Thorbecke op de romantische tour

München, 24-26 juli 1821

[...]

Ik houde mij hier ook verder met nut en vrucht op, hoezeer met geen bijzonder genoegen. De natuur is hier van hare sieraden als beroofd, en het weder is aanhoudend guur en onaangenaam. Het volk, dat hier woont, in de banden van het katholicisme geslagen, is daarbij, gelijk dit met deze eredienst veelal gepaard gaat, aan de zinnelijkheid geheel overgeleverd. Over het algemeen vermist men hier een aangenaam familieleven; daarentegen brengt men een groot gedeelte van de dag in de zogenaamde koffiehuizen, die hier in zeldzame menigte gevonden worden, door. Bier is de algemene drank, welke men in onbegrijpelijke hoeveelheid inzwelgt. Zondagsmorgens treft men reeds te 6 uren gehele familiën in de koffiehuizen aan, zittende achter kruiken bier, die alle ogenblikken weder moeten gevuld worden. Zin voor wetenschap of kunst vindt men niet, als onder de buitenlanders, die hierheen geroepen werden. En ook van deze hebben de voortreffelijksten, Schelling, Jacobs, Sömmering, München langzamerhand weder verlaten. De inrichting, wetten en voorstanders der bibliotheek zijn in generhande opzicht liberaal; zodat men ziet, men is daar niet gewoon, met wetenschappelijk gevormde mannen om te gaan. Kortom, in München, ook met de glansrijkste aanstelling, te

[p. 30]

De Residenzstraße in München. Noerbert Leeb, München. Lebensbild einer Stadtkultur, München 1952, tegenover p. 80.

[p. 31]

wonen, schijnt mij toe met de levenslange opsluiting in het een of ander gevangenishok zo tamelijk op een lijn te staan.

Heden over 14 dagen hoop ik zonder uitstel reeds weder over alle bergen te zijn. Wat ik in die tijd zelve niet kan afdoen, wens ik door de leerlingen van prof. Thiersch, die mij reeds bij het vergelijken de behulpzame hand bieden, mij te laten nazenden. -

Ik kom daar zo even uit de schouwburg, waar ik de beroemde Oper Don Juan, gecomponeerd door Mozart, voor het eerst heb zien geven. Welke hemelse muziek! en welke melodie, die in het geheel leeft! Wanneer anderen enkele passages tot een onsamenhangend geheel samenvoegen, zo schijnt in de hemelse tonen van Mozart één geest te ademen, die het al verbindt. Daar rust alles op een gedachte, welke, in het binnenste des gemoeds van de diep voelende kunstenaar gevormd, in een goddelijke harmonie van tonen tot het gemoed des weggesleepten hoorders spreekt. Gelijk Neptunus door de dichters wordt voorgesteld, de golven der bewogene zee dan eens tot de wolken op te jagen, dan weder tot een kalmte te bedaren, waarover geen windje waagt te ademen, of gelijk Jupiter, op wraak en straf voor de zondige stervelingen denkende, door het enkel schudden van zijn hoofd de Olympus doet daveren, zo heerst deze toonkunstenaar in zijn gebied, hetwelk hij door de kracht van zijn genie zich zelve schiep. De enkele klanken en rijen van tonen, die hij niet schijnt uit te kiezen en te ordenen, maar te maken, bewondert men het minst; het is de geest die het ganse draagt, welke op de wieken ener nimmer gehoorde harmonie als uit andere sferen nedergekomen, al wat geest is, machtig beweegt, en het innerste en verborgenste zijns wezens doordringt en vervult. - Zover had ik gisteravond geschreven, en was onder het luisteren naar de naklanken der hemelse muziek in mijn binnenste, even ingesluimerd, als ik door het luiden aller klokken, het roeren der alarmtrom en het geschreeuw, Feuer, zeer disharmonisch gewekt werd. Onder een aller-

[p. 32]

zwaarst onweder, hetwelk vóór een half uur over de stad zich ontladen had, was de bliksem in een huis buiten een der poorten geslagen. Ik begaf mij naar de plaats, maar kon reeds na een half uur gerust terugkeren, daar de vlam in het alleenstaande gebouw, bij een ganselijke windstilte, zich spoedig en gemakkelijk blussen liet. Evenwel is de indruk van het concert van de vorige avond nog zo vers, dat ik nog het volgende bijvoeg. Men komt na zodanig een genot geheel veranderd, als van een reis in andere als aardse gewesten, te huis. In onze boezem schijnt alles te zingen en te klingen: alle gedachten, neigingen, gevoelens zijn tot tonen geworden, om zich onderling tot reine harmonie te stemmen. Duidelijker dan ooit, wordt ons nu de hoge betekenis der Platonische stelling, dat het wezen der ziel in harmonie besta. Ware doch deze harmonie ons standvastig eigendom! - Nog moet ik aanmerken, dat het gezang bij de uitvoering zeer middelmatig, de muziek boven alle beschrijving uitstekend was; zodat ik gaarne geloof, wat men mij verzekert, dat dit orkest voor het beste in Duitsland, zelfs dat van Dresden niet uitgezonderd, te houden zij. -

[...]

Ik verwonder mij over uw kennis van de verplaatsing der schilderijen uit Dusseldorp naar München. Deze verzameling met de tevoren reeds in München aanwezige, verschaft mij een onbeschrijflijk genot. Drieduizend schilderijen bevinden zich in Schleisheim, een koninklijk kasteel, 3 uren van hier, waar ik verleden zaterdag was; twaalfhonderd andere in de koningstad zelve. In de eerste verzameling heb ik bovenal bewonderd het wijdberoemde jongste gerecht, van onze Rubens, en de zegepraal der godsdienst van dezelfde meester: het eerste 18 voet hoog, en 14 breed; het ander 17 voet hoog, en 11 breed; stukken van een zo machtige en vruchtbare verbeelding, en een zo meesterlijke uitvoering, dat men dagen behoeft, om op dezelve slechts te huis te zijn. - Zo rijke verzamelingen als hier, vind ik zelfs in Dresden niet weder, hoezeer men daar voortreffelijkere

[p. 33]

aant.stukken uit de Italiaanse school bezit.

[...]

Dat Jacobi zozeer uw belangstelling gewekt heeft, was mij te aangenamer te vernemen, dewijl ik deze man, sedert ik hem en zijn wijsbegeerte leerde kennen, buitengemeen vereer. Zijn filosofie heeft grote invloed op mijn denkwijze over haar gewichtigste opgaven uitgeoefend. [...]

Men spreekt hier een zonderlinge taal, die zich ook al Duits noemt. Reeds in Schwaben verstond ik de mensen moeilijker, en moest zelve mijn woorden 3 tot 4 malen herhalen, om verstaan te worden. Hier is het nog veel erger. Onder de hogere klassen is deze verandering echter veel minder merkbaar. In Sachsen wordt het daarna weder beter. In Leipzig zal ik het aandenken van de uitstekende Gellert recht innig vieren.

Gij zelve, mijn beste, mijn innigst vereerde ouders, zweeft mij met uw onuitsprekelijke liefde, met uw hoop, met uw wensen, dagelijks voor ogen. U dank ik het alleen, wanneer ik totnogtoe reiner dan vele anderen, de gevaarlijke baan des jongelings wandelde. Mijn verdienst is daarbij gering, of liever geen. Uw liefde, uw verwachtingen zullen mij ook verder sterken, het grote doel niet uit het oog te verliezen. Van vernieuwde moed en veerkracht vervuld verhef ik mij altoos na het lezen uwer letteren, om aan mijn bestemming te arbeiden. Ik kan u niet belonen voor de liefde, waarmede gij mij omvat, noch waardig vervullen, hetgeen gij het recht hebt van mij te verwachten; uw liefde kan slechts de Eeuwige waarderen. Op Hem werp ik ook deze mijn zorg. Hem beveel ik ook u, het liefste, wat [ik] op aarde of in de hemel bezit. Deze hogere liefde weet het best, wat gij mij zijt, en wat ik zonder u ware. Daarom vertrouw ik, gij, mijn ouders, blijft nog lang, nog zeer lang bij ons; want waarheen zoude ik vluchten, wanneer mij de terugkeer tot u afgesneden ware? Uw wensen, uw liefde zijn het alleen, waaraan ik mij in mijn zwakheid weder opricht. Vergeeft mij deze weemoedige gedachten, die mij dikwijls, als

[p. 34]

aant.een onweder uit een heldere hemel, bestormen, en laat ik in Erlangen wederom van uw welzijn onderricht worden.

Met de innigste liefde uw zoon J.R. Thorbecke