|
| |
| |
| |
Angelus
De trillingen beginnen onder mijn voeten, door de zolen van de laarzen heen. Hoewel het een dambrug is, samengerot met het onkwetsbare moeras, ongevoelig voor aardbeving en blikseminslag. Een massieve burchtwal met tien doorlaatposten voor het water. Ga nou niet staan tellen. Komt er een trein aan, een verdieping lager langs de zuidkant? Nog een verdieping lager pontons die tegen de stenen poten stoten? Doorlopen. Halverwege, niet helemaal gecentreerd - is dat het enige dat je je precies herinnert? -, de brede doorgang voor platte schepen. Heeft Ida gelijk? Was die gesprongen? Nee, een poging. Niets betekende het. Het beest was te groot voor dat miserabele ravijn. Eén klauw in het gat, en het gat was niet meer. Waarom moet nu weer een ‘beest’ het vuile werk doen? Een simpele handeling van een afdeling pontonniers, en het spreidende peloton stormde voort. Hunkerend naar bloed in elke aardklomp. Halt! Het waren niet je smerige laarzen die vernietigden, het waren je smerige gedachten, geproduceerd door
| |
| |
domme, of in elk geval ongeoefende hersenen. Het was je hoofd. Je hoofd verdient eraf geslagen. Het is niet gebeurd. Niet door anderen. Je bent verjaard. Ooit zul je jezelf weten te vinden. In de herinnering. Opgeslagen in het zwarte moeras.
De zware, kniehoge zijmuren, gekweld door de assen van karren, door kogels en knarsende staalbanden, door vingernagels - schrapend, kervend, splinterend -, bieden dekking, maar geen schaduw. Ik kan niet voor de ogen van Ida tegen de grond gaan. Tegen de door paardehoeven geschampte stenen, de door dierlijke uitwerpselen gevoegde keien. Wat zou ze wel van me denken? Boven de perspectiefloze oever in het westen springen vogels op, en duiken, snavel gespitst, naar het moerassige gewas. Niets zou ze van me denken. Ze komt hier niet voor mij. Deze tweehonderd meter besta ik niet voor haar. Daarvóór niet. Daarna niet. Ik moet iets gruwelijks tegen haar zeggen. Dan besta ik. Ze kijkt voortdurend achterom. Ze test elke tien meter afwisselend de westelijke en de oostelijke oever. Maakt vergelijkingen tussen herkomst en heden. Ziet ze een verschil? Een ontwikkeling van toen naar nu, in haar gevoel? Een geluksgevoel? Heeft het zin dat zij in 1971 in westelijke richting loopt, een klein
| |
| |
gedeelte aftast, met haar ogen en haar voeten, van het pad dat haar ouders in 1939 in tegengestelde richting hebben afgelegd? De vraag is het antwoord. Daar loopt zij. Dat is het antwoord. Dat zij loopt is het antwoord. En met geen enkele kogel wil ik haar afschieten. Sterker nog: ik zal haar tegen de eerste kogel beschermen.
Dat is mijn geëxalteerde voorstelling van zaken. Let liever op de bevingen in je eigen enkels. Dat ze je knieën niet bereiken. Want dan ga je tegen de keien. Als tegen het marmer de stumperige misdienaar, bedwelmd door wierookdampen. Probeer uitje verleden iets onsmerigs te bedenken, iets dat je op dit moment kan ondersteunen, twee krukken onder de oksels. Iets huiveringwekkend moois. Een contra-rilling. Bijvoorbeeld een zelfgevormde filosofische gedachte over de tijd die terugkeert in een kindergedaante, vrolijk zwaaiend met een houten zwaard, de verre tijd die beweegt maar nooit meer verandert. Maar je ziet, je kunt nog geen halve zin de abstractie volhouden. Als je ooit analyserend had leren denken, liep je hier niet voor de tweede keer. Nog steeds noem je elk beeld al een gedachte. Een goedlopende volzin ben je na een minuut alweer vergeten, terwijl het beeld tien, dertig, bijna vijftig jaar blijft staan waar het zich ooit
| |
| |
heeft gevestigd - zich aanpast aan, zich laat gebruiken door je verlangens. Eigenlijk heb ik mijn snuifdoos, het muziekapparaatje, nu dringend nodig. Uitgesloten. Wat dan? Waartoe kun je je verlangens beperken? Een glas water, een sigaret, een glas alcohol. Het zou wat!
De modderlucht van de rivier, onder de neerdrukkende macht van de hitte, krijgt niet de kans mijn neusgaten te bereiken. De wind is stilgevallen boven het water. Het is Angelustijd. Een klepperend geluid. Zonder wind dringt een ver bericht tot me door. Hoe krijg ik haar, Ida, samen met mij op de knieën, tegen de muur, zonder schaduw? Zonder wind om het zilt aan te voeren?
Laat zij mij maar vertellen, het hare. Ik heb aan vijf minuten genoeg om vertrouwelijk te worden, maar lukt het haar na vijf uren?
Bedoel ik met vertrouwelijk handtastelijk? Nu ga ik zitten, op de muur, die is mij vertrouwd, de lucht van steengruis en dode olie aan mijn vingers. De rug naar het zuiden. Als ik niet oppas verschuift het evenwicht in mijn hoofd, een zwarte balk die begint te tollen, en verdwijn ik onopgemerkt ruggelings in de diepte, vijf meter lager op de roestige spoorlijn. Met medeneming van Ida's jas.
| |
| |
Haar jas. Hoe trek ik haar aandacht? Haar jas kan ik omhelzen. Beschermen tegen de kogel. Alsof zijzelf al dood is, haar lichaam vastgehaakt aan de lange wortels van de waterplanten, vleselijk breiwerk doorstoken met pennen, een halve meter onder de moeraslijn, borrelend, langzaam ontbindend in de modder, het spoor van botten achterlatend, eeuwig maar onherkenbaar. Ik vind haar nooit meer terug. Haar jas in mijn armen. Omhels maar zoveel als je wilt, zoveel als je kunt. Je hebt haar beenderen het moeras in geschoten. Haar hoofd laat los, wordt aan de sliertende haren de rivier op gezogen, zakt rechtstandig naar beneden - waaiende haren -, stoot tegen de rand van een gezonken pontonboot, daalt op de gebarsten ijzeren bodem, en de wijde haren sluiten zich om het hoofd, dekken de ogen toe, de mond, de zes uitgescheurde kogelwonden in haar hals en nek, twaalf gaten, de afgebroken nekwervel. Daaronder, onder de bodem van de boot, is niets meer. Het Angelus klept.
Is dat de manier om Ida's aandacht te trekken? Ze is al zo ver vooruit dat ze geen van je gedachten heeft kunnen opvangen. De stilte, het wegvallen van de haar achtervolgende voetstappen, doet haar halthouden. Ze wenkt, geluidloos. Ze maant je op te schieten, zoals een kinderjuffrouw
| |
| |
aan de rand van de stoep, alvorens over te steken, een treuzelend kind aanspoort, haar hand in zijn richting uitsteekt, lichtelijk ongeduldig, geïrriteerd misschien. Maar vol liefde, mag je hopen. Zorgend, maar streng. Een klap en een zoen. Vooruit. De Angelusklok door het water verzwolgen. Je hebt lang genoeg gerust. Span de paarden in.
Misschien heeft zij wel nooit van haar ouders gehouden. Waarom moet je van je ouders houden? Om een verleden te hebben? Om in de historie te passen. Wil je dat dan? Ja, graag. Nu is zij weer onder handbereik. Ze trekt de hoofddoek los. De transpiratie glanst in haar hals, als roerloze olie. Met gespreide hand wrijft ze haar natte nekharen omhoog, veegt haar hand aan haar dijbeen af. De oorbellen druipen.
‘Zo, leef je nog?’ vraagt Ida. ‘Je ziet zo grauw als die steen daar.’ Ze wijst één speciale steen in de zijmuur aan, losgewrikt met een bajonet. Ik kijk, knik. ‘Ik had een vreselijke gedachte,’ zeg ik. Ik ga het haar vertellen alsof het maar een verbeelding van me is. Iedereen die hier loopt kan zich gaan verbeelden dat hij ooit een moordenaar was. ‘Jij hebt me op een vreselijke gedachte gebracht.’
Ze trekt een afwerend gezicht. Haar jukbeen- | |
| |
deren duwen haar wangen omhoog. Gewapend tegen mijn valse tactiek? Nooit kan ik haar ogen week zien worden, zoals blauwe, grijze, lichtgroene. Week is het woord niet, een zich spreidende kleur, doordringbaar. Zij niet! We zullen zien.
‘Geef me mijn jas. Ik trek mijn trui uit, mijn jas aan. Dat is luchtiger.’ Ze loopt met haar jas naar een gat in de linkerzijmuur - we zijn op driekwart van de brug, net voorbij de brede doorvaartboog - en daalt de stenen trap naar de spoorlijn af. Ik wacht tien seconden, vijftien seconden, posteer me bovenaan de trap, kijk op het ellendige spoorbaantje dat tegen de brugwand gekleefd zit, het vuile bruinsel van bielsen en grof gesteente, de huid van elke spoorbaan overal ter wereld. Ida's stem heeft de klank van de nis waarin ze zich verkleedt. ‘Hier kun je zien dat de brug opgeblazen is.’
Roept ze me naar beneden? Ik moet het bewijs zien. Voorzichtig op de trap voor de stoot in de rug.
Ze duwt me haar trui in de armen, draait om me heen, en loopt de trap weer op, knoopt haar hoofddoek om. Het is helemaal niet de bedoeling dat ik welk bewijs dan ook met eigen ogen aanschouw. Ik kijk in de nis, een meter diep in de
| |
| |
brugwand, speur naar scheuren in het plafond. Recht boven Ida's hoofd, recht boven mij over de muur buigend, breekt de zon onbelemmerd door. ‘Ik wacht wel even,’ roept ze. Ik staar duizelend op de spoorrail. Wachten? Moet ik me verkleden, mijn behoefte doen? Stiekem een sigaret roken. Ik druk haar trui in mijn gezicht. Zo langzamerhand is het raadzaam te gaan zoeken naar iets, iets in of aan Ida, dat mijn weerzin wekt. Afstand schept. Als ze toch niet naar me luistert.
Ik keer de trap de rug toe en loop over de bielsen verder. De baan van versteende uitwerpselen. Elke tien meter een nis. In elke nis mogen ze wel een houten kruis plaatsen met vijf namen erop. Als trossen vleermuizen werden ze uit de nissen gemitrailleerd. Ze! De meesten sneuvelden toen hun eigen springstof aan begin en eind van de spoorlijn de lucht in ging. Een dag later was hij weer gemaakt. Vervloekte spoorlijn.
‘Verbeeld je maar niet dat je aan mij kunt ontsnappen,’ roept Ida naar beneden, twintig meter achter mij. Ze heeft zich alweer een ander temperament aangemeten. Het vrolijke. Of vergis ik me in de toon. Voor niets heeft ze op me staan wachten. Ik wijs naar het bruggehoofd, op vijftig meter. Daar! wijs ik, zonder de pas in te houden. Ik hoor haar hollen, over mijn hoofd heen, langs
| |
| |
mijn hoofd heen. Hoe doet ze dat, hollen? Hoe ziet ze eruit, hollend? Dat beeld ontglipt me.
De kabels van de seinpaal trillen, beginnen te knarsen. De seinarm, recht boven mijn hoofd, klapt naar beneden. Dat betekent?
Ida staat vlak boven me als ik langs het talud, steen voor steen, omhoogkruip. Nu heb ik de lucht van moerasmodder diep in mijn neus. Ze loopt me voor, zorgeloos de spoorwegkruising passerend, naar de allereerste echte boom die we op onze route tegenkomen, op een punt waar weg en spoor zich alweer vijftig meter van elkaar hebben verwijderd. De eerste koelte onder een kromme boom, jonger dan dertig jaar. Wat is dat voor 'n boom? Ida leunt met gespreide benen achterover tegen de stam. Zal ik lachen om haar regenjas? De bovenste twee knopen gesloten. Een regenjas met opgestroopte mouwen. Ooit vertoond? Ik zucht en blaas en grom, als wil ik Ida suggereren dat we het welverdiende rustpunt hebben bereikt van een onschuldige middagwandeling.
‘Wou je je verdrinken?’ zegt Ida. Maar ze heeft eerst haar hoofd tegen de stam gelegd en kijkt met verdraaide ogen omhoog naar de kruin. Ik ga alweer voor haar voeten zitten. Ze moet die dienstbaarheid, dat symbool, die schijn van
| |
| |
dienstbaarheid nu toch doorhebben. ‘In het bed van de honderden die hier verdronken zijn. Hoe ver red jij het, zwemmend, 's nachts?’
‘Toen, heel ver. Nu, niet ver meer. Hoewel, ik ben taai.’
‘'s Nachts? Als je al een paar honderd kilometer onderweg bent. En dan weer door honderden meters moeras?’
‘Vraag mij niet. Veel kan ik niet.’
‘Zou jij mij redden? Of ik jou?’
‘Jij mij!’
‘Waarom?’
De botsende blik waarin onze ogen elkaar ontmoeten. Mijn blik omhoog, haar blik omlaag. Het olieachtige water dat over je ogen druipt, vissen die hun knabbelende lippen tegen je vier ooghoeken duwen. Toch slaag ik erin stand te houden onder haar blik, haar op afstand te blijven zien. En vol te houden, schaamteloos: ‘Jij mij! Dat staat vast!’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd