De memoires

[p. 301]

22
Failliete krant en onwettige loketten

Sociaal gesproken heb ik geen moeilijker periode doorgemaakt dan in 1976 toen de crisis bij het dagblad De Standaard tot een dramatische ontknoping kwam. Voor zover zulks nog nodig was heb ik in die tijdspanne geleerd hoe politiek een niet-aflatende strijd betekent. De sluipschutters, de messentrekkers, de gifmengers rusten nooit. Dag en nacht liggen ze op de loer om hun snode plannen uit te voeren, hun haat te koelen, hun afgunst bot te vieren, hun slag te slaan. Ik hield er een onbehagen aan over: ik voelde lichamelijk hoe vijftig ogenparen me begluurden, hoe ieder woord, iedere stap, iedere wenk zou worden aangegrepen om met deze krant af te rekenen en haar te kelderen en mij voor de halsrechter te sleuren. Ik voelde dit aan de vragen, de suggesties, de opmerkingen in de kabinetsraad. Ik werd het gewaar in elke vraag van journalisten van andere dagbladen. Ik werd ermee geconfronteerd bij de interpellaties in de Kamer waar ieder wel ‘zijn’ krant een graantje zag meepikken als deze krantengroep zou verdwijnen.

Nochtans had de regering die ik presideerde de hulp aan de pers in daden omgezet, waarvan het principe onder de vorige regering was aanvaard. Hoewel ik in mijn diepste binnenste in dergelijke financiële tegemoetkomingen geen duurzame oplossing zag, ijverde ik voor een verdedigbaar systeem. Zo slaagde ik erin, tegen heel veel verzet in, De Financieel-Economische Tijd te doen opnemen in de lijst van kranten die voor hulp in aanmerking kwamen. Ik was de overtuiging toegedaan dat een waardevolle economische informatie voor heel de maatschappij van grote betekenis kon zijn. Vlaanderen diende ook op dat gebied voor kwaliteit te zorgen.

Mijn houding in de crisis van de Standaardgroep was gebaseerd op duidelijkheid. Zowel op ad-hocvergaderingen als in het parlement zette ik de wettelijke maatregelen voor hulp aan bedrijven in moeilijkheden uiteen. Ik deed dat ook toen Albert de Smaele me een paar keer telefo-

[p. 302]

neerde om me te vragen op welke hulp De Standaard eigenlijk kon rekenen. Ik bleef even technisch en juridisch correct in mijn antwoord op een woeste aanval van de socialistische voorzitter Jos van Eynde. Hij probeerde trouwens in de Kamer de legende ingang te doen vinden dat ik volkomen willekeurig aan de krant miljoenen uitdeelde die De Volksgazet niet kon krijgen. Ook aan de andere kant van de taalgrens hielden de leugenachtige aanvallen niet op. De onthullingen van De Standaard inzake Ibramco en de RTT, evenals haar Vlaamse houding, lagen velen kennelijk zwaar op de maag.

Daar kwam nog bij dat een eerste minister niet vanaf het begin dergelijke dossiers in handen krijgt. Staatssecretaris voor Vlaamse streekeconomie Luc Dhoore was bevoegd voor het dossier tot het zulke sociaal dramatische vorm aannam (meer dan tweeduizend werklozen in het verschiet) dat het aan de kabinetsraad werd overgemaakt. Pas op dat ogenblik kon de premier zich volledig documenteren. Dat was de normale gang van zaken.

Aan de geschiedenis van de ondergang en de redding van De Standaard, die zo schitterend door Gaston Durnez werd beschreven in zijn boek De Standaard. Het levensverhaal van een Vlaamse krant, wil ik een bladzijde toevoegen.

Op 26 juni 1976 vond er een groot volksfeest plaats voor het 25-jarig ambtsjubileum van koning Boudewijn in het Heizelstadion te Brussel. Het feest werd bijgewoond door een massa mensen, ook gesteund door het prachtige weer. Ik was in de Wetstraat nummer zestien en kreeg tussen de middag een telefonisch bericht dat een groep investeerders, die zich aanmeldde als kandidaat-kopers van de Standaardgroep, mij zo snel mogelijk wilde zien. Vermits ik om drie uur de koning op zijn feest moest begroeten, maakte ik een afspraak onder voorbehoud voor vier uur. Op de Heizel sprak ik de koning over deze hoopvolle démarche en hij was dadelijk akkoord dat ik na de openingsceremonie zou verdwijnen. Ik mocht onder de tribune, een mesthoop overigens, wegsluipen. Ik vond er een deurtje, rende naar mijn wagen en reed terug naar de Wetstraat.

Daar zat een groepje mensen op mij te wachten onder wie Jan de Spot van de Bank van Brussel, Albert Coppé van de Generale, Pêtre van de Christelijke Werkgevers, advocaat Leo Delwaide jr., die de aandeelhouders vertegenwoordigde, en de uitgever Van Thillo. Zij verklaarden de hele Standaardgroep te willen overnemen, dagbladen en weekbladen. Nadien spraken ze wat dit laatste element betrof van de heliogravure.

[p. 303]

Voor mij klonk dat als groot nieuws. In het voorstel van de andere kandidaat-overnemer André Leysen was er alleen sprake van de kranten. Het leek dat door dit nieuwe voorstel heel wat werkloosheid kon worden vermeden en de regering zou van een zorg bevrijd zijn. Men sprak zelfs van een dividend voor de oude aandeelhouders. Twee kwesties wachtten nog op een oplossing. Als ik me goed herinner, bedroeg hun bod 160 miljoen BEF maar de groep had op het ogenblik van onze bijeenkomst slechts 120 miljoen kunnen vastleggen. De rest zou wel volgen. Ik bedacht dat dit inderdaad maar een peulenschil zou zijn met zulke bankiers. Het tweede punt was sociaal. Hoe zou het personeel deze voorstellen begroeten? Ik gaf ze de raad de bijeenkomst van het personeel bij te wonen, die was aangekondigd voor zes uur. Het leek wel een ideale gelegenheid om met een toespraak het vertrouwen van het personeel te winnen.

Op hun onvermijdelijke vraag hoe de wet op de hulp aan bedrijven in moeilijkheden kon worden ingeroepen en wat zij konden verwachten van de overheid verstrekte ik alle nodige uitleg met getal en omstandigheden.

Na nog wat overleg besloten de deelnemers naar de personeelsvergadering te gaan. Ik begeleidde het gezelschap tot aan de uitgang en bleef op de trap staan die uitgaf op de brede inrit. Na de handdrukken zag ik de ene na de andere limousine wegrijden, een sliert op weg naar betere tijden. Dat dacht ik tenminste. Nadien vernam ik dat geen van die wagens bij De Standaard was aangekomen. Nooit werd het aanbod dat ze bij mij waren komen uiteenzetten omgezet in een concrete verbintenis.

André Leysen hield zijn voorstel staande, maar alleen voor de dagbladen. Van de andere groep heb ik nadien niets meer gehoord, geen telefoon, geen brief, geen verklaring. Toen ik later aan Albert Coppé vroeg wat er was gebeurd kon ik uit zijn vaag, ontwijkend antwoord niet veel opmaken, tenzij dan dat kennelijk de kunde en de wil van een bezielde ‘ondernemer’ ontbraken om op het juiste ogenblik de juiste woorden uit te spreken en de juiste daad te stellen.

Schaarbeek

In 1975 werd de regering getreiterd door Roger Nols, burgemeester van de Brusselse gemeente Schaarbeek. Deze overigens populaire man had weinig politieke consistentie, maar meende zich te moeten onderscheiden door de aan zijn gemeente wettelijk opgelegde tweetaligheid naast zich neer te leggen. De tweetalige loketten voor het publiek liet hij vervangen

[p. 304]

door vijf afzonderlijke gespreksmogelijkheden voor de Franstaligen, twee voor de vreemdelingen en een voor de Nederlandstaligen.

Deze maatregel lokte onvermijdelijk reactie uit en ik had in het parlement herhaaldelijk te antwoorden op al maar scherper wordende interpellaties. Ik botste daarbij ook wel eens op onwetendheid, zelfs bij publicisten die, althans in het begin, niet altijd inzagen waarom een eerste minister niet zomaar een ruziënde burgemeester kon aanhouden of afzetten.

Het was naar aanleiding van dergelijke debatten dat ik meer en meer het begrip ‘rechtsstaat’ ging gebruiken, er zorg voor dragend het begrip correct en duidelijk uiteen te zetten. De taalwetgeving moest grondig worden onderzocht om na te gaan of er sancties konden worden opgelegd, op welk ogenblik, en na het vervullen van welke juridische formaliteiten. Een bijkomende moeilijkheid bestond erin dat de wetgeving niet dezelfde was voor het taalgebruik in de gemeenten enerzijds en in de rijksadministratie anderzijds.

Op 28 februari had ik in de kamerfractie van de CVP een uiteenzetting gegeven over het probleem en mijn openhartige toelichting vond er een goed onthaal. De VU had echter een resolutie over Schaarbeek ingediend en er deed zich een incident voor. De socialisten vroegen om een schorsing van de vergadering. Na een lange afwezigheid kwamen ze terug en schopten herrie toen voorzitter Andries Dequae kenbaar maakte dat de gewraakte tekst onontvankelijk was. Hij zag zich derhalve verplicht de Raad van State om advies te vragen. Daarop wijzigde de VU haar resolutie en liet een zinsnede vallen. De regering werd uitgedaagd om over de nieuwe versie haar standpunt te bepalen. Maar zij had het probleem Schaarbeek overgemaakt aan de Vaste Taalcommissie en wachtte op een uitspraak.

Deze Commissie was overigens opgericht onder de regering-Lefèvre-Spaak (1961-1965) met de bedoeling de interpretatie van de taalwetten aan de politieke twisten te onttrekken en haar te belasten met de interpretatie ervan. Zij heeft helaas niet altijd de grote hoop vervuld die in haar werd gesteld.

De regering had besloten dat haar leden, zo ze kamerlid waren, zich niet zouden uitspreken zolang genoemde adviezen niet waren verstrekt. Zij zouden zich bijgevolg voorlopig bij de stemming onthouden. De socialisten grepen dit aan om een uitstel van de stemming te eisen, maar de Kamer verwierp die stelling. Hun fractie viel bij de stemming uiteen in drie groepen. Willy Claes kreeg het daarbij aan de stok met Jos van Eynde en er werden harde woorden gewisseld.

[p. 305]

Op 12 maart zag ik me verplicht een speciale ministerraad bijeen te roepen over de kwestie Schaarbeek, aangezien nog andere Brusselse gemeenten het betwiste voorbeeld van burgemeester Nols wilden volgen, met name Etterbeek, Vorst en Sint-Pieters-Woluwe. Een akkoord werd bereikt. Er werd overeengekomen dat de Vaste Taalcommissie de vernietiging van de Schaarbeekse beslissingen zou vragen bij de Raad van State. Alle nieuwe soortgelijke maatregelen in Brusselse gemeenten konden dan binnen de door de wet vastgelegde termijn door de regering worden vernietigd. 's Namiddags werd in de Senaat van mij een antwoord verwacht op drie parlementaire vragen van VU-senator Van de Zande. Hoewel hij als redenaar niemand boeide was de belangstelling van het publiek vrij groot. Ik antwoordde zo zakelijk - en juridisch correct - mogelijk, op verzoek van Pierre Harmel en CVP-fractieleider Hubert Leynen. De VU wilde mordicus laten horen over welke uitstekende stembanden haar verkozenen beschikten.

Op 16 maart zou een betoging tegen Schaarbeek plaatsvinden. Bij de voorbereiding en de bespreking daarvan werd in die mate over bloedvergieten gesproken dat ik mij niet zonder enige angst afvroeg hoe ver de escalatie van een dergelijke opwinding kon gaan.

In een arrest van de Raad van State van 19 maart werd de lokettenregeling van Schaarbeek nietig verklaard, maar er veranderde niets.

De regering besloot kordaat op te treden tegen de aperte moedwil van Schaarbeek. Zij vroeg aan ex-procureur-generaal W. Ganshof van der Meersch als regeringscommissaris op te treden om de taalwet in Schaarbeek te doen eerbiedigen. Deze befaamde rechtsprofessor en oud-minister aanvaardde de opdracht. Het hele land kon hem daarvoor niet dankbaar genoeg zijn. Op 2 juli 1976, om vijf uur 's morgens, liet hij, beschermd door de rijkswacht, de betwiste loketten verwijderen. In de regering was de beslissing om krachtig op te treden slechts aangenomen toen mee werd beslist dat vroegere arresten van de Raad van State in verband met de taalkaders van het Algemeen Bestuur Ontwikkelingssamenwerking en van de Algemene Spaar en Lijfrentekas zouden worden uitgevoerd.

Daarmee keerde de rust terug, tenminste inzake de lokettenkwestie. Zij zou evenwel nog een voor mij verrassend slot krijgen in het jaar 2000. Toen werd ik uitgenodigd bij een Brusselse familie die de kunst van de gastvrijheid op een bewonderenswaardige manier beoefende. De lunch was voortreffelijk, het gezelschap gevarieerd. Het gesprek ging ook even over Schaarbeek en een ambtenaar stelde me de vraag of ik wel wist wat er op 2 juli 1976 aan de grote ingangsdeur van de beruchte gemeente was

[p. 306]

gebeurd. Ik dacht van wel: de heer W. Ganshof van der Meersch had zich daar gepresenteerd, voorzien van de nodige werktuigen om zich toegang te verschaffen tot de lokalen van het gemeentehuis.

Mijn gesprekspartner legde zijn hand op mijn voorarm en zei: ‘Wat ik u nu ga vertellen over de Schaarbeekse beeldenstorm is - misschien gelukkig - niet goed bekend. Toen de regeringscommissaris op het punt stond de prachtige eikenhouten deur in te beuken, bleek die open te zijn en kon hij rustig binnentreden en de opschriften boven de loketten wegnemen.’ De ambtenaar vervolgde zijn verhaal: ‘Op een of andere manier moet men in Schaarbeek hebben geweten wanneer professor Ganshof van der Meersch zich zou aanbieden. Het nodige werd gedaan om te voorkomen dat de deur zou worden beschadigd of vernield. Of er contacten waren geweest, en zo ja, tussen wie, weet ik niet.’

Aldus vernam ik 24 jaar na de feiten hoe in Schaarbeek nog een soort Belgisch compromis was gevonden. Daarvan is in geen enkel dossier enig spoor terug te vinden.