De memoires

[p. 520]

42
Energie voor Noord-Korea

In de jaren 1998-1999 deed er zich in de Europese Unie een eigenaardig incident voor dat het verdient om uit het schemerlicht van de Europese activiteiten te worden gehaald. Het was vrij algemeen bekend dat Noord-Korea het niet goed stelde, ondanks haar trotse naam Democratische Volksrepubliek Korea. In het land heerste sinds geruime tijd een ware hongersnood en in 1999 beweerden specialisten dat de meeste kinderen beneden de zes jaar al hersenschade hadden opgelopen die zich nooit meer volledig zou herstellen.

Het land had behoefte aan een betere economische ontwikkeling. Die kon echter niet op gang worden gebracht omdat een algemeen tekort aan energiebronnen werd vastgesteld, ondanks de vele kolenlagen in het land. De brandstof kon niet worden gedolven en bovengebracht omdat de energie ontbrak om de liften in te schakelen. Het probleem leek nochtans vrij eenvoudig. Indien het land bepaalde initiatieven wilde nemen zou de kwaal kunnen worden genezen. Dit bleek echter moeilijker dan gedacht. Om op relatief korte tijd een afdoend antwoord op deze ondermijnende toestand te geven, leek de bouw van kerncentrales noodzakelijk. Uiteraard moest men erop waken dat de minst gevaarlijke centrales zouden worden gebouwd. Noord-Korea was al uitgerust met een centrale van het Tchernobyltype. Twee waren in opbouw. Wilde het land zijn toekomst veilig stellen, dan moesten de centrales zo snel mogelijk worden ontmanteld en het radiochemisch laboratorium worden gesloten.

Problematisch was echter het feit dat de oprichting van twee Light Water-reactoren langer zou duren dan de afbraak van de bestaande installaties. Het voorstel werd geopperd om ondertussen zware stookolie of kolen te gebruiken. De vraag was echter wie dat zou betalen.

In 1995 hadden de Republiek Korea (Zuid-Korea), Japan en de Verenigde Staten een organisatie opgericht onder de naam Kedo (Korean

[p. 521]

Peninsula Energy Development Organisation) met het doel bij te dragen tot de uitvoering van een akkoord dat eerder was gesloten tussen de Verenigde Staten en de Democratische Volksrepubliek Korea (Noord-Korea). Noord-Korea had de verplichting op zich genomen zijn - slecht - kernprogram te bevriezen en, later, af te bouwen. Er zouden twee standaardcentrales met gewoon water (Light Water) worden opgetrokken en een alternatieve energiebron die warmte en elektriciteit zou produceren tot de voltooiing van een nieuwe centrale.

De voorstellen werden in heel de wereld zeer positief begroet. Noord-Korea zou lid worden van het Internationaal Controleagentschap in Wenen en op die manier intreden in de internationale gemeenschap. Het effende ook de weg naar een lidmaatschap van het Non-proliferatieverdrag van atoomwapens. In het leninistische land bleef het wantrouwen echter zeer groot. Voortdurend werd er herhaald dat deze ontwikkeling deel uitmaakte van een Amerikaans plan met Amerikaanse bedoelingen. En hoewel er ondertussen een twintigtal landen bereid waren gevonden om tot de financiering van de projecten bij te dragen, bleef nog er een aanzienlijk tekort te betalen.

Voor de aanvulling van het tekort werd een beroep gedaan op Euratom, de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie. De Europese ministerraad beschouwde een deelname in de financiering als een goede bijdrage tot de veiligheid in Azië. De Raad zag er overigens ook een compensatie in voor de Japanse bijdrage in de ordehandhaving in de Balkan. Ten slotte zou het misschien nieuwe mogelijkheden scheppen voor contacten met de Europese nijverheid.

In de Europese Unie werd onderzocht hoe een participatie met Kedo juridisch kon worden verantwoord. Men beriep zich op artikel 101 van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie. Daarin was echter geen sprake van een bevoegdheid van het Europees parlement. Men dacht deze mogelijke hinderpaal uit de weg te kunnen ruimen met artikel 206, dat zegt: ‘Akkoorden (met derde staten, een statenunie of een internationale organisatie) kunnen worden gesloten door de Raad krachtens een na raadpleging van het Europese parlement met eenparigheid van stemmen genomen besluit.’ De Raad had de plannen al goedgekeurd in 1996.

Nu ontstonden serieuze moeilijkheden met het Europees parlement, dat ook zulke uitgaven in de EG-begroting moet opnemen en goedkeuren. Euratom beschouwde de verplichte ‘raadpleging’ als een soort informatie zonder meer. Het parlement wenste beter te worden geïnformeerd,

[p. 522]

ook over de samenstelling van de Raad van Bestuur en over de aanwezigheid van de leidende ambtenaren bij Kedo. Nadien zou het parlement stemmen over het bedrag. Deze betwistingen duurden een hele tijd. In het parlement moesten drie commissies een advies uitbrengen: Buitenlandse Zaken voor de politieke en veiligheidsaspecten; Begroting voor de hoogte en de rechtvaardiging van de bijdrage; Onderzoek, Technologische Ontwikkeling en Energie voor de technische aspecten.

Op een bepaald ogenblik werden de zaken nog bemoeilijkt door Noord-Korea. Het land had namelijk een raket afgeschoten in de richting van de Japanse Zee en heel Oost-Azië was in beroering.

Ten slotte leek het ook normaal meer informatie te hebben over de intenties en de houding van Noord-Korea en te weten hoe landen als Japan, China tot zelfs Australië over de nieuwe initiatieven dachten.

Een eerste voorstel sprak van het zenden van een parlementaire delegatie. Dit werd echter niet goed onthaald. Het probleem was te ernstig en het vertoonde te veel belangrijke facetten om zich aan gemakkelijke kritiek bloot te stellen. Het voorstel om rapporteurs uit de drie bevoegde commissies met een zending te belasten werd wel aanvaard. Zo kwam ik namens de Commissie Buitenlandse Zaken in de drieledige afvaardiging en kreeg ik er zelfs de leiding van. De délégué voor Begroting was Laurens-Jan Brinkhorst, gewezen staatssecretaris voor Buitenlandse Zaken in Nederland. De derde commissie vaardigde het Labourlid Glyn Ford af, een fysicus van opleiding. Voor we vertrokken legden we contacten in Europa. We wilden immers de opinies kennen van de diplomaten in Noord- en Zuid-Korea, de Volksrepubliek China, Australië en Japan. Onze gerechtvaardigde nieuwsgierigheid voerde ons zelfs tot in de Verenigde Staten, waar we een onderhoud hadden met de vroegere staatssecretaris voor Defensie, William Perry, die nu met een opdracht in Pyong Yang was belast. Vanzelfsprekend wilden we ook nader kennismaken met de leidende figuren van Kedo zelf.

Voor mij begon de reis op Schiphol. Ook Brinkhorst kwam daar aan boord om de lange tocht naar Beijing te ondernemen. Ford vertrok vanuit Londen. Het had veel moeite gekost om voor ons vertrek een lijst te krijgen van de personaliteiten die we zouden ontmoeten, maar uiteindelijk beschikten we over de namen van de vertegenwoordigers uit de Hoge Volksvergadering, de regering, de Koreaanse Arbeiderspartij en het leger met wie een ontmoeting werd voorgesteld. Zoals altijd in een communistisch land stonden er op de lijst enkele gepensioneerde partijfunctionarissen wier verhaal ons niet bijster interesseerde. Tot onze verrassing was

[p. 523]

het gesprek met de militairen boeiender dan verwacht. De minister van Buitenlandse Zaken behoorde tot de categorie ‘partijautomaten’, maar de nog jonge vice-minister Choesuhon was begiftigd met een vlugge en behendige geest. Met hem konden we discussiëren, vanzelfsprekend niet tot het einde van een logische redenering, maar toch in die mate dat hij zich terugtrok met de woorden: ‘Dat is nu vandaag bij ons niet - of nog niet - mogelijk.’ Waar alle anderen voortdurend van leer trokken tegen de Amerikanen, luisterde hij naar ons Europees pleidooi en scheen hij geïnteresseerd in zulke ontwikkeling. Soms kwamen er vreemde, lachwekkende vragen zoals ‘In hoeverre is een Europees parlement geen Amerikaanse instelling?’, maar we vertrokken geen spier.

We drongen bij Choesuhon aan om het parlement te komen bezoeken en zich er te vergewissen van de ernst van de Europese integratie. Hij is nadien inderdaad naar Europa gekomen en dat contact was het allereerste van die soort. We zagen er het begin in van een buitenlands beleid voor Noord-Korea. Op dat punt vergisten we ons echter, want zo veel is er sinds 1999 niet verbeterd.

Toch zie ik me verplicht hier te vermelden dat op 29 juli 2002 werd bekendgemaakt dat besprekingen tussen de Verenigde Staten en Noord-Korea zijn begonnen met het doel tot diplomatieke betrekkingen te komen. Toen ik dit las zag ik er een bekroning in van wat we met deze Europarlementsleden in 1999 waren begonnen.

Ford bezocht ook enkele kolenmijnen en kon zich vergewissen van de technische en technologische achterstand van de industrie. Zijn gesprekspartner, vice-minister Pak Song Hui, was ook aangenaam. Wetenschappers vinden snel een onderwerp om over te praten. Het werd ons ook toegelaten om met enkele families te spreken. We probeerden echter geen vragen te stellen waarop de sukkelaars toch niet mochten antwoorden. We beseften ook zeer goed dat in Pyong Yang veel ambtenaren woonden die het iets beter hadden dan de gewone burgers. Maar zelfs zij leefden in armoede. We ondervonden dat ook in het hotel, het enige waar vreemdelingen waren toegelaten. Behalve brood en ei viel er niet veel te eten. Waar we ook kwamen moesten we wachten. Het was opmerkelijk dat in de inkomhal van de officiële gebouwen overal een televisietoestel stond waarop voortdurend oorlogsfilms werden getoond. Het was alsof Noord-Korea dag en nacht werd bedreigd en de regering zich verplicht zag haar helden voortdurend te mobiliseren.

De uiterlijkheden van het regime werden non-stop verzorgd. Toen we naar de luchthaven reden, sneeuwde het. Maar dat belette niet dat op de

[p. 524]

kruispunten van de grote, brede vervoersader - een soort Karl-Marxallee - vanaf zeven uur 's morgens, jonge vrouwelijke verkeersagenten stonden, uitgedost in kleurrijke operette-uniformen. Zij voerden om de dertig seconden, als marionetten, met uitgespreide armen een kwartdraai uit om het verkeer binnen bepaalde lijnen te houden. Het zonderlinge van heel die vertoning was dat op de hele oppervlakte van de straat geen andere auto te bekennen viel dan de onze.

We hadden de gezagsdragers in Pyong Yang ingelicht dat we na ons vertrek ook Seoel zouden bezoeken en zij hadden zich daar niet tegen verzet. In de Zuid-Koreaanse hoofdstad konden we nagaan hoe de regering reageerde op een mogelijke ouverture van het Noorden. Het antwoord liet niet op zich wachten. Zij zou zulke kentering uiteraard toejuichen. Zij hoopte maar dat daarmee de stroom vluchtelingen zou worden gestopt en dat er geen geheime agenten meer zouden kunnen infiltreren. Voor ons was het interessant te horen dat Zuid-Korea niet uit was op een snelle hereniging van de twee Korea's. Zij konden het probleem van de werkgelegenheid niet oplossen op korte termijn en verkozen een verbetering van de economische ontwikkeling in het Noorden boven een massale uittocht naar het Zuiden. Deze visie was voor ons en voor onze contacten met Noord-Korea van grote betekenis. Ook viel op hoe goed de Zuid-Koreaanse regering op de hoogte was van de problemen die Duitsland na de hereniging moest oplossen.

Zo konden we langzamerhand de elementen optekenen die in ons rapport een plaats verdienden. Kedo zou worden aanbevolen met een financiële deelname van Euratom, op voorwaarde dat Noord-Korea het lidmaatschap van het Verdrag voor Non-proliferatie en van het Weense IAEA (het internationaal controleagentschap) zou aanvaarden. Een akkoord over de samenstelling van de Raad van Bestuur en een vertegenwoordiging onder de hoge ambtenaren leek onvermijdelijk. We bleven niet staan bij een louter technische benadering van het probleem en drongen erop aan dat Europa contacten met Pyong Yang zou ontwikkelen en dat meer lidstaten van de Europese Unie diplomatieke posten zou openen. België deed dat niet. Het was van vitaal belang dat Noord-Korea zo veel mogelijk uit het isolement zou worden gehaald.

Het verslag werd goedgekeurd in de drie betrokken commissies van het Europees parlement. Met zijn drieën, dan eens samen, een andere keer afzonderlijk, bleven we diplomatieke contacten cultiveren. Zo waren er gesprekken met commissaris Sir Leon Britton, een onderhoud met de

[p. 525]

ambassadeur van Zuid-Korea - die was het overigens met ons eens - en contacten met de andere lidstaten van de Unie en van de Koreaanse buurlanden. Hierbij mocht de houding van Japan niet worden onderschat. De geschiedenis speelde nog een rol en de productie van raketten in Noord-Korea bleef onrust baren.

Toen op 23 maart 1999 in openbare zitting van het parlement moest worden gestemd, deed er zich een incident voor. Als hoofdrapporteur kwam het mij toe als eerste het woord te nemen. Ik diende drie amendementen in op de ontwerpresolutie en stelde voor om twee paragrafen te schrappen omdat commissaris Sir Leon Britton een verzoenende verklaring had afgelegd inzake de informatie van het parlement over internationale akkoorden gesloten door Euratom.

Ik haalde het met de steun van de ‘twee rapporteurs voor advies’. Onze eendracht bleef voorbeeldig. Over het voorgestelde program echter sprak de jonge Belg Olivier Dupuis een zeer agressieve rede uit. Hij was in Italië gekozen op de lijst van de Linkse Radicalen en verzorgde zijn interventies altijd zeer goed. Ik zag in hem een oprecht idealist, een overtuigd Europeaan, een harde werker. Nu ontketende hij een ware aanval tegen Noord-Korea en beschuldigde dit land van gruweldaden, schending van mensenrechten en autoritaire willekeur. Hij stelde dan ook voor om de ontwerpresolutie te verwerpen.

Iedereen keek naar mij zodat ik me verplicht voelde opnieuw het woord te nemen. Het was een gewetenskwestie en tegelijkertijd een keuze van strategie en tactiek. Veel van wat Dupuis zei was waar, maar er bood zich nu een kans aan om de deur op een kier te zetten. Met onze voorstellen zou wellicht een beter klimaat ontstaan waarin onderhandelingen mogelijk werden en de eenzaamheid van Noord-Korea werd verbroken. Misschien konden op die manier verstandhouding en regimeverbetering worden bereikt. Voor de eerste keer sinds het einde van de Koreaanse oorlog leek zulke kans tot de mogelijkheden te behoren. Mochten we die verloren laten gaan? Ik vroeg om het program toch goed te keuren en het parlement volgde mij.

De rapporteurs Brinkhorst, Ford en ik ontvingen heel wat gelukwensen van de verschillende strekkingen. Diplomaten vroegen ons om onze inspanningen voort te zetten.

Drie maanden eerder, op 26 januari 1999, was mijn rapport over de Centraal-Aziatische Republieken goedgekeurd. Ik had het opgesteld op

[p. 526]

verzoek van de Commissie Buitenlandse Economische Betrekkingen. Een week later kwam uit Antwerpen al een uitnodiging om een kleine delegatie te vergezellen die daar de markt wilde gaan verkennen. Ik kon er helaas niet op ingaan. Het zou zeker stof hebben opgeleverd voor een spannend verhaal, Michael Strogoff achterna.