|
| |
| |
| |
Diel 3
Juny 1367 oant en mei maart 1370
| |
| |
10 De pylk
De state fan Fekke Sickinga stie oan de râne fan Goaiïngea en stiek op dy sinnige junydei skerp ôf tsjin it grien fan de greiden en de kleare loft dêrboppe. It houten wenhûs wie troch in smelle hals ferbûn mei skuorre en stâl. Skean dêrefter wie it hynstehok mei in troch wylgen en sleatten ôffrede finne. Dêr stiene yn it skaad fan de beammen twa fan de trije hynders. Sa no en dan swypken de stuiten oer de donker glânzjende hûd om de miggen fuort te jeien.
Yn de greide, noardeast fan de state, leine de lyts tweintich kij sleau te wjerkôgjen op it wielderige gers, dat dy maitiid mei ôfwikseljend sinnich en wiet waar de fruchtbere klaaigrûn útsketten wie.
Noch fierderop, efter in tropke wylgen en elzen, tichtby de feart nei Raerd, stie in fjouwertsjillige karre mei it tredde hynder fan Sickinga derfoar. It bist hie de kop nei ûnderen en glânze wiet oer de hiele hûd.
Nêst de karre stie Rienk Bockema mei in heafoarke yn de iene hân, wylst er him mei de oare it swit fan de foarholle fage. No't er it hea hieltyd heger opstekke moast, begûn it skouder him wer te pleagjen. Hy rûn nei de feart, gong op 'e knibbels lizzen, makke fan syn hannen in kom en brocht efterinoar it wetter nei de mûle. Doe strûpte er it himd fan it rjochterskouder en makke de djippe groede wiet.
Hy koe him amper mear wat yn it sin bringe fan wat de earste wiken nei de striid by Ysbrechtum foarfallen wie. Se fertelden him letter dat broer Peter him yn de kleastertún fûn hie en dat mei allerhanne krûden de hege koarts, dy't wikenlang syn lea sloopte, úteinlik delbêde wie. De wurden fan broer Martinus, dat er in lang skoft foar dea lein hie en dat de Almachtige op 't lêst wol
| |
| |
harkje moast nei it oanhâldende gebed fan de mienskip, fierden him noch fierder nei it tsjuster fan syn betize geast. Alle nachten waard er wekker út aaklike dreamen, dêr't Lúsjefer en syn trawanten de haadrol yn spilen. Se sloegen de sûnder mei it swurd op it skouder, stjitten him fan Swarte ôf en sleepten him oan syn geslachtsdiel mei nei de poarte fan de hel en as it lid bliedend ôfbriek, rôpen se dat it de straf wie foar de driften dy't er op fammen en froulju útlibbe hie.
De koarte dagen fan de winter siet er swijend yn in tsjustere hoeke fan de hal op Rodenboarch en wannear't se him wat fregen, joech er allinnich mei ja en nee beskie. Bylden fan de tiid dy't er trochbrocht hie by Walle Galama, spoeken him allegeduerigen troch de holle om en it rûn der op út dat er syn eigen swartgallige betinksels oer dea en hel dertrochhinne weve. Sa ferlear er stadichoan de werklikheid út it each, sawol dy fan it ferline as it hjoed en dêrmei tagelyk it útsjoch op 'e takomst.
Yn it earst hied er oanstriid hân om mei ien te praten oer wat er allegearre meimakke hie, miskien mei Boate dy't wol ris wat frege of mei Wike dy't er inkeldris oer it Kante Plein rinnen seach. Mar doe't er werklikheid en betinksels trochinoar begûn te heljen, doarst er net mear. Fansels wisten se fan Boate dat er yn Aldegea west hie en koene se út 'e berjochten oer it treffen by Ysbrechtum opmeitsje hoe't it aventoer ôfrûn wie, mar wat krekt yn de tiid tusken Aldegea en Ysbrechtum siet, moasten se nei riede. Syn âlden besochten, nei't er wer op Rodenboarch wie, him op te nimmen yn de rûnte fan de húshâlding. Sels Reynke Donia skikte yn en prate net mear oer it ferline, mar joech him de romte om syn eigen paad te finen. Hy hoegde yn it earstoan net wer nei it Johanniter kleaster. Doe't er syn paad allinnich fûn tusken de stins en de hynstestâl op it hiem, trune se him sels oan om op jacht te gean.
Nei de winter seach er Fekke Sickinga geregeld op Rodenboarch. Oerenlang sieten Bocke Doedinga en de boer út Goaiïngea yn de
| |
| |
hearekeamer en mei't er yn de hal ris wat opheinde oer nije mooglikheden op 'e state, wist er dat it oer him gong. Op in sinnige dei yn maart, doe't it nije ljocht foar it earst de betizing fan syn byldewrâld like troch te brekken, seach er ynienen it ferbân tusken it kommen fan Fekke Sickinga en syn eigen takomst. It wie sa't er tocht, want in pear dagen letter ried er nêst de heareboer nei syn nij ferbliuw.
Rienk skepte nochris in pear hanfollen wetter út 'e feart en liet it oer de groede rinne. Doe gong er werom nei it hynder, dat daliks de kop optilde en him mei syn grutte donkere eagen smachtsjend oanseach.
‘Daliks,’ sei er, ‘der lizze noch in pear opers.’
Hy stiek de foarke wer yn it hea en brocht it mei in swaai op 'e wein. Op 'e nij fernaam er it skouder, mar lykas earder ferbiet er de pine.
Fekke Sickinga hie him dyselde deis yn maart noch hjitten it skouder bleat te meitsjen en doe't er de groede besjoen hie, wie syn sizzen dat de pine djipper siet. Daliks wied er as gast yn de húshâlding fan Lamkje Roorda, syn frou, harren dochter Bot en de feinten en fammen opnommen. Hy krige gjin kâns om him deroan te ûntskuorren, want wêr't er siet of rûn, wie Fekke Sickinga ek. Nei ferrin fan tiid naam de boer him mei nei stâl en greide, liet him melke en joech him ark yn hannen. Hy moast de lea brûke, woed er ha. En as er nei it seare skouder griep, werhelle Sickinga dat de pine dêr net siet. Oeral wêr't se mei har beiden wiene, prate de boer en harke hy. Stadichoan kaam er ta it ynsjoch dat dizze man by him it gat opfolle dat syn eigen heit, de muonts Martinus, de kluzener fan Noardwâlde en Walle Galama iepen litten hiene. Hy swei net, lykas Bocke Doedinga, prate him ek net ien kant út, nei de katedraal fan kennis, Gods skepping of de macht fan it geweld, lykas de oare trije, mar rûn mei him alle
| |
| |
paden bylâns en sei dat de minske it lykwicht sykje moast tusken God en himsels. Rienk fielde dat de wurden fan Fekke Sickinga syn pine losweakke en sa út en troch liet er sels wat los oer de tiid dat er yn tsjinst wie fan Walle Galama.
Nei in goed moanne rieden se tegearre, elk op in hynder, de kant fan de grutte mar út, dêr't de reidsompen wiene. Se kamen by de Grienedyk en koene twa kanten út; rjochts riisde it tsjerkje fan Goaiïngasweagen boppe de wyldernis út, lofts lei it ûnlân fan de Gaustersyl. Mei bûnzjend hert wachte Rienk ôf. Doe't Fekke Sickinga de ferlitten oarde ynsloech, sykhelle er ferromme. Underweis prate de boer oer de tsjinslaggen fan de ôfrûne jierren. In ûngeregelde binde hie op in nacht de state oerfallen, besocht de eare fan frou, dochter en fammen te skeinen en doe't dat net slagge in begjin fan brân makke. Mei in heafoarke hie de boer derop ynstutsen en ien fan de oerfallers wie foar dea lizzen bleaun. In jier letter wie der sykte ûnder it fee en moast er tsien kij bedobje. Rienk siet rjochtop yn it seal en hie mei oandacht harke. Hy fielde him hinne en wer slingere tusken de binde en de heareboer. Fansels hie der, lykas by Walle Galama, in reden west om de oanfal yn te setten. Mar as jo eigner fan in state wiene, moasten jo wol fan jin ôfslaan oant de dea derop folge, it leafst de dea fan de fijân. It wie mar krekt oan hokker kant as jo fochten.
