Tim's herinneringen

[p. 130]

V / De studententijd

Toen ik, nog Gymnasiast, gewoon was Zondags-middags de concerten in ‘Het Park’ bij te wonen, was er steeds een clubje studenten, die met hautaine nonchalance en schijnbaar geheel onverschillig voor de blikken van het publiek, dat zich aan hen ergerde, luid zaten te disputeeren, bruin- en geel-doorschijnende borrels dronken, groote pijpen en cigaretten rookten en nadenkend blauwgrijze kringetjes bliezen, die ze met voldoening in de zon zagen opcirkelen. In de pauze flaneerden zij door de zaal en namen diep en overdreven beleefd hun bolhoeden af voor de jonge meisjes die zij kenden. Kantoorheertjes van hun leeftijd, waar zij bij ongeluk aan waren voorgesteld, negeerden zij of schonken hun een genadig knikje. Zij droegen fraaie pakken en dassen en 's winters glanzige mollenvellen tot op hun hielen hangende soepele ‘Polen’, die met rood flanel waren gevoerd en gesloten werden - maar vooral niet in de zaal - met prachtige ‘Brandenbourgs’ van dik-zijden gevlochten koorden. Daarbij behoorde een soort van wandelstok, niet langer dan veertig centimeter met een ivoren punt en platten knop van zeven centimeter middellijn. Werd deze staf onder den rechterarm gedragen met den blinkenden witten schijf tegen den oksel, dan sorteerde dat een voyant en uitgezocht effect. Wat natuurlijk de bedoeling was! Dat waren in onze naïve en jaloersche jongensoogen de Brammen-van-wat-ben-je-me, ten hoogste waard om te evenaren. Zelfs hun studenten-namen klonken kloek en kernachtig en wereld-verachtend. Op één na, maar de dikke slap-blondbehaarde jongeling, die hem droeg, was er gelukkig niet altijd bij, zoodat wij jongens hem konden doodzwijgen. Zij heetten, luister goed: ‘Pees, Nak, Jandome, Jan Brand en, het spijt mij het te moeten zeggen, maar de waarheid boven alles, niet waar?: Colombijntje...’

[p. 131]

Gelukkig vond ik in een helder oogenblik een naam voor hem uit die minder zoet en kinderachtig klonk en die mij werd ingegeven door den vorm van zijn hoofd en zijn vierkante blufkin: ‘Columbus’ ei'.

Van deze vijf namen was er één geen pseudo; die van Jan - Eduard van Someren - Brand. Aan hem, met wien ik al heel spoedig bevriend werd, heb ik aangename en dankbare herinneringen behouden. Hij was de eenige van deze heeren, die literaire aspiraties en een, hoewel zwak, gevoel voor poëzie had. Hij schreef aardige stukjes in zuiver Hollandsch en zonder de minste pretentie en grootdoenerij in verschillende tijdschriften, o.a. in de Navorscher, waar hij zich serieuse moeite voor gaf en waarin hij met zijn matige talent werkelijk iets bereikte van tijdelijke belangrijkheid. Ik ben vele jaren met hem bevriend geweest ondanks zijn ijdelheid en zijn zucht om óp te vallen, omdat zijn buitengewone goedhartigheid en zijn eerlijkheid er ruimschoots tegen-op wogen. Toen ik aankwam was hij lid van den Senaat van het ASC. Daar ik in mijn eerste gesprek als groen met hem duidelijk mijn eerbied deed blijken voor deze zoo verheven waardigheid, zijn famielje eenigszins met de mijne bekend was en hij daardoor wist dat ik nog al veel ophad met onze vaderlandsche literatuur en vrij aardig thuis was in Vondel en Hooft, terwijl ik bovendien handig kon knutselen, vulde hij mijn ‘Groenenboekje’, waarin de studenten hun namen schreven op de datums waarop zij de bezoeken van de Groenen wenschten en eischten, op tal van dagen in en zette mij dan van 's morgens negen tot 's middags vijf uur aan het werk, alleen afgewisseld door een welvoorziene lunch. Hierbij werd alleen melk gedronken, omdat hij zelfs op ‘de Kroeg’ nooit iets anders dronk, tenzij dan spuitwater. Hij werd er altijd om uitgelachen, doch had den zeldzamen moed om altijd voor zijn overtuiging te durven uitkomen. Een dropje ijdelheid zal er ook wel bij gekomen zijn, daar het zijn roep van een zonderling te zijn bevestigde. Doch de hautaine verachting die hij voor dronkaards toonde was duidelijk zichtbaar en ernstig gemeend.

Hij had een fraai achttiende-eeuwsch, van zijn grootvader geërfd ‘Naturaliën-kabinet’ en een keurig onderhouden bibliotheek, rijkelijk voorzien van de werken die betrekking hadden op en geschreven waren door de leden van ‘de Muiderkring’. Daar hij veel nieuwe

[p. 132]

aankoopen deed op de boekenstalletjes, was er steeds iets te plakken ofte reinigen. Daarvoor gebruikte hij de Groenen als hulp. Ik stal zijn hart toen ik hem op den eersten dag vertelde, dat oude perkamenten banden met melk konden worden schoongewasschen. Toen hij er het resultaat van zag, was hij opgetogen en toonde zijn dankbaarheid door mij bij elken ‘Donderjool’ uit de walgelijke bende te halen en mee te nemen naar zijn kamer, waar ik kon verademen...

Het stuit mij tegen de borst om uitvoerig te spreken over het weerzinwekkende gedoe van het toenmalige studentenleven, waar ik mij na een jaar aan heb onttrokken. Alleen in den Groentijd ging ik nog weleens op zoek om de enkele geschikte jongens te ontdekken, die er onder de Groenen mochten schuilen en die ik dan op mijn beurt onder mijn bescherming nam. Ook heb ik na een eenjarig lidmaatschap van het dispuut Vondel daarvoor bedankt. Het was eenvoudig niet vol te houden! Na een avond van volkomen onbelangrijke literaire praestaties volgde er een zoogenaamd ‘Nabroodje’ dat altijd eindigde met vuilbekkerij, het smijten met mosterdpotjes, afgebroken stoelpoten en stukken pudding, vergezeld van het gebral en gevloek van walgelijk-dronken jongens. Wie dat veertien maal in ongeveer acht maanden uithield, was ‘getapt’ en niet ‘obskuur’ of ‘uitgekotst’. Na zes van die nabroodjes heb ik verkozen liever niet ‘getapt’ te zijn. In het dispuut Unica daarentegen, dat de eer had Herman Gorter onder zijn leden te tellen, werd, naar ik hoorde en ook zag, meer de mensch dan het beest gespeeld. De enkele rij- en kroeg-jolen die ik mee maakte liepen al even onsmakelijk af. Soms kwamen de vierspannen, bestuurd door half-nuchtere koetsiers of geheel dronken studenten aan den overkant van een sloot terecht of braken de wielen van een tegen de boomen gereden landauer. Bij den eenigen stoomboottocht die ik heb meegemaakt, dronken de muziekanten Port uit hun trompetten en stookte de half-zatte machinist zóó hard met een dichtgeschroefde veiligheidsklep, dat de ketel, indien de stuurman er niet op toegeloopen was, vermoedelijk zou zijn gesprongen... Doch genoeg hierover. De twee eenige beschaafde en humane menschen waar ik in mijn groentijd mee kennis maakte, waren behalve mijn persoonlijke vrienden, Josephus Jitta, de op dit oogenblik nog zeer geziene Inspecteur van den Geneeskundigen Dienst, die mij toen men mij op de Societeit met slaan, trappen en

[p. 133]

smijten wilde dwingen daartoe opzettelijk uitgegoten bitter van een tafel te likken en ik dat hardnekkig weigerde, bemoedigend toe-knikte en neen schudde...

Naast hem staat in mijn herinnering dan nog de figuur van Jan Brand tegen een achtergrond van laffe, schimpende en scheldende hartelooze idioten, die het een verdienstelijke sport vonden om zooveel mogelijk te vloeken. Het past mij niet om hier den zedemeester te spelen, omdat ik zelf in dat opzicht niet onschuldig ben, maar ik wil toch van ganscher harte erkennen, dat ik vloeken minst genomen onbeschaafd en dus een bewijs vind van gebrek aan zelfbeheersing en van minachting der gevoelens van anders-denkenden. Doch het was eenvoudig walgelijk om kwaje-jongens den heelen dag om het andere woord ‘gatverdamme’ te horen uitbraken...

Met Jan Brand, dien ik nooit heb horen vloeken, daartoe was hij te veel ‘meneer’, ben ik zooals ik zeide jaren lang bevriend gebleven, ondanks zijn ijdelheid en zijn naïve begeerte om opzien te baren. Wij zochten elkaar vaak op, maar werd ik in de verte zijn baard en zijn witten hoed gewaar, dan liep ik maar liever een straatje om. Want hij had of deed altijd iets zonderlings, wat niemand anders deed en waarom de voorbijgangers hem bleven staan nakijken. Kwam hij een dame tegen die hij kende, dan nam hij zijn hoed drie pas van te voren af en hield hem in de hand tot zij geheel voorbij was. Ontmoette hij zijn vader, dan ontblootte hij zijn blonde kuif en bleef zoo staan tot de kolonel zei: ‘Blijf gedekt, Jan, blijf gedekt!’

Eenige maanden heeft hij door Amsterdam geloopen met een convooi van drie prachtige Barzois, twee witte en een grijze. Dat waren toen nog heel zeldzame dieren. Hij had ze zoo gedresseerd, dat zij met hun vieren een kleine optocht vormden. Eerst één grijze hond, dan één witte, dan Jan Brand en tenslotte weer een witte. Zijn succes was enorm, maar hij deed of hij er niets van bemerkte. Hield hij halt voor een winkelraam, dan schaarden de honden zich achter hem, de grijze in het midden en zaten geduldig te wachten tot hij verder beliefde te gaan. Toen daar het nieuwtje af was, schafte hij zich een blauwe ‘thorough-bred Imperial Siam cat’ aan, waarvan maar drie exemplaren bekend waren, de eene in het bezit van den koning van Siam, zei hij, en de tweede van koningin Victoria. Dit gevolg had nog grooter succes. Het fraaie dier, dat hem als een hond-

[p. 134]

je volgde met zijn hoog geheven dikke pluimstaart, was een venijnige rakker, waarvoor alle honden doodsbenauwd waren of, als zij het niet waren, het onmiddelijk werden door de forsche meppen die de onverschrokken zijzachte kater met een hooge rug links en rechts, giftig blazend en sissend, op de snoeten der aanvallers appliceerde.

Daarna dresseerde hij een vos - geen paard, maar Reintje - die ook naar dien naam luisterde, maar dien hij later op verzoek van burgemeester van Tienhoven aan een ketting moest leiden, omdat het beest eenige malen ontsnapt was en zich in verschillende kippenhokken had te goed gedaan en het ‘halve politiecorps werk had gegeven om hem te pakken’. Het dier stierf helaas spoedig aan het eten van zure druiven, zooals zijn baas rond vertelde...

Maar als iets wat minder belachelijk was zijn belangstelling wekte, wijdde hij ook dáár al zijn tijd en energie aan. Daar zijn vader kolonel-commandant van de schutterij-zaliger was - ‘de derde autoriteit in de stad,’ zeide hij, ‘de burgemeester numero één, moet je weten, dan de militaire commandant en dan mijn vader!’ en hij zelf luitenant bij die vermaarde troepen - zijn compagnie was de eenige, die streng en behoorlijk gedrild, geen eindjes sigaar opborg in het slot van hun Baumonts, omdat hij zijn mannetjes altijd voor hij oprukte een salvo deed afgeven en de eindjes dan verloren gingen - kwam hij op het denkbeeld een historische verzameling aan te leggen van uniformen en wapenen dier schutterij. Hij werkte dat idee met zooveel toewijding en energie uit, dat de nu in het Rijksmuseum opgenomen collectie inderdaad een goed overzicht geeft van die bewapening.

Doch ook ernstiger dingen bracht hij tot stand. Toen hij in de feestcommissie zat, die het lustrum van 1882 voorbereidde en men geen waardige gala-avond kon bedenken, gaf ik hem een uitvoering aan de hand van de Damnation de Faust die ik eens - de eerste maal - in Het Park met groote bewondering had gehoord. Het denkbeeld sloeg terstond bij hem in. Door een goed orkest en eerste-rangs artisten te engageeren bracht hij een uitvoering tot stand die in elk opzicht voortreffelijk was. Men vergaf het hem gaarne dat hij zelf als een trotsche rashaan in de zaal liep te paradeeren. Hij was een goedhartig mensch, werkzaam en rechtschapen, maar vol onschadelijke ijdelheid in zijn jonge dagen.

[p. 135]

Hij was later een uitnemend, beheerder van het stedelijk schilderijenmuseum te Amsterdam.

Behalve van Eeden dien ik wantrouwde en die mij hoogst onsympathiek was en over wien ik dus niet objectief kan en wil oordeelen, waren er geen studenten die zich in de literatuur eenigen naam hebben gemaakt, met uitzondering van Hein Boeken en de andere tachtigers, die ik afzonderlijk zal bespreken.