Ik stie der allinnich foar, mar om jûn foar de twadde kear earlik te wêzen, ha 'k nachts wol ris in amerij wekker lein en my ôffrege hoe't it komme soe.’
Hy kaam oerein, kearde it gesicht nei syn eigen kogge en rôp:
| |
| |
‘Wolno, ridders fan Gelre, fertel op, kaam it goed of net?’
In lûd jûchhei wie it antwurd.
‘Jawis, want wat oars koe ús helpe as wetter út 'e himel? It reinde dagen efterinoar, net in lyts bytsje, de Almachtige liet it stjalpreine. De Frânske soldaten kamen net út 'e tinten wei, bang dat se fersûpe soene yn ús wylde rivieren, dy't se yn de fierte sjen koene. Mar sa soe it fansels net! As it tsjuster waard, sprongen wy op ús hynders, rieden hoeden nei it kamp fan de fijân, daveren ynienen mei wylde gjalpen tusken de tinten troch en jagen de Frânsen de grize op it liif. Soms kamen ek froulju mei nei bûten, hoeren dy't mei de troepen nei it noarden reizge wiene en ûnder it tintseil de nei waarmte longerjende lefferts fermakken. Mar troch de rein en ús nachtlike oanfallen wie it Frânske fjoer al gau folslein útdôve en de lichte fûgeltsjes moatte wer nei it suden flein wêze... spitich foar ús fansels...’
Willem fan Gelre syn eachopslach glied nei Lize, dy't it hiele skoft nêst Rienk sitten hie te harkjen, en knypeage har ta.
‘It giet om de striid, bêste hartoch, gean asjeblyft fierder!’ grommele de haadling fan Snits.
‘Dy kaam der net mear, bêste ridder,’ sei Willem, ‘want ik krige berjocht fan kening Karel dat er wol yn frede woe. Mar wêrom soe ik mei de nachtlike oanfallen ophâlde, no't syn leger dochs sawat fersûpt wie? Uteinlik ha ik tajûn, net út mysels, mar om ús heit, de grize greve fan Gulik, dy't perfoarst woe dat de eare fan de kening rêden waard. Der kaam in útstel: as ik sei dat dy bretale oarlochsferklearring net troch my skreaun wie, mar troch in skobbejak fan in klerk, soene de Frânske troepen wer nei it suden ôfreizgje...’
Hy draaide it gesicht op 'e nij nei de eigen kogge en rôp: ‘Ridders fan Gelre, lit ús drinke op 'e oerwinning, want sis op, binne wy der minder fan wurden?’
Se stieken de kannen omheech, raasden fan nee en dronken.
‘Sa't wy no drinke op ús oerwinning, ha wy op it feest dat
| |
| |
Karel VI foar ús joech, meiinoar dronken op 'e frede. En nei't ús bekers leech wiene, ha 'k de kening safier krigen dat er se oan de râne ta folle mei gouden dukaten. Want sis no sels, de Frânske ridders dy't wy finzen nommen hiene, wiene dochs mear wurdich as in pear krûken reade wyn?’
Willem fan Gelre lege de kanne, klom doe op it efterkastiel, lei de earms op 'e râne en wachte.
Syn machtich stal stiek donker ôf tsjin de reade jûnshimel, dêr't de sinne krekt by lâns sakke wie, de see yn.
‘Dat wie de skiednis fan Willem en Karel,’ sei er, ‘mar it riedsel moat noch oplost wurde... wa wie yn myn ferhaal de Goliat?’
‘Karel?’ It wie in wifeljend lûd út 'e Gelderske kogge wei.
‘Sa is it! En wa wie David?’
‘Willem fan Gelre!’ klonk de mearstimmige gjalp.
‘En wa fersloech Goliat?’
‘David!’ jûchheiden se oer it wetter.
‘Jim ha in folle kanne fertsjinne!’ boldere de hartoch.
Wylst de wyn út 'e krûken streamde, seach Rienk Bockema it antlit fan pastoar Jehannes fan Snits foar him. Se sieten foarinoar oer yn it bychthokje, hysels ferslein troch de sûnden fan syn drift, dy't er rjochte hie op syn skyldfeint Ygo Jongema, de pastoar mei strieljende eagen. En wylst er dizze bylden klear foar him seach, klonken út 'e djipte fan syn wêzen de wurden op dêr't syn bychtheit him wer mei oprjochte hie: ‘Lykas David Goliat dellei, fersloechsto de Turk... kening en ridder-haadling, Jeruzalem en Snits...’
Wa wie no eins David, Willem fan Gelre of Rienk Bockema? Hy fielde jaloerskens opkommen, mar woe dat net. Beide koene dochs David wêze, de hartoch yn Gelre en hysels yn Snits. Gelre en Snits, Snits en Lübeck... Jeruzalem en Snits. Dy lêste ferliking wie fan pastoar Jehannes en fage de bylden fan Snits en Lübeck fuort. Gjin driften mear, dy't fan syn eigen lid in toer
| |
| |
makken. Mar wol it Wurd, dat fertelde fan David en dat yn dizze moedige kening foar elkenien de betsjutting fan de Snitser ridder oanwiisde, sa't pastoar Jehannes sein hie. Wurd en wurden... de wurden fan muonts Gottlieb fan it Fransiskaner kleaster yn Jeruzalem, dy't syn betsjutting foar de wrâld noch fersterken: ‘Rienk Bockema, ridder fan Snits, kriget yn it jier 1387 fan de Hillige Frouwe de opdracht om, wêr't er op 'e wrâld ek komt, heidenen te bekearen ta it krús fan Kristus.’
Rienk brocht de rjochterhân nei syn dolk en rekke by ûngelok Lize oan.
‘Wat no?’ frege se ferheard. ‘Ha 'k wat ferkeards dien?’
‘Sa wier asto as in sulverkob yn de loft hongen hast en ús beskermingel bist,’ swarde er, ‘sil ik Witold mei syn heidenen bekeare ta it krús...’
Hy stiek de punt fan de dolk yn it hout en heakke der driigjend oan ta: ‘En oars sil dizze David dy barbaar fan in Goliat dit izer yn de harsens stjitte!’
Doe't Willem fan Gelre yn it tsjuster fan de lette jûn wankeljend oer it dek rûn, Lize by de earm pakte en har mei ha woe nei syn eigen kogge, sloech Rienk syn hân fuort.
‘Hiest de hoeren fan Karel VI mar net fuortjeie moatten,’ grommele er.
De dei dêrop sette de loft ticht en tsjin de jûn helle de wyn oan. De skipper taaste mei de eagen de súdlike kym ôf en wiisde nei in skoftke in streek oan dy't heger lei as de seespegel.
‘Wy farre ticht ûnder de kust,’ sei er suver fleurich, ‘boppedat komt de wyn fan it lân... as it nedich is, geane wy foar anker...’ Wylst er noch prate, kamen ynienen, as út 'e himel wei, in flecht fûgels del, grutte wite miuwen mei roetswarte wjukken. De skipper loek tearen yn de foarholle en mompele: ‘Safolle tagelyk...’
