De memoires

[p. 507]

40
Maastricht en wij

De topconferentie van Maastricht vond plaats in december 1991. De betekenis van de beslissingen die daar werden genomen kon moeilijk worden overschat: een Economische en Monetaire Unie, een gemeenschappelijk buitenlands- en veiligheidsbeleid, de WEU als Europese vleugel van de Navo, de integratie van de WEU in de EU. Dit pakket beslissingen vormde de inzet van referenda in verscheidene lidstaten. Daardoor ontstond een ongekend antagonisme tussen de voor- en tegenstanders van ‘Maastricht’.

De juiste inhoud van het nieuwe verdrag en haar betekenis bleef voor iedere lidstaat een probleem. Tientallen malen werd ik in die periode in binnen- en buitenland gevraagd om de betekenis van Maastricht toe te lichten. Ik meende dat het mijn plicht was daarop in te gaan en baseerde me voor mijn toespraken op de hiernavolgende basistekst.

‘Zelden kreeg een Nederlandse stad zoveel bekendheid als het ook voor de Vlamingen zo sympathieke en nabije Maastricht. De oorzaak van deze plotse belangstelling is te zoeken in de bijeenkomst van de Europese Raad - een topbijeenkomst van de staats- en regeringsleiders van de Europese Gemeenschap - die in december jl. in de Limburgse hoofdstad tot belangrijke beslissingen kwam.

Met een verwijzing naar een al oude romantitel zou men ook hier de vraag kunnen stellen naar “hoe het groeide”. Na een jarenlange windstilte op het Europees vlak, kwamen de toppolitici in 1985 tot nieuwe initiatieven inzake de eenmaking van het continent. In een document, getiteld Eenheidsakte, waren vijf hoofdstukjes opgenomen waarvan het interessantste het eerste was, gewijd aan “de interne markt”. Het betekende de oprichting van één Europese markt, waarin de burgers van de Gemeenschap in gelijke voorwaarden goederen zouden kunnen produceren, handel drijven of diensten organiseren.

[p. 508]

Een Witboek van de Commissie van de Europese Gemeenschap bevatte voorstellen die preciseerden wat onder zulke voorwaarden moest worden verstaan. Een 280-tal Europese wetten, “richtlijnen”, zouden bepalen hoe gezondheidsvoorschriften, veeartsenijkundige maatregelen, fiscale- en administratieve verplichtingen, benevens industriële normen, voor allen in de Gemeenschap ongeveer dezelfde zouden zijn.

De specialisten van de markteconomie hielden echter vol dat buiten die essentiële voorschriften, ook nog fiscale, sociale en monetaire maatregelen onontwijkbaar zouden zijn, wilde zulke markt behoorlijk blijven functioneren.

De gouverneurs van de Centrale Banken stelden een degelijk rapport op over de problemen betreffende de munten in zulke markt. En de Commissie hield een Sociaal Handvest voor, dat alle lidstaten moesten eerbiedigen. Behalve Groot-Brittannië gingen zij ook die verbintenis aan.

Twee intergouvernementele conferenties boden de gelegenheid alle voorstellen degelijk te onderzoeken. Het hele jaar 1991 werd daaraan gewijd. Ten slotte, in december, werd overgegaan tot het trekken van besluiten en het nemen van beslissingen. Dit gebeurde aan het einde van het Nederlandse voorzitterschap, in Maastricht.’ Het Verdrag dat eruit voortvloeide, verkreeg een bijzondere betekenis.

Ik vatte de inhoud ervan als volgt samen:

‘De teksten van Maastricht, die door de lidstaten moeten worden goedgekeurd, bestaan uit twee delen. Het ene is gewijd aan een Economische en Monetaire Unie, het andere aan een Politieke Unie.

Een eengemaakte markt kan maar blijven functioneren indien de grote beslissingen van de economische politiek in alle lidstaten dezelfde zijn. De economische factor beïnvloedt vanzelfsprekend in grote mate de monetaire. Welnu, in deze laatste sector bestaat de wil tegen 1996 tot een Monetaire Unie, en ten laatste in 1999 tot een Europese munt te komen. Dit kan uiteraard niet vanzelf gaan. Aan welke voorwaarden moet worden beantwoord om lid te zijn van de Unie, staat in de teksten duidelijk bepaald. Vandaar dat onder meer de huidige Belgische regering is verplicht, ernstige begrotingsmaatregelen te doen goedkeuren, om niet te worden uitgesloten.

Bij de Politieke Unie wordt onder meer voorgesteld dat het de bedoeling is een gemeenschappelijk buitenlands- en veiligheidsbeleid tot stand te brengen. Ook wil men maatregelen treffen om de veiligheid binnen de Gemeenschap te waarborgen na het wegvallen van de economische gren-

[p. 509]

zen op 1 januari 1993. Het beginsel van de “subsidiariteit” wordt in het Verdrag ingeschreven. Dit betekent dat wat op een lager bestuurlijk niveau goed wordt gedaan, niet door een hoger zal worden overgenomen. Waar bijgevolg door gemeenten, provincies, regio's of lidstaten op behoorlijke wijze wordt bestuurd, moeten deze bevoegdheden niet naar Europa gaan. Aldus wordt een politieke scheidslijn getrokken die moet toelaten op welke gebieden de Europese Gemeenschap kan en mag optreden.

Ook wordt een “Europees burgerschap” ingevoerd. Een consequentie daarvan zal zijn dat burgers van de Gemeenschap die in een andere lidstaat wonen, aldaar aan de gemeenteraadsverkiezingen mogen deelnemen. De voorwaarden daartoe moeten echter nog worden bepaald.

Voor het eerst wordt in het Verdrag ook gesproken over cultuur en onderwijs. Echter niet in de zin dat een politiek wordt opgelegd. Daarvoor zijn deze sectoren te sterk nationaal-gevoelig. Wél om aan deze sectoren de kansen te bieden tot Europese uitwisseling, contacten, studie en vergelijkingen te komen.’

Hoe men daarover moest oordelen, zette ik als volgt uiteen:

‘De negatieve uitslag van het referendum in Denemarken en het grote debat in Frankrijk, hebben een groot voordeel opgeleverd: beide initiatieven vestigden op spectaculaire wijze de aandacht op de Europese eenwording en op de inhoud van het Verdrag van Maastricht.

Wat men echter haast nooit zegt, en wat volgens mij de juiste betekenis aan deze teksten geeft, is dat de inhoud ervan in de logica van de interne markt zit. Wie een eengemaakte markt wil - en zowel de industrie als de vakbonden verdedigen dat voorstel met veel overtuiging - moet ook de consequenties daarvan aanvaarden. Zulke markt kan niet behoorlijk werken met elf munten waarvan de waarde dagelijks schommelt. De logica eist dat een markt ook een munt zou hebben. Een Monetaire Unie moet daartoe leiden.

Wie zulke markt wil, staat er onwillekeurig op dat de Gemeenschap (of de Unie) op alle internationale conferenties met economisch of monetair karakter de belangen van de lidstaten en hun bevolking zou verdedigen.

Zo komt men automatisch tot een gemeenschappelijke buitenlandse en veiligheidspolitiek. En als we een eengemaakte markt tot stand brengen, moeten beslist ook nieuwe maatregelen voor de interne veiligheid, in al zijn aspecten, worden aanvaard.

[p. 510]

Bovendien vereist het beginsel van de subsidiariteit dat het wordt verfijnd en een aangepaste toepassing vindt.

Nogmaals, dit zijn grotendeels logische uitlopers van een interne markt. Studies hebben bewezen dat we met deze maatregelen tot tal van nieuwe banen kunnen komen, dat de prijzen met ten minste twaalf procent zullen dalen, dat investeerders zullen worden aangetrokken.

Niet-leden van de Gemeenschap zoals Finland, Zweden, Zwitserland en Oostenrijk willen nu zo snel mogelijk toetreden. Polen, Hongarije en het vroegere Tsjecho-Slowakije betreuren het dat ze niet onmiddellijk als volwaardig lid kunnen optreden. De Baltische staten kijken verlangend uit naar de dag dat ze worden opgenomen.

Bij het referendum in Denemarken werd gezegd dat het een strijd was tussen de rede (het verstand) en de emotie. Het is dit laatste element dat het heeft gehaald. Voor Frankrijk werd geschreven dat de neen-stemmers een combinatie vormden van bevreesden (de angst voor het onbekende) en onwetenden. Ook zou men de leugens moeten aanklagen die tegen Maastricht werden verspreid.

Eigenlijk staan we nu op het kruispunt der wegen. De Europese droom leek jarenlang de enige grote, naoorlogse, politieke idee. Eindelijk zou alle oorlog in West-Europa worden uitgesloten. Onze volkeren zouden, op basis van een grote verzoening, gemeenschappelijk de toekomst voorbereiden, zowel economisch als politiek. Europa zou in de wereld opnieuw meetellen.

Nu staan we voor de keuze. Wordt Maastricht aanvaard, dan gaan we beslist deze weg op, zonder vrees ooit nog terug te keren naar de oude tegenstellingen. Wordt Maastricht verworpen, dan weet niemand wat er zal gebeuren, maar naar alle waarschijnlijk zal de uitkomst, alle verhoudingen in acht genomen, fel lijken op het spanningsveld van de jaren dertig. Maastricht is de toekomst. De verwerping ervan betekent een terugkeer naar het verleden.’