Theo Thijssen

[p. 147]

Huiswerk voor de schooljeugd

Na het accepteren van de uitnodiging om contra huiswerk te spreken, heb ik gedacht: ‘Ik moet niet spreken voor de vakmensen, maar voor het grote publiek; laat ik nu voor de aardigheid eens kijken, wat de Encyclopedie, die vraagbaak voor het grote publiek, over het huiswerk zegt.’

Maar in mijn beide Encyclopedieën kwam het woord niet voor. Het had moeten volgen op HUISVREDE; en toen overkwam mij, wat iedereen wel eens met een Encyclopedie overkomt: ik keek, wat er dan stond over huisvrede. Dat is volgens de ene vraagbaak: ‘veiligheid en rust in het eigen huis’; en volgens de andere: ‘de onschendbaarheid van de woning, die door de grondwet tot op zekere hoogte is gewaarborgd.’

Wat een kostelijk toeval! Want is dat niet de grote grief, die ik tegen het huiswerk heb, dat het zo'n doorlopende bedreiging vormt van de veiligheid en rust in eigen huis? En hoe juist is die opmerking, dat de grondwet MAAR TOT OP ZEKERE HOOGTE de onschendbaar heid onzer woningen waarborgt; immers, laat zij er het huiswerk niet, toe, het huiswerk, dat, om het met de woorden van mijn GRIJZE KIND te zeggen, onze huiskamers verpest?

Onze huiskamer... De nestor onzer pedagogen, Prof. Gunning, heeft eens geschreven - ik citeer uit het hoofd - dat het licht van de goede huiskamer door heel het volgend leven van de kinderen stralen blijft; ik ben misschien wat ouderwets, maar ook ik geloof heilig aan de [prachtige invloed van de huiskamer op het hele verdere leven van] een mensenkind. Sterker nog, ik ken geen erger misdaad tegenover het kind, dan het dat stralende schijnsel van de heerlijke huiskamer nièt mee te geven op zijn levenspad.

Het is gelukkig de normale gave van iedere doodgewone moeder - en God zij dank, ook van menige vrouw, die de moeder vervangt, - het gezin, dat is: de huiskamer, te maken tot de veilige, rustige plaats, waar het kind - en dan denk ik ook aan het kind van 18 jaar - het grote geluk-van-te-leven onbewust ondergaat, en daardoor de veiligste pantsering ontvangt tegen de kwade kansen van het leven. Er is vaak beweerd, dat het de goede scholen zijn, waardoor we lege gevangenissen bereiken; gruwelijke overschatting van de intellectuele opvoeding. De goede huiskamers van de goede huisvrouwen zijn het, die de gevangenissen leeg zullen moeten houden.

En o, gruwel, wat is nu het pijnlijke drama, dat in ontelbare ge-

[p. 148]

zinnen bijna elke avond opgevoerd wordt? Dat de moeder haar kinderen uit de huiskamer verjaagt, om ze op een apart kamertje aan hun huiswerk te zetten; òf, de heilige huiskamer vernedert tot een soort namaak-schooltje. En dan moet men eens zien, welk een abnormaal en waardeloos gedoe het natuurlijke, gezellige huiskamerleven vervangt!

Sommen maken. Becijferingen met angstig grote kans op vergissen; die daardoor uitdijen tot urenverslindend werk. Of puzzles van te beredeneren vraagstukjes, waarvan er geen enkel ooit half zo interessant is, als het meest ordinaire kruiswoordraadsel.

Taaloefeningen of vertalingen, soms zelfs nog thema's, die het kind telkens met z'n penhouder nameet, of het nog niet over de helft is...

Aardrijkskunde- of geschiedenislesjes, die ‘GELEERD’ moeten worden, hetgeen betekent, dat ze zo half en half worden gememoriseerd, waarbij het fantaseren, dat is: het zich iets voorstellen, achterwege blijft tengevolge van de volslagen schrijf-onbekwaamheid der boekjes-auteurs, en vervangen wordt door 'n, HET HELE BEDRIJF TYPEREND, onthouden van: de plaats der zinnen op de bladzijden, links of rechts, onderaan of bovenaan; van lettersoort enz. Een onthouden dan nog, totdat het overhoren op school heeft plaats gehad, maar vooral niet langer. Zodat er periodieke repetitie-tijden nodig zijn, die de huiskamer tot een hel maken; omdat het repeteren niet anders is dan een van-voren-af-aan ‘leren’, maar nu van erg-veel in één keer.

Jaartallen, die in hun volslagen steriliteit afdoende gekarakteriseerd worden door het feit, dat er wel eens een nog onthouden wordt, d.w.z. het cijfer, maar niet de gebeurtenis, die bij het cijfer hoort.

Ik zou een jaar lang elke week een half uur voor de microfoon moeten spreken, om naar mijn zin voldoende duidelijk te doen zien, tot welk een parodie op natuurlijke menselijkheid het stukje school ontaardt, dat als huiswerk onze huiskamers binnen dringt.

En dat moet dan dienen, om de jeugd te wennen aan ‘zelfstandig werken’! Jawel, maar wie eens op een ochtend in een forensentrein heeft gezeten, weet, hoeveel huiswerk der kinderen slechts met vereende krachten van ouders en grote broers of zusters overmeesterd wordt; hoe de ene vader de andere met belangstelling vraagt, welk cijfer HIJ verleden week voor dat landkaartje van Drente heeft gekregen; hoe vaak een wanhopige moeder, in een vaag aanvoelen van het probleem van de achturige werkdag, het kind naar bed

[p. 149]

stuurt, en dan zelf maar verder peutert om het huiswerk vast in klad af te maken voor morgenochtend vroeg...

Zelfstandig? Ik wou, dat ik een cent kreeg voor elke keer, dat de telefoon voor co-öperatief huiswerkmaken gebruikt wordt: ik zou weldra beleggingszorgen hebben!

Buitengewoon leerzaam is het, te reizen met een schooltram of met een bus of trein, die uit een landelijke omgeving schoolkinderen naar het stadje of de stad vervoert. Dan is de hele wagon nog bezig met het ‘huiswerk’, en speelt het klaar, uit boekjes of aantekeningen de nodig-geachte woordenkennis op te doen met zulk een afgepaste soliditeit, dat de woorden precies tot het dreigende lesuur in de hersenen blijven hangen.

Zelfs mensen die het schriftelijke huiswerk verwerpen, accepteren toch nog dit ‘lessenleren’, maar willen dan wel toegeven dat er voor de Maandag helemaal maar niets opgegeven moet worden, omdat ze wel weten, dat dit: Zondagsarbeid betekent. Want géén kind leert z'n les twee dagen van te voren: zó lang blijft geen les d'r immers in zitten!

Ach, ik weet het wel, de voorstanders van huiswerk verdedigen slechts: huiswerk-met-mate, dat bij voorbeeld per avond hoogstens een half uurtje vraagt. Jawel, maar de realiteit is wredelijk anders. We zijn al minstens een halve eeuw lang aan het beperken en saneren en bereglementeren en vereenvoudigen van deze ellende, maar het lukt niet, wie eenmaal met huiswerk begint, vervalt, éér hij het weet, in onverdedigbare excessen. Het is alweer de kwestie van de olievlek, die steeds verder zich uitbreidt.

En het moet toch ook wel. Wie aan huiswerk gelooft, het dus een goed ding acht, wil allicht nog een beetje méér van dat goede geven. En de ene school concurreert tegen de andere: scholen worden helaas dikwijls gewaardeerd naar de mate, waarin zij huiswerk opgeven; en de ene onderwijzer concurreert tegen de andere, de ene familie tegen de andere, ja, het ene kind tegen het andere; slechts een onnozele kan onder die omstandigheden geloven aan een schoolwereld, die huiswerk een goed ding acht en het tegelijk beperkt.

En zo gaan we dus maar steeds door, het kind door middel van huiswerk op te voeden tot een wezen, dat ‘zelfstandig heeft leren werken’. Het met het huiswerk nòg erger te maken, er is niemand, die dat in ernst durft te bepleiten, maar ondanks alle huiswerkmakerij bereikt geen student de universiteit, of hij moet het zelfstandig werken,... nog leren. De methode heeft volledig gefaald.

[p. 150]

Kiesheidshalve daarom verder maar zwijgend over die zelfstandigheidskwekerij, vraag ik: Wat winnen we met onze huiswerkmakerij aan goede gezindheid, aan lust tot geestelijke ontwikkeling? Welnu, daartegen is het huiswerk precies het anti-remedie; de droeve ervaring leert, dat het tegenzin, ja afkeer en haat kweekt.

Over de mogelijkheid van een lichamelijk profijt zwijg ik ook; dat is de beste manier om te voorkomen, dat ik ga uitweiden over de roof door het huiswerk gepleegd op de gezondheid der jeugd.

Blijft over de vraag: welke werkelijke kennis en vaardigheid krijgt een kind door huiswerk? En dan wil ik een persoonlijk getuigenis geven. Ik heb een jeugdperiode doorgeleefd zònder huiswerk, en een mèt huiswerk. En ik weet niets, aan kennis zo min als aan vaardigheid, te bedenken, dat ik aan het huiswerk van die tweede periode te danken heb. Maar wat ik op die heerlijke school-zonder-huis-werk heb geleerd - op de school-zèlf, dat is nog steeds een duidelijk bezit voor me. Wat ik van de landkaart heb geleerd voor m'n hele leven, wat ik aan vaardigheid in getrouw cijferen voor 't hele leven heb meegekregen, dat heeft me die duivelse kunstenaar van een doodgewone schoolmeester op school geleerd - mij thuis een natuurlijk kinderleven gunnend.

Hier kom ik tot mijn laatste punt. Iedereen moest eens het verschil kunnen zien tussen een kind, dat thuis, in de kilgemaakte huiskamer of op z'n kamertje, de landkaart d'r inpompt, en een kind, dat dit karwei op school volbrengt, in de klas-gemeenschap, onder de lustige lokkende leiding van de levende schoolmeester.

Huiswerk is principieel verkeerd, want het is de aanvulling van een verkeerd-werkende school. De methode van het leren is: doen, doen, doen. En als de school dat doen, doen, doen, verplaatst naar het gezin, dan is dat een bewijs, dat ze zelf te weinig werk maakt van dat doen, doen, doen. Dat ze haar eigen tijd verknoeit met praten en redeneren en opgeven en overhoren, met doceren en wat men daarvoor aanziet, en dan er bij moet stelen van de gezinstijd.

Ik dweep niet graag in het openbaar met de z.g. nieuwe richtingen bij het onderwijs, omdat de propagandisten daarvoor zo stelselmatig de nieuwigheid van hun denkbeelden vooropzetten, terwijl zij in wezen slechts aloude waarheden, door de ware schoolmeesters steeds gekend, verkondigen. Maar ik erken, dat al die richtingen, Montessori- en Dalton- en Persoonlijkheidsonderwijs, dit goede gemeen hebben, dat zij eigenlijk het huiswerk weer terughalen naar de plaats, waar het hoort: de school.

[p. 151]

Welnu, afschaffing van alle huiswerk zou ons met één slag dezelfde zegeningen brengen, waar men nu al die omhaal van stelstelmatige schoolhervorming voor nodig acht. DE urgente schoolhervorming is: afschaffing van het huiswerk.

En daarom zeg ik, in het volle besef van mijn verantwoordelijkheid bij dit spreken in het openbaar tot de ouders: wantrouw de school naarmate zij meer huiswerk geeft; wantrouw haar minder, naarmate zij er minder aan doet, maar wees pas gerust, wanneer zij er uw kinderen en u helemaal niet mee lastig valt.