‘Wat binne dat foar miuwen?’ frege Rienk.
| |
| |
‘Sjouwermannen...’
Syn stim stûke, doe't ien fan de fûgels delsaaide op 'e midden fan de ra, tichtby de mêst. Mei iepen mûle en skrille eagen stoarre de skipper nei it tafriel.
‘Machten fan it kwea,’ sei er.
Doe't de ra yn in twirre beweegde en tsjin it hout fan de mêst kreake, fleach de sjouwerman op en saaide leech oer de grize weagen.
Dy nacht waard Rienk Bockema wekker troch de druk fan in folle blaas. Wylst er de broek oan die, gluorke er efter it sket nei de koai fan Lize. Doe't er gjin inkeld lûd hearde, taaste er oer it dek, mar hy fielde de waarmte fan har lichem net.
Samar stie er bûten. Der wie gjin inkeld ljocht oan de loft, mar it waar foel ta, de wyn wie net oanhelle sûnt justerjûn. Doe't er hastich by it board lâns rûn, hearde er út 'e lading wei regelmjittich hymjen, folge troch suchtsjen en sêft, oanhâldend kjirmjen. Mei ien haal sloech er it dekseil fansiden. Foar him skimere it wyt fan twa neakene liven, weisakke tusken de donkere pakken lekkenske stof... swarte wjukken oan wjerskanten fan demoanyske fûgels.
Doe briek de stoarm yn him los en de wurden fan de skipper bolderen him troch de holle: ‘Foar wa't syn lichem en siel oan Lúsjefer oerjout, is gjin plak mear op dizze kogge. Hy sil oerlevere wurde oan de djipten fan de see.’
Syn hannen griepen as klauwen yn it fel fan de liven, earst it boppeste, dêrnei de sêfte rûne foarmen dêr't Lúsjefer him yn klaaid hie. Tusken de beide plûnzen sieten net mear as tsien tellen.
| |
| |
| |
5 It swarte hout
De sân koggen foeren foarby Dantzig de Weichsel op. It hie in hiele toer west om it safier te krijen, mar úteinlik joegen de skippers ta, want de wyn wie geunstich, de streaming net al te sterk en it goud fan de ekstra dukaten, dy't Willem fan Gelre út 'e ponge helle hie, te ferliedlik. Wol deale, wat tochten dy seelju wol net! Moasten ridders as in troep fuotfolk fan de kust nei Mariënboarch bongelje, dêr't de Dútske Oarder de haadfestiging hie? Dan wiene se al wurch foar't it op 'e grutte slach mei Witold oankaam. Sa ticht mooglik woene se ôfset wurde by it plak dêr't se wêze moasten, it leafst ûnder de poarte dy't tagong joech ta de festing.
Rienk Bockema stie oan bakboard, op itselde plak dêr't er de lêste wike faak ris wie. Hy seach al in skoft nei it donkere wetter fan de rivier, dat stadich foarbyglied en de geheimen fan it lân dêr't it weikaam, meifierde nei de see: in stik hout, in tûne, in bongel fan in baarch of miskien fan in oar dier... Doe dreau der samar in bist foarby, dat beweegde op 'e dining fan de rivier. Wie it in hûn? Hy koe it net sjen, om't de kop ûnder wetter bleau en it lyk ynienen wei waard yn in draaikolk.
Dy nacht op see hied er oars net sjoen as de dining fan de beide ljochte liven tusken de pakken lekkenske stof. Of wie dat ferbylding? Brocht er sels de beweging fan it weagjende seilkleed, dat er fansiden lutsen hie, op 'e beide neakene lichems oer? Dêrnei seach er neat mear, alles wie tsjuster wurden, swart as de nacht, as de wjukken fan de sjouwerman op 'e ra. Foargoed hied er ôfrekkene mei de demoanyske streken fan Lúsjefer, dy't yn in hoer fearn wie, har it stal joech fan de Hillige Frouwe, oant hysels dy nacht it kleed fan har ôfloek en seach hoe't se werklik wie.
Mar wêrom stie er dan hieltyd wer op ditselde plak oan bak- | |
| |
board, dêr't de liven oer de râne gliden wiene? Wachte er op in wûnder? Lykwols yn al dy dagen hie de see him net weromjûn wêr't er nei ferlange: in beskermingel, it byld fan Marije, dat er in wykmannich yn in libbene frou sjoen hie.
De oare moarns misten se behalven Lize de soan fan de slachter, Sierd Rinkes. Op 'e gesichten fan syn maten lei eangst fanwegen harren eigen ûnderfining mei de hoer fan Lübeck. Wie dit wat de skipper bedoelde? Soe elkenien dy't syn lichem en siel oerjûn hie oan de duvel, krekt sa as Sierd oerlevere wurde oan de djipten fan de see? De hiele fierdere reis lei de stilte fan de ûntsetting as in kleed oer de kogge en gjinien fan de liiftroep doarst de ridder fan Snits langer rjocht yn de eagen te sjen.
Rienk Bockema klamme de hannen om it board en treau stadich syn boppelichem omheech. Hy wie stiif wurden fan it skoft dat er foaroerhongen hie. Syn eachopslach glied fan it donkere wetter nei de wâl fan de Weichsel, dêr't manlju op draachberjes grûn oanfierden, dy op in al besteande bult kiperen, wylst oaren mei in skeppe de modder teplak skoden. Oan de lange, farske streek grûn, dy't lykop rûn mei de rivier, wie te sjen dat se in nije dyk makken of in besteande ophegen. It moasten muontsen wêze of teminsten manlju dy't yn tsjinst fan it kleaster oan it skeppen en sjouwen wiene om it wetter fan de Weichsel te behearskjen. Sjouwermannen, mar no net as teken fan kweade machten, mar as Gods tsjinners, dy't it wurk fan de Skepper sa foltôgen dat syn skepsels feilich wenje koene.
Ynienen seach er Durk Bouwes en syn maten wer foar him, dy't oan it bealgjen wiene om de Grienedyk op te heegjen. Wylst de bylden fan dy fertroude oarde by Goaiïngasweagen op 'e nij boppe kamen, lei Rienk it ferbân mei it hillige wurk fan de muontsen oan de igge fan de Weichsel. Sa hie syn liiftroep dus ek west! Wurkje oan de skepping, yn tsjinst fan him en de Almachtige. Sa soene de jongkeardels meikoarten ûnder syn
| |
| |
lieding wer hillich wurk dwaan: de heidenen bekeare ta it krús fan Kristus.
Foar de boech fan de kogge waard it ljochter. Op it wetter glinsteren de earste tekens fan de trochbrekkende sinne. En al dy ljochte bylden meiinoar ferdreauwen de roetswarte nacht, dy't al salang duorre hie. Doe waard syn eachopslach ek skerper. Yn de fierte, boppe de súdeastlike kym, seach er it sinneljocht glinsterjen op 'e laaien fan dakken. Muorren en tuorren riisden heech boppe de flakte út. It like as waarden se troch de ierde optild nei de himel. En de himel sels wie iepen gongen en geat it ljocht fan de oerwinning út oer dizze festing fan de Dútske Ridders.
Rienk draaide him om nei syn jonges dy't, ferspraat oer de kogge, leine te slûgjen of yn lytse ploechjes sieten te dobbeljen.
‘Mannen, dêr leit de festing!’ rôp er.
Se kearden him, as wie it in befel, it gesicht ta, fernuvere oer it fleurige lûd. Doe't se seagen dat de driigjende straf foar har útlibbe driften foarby wie, kamen se hastich oerein en bearden oer wat se yn de fierte oan stiennen macht seagen.
Mariënboarch lei oan de eastlike igge fan de Nogat, in sydrivier fan de Weichsel. Hoewol't de huzen fan it stedsje heech boppe it wetter útstieken, liken dizze neatige wenten yn de djipte te fersinken ferlike mei de festing fan de Dútske Oarder.
Oan de rivier stie in poarte mei twa rûne tuorren. Oan wjerskanten dêrfan rûn in muorre by it wetter lâns, dy't foar de huzen ôfbûgde nei de lânside en de hiele festing omsleat. Dêrbinnen stiene de gebouwen, dêr't twa fan fier boppe de oare útriisden: it kleaster en de tsjerke. De gloarje fan de himel en de macht fan de ierde kamen hjir byinoar. En de Dútske Ridders, dy't yn dizze festing taholden, wiene de fertsjintwurdigers fan beide.
| |
| |
Rienk Bockema en Juw Juwinga rûnen tegearre oer de skuttersgong fan de westlike muorre.
Op it plein ûnder harren wie it in drok beweech fan ridders, soldaten en tsjinners. Guon skjirren en poetsten harnassen en wapens, oaren rosten op 'e hynders om, dy't út en troch triptrapen en wrinzgen fan spanning en ûngeduld.
By in iepening, dy't útsicht joech oer de rivier, bleau Rienk stean en pakte Juw by de mouwe. Hy wiisde nei de dyk oan de oare kant fan de rivier en frege: ‘Hast de muontsen ûnderweis wrotten sjoen?’
Juw knikte en andere: ‘Se hawwe it hjir goed foarinoar.’
‘It boerefolk kin tefreden wêze,’ sei Rienk, ‘diken beskermje har foar natoerrampen en as der gefaar driget fan wapengeweld, fine se in feilich plak binnen de tsjokke muorren fan de festing.’
‘Is it oars as by ús yn Fryslân?’ frege Juw.
‘Dêr binne ek diken, ja, mar kinst dyn stins mei dizze festing ferlykje?’
Rienk bûgde foaroer en ftybke by de muorre del, as antwurd op syn eigen fraach. Doe draaide er it gesicht nei de Boalserter haadling en gong fierder: ‘Sjochst, Juw, dat bedoel ik... flibe en in ridder dy't flybket, kinst ek net ferlykje. Mar as wy werom binne, sil ik Rodenboarch fierder útbouwe en oars fan hiel Snits in festing meitsje lykas Mariënboarch... kastiel en kleaster, poartetuorren en tsjerke... alles byinoar, sa as hjir, begrypste?’
‘Ja, ik begryp it,’ sei syn striidmaat, ‘mar as wy no ris net weromkomme?’
‘Wat bedoelst?’
‘It soe kinne dat de striid sa fûl wurdt dat...’
‘Dat bart nea!’
Rienk stjitte de wurden út as woed er Juw sels reitsje. Wat miende er wol net! Hie hy, ridder fan Snits, net de opdracht fan muonts Gottlieb krigen om de heidenen foar it jier 1400 te be- | |
| |
kearen? As in tsjinner fan God dy wurden yn de mûle naam, soe de strider foar Kristus en Marije dan yn de oarloch omkomme, foar't de ieu om wie?
‘It soe dochs kinne,’ hearde er Juw sizzen.
‘Hasto yn Jeruzalem west?’ frege er snuvend. Kristenen, bekearde heidenen en Joaden sille yn 1400 út 'e fjouwer wynstreken nei de Hillige Stêd komme. En wy, dy't har bekeard ha, soene dat dan net belibje? Do miskien net, mar ik wol, Juw Juwinga!’
It wie in skoftke stil, doe sei Juw: ‘Wy moatte as freonen fierder, Rienk, gjin spul asjeblyft, wy sille elkoar miskien noch nedich ha yn de striid...’
Fan it plein ôf klonk in lûd jûchhei. It folk stie mei de holle yn de nekke en dikere nei kleurige findels, dy't út 'e iepen finsters fan de toer hongen waarden. Op ien fan de gruttere stie de ôfbylding fan Sint Joris, dy't mei foarútstutsen lâns de draak oanfoel om de Hillige Frouwe te befrijen. In oare liet in earn sjen mei in swurd yn de poat. Nei't Rienk Bockema in amerij nei syn eigen findels sjoen hie, draaide er Juw it gesicht ta en sei glimkjend: ‘Fansels moatte wy gjin spul ha.’
De oare deis doe't de sinne, read as fjoer, boppe de eastlike kym kaam, kundigen trompetblazers it iepenjen fan de poarte oan. Daliks dêrnei mong it triptraapjen fan hûnderten hynstehoeven him mei de sketterjende toanen ta in ritmyske oprop foar de striid. Foarop ried Siegfried Eckhardt, oanfierder fan de Dútske Ridders, dy't allegearre yn blinkende harnassen wiene, in rige dêr't gjin ein oan like te kommen. Doe kamen wite pijen út 'e poarte. Dat wiene de geastliken dy't ûnderweis de eigen striders de opdracht fan Kristus foar eagen hâlde moasten en de troch it swurd bekearde heidenen fierder yn it leauwen ynwije soene mei it Wurd. Dêrnei folgen de troepen út it westen, de legers fan hartoggen, greven en haadlingen. En boppe dy lange
| |
| |
staasje blonken de kleuren fan de findels yn it earste sinneljocht.
Yn de strjitten stiene de hynder-en-weinen klear mei iten, wapens, tinten en it hout foar it timmerjen fan belegeringsark. De fuorlju skreauden de hynders yn beweging, klapten mei de swipen om de gong deryn te krijen en sleaten oan by de ruters. Doe't alle weinen yn de rige opnommen wiene, rieden de lêste ridders út 'e poarte om de efterhoede te beskermjen tsjin ûnferwachte oanfallen yn de rêch.
Rienk Bockema siet as ridder yn folle wapenrêsting op it hynder en hold it findel mei Sint Joris en de draak heech boppe de holle. Foar him weage de rige ruters as in blinkende see by opkommende sinne. Mar wêrom soed er oan de see tinke, no't se oer lân nei de fijân rieden? Dit wie hiel oars as doe't se yn in kogge nei Rhodos foeren. Doe hied er sels de leie net yn 'e hân, mar wied er ôfhinklik fan de koers dy't in oar útsette. As er woe, koed er no it hynder de spoaren jaan en nei foaren daverje om him mei syn liiftroep yn de striid te jaan. Syn liiftroep... hy woe sjen hoe't de jonges efter him oanrieden. Om't it harnas him beheinde yn syn bewegings, stjoerde er it hynder fansiden, draaide it in fearnsslach en seach yn de rjochthoek fan syn fizier de jongkeardels yn maliënkolder foarbykommen, like grutsk as de Dútske Ridders sels. Se draaiden him it gesicht ta en bûgden de holle sa't it soldaten paste foar har oanfierder oer.
Wis, hy hie djip ta de ponge moatten om út 'e stâlen fan Mariënboarch de bêste hynders te beseften. En om wis te wêzen dat syn liiftroep yn de striid net alle wapens út 'e hannen slein waarden, hied er noch tweintich swurden oantúgd. Mar de Dútske Ridders joegen de garânsje dat de Snitsers, nei harren sels, de fjurrichste hynders berieden en dat se meikoarten de ponge wer folje koene mei it jild fan de heidenen dy't har net bekeare woene.
Durk Bouwes hold as lêste fan syn liiftroep it findel mei de earn
| |
| |
en it swurd omheech. Sa't er oanriden kaam, spriek út syn hiele stal de ûnfersetlike wil om de rôffûgel yn de loft te hâlden oant er der sels dea by delfalle soe. Doe't er op deselde hichte wie as syn hear, bûgde er de holle noch djipper as de oaren. Ynienen seach Rienk bylden út it ferline foar him: fan dy kear by de Frjentsjerterfeart, doe't Durk de holle fan syn maat nei ûnderen treau om him te fersûpen; en fan dyselde middei doe't de jonge yn it hûnegat fan Rodenboarch tsjin de wiete muorre stie, de holle heech, sels noch nei't de pylk op him rjochte waard.
Rienk sette it hynder oan, kaam nêst de findeldrager en sei: ‘De oerwinning is foar de earn, Durk Bouwes!’
Durk lei de holle yn de nekke, draaide de eagen fan it iene nei it oare findel en rôp striidber: ‘Jawis, foar Sint Joris en de earn!’
Doe't de junysinne op it izer fan de harnassen en de ringen fan de maliënkolders baarnde, begûnen de manlju te suchtsjen ûnder de dûbele lêst fan waarmte en gewicht. Nei't Mariënboarch alhiel weiwurden wie efter de westlike kym en it flakke lânskip mei fersprate boereklinten en ikkers oergong yn heide en strewelleguod, klonk it befel foar de earste rêst. Hynders skodden wrinzgjend it skom fan de bek en karren holden kreakjend ho. De ridders sochten de eigen weinen op, lieten har troch de skyldfeint fan it hynder helpe en waarden troch him ek fan it harnas befrijd. Dêrnei krige it soldatefolk tastimming om de maliënkolder te ferwikseljen foar de tunyk. Se krongen om de weinen hinne, smieten de maliënkolders derop en wachten ûngeduldich op it ferpartsjen fan wetter en bôle. De earsten setten de krûk oan de mûle en swolgen begearich it lije wetter troch de kiel. De oaren gunden de drinkers amper de tiid om de slimste toarst te ferslaan en skuorden sa fûl oan de krûken dat it wetter derút spatte.
Rienk Bockema seach it tafriel in skoftke oan. Neat wie mear oer fan de grutske steatlikens by it ferlitten fan de festing. De
| |
| |
ruters wiene, fier foar't de striid losbaarne soe, al feroare yn ferskuorrende bisten.
Nei't it bloed him tin wurden wie, loek er it swurd, stjitte it yn it hout fan de wein en raasde: ‘Sa wier as dit hout spjaiten is, sil ien dy't no al fjochtet, de striid tsjin de heidenen net meimeitsje.’
Der foel in stilte, de manlju lieten los en de krûken kamen wer rjocht. Sels by oare weinen wie de rêst werom.
‘Sis op,’ gong de ridder fan Snits fierder, ‘sil ek mar ien fan de troep oan de krapperein komme, as wy yn de huzen fan de heidenen ús slach slaan? Dan kinne jim fjochtsje dat it fjoer derôf spat.’
‘Mei de brân deryn?’ frege Simme Gerrits, ien fan it Snitser steechjesfolk.
‘Allinnich as se net omlyk wolle,’ andere Rienk.
Hy pakte de platte bôlen fan de wein en smiet de jongkeardels dy ta. Se joegen har del en begûnen swijend te kôgjen.
Dagenlang rieden se troch in ferlitten lânskip fan ôfwikseljend bosk, heide, marren en sânflaktes. Jûns setten de soldaten de tinten foar de ridders op, makken fjurkes om beane of earte boppe te sieden, fertelden elkoar de aventoeren dy't se meimakke hiene en fantasearren in foarútsicht fan in grutte oerwinning, mei it stielen swurd op heidenske keardels en mei it stive swurd op frouljusfleis.
Yn de rûnte fan ridders siet de grize Siegfried Eckhardt as in kening op 'e bok fan in wein, earst swijend en drinkend, wylst er sa't it like ferfeeld harke nei de ferhalen fan ien fan de oanfierders.
Yn in stilte dy't foel, klonk ynienen syn leech, fierdragend lûd op, as tonger by kleare loft, in oanhâldend bolderjen. De oare rûnten foelen útinoar, soldaten kamen oanslûpen en joegen har ûnopfallend del efter de rêgen fan de ridders. Siegfried seach | |
| |
om him hinne en glimke, in teken dat er tefreden wie oer de reaksje op syn útset lûd. En wylst de westlike himel stadichoan ferkleure, ferhelle er fan it ferline: ‘Ik freegje jim, hawwe wy ûnderweis yn de wâlden ien platte stien sjoen dêr't it opdroege bloed fan de offerdieren noch op siet? Binne wy boeren tsjinkommen dy't har knibbels bûgden foar sinne, moanne, stjerren, fûgels, slangen en kikkerts? Wy hawwe net ien sjoen! Want de Dútske Ridders hawwe yn it gebiet tusken de Weichsel en de Memel de heidenen wûn foar it krús fan Kristus. Mar net sûnder it ferlies fan eigen bloed! Der wiene barbaren dy't it swurd oppakten, ús muontsen oanfoelen en finzen namen. Dêrnei hawwe se ús minsken yn it harnas op stiennen lein, it fjoer opstookt en har yn it gleone izer offere oan harren ferflokte goaden. Wat koene de Dútske Ridders oars as it swurd lûke tsjin dy moardners?’
Siegfried Eckhart liet de eagen by de rûnte lâns glide, dêr't lilke lûden út opklonken, en flybke op 'e grûn.
‘En dat hawwe se witten! Troch de tiid hinne hat de Dútske Oarder de heidenen weromkrongen nei it easten ta. Doe kaam de grutte slach fan 1370 by Rudau, dy't ik as jonge ridder ûnder oanfiering fan grutmaster Winrich fan Kniprode meimakke ha: 70.000 Litouwers, Russen en Tartaren tsjin 40.000 ridders. Sis my, hoe soe it komme dat ik hjir op dizze jûn dat barren neifertelle kin?’
Hy wachte it antwurd net ôf, mar boldere: ‘Om't wy as kristenstriders fochten om de dea fan ús muontsen te wreken... en ek fan Kristus. De grûn wie read fan it barbarebloed!’
Hy wiisde nei de loft, dy't kleure as oplôgjend fjoer.
‘En wer is it nedich dat wy nei it easten geane, no om dy heiden fan in Witold te ferslaan. Wy moatte op ús iepenst wêze, want wat fierder wy komme wat grutter de kâns dat de fljannen fan Kristus op 'e loer lizze... yn in bosk... in doarp...’
Hy sykhelle djip, doe rôp er: ‘Sa wier as Kristus yn de neare
| |
| |
nacht oan it krús hongen hat, sil Witold yn de gleonens fan lôgjend fjoer stjerre!’
De rûnte fan ridders en soldaten befestige de eed mei in bolderjende striidgjalp. It wie Rienk Bockema dy't as ien fan de earsten oerein kaam en, meisleept troch de wurden fan Siegfried Eckhardt, rôp er: ‘En sa wier as de Hillige Frouwe yn de neare nacht gûld hat, sil ik har befrije út 'e macht fan har fijannen.’
De dagen dêrop lôgen de flammen op boppe de ferlitten doarpen dy't op 'e rûte leine fan it ridderleger. Rienk Bockema sels davere by de klinten lâns en fjurre syn troep oan om de fijân út 'e ferburgen skûlplakken te brânen.
Doe't se op in jûn wer yn de rûnte sieten, pakte Juw him by de earm en loek him oerein.
‘Ik woe dy wat sjen litte,’ sei er.
Wylst se tegearre oprûnen, helle er in langwerpich pakje ûnder syn tunyk wei. Stadich wuolle er de lape der omwei. In stik swart hout kaam foar it ljocht, oanfretten troch it fjoer. De foarmen fan in frou mei bern wiene noch dizenich te sjen.
‘Ha 'k fûn yn ien fan de huzen,’ sei Juw ferwitend.
| |
| |
| |
6 Libbenen ûnder de liken
...ende hebben daer beiecht een slodt, genoempt Gaerde, dat toe hoorde Wykolt, prince van Letouuen, die Kersten hadde geweest, maer was weder vanden geloue in affgoderye gefallen. Den negenden dach des belechs hebben die Kersten dat slodt geuonnen, ende omtrent vier duisent menschen doot geslaegen. Op dat slodt vonde heer Rienick voorsz., nae dattet geuonnen waer, een beelde van Maria, die reine moeder Godes, welche Wykolt voorsz. plach toe eer en doen hy noch Kersten waere...
Grodno, oan de Memel, wie yn ien dei fan befolking feroare. Doe't it ridderleger fan Siegfried Eckhardt by de stêd kaam, lei dy ferskûle efter in leech bolwurk oan de oare kant fan de rivier, sa't it like sûnder ferdigening. De langwerpige hichte wie ûnregelmjittich en net begroeid, nei alle gedachten hiene se der koartlyn noch oan wurke. De houten huzen stieken der op 'e measte plakken boppe-út. It iennige teken dat de troepen út it westen wei it wolkom ûntsei, wie de brêge, dy't omheech stie. Mar de wachter hie him likegoed de muoite besparje kinnen, want it werter yn de Memel stie sa leech dat de hynders op guon plakken mei droege hoeven nei de oare kant komme koene.
Sa rieden de troepen dwers oer it bolwurk en kamen yn in spoekeftich stedsje mei lege huzen, dy't se har daliks as tydlike wente taeigenen. Oan de noch smeulende jiske ûnder de itensiederspotten wie te sjen dat it folk yn sân hasten nei in feiliger plak flechte wie. It earste wat de roppige soldaten diene, noch foar't se it op in rôvjen setten, wie de efterlitten bargen en hinnen slachtsje en it fleis boppe it fjoer roasterje. Se hiene it wol oan tiid en hoegden net bang te wêzen dat de fijân har benei komme soe. It wie oarsom, it ridderleger moast sels oanfalle.
| |
| |
Rienk Bockema hie út 'e fierte wei de boarch Gaarde, dy't fier boppe bolwurk en huzen útstiek, al sjoen. Dat wie it plak dêr't harren fijân Witold tahâlde moast. Gaarde hie net allinnich de ynwenners fan Grodno binnen de muorren opnommen, mar ek út fiere omkriten wei de boeren oanlutsen. Lân en stêd wiene ferlitten, driigjend leech as nei de ûndergong fan Sodom en Gomorra, sa't ien fan de geastliken ûnderweis sei. En doe fertelde de muonts yn it koart it ferhaal fan de twa ferdoarne stêden.
It ferhaal taaste Rienk yn syn leauwich moed en makke him tagelyk striidber. Wie dit net de hân fan de Almachtige, dy't de heidenen fuortfage fan de fruchtbere ikkers? En syn eigen hân soe de barbaren, as se blyn wiene foar dit kleare teken út 'e himel en bleauwen by har ôfgoaden, mei it swurd ombringe. Dat wie syn opdracht, dy't troch it ferhaal fan de muonts noch mear betsjutting krige. It hie syn twivel, dy't him behearske nei it sjen fan it ferkoalle Marije-byld, fuortfage. Sûnt Juw it út 'e lape wuolle hie mei in toan fol ferwyt, sweefde it him as in roetswarte skym foar eagen. Yn syn ferbylding ferbûn er it mei dy freeslike dei oan de igge fan de Sudersee, nei't de Hollanners it Sint Odulfuskleaster yn 'e brân stutsen hiene, de dei doe't er it byld fan de Leave Frouwe nearne fine koe. Hiene se it meinommen of wie it troch de flammen oantaast lykas it byld dat Juw him sjen litten hie? By de Sudersee fielde er him skuldich, om't er har net rêden hie fan de ûndergong, mar yn it doarp op 'e Poalske flakte krige er in dûbele lêst op 'e skouders: hy hie syn liiftroep oanfjurre om de huzen yn 'e brân te stekken en doe't de flammen yn it tek frieten, stiek er gjin hân út om har te rêden. Hie de Leave Frouwe him troch de brân fan it Sint Odulfuskleaster net in teken jûn foar de takomst? Hy hie der blyn foar west en eangstich frege er him ôf oft er har hillige lea, sawat tritich jier nei dy earste kear yn it ûnlân by de Hookslinke, ek oantaast hie. Lipkje fan Goaiïngasweagen mei syn driften en de mem fan Kristus mei it fjoer.
| |
| |
De dagen dêrnei hie de eangst foar dea en hel him alhiel yn de besnijing, oant er it net mear foar him hâlde koe en oan in muonts syn sûnden opbychte. De geastlike glimke, sei dat de heidenen sels it byld al ûntwijd hiene noch foar't it fjoer it berikke koe, wiisde doe nei de ferlitten oarde en fertelde it ferhaal fan Sodom en Gomorra.
Rienk Bockema ried foar syn troep út troch in strjitte, dy't stadichoan oprûn en útkaam by de boarch Gaarde. Hy wie yn folle wapenrêsting, it fizier iepen, it findel mei Sint Joris heech boppe de holle. Oeral yn de stêd klonken hynstehoeven, hûnderten dompe lûden op 'e hurde grûn, dy't oanboazen ta in bolderjen as kaam in tongerbui opsetten. Fan alle kanten rieden ridders en soldaten op 'e festing ta.
Doe't Rienk sicht op 'e boarch krigen hie, noch bûten skoatsôfstân, hold er it hynder yn. Foar him riisde in hege muorre op mei yn de midden in poarte en oan de einen twa rûne tuorren. De ôfstân fan de iene hoektoer nei de oare wie sawat like grut as tusken de beide Snitser poarten. De muorren dy't útseagen op 'e oare trije wynstreken, moasten like lang wêze. It haadgebou stie yn de midden fan wat in ûnbidich grut terrein wêze moast en stiek fier boppe de hoektuorren út. Fierder skimeren de dakken fan bygebouwen en stâlen tusken de kantelen. Opfallend wie de toer en it dak fan ien gebou, dat wat hie fan in tsjerke of kapel. Mar op itselde stuit dat it byld fan in godshûs by Rienk opkaam, fage er it ek wer fuort. Yn in heidenske boarch paste gjin tsjerke. Wat him lykwols al yn de holle hingjen bleau, wie it ferûntrêstende byld fan de stiennen macht oan de oare kant fan de grêft. Gaarde wie in stêd yn in stêd. En hoewol't de brede greppel sawat droechfallen wie, soe de striid om yn de festing te kommen lang en fûl wurde.
Ynienen skettere it lûd fan in trompet troch de folle strjitten. De lêste toanen waarden oanholden, gongen heger en heger, in
| |
| |
twingende fraach dy't by de muorre opklom oant er boppe wie. Doe foel in lange stilte. Om de boarch hinne hearske de spanning fan it wachtsjen. Mar Gaarde like útstoarn, der kaam gjin beweging tusken de kantelen, de gatten yn de muorre stoareagen swijend it ridderleger oan. Yn de benearjende stilte klonk allinnich blaffen en fuort dêrnei gûlde in lytse poppe.
‘Se litte in hûn en in bern antwurdzje,’ sei Durk Bouwes, dy't mei it findel fan de earn nêst syn hear stie.
‘In mislediging,’ grommele Rienk, ‘dy heiden fan in Witold hâldt ús foar de gek... sels in skyldfeint wit dat de oanfaller in ridderlik antwurd fertsjinnet.’
‘Sjoch dêr,’ sei Durk, wylst er nei ien fan de tuorren wiisde.
Stadich kroep in reade flagge by de mêst omheech, dy't efkes wifele op 'e twirjende wyn en ynienen breed útwaaide. Doe't er boppe wie, klonk út 'e boarch in jûchhei op as út tûzenen kielen. Dat moast it antwurd wêze op 'e fraach fan de trompet.
‘Sjochsto wat op dy flagge stiet?’ frege Rienk.
Durk lei de hân boppe de eagen en digere omheech.
‘In bist,’ andere er, ‘as ik my net fersin, is it in bliedende baarch.’
No seach Rienk ek dat it read fan de flagge yn streken oer in langrûne giele foarm hinne rûn.
‘As dat dêr al in tsjerketoer is, witte wy genôch!’ bromde er. ‘Dy heiden ûntearet it bloed fan Kristus en ferliket ús mei bliedende bargen. Mar sa wier as Sint Joris de draak fersloech, sil iksels it bloed fan it Litouske meunster streame litte!’
Hy stiek it findel noch heger, flybke op 'e grûn, draaide it hynder en balte: ‘Kom op, wy meitsje ús klear foar de striid!’
Dyselde dei noch klonken yn de strjitten fan Grodno de lûden fan seagjen en spikerjen.
Balke foar balke kaam op it plak, in lange earm waard deroerhinne skood en mei grouwe touwen fêstmakke oan de stellaazje
| |
| |
dêrûnder. Yn in oare strjitte waard tusken balken mei yninoarflochten koarden in peal bûn, dy't oan de ein de foarm fan in leppel hie. Sa timmeren de soldaten it smytark, dat allerhanne rommel binnen de muorren fan de festing slingerje moast.
Nei't Siegfried Eckhardt mei de oare oanfierders de wurksumheden hifke hie, knikte er tefreden, mar doe't er de eagen by de festing lâns glide liet, sei er skodholjend dat it net genôch wie. Salang't se op ôfstân bleauwen, soe Witold him net oerjaan. Se moasten sa ticht mooglik by de boarch komme en de iennige mooglikheid dêrta wie in rôljende toer fan deselde hichte as de muorre. Wa't dy meitsje koe, mocht it daliks sizze. It wie Rienk Bockema dy't, oandreaun troch syn fûle haat tsjin Witold fanwegen de bloedreade bargeflagge, de mûle iepen die en noch foar't er wist hoe't er it krekt ha soe, sei er: ‘Dêr rêde wy mei!’
Hy rôp de jongkeardels byinoar, seach nei Binne Koops, de soan fan de weinmakker, en frege: ‘Do hast it wurk fan jim heit wol ris ôfsjoen, nim ik oan?’
‘As it drok wie, moast ik meihelpe.’
‘No dan, hjoed noch moat der in toer op tsjillen komme!’
It klonk as in befel, útdaagjend en driigjend tagelyk, mar Binne waard der net oars fan en sei dat it ûnderstel der al wie en dat it dêrboppe ek wol goed komme soe. It duorre net lang of de troep wie oan it wurk: se brieken it hout fan twa stâlen los, tilden it byntwurk op 'e assen fan in wein en makken it bouwurk like heech as de muorre fan Gaarde. Dêrnei spikeren se mei planken de belegeringstoer ticht.
Siegfried Eckhardt wie ynnommen mei it resultaat en sei dat it har beskermje soe yn alle omstannichheden. Sawol by it delgean yn de ierde as it opklimmen nei it doel soene de pylken fan de fijân harren net reitsje. En as it slagge om sa de heidenen te ferslaan, heakke er mei in knypeach ta, soene de Snitsers net yn de ierde bliuwe, mar hiene se de himel fertsjinne. Rienk
| |
| |
knikte grutsk, mar wat de oanfierder fan de Dútske Ridders krekt bedoelde, wist er net.
Doe't de trompet wer troch de strjitten fan Grodno klonk en de troepen it smytark yn stelling brochten, ûntstie der beweging op 'e muorren fan de boarch. It skaad fan de ferdigeners skode oer de stiennen, efter de kantelen wei kamen hânbôgen foar it ljocht. De earste pylken sûzen troch de loft, ketsten tsjin it hout of ploften yn de grûn. Hoewol't se noch gjin doel troffen, weakke dit earste teken fan de fijân it geweld fan it ridderleger foargoed los. De soldaten loeken de leppels fan de kattepûlen mei grouwe touwen nei de grûn, leine der ûnbidige stiennen op en lieten los. Mei sûzjend lûd skeaten de stiennen troch de loft, batsten tsjin de muorren of ploften yn de festing troch dakken, tsjin gebouwen of op 'e grûn. Ut en troch klonk boppe it kriichsgeweld út in lûde gjalp as teken dat immen rekke wie. Mar fierder joech de fijân gjin inkele azem.
Wer klonk it lûd fan de trompet en tagelyk ried ien fan de ridders nei foaren, liet it hynder hohâlde tusken it belegeringsark en de poarte en rôp oft hear Witold no miskien yn de gaten hie dat it Siegfried Eckhardt, oanfierder fan de Dútske Oarder, tinken wie. Mar hy moast ek witte dat syn edelmoedigens safier gong dat der in wei werom wie: de poarte iepen en in bekearing ta it krús. Sa net, dan soe it bloed fan Kristus oer harsels en harren bern komme.
De man wie noch net iens útsprutsen of in pylk plofte foar de foarpoaten fan it hynder yn de ierde. Lilke útroppen, dy't efter de ridder opklonken, waarden troch oaren oernommen en yn weagen rûnen de striidgjalpen om de hiele festing hinne. De lange earmen fan de smyttastellen waarden nei ûnderen skuord en de amers oan de útein laden mei wat der mar te finen wie. Doe't de soldaten de touwen fan de koarte earmen mei alle geweld oanloeken, fleagen de stiennen, fetten, itensiederspotten,
| |
| |
bonken, bargekoppen en in hûnelyk troch de loft. Nei in pear kear klonk it fjoerbefel en al gau flakkeren fakkels op, dy't mei in wapperjende flam oer de muorre sweefden, mar oars net opleveren as smelle reekplommen.
Doe't it skimerich waard, bedarre de striid. Rienk Bockema lykwols fjurre syn troep op 'e nij oan om noch ien kear de brân yn de fakkels te stekken. Grimmitich en tagelyk grutsk op 'e hege bôge dy't it ljocht troch de jûnsloft makke, folge er de fjurrige wapens. Efkes miende er dat ien fan de dakken opljochte, mar it moast ferbylding wêze. De nacht foel as in beskermjend kleed oer de festing. Op 'e muorre soarge de moanne sa út en troch foar skerp ôftekene skaden.
De twadde dei wie al fierhinne, doe't Siegfried Eckhardt efter it wippende smytark lâns ried, rjocht op Rienk Bockema ta.
‘Wy rêde it sa net,’ sei er troch it iepen fisier.
‘Dat wie jo sizzen al,’ kaam Rienk him yn de mjitte.
De Dútser wiisde nei de belegeringstoer, dy't oant no ta liddich yn de strjitte stie.
‘Is it dak ek fan hout?’ frege er.
Rienk knikte.
‘Dat moat oars,’ sei er, ‘Witold hat grif ôfsjoen hoe't wy mei fjoer boartsje...’
‘Hoe woene jo it ha?’ frege Rienk.
‘As it tsjuster wurdt, nei de muorre oan de efterkant fan de boarch.’
‘Ik bedoel it dak...’
‘Dat lit ik graach oan de Snitsers oer, want wa't sa'n toer bout, rêdt ek mei it dak.’
Hy knikte glimkjend en ried fierder.
Krekt doe't Binne Koops de lêste laaien op it houten dak fan de belegeringstoer spikere, begûn it te reinen. Hy fage it swit fan
| |
| |
de foarholle, wiisde nei de útseage rûnte oan de heechste kant en lake: ‘Dêr hoege wy fannacht net mei amers wetter troch.’
Rienk lake mei, wie grutsk op 'e jongkeardel, dy't daliks foar it ferstân hie wat fan him ferwachte waard. Wat soe de poarte by de rivier langer mei dakbedekking moatte, no't de wachters binnen de muorren fan Gaarde wiene? De laaien hiene in better plak op 'e belegeringstoer om de Snitsers te beskermjen tsjin de fakkels fan de fijân. En foar it gefal dat it fjoer al by it hout kaam, hie Binne in oare oplossing betocht: oan de binnenkant fan de toer by in ljedder op, in amer wetter troch it útseage gat stekke en dêr leegje; it wetter soe by it skeane dak delrinne en it fjoer gjin kâns jaan.
Doe't it tsjuster wie, rieden se mei man en macht de toer troch de strjitte dy't útkaam by de efterkant fan de boarch. De hurde wyn strieme de rein yn de ferlutsen gesichten. Se kamen by in troep soldaten lâns, dy't mei de bôge oan de foet stiene te wachtsjen en aansen, as it nedich wie, foar dekking soargje moasten.
Oan de efterkant fan Gaarde wie it neare nacht. It rûzjen fan in espeltsje wylgen heinde it kreakjen fan de wein op, doe't dy yn de brede greppel ried. Foet foar foet rôlen de tsjillen op 'e muorre ta oant se net fierder koene.
Rienk Bockema parte de skeppen om en sei ta dat, as se mei graven yn de boarch kamen, de beleanning rynsk wêze soe. De jongkeardels stieken fol faasje de skeppen yn de grûn en wrotten har stadich yn de modder op, wylst se om bar de wacht holden by de folle amers. It wie in koart skoft fan útpûsten, dêr't se wat langer wat mear nei útseagen.
Yn de neinacht stiene se mei de blierren yn de hân yn in gat fan trije foet djip, dat in eintsje ûnder de muorre oprûn; it rein- en grûnwetter kaam har oan de knibbels ta. Doe earst joech de Snitser ridder tastimming om de skeppen op 'e wein te skowen en de striesek op te sykjen. De klomske bôgesjitters, dy't de
| |
| |
hiele nacht liddich trochbrocht hiene, krigen befel om yn aksje te kommen en koene har waarm wrotte mei it fuortriden fan de toer.
Yn de tredde nacht fan de belegering waard alarm slein en krigen de bôgesjitters it drok. Wylst de pylken tusken de kantelen troch fleagen, ljochten de stiennen op fan de fakkels dy't de fijân deroerhinne smiet. It wiene mar inkele dy't op it dak fan de belegeringstoer telâne kamen, dêr ôfglieden of troch it wetter útdôven.
De Snitsers hiene nei in goed wike de muorre safier ûndergroeven dat ien nacht genôch wêze moast om yn de festing te kommen. Of as dat net slagge, sa woe Siegfried Eckhardt ha, koe de stoarmraam it lêste wurk dwaan. Mar it moaiste soe wêze dat de muorre delkaam op it lûd fan de trompet, lykas dy fan de stêd Jericho yn Kanaän, it ferhaal dat de muontsen Rienk Bockema eartiids ferteld hiene.
Doe't yn de moarntiid fan de njoggende dei de sinne as in reade fjoerbol boppe de klinten fan Grodno útriisde, wrotte de liiftroep fan Rienk Bockema troch. It wie de eare fan de jongkeardels tenei om oan oaren oer te litten as earsten yn de festing te kommen. It gat wie no sa djip en breed dat der skuorren yn de muorre kamen. Middenmank de oare oanfierders siet Rienk yn folle wapenrêsting op it hynder. Hy wie ûnder de beskerming fan de tsjustere neinacht út 'e djipte kommen en wachte no ûngeduldich op 'e lêste oanfal.
‘Is it net ferstannich om de belegeringstoer fuort te riden?’ frege Juw Juwinga. ‘Wy kinne fierder mei de stoarmraam.’
Rienk wifele, mar om't krekt Juw it sei, antwurde er: ‘Is it dyn troep dy't it paad frij makket foar de oanfal?’
‘Ien fan myn jonges is troch in pylk fan de fijân rekke, Rienk, ik wit wat it betsjut om mei minder werom te kommen as op 'e hinnereis, dêrom... begrypste?’
| |
| |
Rienk draaide it hynder en liet de eagen oer boarch en stêd glide. It read fan de moarnsloft wie oergongen yn blau mei hjir en dêr in ljochte wolk. It wie as fierde dat byld him mei nei it Johanniter kleaster op it Noardeast. Hy stie tegearre mei de Starumer muonts Simeon yn de sel dêr't er as jonge fan fyftjin foar straf sliept hie. Troch de skreef yn de muorre seagen se de blauwe loft mei deselde wite wolken as no oer Grodno dreauwen. Doe hie de muonts sein dat hy, Rienk Bockema, as in maitiidswolk foar it blauwe kleed fan Marije skowe moast om har te beskermjen tsjin gefaren. It hie in drege opdracht west, te dreech miskien, mar hjoed noch krige er de kâns om wraak te nimmen op 'e barbaren, dy't har hilligens skeind hiene. De bylden dy't er foar him seach, hiene sa'n strieljende útwurking dat it like as begûn er te sweven, it wie in soarte fan ekstaze dy't troch it bolderjende lûd fan de delkommende muorre fan Gaarde noch fersterke waard. Foar syn eagen ûntstie in tsjinstelling tusken de donkere kleuren fan de brutsen macht, dêr't de heidenen krioelen, en de ljochte himel dêrboppe.
Hy joech in heaze gjalp, sette it hynder oan en ried mei foarútstutsen swurd op 'e bres ta. Oeral om him hinne hearde er it lûd fan hoeven, earst domp oer de grûn fan de greppel, dêrnei skerp op 'e stiennen. Doe't er binnen de boarch wie, swypken flechtsjende skimen syn bloed noch mear op. Hy raasde dat syn liiftroep him folgje moast. Efkes kaam it by him op dat Binne Koops en syn maten de muorre sûnder stoarmraam delkrigen hiene. Se moasten as earsten de oanfal ynset ha. Mar no soene se as ien man de heidenen opjeie, lykas se yn it fjild om Snits hinne mei hazzen en reeën diene. Dit wie gjin striid mear tsjin minsken, mar in jacht op bisten.
Rienk Bockema ried op kloften manlju, froulju en bern yn, seach dat guon ûnder de hoeven rekken, swaaide en stiek mei it swurd wêr't mar beweging wie en davere wer fierder. De loft wie sa fol mei geweld dat er der dronken fan waard en it
| |
| |
kjirmjen en gûlen fan froulju en bern net hearde.
Doe't de stilte oer Gaarde foel, kaam er wer ta himsels. Hy wonk Lamme Wisses om him fan it hynder te helpen. Nei't dy syn helm fan de holle tild hie, seach er dat de grûn swart wie fan de liken. Hy fage oan de klean fan in deade it bloed fan syn swurd ôf. Doe pandere er nei de toer, dêr't noch altyd de bluodderige bargeflagge op wappere. As dy nei ûnderen wie, soe de oerwinning folslein wêze. De doar stie heal iepen. It holle portaal fersterke it kriezen fan it harnas. Ynienen bleau er stean. Twa rigen pylders fierden syn eagen nei it koar mei it alter, dat ferljochte waard troch de kleuren fan glês-yn-lead finsters. It wie wol in tsjerke...
Stadich rûn er fierder, tusken de liken troch dy't op it middenpaad leine. Sa fergong it heidenen dy't de hillige romte fan dit godshûs ûntwijd hiene, tocht er glimkjend. It like as glimke Kristus, dy't efter it alter oan it krús hong, werom.
Syn eachopslach gong wer nei ûnderen, glied oer it alter hinne en folge de kleuren fan it glês, dy't as in paad oer de flier rûnen nei in nis ta, dêr't it sinneljocht noch net komme koe. Dat wie ek de reden dat er it byldsje net earder gewaarwurden wie. It stie skean efter in lytser alter. Mei bûnzjend hert sette er de earste stappen de kant út fan de skym, dy't stadichoan de blauwe kleur fan de himel krige.
‘Hillige... Frouwe,’ stammere er.
Se seach fol leafde nei it Kristusbern op har rjochterearm, mar tagelyk lei in smeekjend freegjen yn har hiele wêzen. It wie de tragyk fan de leafde en it fertriet, dy't er earder yn de Hillige Grêftsjerke te Jeruzalem op har antlit sjoen hie. Doe gûlde se om him, fanwegen syn skuld, no hie se fertriet om it lijen dat de heidenen har en it Kristusbern oandien hiene.
Jeruzalem... de Hillige Grêftsjerke... Gottlieb. Ut it djipste fan syn wêzen klonken de wurden fan de muonts op: ‘Seinige binne jo, Leave Frouwe, want jo jouwe sin oan it libben fan de rid- | |
| |
der fan Snits mei in bysûndere opdracht.’
Dy opdracht wie de striid tsjin de heidenen, dy't fierd wurde moast foar't de ieu foarby wie. Hjoed hied er syn grutte taak folbrocht, sân jier foar't de bekearde heidenen en Joaden nei Jeruzalem komme soene om God, Kristus en de Hillige Frouwe te earjen.
Hy liet him op 'e knibbels sakje. It skaven en kriezen fan it harnas klonk hol yn de lege romte.
‘Jo hawwe sin jûn oan myn libben, Leave Frouwe, ik ha foldien oan de opdracht.’
Se glimke, mar noch altyd mei in smeekjende útdrukking op har antlit. Doe wist er dat syn taak noch net alhiel folbrocht wie.
‘Wat yn it Sint Odulfuskleaster te Stamm net slagge is, sil ik no dwaan,’ sei er.
Rienk Bockema kaam oerein, rûn nei har ta en naam Mem en Bern hoeden fan de moarmeren pylder. Hy skrille op doe't er wat hearde. Wylst er him omdraaide, taaste er mei syn frije hân nei it swurd. Efter it alter sieten twa jonges yninoar dûkt, it gesicht skean nei him ta, de eagen yn it meagere gesicht wiid iepen fan eangstige spanning. It koe net oars, it moast it neiteam fan heidenen wêze, like ferdurven as har âlden.
‘Oerein,’ rôp er, ‘jim sille steande de deastek krije!’
Doe't er in stap nei foaren sette, fernaam er in beweging fan it byld en daliks kaam it by him op dat de knapen efter de Hillige Frouwe weikrûpt wiene. En as Marije harren beskerme hie as in mem, soe de ridder fan Snits har dan de dea oandwaan?
‘Oerein,’ sei er freonliker, ‘en meikomme jimme!’
Mei de Mem fan it Kristusbern op 'e earm dreau er de beide Litouske knapen de tsjerke út.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd