Theo Thijssen

[p. 143]

Wijziging van de Lager-onderwijswet 1920

Mijnheer de Voorzitter! Toen in het vorige najaar de Minister wist te ontkomen aan het amendement-Zijlstra, dat de huwende onderwijzeres onmiddellijk uit de school wilde verwijderen, zeide hij, dat wij later, als zijn wetsontwerp kwam, rustig en op ons gemak de zaak konden bespreken en de voor- en nadeelen tegen elkaar konden afwegen. Met die bespreking zijn wij thans bezig. Ik geloof echter, dat de posities tamelijk wel al bepaald zijn.

Mijnheer de Voorzitter! Men zou ook zonder veel woorden onzerzijds wel hebben begrepen, dat wij afwijzend staan tegenover dit ontwerp. Het is een echt ouderwetsch staaltje van vaderlijke Overheidsbemoeiing met het persoonlijk leven der Staatsburgers, en van het brengen der vrouw in een afzonderlijke rechtspositie. Alle goedgepraat doet daar niets aan af: de man, die huwt, mag in functie blijven - de vrouw, die huwt, wordt ontslagen. Men schrijft de vrouw voor, hoe zij haar leven wil inrichten en hoe zij haar levenstaak moet zien. In wezen is dit een stap terug naar den tijd, toen de vrouw dit niet mocht en dat niet mocht, en eigenlijk maar half als een mensch met eigen persoonlijkheid werd beschouwd.

Mijnheer de Voorzitter! Reeds verschillende malen is er geprobeerd in de wet een bepaling opgenomen te krijgen, als thans wordt voorgesteld. In 1910 o.a. door Minister Heemskerk, en in 1920 bij de behandeling der Lager-onderwijswet-de Visser door den heer Beumer. Er heerschten toen echter nog merkwaardige begrippen van fatsoen en billijkheid, waar wij tegenwoordig aan ontwassen schijnen te zijn. Zoo stelden zoowel Minister Heemskerk als de heer Beumer voor, de wegens huwelijk ontslagen onderwijzeres de gestorte pensioenpremies terug te betalen, wanneer zij geen pensioen kreeg; nu is daarvan al geen sprake meer. Zoo wilde de heer Beumer niet ontslaan de onderwijzeres, die huwde binnen drie maanden na het in werking treden der wet; Minister Marchant wil ontslaan de onderwijzeres, die ruim een halfjaar, vóórdat de wet in werking treedt, gehuwd is, en stelt op 7 Juni als fatalen datum vast: 16 Juni; zelfs de op 7 Juni reeds ondertrouwden moeten dan maar niet huwen, adviseert Zijne Excellentie heel gemakkelijk in de Memorie van Antwoord.

Bij de behandeling der wet van 1920 weerstond de rechtsche Minister de poging van den heer Beumer en laatstgenoemde trok zijn amendement in.

[p. 144]

Pas in 1925 kwam het tegenwoordige vierde lid van art. 38 in de wet; maar dezelfde Minister de Visser weigerde zijn medewerking aan een bepaling als de nu voorgestelde.

Maar nu, Mijnheer de Voorzitter, zal men de zaak doordrijven. De rechtsche stoomwals wordt in werking gesteld, en zal eenvoudig alle bezwaren tegen het in uitzonderingspositie brengen van de vrouw verpletteren. Ieder zal moeten toegeven, dat hier een zaak wordt begonnen, die viel buiten de sfeer van wat het Kabinet in dezen tijd aan de orde zou stellen: de principieele geschilpunten zouden worden vermeden en vooral niet toegespitst.

Maar toch wordt de stoomwals in beweging gezet; en de driver van deze geweldmachine is niet, zoo als ten minste symbolisch nog in stijl zou zijn, gehuld in gekleede jas of soutane, neen, Mijnheer de Voorzitter, de chauffeur, die zoo lustig de machine drijft, draagt den eenvoudigen kiel der vrijzinnig-democraten. En als hij de schuld van de vernieling, die zijn wals straks zal aanrichten, van zich tracht af te schuiven, dan is de heer de Geer er dadelijk bij, die hem op de harde realiteit wijst..........

Wat wordt gegeven als argument, om, in strijd met de door het Kabinet gewekte verwachtingen, op dit oogenblik de gehuwde vrouw uit de school te jagen? De crisis, Mijnheer de Voorzitter. De crisis zou niet toelaten, dat sommige gezinnen dubbele inkomsten hebben, en kostwinners van andere gezinnen werkloos moeten blijven.

Maar dan zou het logisch geweest zijn, van dit ontwerp een crisis-ontwerp te maken, en den tijdsduur te beperken. De Minister heeft in de Memorie van Antwoord welwillend over een eventueel amendement in dien geest gesproken, zoodat het niet te verwonderen is, dat prompt dat amendement is gekomen. Maar, Mijnheer de Voorzitter, waarom heeft de Minister dan zelf niet zijn ontwerp zoo gewijzigd als ook volgens hem logisch zou zijn geweest?

Nu heeft hij de gelegenheid gegeven om amendementen in te dienen, die volkomen onvereenigbaar zijn met een tijdelijk karakter der wet, en eenvoudig beoogen, in den kortst mogelijken tijd de gehuwde vrouw definitief uit de school te verwijderen.

De stoomwals zal nu zonder genade en volledig zijn werk doen.

Ach, Mijnheer de Voorzitter, èn die crisis, èn die dubbele inkomens! Wie zullen er voor de verjaagde gehuwde onderwijzeres in de plaats treden? Niet de befaamde werklooze huisvaders, maar andere onderwijzeressen, die misschien daardoor weer cumulatie maken, door het inkomen van het ouderlijk gezin, waarvan zij deel uitmaken,

[p. 145]

te versterken; maar dàn zal het wel mogen, omdat die dingen nu eenmaal nooit precies zijn uit te zoeken.

Mijnheer de Voorzitter! Die dingen zijn nooit uit te zoeken. Niemand weet, hoeveel personen er in dienst blijven, die naast hun salaris nog andere ruime inkomsten hebben. Niemand weet, welke verplichtingen tegenover familieleden, welke eerbied verdienende economische omstandigheden een gehuwde onderwijzeres er toe brengen, in de school te blijven; niemand weet, hoe vaak ontslag van een gehuwde onderwijzeres op een ander punt weer werkloosheid veroorzaakt. Niemand weet van hoeveel gehuwde onderwijzeressen de echtgenoot reeds crisisslachtoffer is.

Wat wij wèl weten, is, dat juist in dezen tijd, maar het is altijd vaak voorgekomen, voor honderden jongelui het huwelijk pas mogelijk wordt wanneer de vrouw aan het onderhoud van het gezin op andere wijze medewerkt dan door alleen huisvrouw te zijn. De uitwerking van dit ontwerp zal niet in de allereerste plaats zijn, dat er veel betrekkingen vrijkomen wij hebben het zooeven al gehoord, op zijn hoogst 600, een belachelijk klein getal bij den grooten nood en de groote werkloosheid, die er is, maar die betrekkingen komen nog niet eens vrij -, maar dat er tal van huwelijken niet zullen worden gesloten.

Alle motiveering met crisis is niets dan toegeven aan de verkeerden waan vaneen tijd vol verwarring. Elk gezin, Mijnheer de Voorzitter, heeft een dubbel inkomen: want elke vrouw die gehuwd is, oefent een vak uit, en een achtenswaardig vak, dat van huisvrouw. En het is een waan, dat men de som van levenstaken, die er zijn, zou vermeerderen, door de vrouwen die men in zijn macht heeft, en dat zijn de ambtenaressen, te dwingen tot maar één bepaald vak.

En indien er nu één vak is, waaruit men in de allerlaatste plaats de gehuwde vrouw zou moeten verjagen, dan is het het vak van onderwijzeres. Het is levensvoorwaarde, voor een gezond schoolwezen, dat het leerkrachten van allerlei aard heeft, opdat de school midden in het werkelijke leven kan staan. Een school moet hebben jonge, frissche leerkrachten èn oude, ervarenen, vrouwen èn mannen, gehuwden èn ongehuwden, vaders en moeders; en men schaadt de school in ons land wanneer men één dezer groepen van haar dienst uitsluit.

Uitsluiten moet men slechts een groep, die het dienstbelang schaadt. Maar, Mijnheer de Voorzitter, dat de gehuwde vrouw vaak: de moeder, als onderwijzeres minderwaardig zou zijn heeft nog nooit iemand ondernomen te bewijzen; het zou ook al te dol zijn.

[p. 146]

Maar, Mijnheer de Voorzitter, de stoomwals zal zijn rit wel rijden; wij zullen trachten in de wet de mogelijkheid te brengen van eenige verzachting in persoonlijke gevallen, doch tegen het wetsontwerp als geheel staan wij afwijzend, omdat het de school berooft van een waardevolle groep opvoedsters en in tal van levens een economische ellende brengt, die ook in crisistijd niemand voor zijn verantwoording zou moeten durven nemen.