Der hie foar himsels trouwens ek reden genôch west om yn de wyldernis fan Goaiïngasweagen yn de oanfal te gean. Se hie him ommers sjoen, doe't er mei de boat fan har eigen folk troch de Hookslinke foer en har geit in pylk yn de rêch skeat. As er har gean litten hie, soe se him ferret ha. Mei foldwaning fernaam er dat er yn de sompen fan syn siel wer fêste grûn ûnder de fuotten krige.
Fekke Sickinga prate fierder, oan ien stik wei troch. In minske koe allinnich oerlibje mei't er plannen makke foar de takomst. En hy hie as heareboer grutte plannen. Fan 't winter, as der iis lei, soene se yn dizze kontreien reidskarje en in nij tek op wenhûs en
| |
| |
skuorre lizze. En de kommende jierren woed er stikje by bytsje fan it ûnlân bedykje en sa grûn taheakje oan syn eigen besittings. Dat die er net yn it foarste plak foar himsels, mar foar Rienk en syn dochter Bot, dat dy yn de kontreien fan Snits, wat sei er, miskien wol oer in folle grutter gebiet, de macht útoefenje soene.
It bloed wie Rienk nei de holle jage en hy hie oanstriid it hynder de hakken yn de flanken te skoppen om sa syn nije takomst te ûntflechtsjen. Mar Fekke Sickinga like him te betsjoenen mei in stream fan sinnen, dy't it libben wer kleur joegen. Ynienen kamen him de wurden fan Reynke Donia yn it sin, op dy jûn doe't se him mei Wike op it Kante Plein sjoen hie. Hy hoegde net te mienen dat er sels in frou útsykje mocht, dy't de saken op Rodenboarch wol regelje soe. Nee, der hie al oerlis west...
Hy fielde de grime wer opkommen, tsjin Reynke Donia en Doede Bockinga, dy't syn takomst yn hannen namen. Mar frjemd genôch liet er him sûnder ferset meifiere troch Fekke Sickinga, dy't de boadskipper wie fan wat se ûnderinoar besletten hiene. Wat hie de heareboer fan Goaiïngea wat syn eigen faar miste? It wie de striidberens om it behâld en de útwreiding fan it eigen besit en dêrmei it grutter wurden fan macht.
Yn de fierte, boppe de reidfjilden, sweefden twa hoannebiters. Fekke Sickinga hold yn en wiisde. ‘Dizze kontreien binne fan harren,’ sei er. ‘Sy fleane heech en kinne alles oersjen, mar dochs libje yn ditselde gebiet ek in protte oare dieren. Der is lykwicht. Is it net sa, myn soan, dat wy ús wjukken ek útslaan moatte om heech te libjen? De Almachtige hat ús soarte minsken ommers roppen om de wrâld yn lykwicht te hâlden!’
Soan, sei er. Fan dy dei ôf beseach Rienk Bockema de dochter fan de heareboer fan Goaiïngea mei oare eagen.
Rienk lei de lege foarke op it oploege hea, hong de sek mei it sjitark oer de rêch fan it hynder en befrijde it bist fan de stringen.
‘No meist drinke, safolle ast wolst,’ sei er.
| |
| |
It hynder rûn út himsels nei de feart en sloarpe efterinoar troch. Doe't er genôch dronken hie, skodde er de drippen fan de kop en wrinzge sêft mei triljende lippen.
‘No sil it heve!’ rôp er.
Hy sprong op it hynder en sette de hakken yn de flanken. It beswitte himd floddere him om de skouders. Efkes fielde er it skrinen. Dit swarte hynder ried wier net minder as Swarte sels, dy't er sûnt de slach by Ysbrechtum nea wer sjoen hie. Mar dochs krige er alle kearen in gefoel fan leechte, as er de rook fan hynders opsnúfde.
Under him daveren de hoeven oer de hurde klaaigrûn, boppe syn holle hearde er de eangstrop fan skriezen, dy't de jongen warskôgen foar kommend ûnheil. Fierderop sweefde wer in hoannebiter, dy't op mânske wjukken en mei skerpe eagen oer it hiele gea hearske. Yn syn ferbylding klom er nei de fûgel ta en seach út 'e hichte wei de kontreien om Snits hinne lizzen. It folk yn dit gebiet soe him letter ûnderdienich wêze, it soe by him opsjen, net as by in gewoane haadling, nee... hy fleach folle heger, as in hoannebiter, de Fryske keningsfûgel. Hy fielde de nije krêft yn syn lichem. Sûnt ferline jier hiene syn lea noch nea sa sterk west as hjoed, op dizze waarme simmerdei.
Doe't er by de hichte fan de Grienedyk op ried, seach er om him hinne. Hy wie lykme allinnich tusken it ûnlân fan de Gaustersyl en de wyldernis fan Goaiïngasweagen. Der wie gjin inkele wifeling, doe't er oan de rjochter leie loek. Hy wie der wis fan dat syn feroare uterlik werkenning ûnmooglik makke.
It tuorke fan Goaiïngasweagen kaam hurd tichterby. Hy hoarte oan de leie en sei: ‘Earst diskant út, Swarte, en no wat kalmer oan, wy moatte net yn de sompen weisakje.’
Swarte... hy hie Swarte sein en wêrom eins ek net? Fan hjoed ôf begûn syn libben op 'e nij, mar foar't it safier wie, moast er earst it ferline foargoed bedobje.
| |
| |
Oer it smelle paad, tusken reiden en strewelleguod troch, gong it stapfoets fierder. Hy meat mei de eagen de ôfstân nei de Hookslinke en doe't er tocht dat er likernôch op it plak wie, sprong er op 'e grûn. Wylst er in eintsje oer it paad rûn, liet er de eagen by de râne fan grim en wetter lâns glide. Mar de natoer hie alle spoaren yn de rin fan de tiid útwiske.
Noch ien kear liet er har gesicht yn syn ferbylding boppe de reiden oprize en foar de twadde kear treau er har slanke lea nei ûnderen. Op 'e nij waarden de driften baas oer him. Doe't se har fersette, begûn syn lichem skokkend te bewegen.
‘Se is net dea,’ flústere er, ‘fansels hat Wike gelyk, se moat noch libje.’
Dochs klonk der twivel yn syn lûd troch.
Hy sprong wer op it hynder en ried de kant út fan it doarpke oan de iggen fan de mar. De groeven putten en swarte plakken, dêr't de Sweachsters it fean ferbaarnd hiene, leine der ferlitten by. De manlju soene fan 'e moarn betiid nei Snits fearn wêze om it wûne sâlt te ferkeapjen.
Doe't er sawat by it doarp wie, skrille er op. In âld wyfke mei in jûpe fan grouwe stof oer har boerehimd, poke yn in fjurke om, dêr't in grutte pôt boppe hong. Fansels hied er ferwachtsje kind dat it doarp net ferlitten wie. It winnen fan sâlt út jiske, fermongen mei wetter, gong gewoan troch, ek wannear't de manlju har hannel nei de stêd brochten. En wa koene it fjoer better baarnende hâlde as froulju, dy't wend wiene oan de flammen ûnder de itenspôt?
Se hie him sjoen, in wei werom wie der net mear. Der siet neat oars op as de oanfal.
‘In waarme put mei dit hjitte waar,’ sei er.
It wyfke seach him hifkjend oan.
‘Wa moat it oars dwaan, as it folk nei de jiermerk is?’
Jiermerk! Op 'e state wie deroer praat, mar hy hie der gjin acht
| |
| |
op slein. It koe him op dat stuit ek neat skele. Fielde er him net folle frijer yn it iepen fjild as yn de stjonkende, benaude stêd? Syn tiid kaam noch wol, nee syn tiid wie der no al. Hy koe him yn Goaiïngasweagen frij bewege.
It wyfke hold him allegeduerigen yn de gaten, gluorke de frjemdling ûnder it pookjen út 'e eachhoeken wei oan.
‘Ik ha dy hjir noch nea sjoen,’ sei se, ‘hast in boadskip?’
‘Ik woe allinnich efkes op it hôf sjen,’ antwurde er.
Hy wachte har fierdere fragen net ôf en ried daliks de kant fan it tsjerkje út. It houten gebou koe gjin sprekken lije ferlike by de stiennen tsjerken fan Snits. Hjir en dêr hong in planke út it ferbân en op guon plakken hiene de stoarmen fan de lêste winter it reidtek oantaast.
In pear bern, dy't op it hôf oan it fersideboartsjen wiene, seagen mei skrille eagen op. Doe't er fan it hynder stapte, kamen se skrutel efter de grêven wei en draafden as bange skiep fuort. It die him goed, joech in gefoel fan macht. Hy koe sûnder de driging fan fijannich folk op it plak komme dêr't de libbenen fan Goaiïngasweagen harren deaden begroeven hiene.
Stadich rûn er troch it hege gers om it koar hinne, dêr't de rûchhouten grêftekens stiene. Allinnich foarname lju waarden yn 'e tsjerke begroeven, gong it troch him hinne, mar yn dit doarpke wennen inkeld earme feanmollen en fjurkestokers. Dochs leine har deaden tichtby it alter, it hillige plak, dêr't de mis foar harren sieleheil opdroegen waard. De measte tekens stiene justjes skean en kamen amper boppe de begroeiing út. It hout wie op guon plakken oantaast troch waar, wyn en it grien fan moas en skimmels.
Wylst er efkes stean bleau en it hear oerseach, glimke er. Se wie net dea, want oars soe hjir ek in rjocht en ljochter grêfteken stean moatte. Twa jier lyn tocht er dat se ferdronken wie. Foar gjin sûn hynders hiene se him nei dizze oarde krigen en hielendal net nei it hôf dêr't er no stie. Mar sûnt de maitiid fan dit jier wie der wat
| |
| |
yn him feroare, hied er de frijheid ûntdutsen ûnder in himel dêr't de keningsfûgels hearsken. Bang wied er net mear, foar gjinien, net foar syn âlden, net foar Walle Galama en likemin foar de Sweachsters, dy't him wol haatsje moasten, as se wisten...
In simmertwirre gisele ynienen gûlend om de tsjerke hinne. Efkes lei it gers plat. Syn each foel op in langwerpige bult modder dy't oan de râne fan it hôf troch it grien skimere. Mei bûnzjend hert die er in pear stappen yn de rjochting fan it grêf. It hie noch gjin teken, wie net grut, moast dus fan in bern wêze, mar... hoe grut wie sy eins? Hy besocht har byld wer op te roppen, meat de skym yn ferhâlding ta syn eigen stal, seach wer nei it grêf, mar krige gjin útslútsel.
Hoewol't it yn him twirre fan tsjinstridige gefoelens, rûn er úterlik kalm nei it hynder, stapte op en ried stapfoets nei it fjoer, dêr't it wyfke noch altyd yn stie te pookjen. No moast er yn de oanfal, har net de gelegenheid jaan om fragen te stellen.
‘Oan de grêven te sjen, hat de pest hjir net west,’ begûn er.
Se seach op en skodholle.
‘Komt fan it sâlt,’ sei se.
‘De lêste tiid binne ek net folle stoarn.’
‘Allinnich in famke.’
Hy siet as ferstive op it hynder. Se hold op mei pookjen en seach him fernuvere oan.
‘Mar...,’ begûn se.
‘In ûngelok?’ frege er heas.
‘Nee, fjirtjin dagen lyn krige se hege koarts en nei trije dagen wie it dien.’
Hy fernaam de wyn oer syn beswitte foarholle striken en sykhelle djip. Dizze slach hied er wûn, no moast er op 'e nij yn de oanfal.
‘Twa jier lyn moat hjir sawat ien ferdronken wêze, ha 'k heard.’
Se snúfde.
‘Fermoarde, silst bedoele.’
‘Fermoarde?’ rôp er sabeare ferheard.
| |
| |
‘Ien hat Lipkje tenei west en besocht har holle ûnder wetter te triuwen, mar se hat it rêden.’
‘Dy skobbejak... is er oan de galge kommen?’
‘De stakkert fan in bern wie sa yn de war dat se net mear wist hoe't dy smjunt der krekt út seach. It is skoof en skande dat er noch frij sykhelje kin. Mar...’
‘Sa is it,’ sei er rêd en suver wat te fleurich.
Hy koe syn opteine gefoelens amper mear behearskje, moast hjirwei foar't fan har kant fragen kamen dy't him yn ferlegenheid brochten.
‘Fuort mar, Swarte!’ rôp er.
Hy lake yn himsels. Allinnich it ferline mei Swarte naam er mei nei de takomst. Hjoed begûn it nije libben sûnder de swiere lêst fan de ynbylde moard op Lipkje fan Goaiïngasweagen.
Doe't it hynder de stap deryn sette, rôp it âld wyfke him efternei:
‘Mar wat sochtsto eins op it hôf?’
Hy draaide him om en balte: ‘Sis mar tsjin Lipkje dat se net bang hoecht te wêzen dat dy smycht har wer tenei komme sil. Dêr soargje ik wol foar!’
Op 'e Grienedyk bûgde Rienk Bockema djip foaroer en flústere:
‘Lit no mar ris sjen datst op Swarte likest!’
Nei't er de hakken yn de flanken stjitten hie, lei it hynder de earen plat op 'e kop en skeat foarút. Hy hearde it dreunen fan de hoeven op it paad, it bolderjen fan de wyn om de holle en libbe sa syn oerwinning fan hjoed út. Yn de langte fan de dyk flechte in hazze foar it oanstoarmjende geweld, einen fleagen op út 'e sompen en doe seach er ynienen, op it plak dêr't de hazze efter strewellen en reid wei waard, it brún fan in ree skimerjen. Daliks hold er yn. Hy wifele, mar griep dochs yn de sek nei pylk-en-bôge. Fansels koe it gjin geit wêze, safier fan it doarp. Wylst er in pylk op 'e bôge lei, beweegde it brún tusken it grien fierder. It wiene twa ferskillende bewegings, foarop lang en sierlik, skean
| |
| |
dêrefter koart en stjitterich. Hy liet de bôge sakje en seach omheech. Der wiene twa hoannebiters yn de loft. As hy de mem derby weiskeat, hie it jong gjin kâns mear. Stadich liet er pylk-en-bôge wer yn de sek glide.
Doe't Rienk wer by de karre kaam, seach er har tsjin de stam fan in wylch sitten. De lange reade jûpe, dy't har lea hjoed noch slanker makke, lei yn weagen om har fuotten hinne en wie by de hals iepen. Om it ljochte hier hie se in doek knope, dy't oer de smelle skouders hong. Nêst har stie in krûk.
‘Ik tocht, do silst wol toarst ha, mar do wiest der net,’ sei Bot Sickinga.
It klonk justjes ferwitend, mar tagelyk glimke se.
‘Ik ha mei myn ferline ôfrekkene,’ sei er.
Se seach him freegjend oan, mar foar't se de mûle iepen dwaan koe, gong er fierder: ‘Hasto net nei de jiermerk west?’
‘Wy binne krekt werom.’
Se tyske mei de fingers fan de rjochterhân oan de fiter fan de jûpe. It ljochte fel ûnder de hals stiek skerp ôf by de reade stof en it lofterboarst pûle justjes fansiden. Hy fernaam oan alles dat it doel fan har kommen net allinnich it bringen fan de krûk mei molke wie.
Hy pakte him fan de grûn, lei de holle efteroer en dronk mei grutte swolgen.
‘Do silst dyn nocht wol ha,’ sei se, ‘molke jout nije krêft.’
Hy fielde dat syn lea spanden en begûnen te triljen, in trilling dy't by de ljisken útkaam. Hy liet de krûk falle en wylst er oer har hinne bûgde, sei er: ‘Ik ha myn nocht noch lang net.’
Se seach him glimkjend oan en liet syn hannen, dy't har klean nei ûnderen skuorden, gewurde. Syn driften dy't er bedimme hie op 'e Grienedyk fanwegen it reeëjong, liet er no gean. Yn it skaad fan de beammen skeat er syn pylk djip yn har.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd