Een bonte bundel

[p. 164]

In het rode Düdelingen
(1932)

Düdelingen oftewel, in het Frans, Dudelange, 't vierde stadje van 't Groothertogdom Luxemburg, was door onze gastheren verklaard tot een der bezienswaardigheden van het land, die we niet mochten verzuimen te aanschouwen.

Om even over tweeën suisden we in twee grote auto-cars naar 't Zuiden: Dudelange ligt vlak bij de Franse grens.

Het gezelschap was buitengewoon gemêleerd, en in een uitstekende stemming. De twee Engelsen en de Schot, op het congres-zelf toonbeelden van decorum-bewaarders, waren nu uitbundig, en zetten allerlei refrein-liedjes in. En wij anderen, zodra we maar even de wijs herkenden - Tipperary bijvoorbeeld was er ook bij, en enige kampvuur-songs, die ónze padvinders ook graag kwelen - wij anderen brulden lustig mee. En de ene houten pijp na de ander kwam voor de dag, en wij probeerden elkaars tabak.

Naast mij zat een Luxemburger, en vroeg galant, in welke taal 't mij conveniëerde te converseren, en ik zei grootmoedig: wat jou 't gemakkelijkst is. En hij begon voor de mop in 't Luxemburgs - maar ik antwoordde unverfroren in 't Hollands, en waarachtig, dat bleek óók te gaan!

‘De Majoreteet vun Didelengs gemengerôt ass sociaaldemokraat.

Zo, dus Düdelingen wordt rood bestuurd?

Ja, d'Arbechterpartei huut 't Verantwortung vun de Gemengegeschäften; de Burgemeschter ass sociaal, àn de twei Scheffene....’

Heus, ik heb in ons eigen land wel boeren ontmoet, waarmee lastiger te praten was....

't Lijkt af en toe geweldig op Hollands, dat Luxemburgs: in de loop van die middag is het me gebeurd, dat een deel van 't gezelschap in de autocar klaar zat om te vertrekken - en de burgemeester stond uit te kijken, waar de anderen waren; en op 'n gegeven moment riep-ie: ‘Nou komme ze d'r an!’

[p. 165]

Onder elkaar spreken die Luxemburgers, hoog en laag - dat dialect; maar op de scholen gaat alles in 't Frans en in 't Duits, en de officiële talen van de regering zijn ook Frans en Duits, en iedere Luxemburger die ik ontmoette, op straat, in winkels, in de trein, in 't hotel, sprak Frans of Duits, al naar 't uitkwam.

Die Burgemeschter, Ludwig Emil, was een prachtkerel. Gewezen arbeider - in de politiek omhoog gekomen, en nu burgemeester van dat stadje met 14000 inwoners; hij stond in een gewoon confectiepakkie met een erge daagse slappe hoed ons af te wachten op het pleintje vóór het stadhuis, en de voorzitter van de Luxemburgers, door hem verwelkomd met zo-iets van ‘Hallo, oue baas, hoe is het met jòu?’ - stelde ons één voor één aan hem voor. Hij drukte òns de hand, èn al de Luxemburgse collega's en zei toen:

‘Ja, ik had zo gedacht, als we nou 't gezelschap in twee groepen verdeelden, één voor de Deutsche Sprache en één voor de Langue Française, en zó ons stadhuis gingen bekijken.... Hé, ben jij ook mee gekomme?’ En hij hield een van z'n partijgenoten-kollega's vast, en maakte daar een praatje in 't Luxemburgs mee.

't Stadhuis was spiksplinternieuw; net op 5 Juni 1932 officieel in gebruik genomen. De burgemeester, met z'n rode raadsmeerderheid, had de bouw doorgezet ondanks de crisis. Nogal logisch, vond hij: alleen als werkverschaffing zou het al te verdedigen zijn geweest immers. Van alle kanten was er gekritiseerd: zó'n geweldig gebouw was voor 't kleine Düdelingen niet nodig, en zó mooi hoefde 't niet; deze geldverspilling was ongeoorloofd. Maar nu het er staat, is héél Düdelingen er trots op, en erkent het als een kostelijk bezit.

De stijl van 't gebouw.... wij Hollanders, die al een kwarteeuw geleden Berlage's Beurs zagen verrijzen, glimlachen goedaardig. Maar de idee van zulk een stadhuis is schitterend; het is méér dan een gewoon raadhuis: het is eigenlijk het centrum van àlle sociaal en cultureel leven in het stadje.

[p. 166]

Behalve de vergaderzaal voor de gemeenteraad, de kamers van B. en W., de lokalen voor de gehele gemeentelijke administratie, trouwkamers enz. zijn er ondergebracht: de zetel van de rechtbank; de politie; de openbare leeszaal met gratis volksbibliotheek; de ‘Bezirkskrankenkasse’; een zuigelingen-kliniek; een schoolarts-kliniek; een feestzaal, ingericht voor concerten, toneeluitvoeringen enz.; een grote badinrichting, waarin ook geneeskrachtige baden worden verstrekt; verder lokalen voor repetities van zangverenigingen, fanfarecorpsen; voor foto- en radioclub (met technische installaties) - en verschillende kleine vergaderlokalen, die beschikbaar worden gesteld voor verenigingen van allerlei richting. Naast het hoofdgebouw, maar één geheel er mee vormend, de brandweer, en autogarages voor de gemeentelijke diensten - ondergebracht in een gebouw met toren; eenhoog boven de brandweer is de protestantse kerk; de toren, die het gebouw z'n kerk-achtige architectuur geeft, doet dienst als.... oefentoren voor de brandweer, en als droog-gelegenheid voor de brandslangen.

Door dit waarlijke stadhuis werden we rondgevoerd; en we sloegen niets over. De commissaris van politie, joviaal van z'n bureau opstaand, drukte ons allen hartelijk de hand, en tapte moppen tegen de Luxemburgse collega's; de architect die ons rondleidde, prees overal het soliede materiaal; en vertelde dat de bouwkosten toch nog een kwart millioen francs onder de raming waren gebleven; vier en een half millioen was 't maar geweest....

Doodmoe, maar vol respect voor het schitterende sociale werk dat we bewonderd hadden, wilden we afscheid nemen van de burgemeester; maar die zei: ‘Nee, we zien mekaar straks wel weer, in de Waldschule.’

Naar de Düdelingse ‘Staalwerken’; het fabrieken-complex, één onderneming, waar eigenlijk het stadje door bestaat. In 1882 gesticht; in 20 jaar deed de bevolking een sprong van 1600 op 10.000; het onnozele dorpje werd in 1907 officieel

[p. 167]

door de Kamer bij wet tot ‘stad’ verheven; de stichter van de Düdelingse staalindustrie had dan ook net, gelijk met de bouw van 't stadhuis, z'n monument gekregen: een fontein op 't marktplein vóór 't nieuwe gebouw.

Onder geleide van een ingenieur hebben we het gehele bedrijf kunnen volgen: het volstorten van de hoogovens, het gieten, het pletten; de fabricage van bandijzer enz. Het was een indrukwekkende... hel; als ik arbeider aan zo'n fabriek was, had ik al lang de eis van de vier-urendag gesteld...

Het woord ‘industrie’ krijgt door zo'n bezichtiging inhoud voor je...

De Luxemburgse staalbaronnen hebben genoeg zakelijk inzicht gehad om een deel van hun millioenen-winsten te besteden aan sociale en liefdadige instellingen. En zo heeft de grote Düdelingse fabriek aan de stad in 1913 een model-‘Waldschule’ geschonken; de stad gaf de grond, en betaalt de onderwijzerssalarissen, de directie der staalwerken betaalde de bouwkosten en nam de verdere exploitatie-kosten voor z'n rekening.

Naar deze ‘Waldschule’ voerden onze autocars ons tot slot. De burgemeester was aanwezig, om ons te ontvangen, en leidde ons rond door de speelplaatsen, de tuinen, de slaapzalen en de schoollokalen, waar we overal de kinderen onder leiding van verpleegsters zagen spelen, of onder de leiding van kollega's ‘leren’. Het geheel maakte een prachtige indruk; alleen was het aan de schoollokalen te zien, dat ze 'n kleine twintig jaar geleden waren gezet, een openluchtschool van nù ziet er ànders uit.

De maaltijden gebruiken personeel en kinderen in een klein restaurant, verderop in het bos gelegen. Wij reden er weer in de autocars naar toe, en namen plaats aan de tafeltjes, die men vóór het restaurant had neergezet. Op de veranda van 't restaurantje zat een klas kinderen van de Waldschule te dineren.

De ‘joffers’ uit het restaurant kwamen ongevraagd aan-

[p. 168]

snellen met ontelbare potten bier; en ons internationale gezelschap huldigde in overgrote meerderheid het ‘'s Lands wijs, 's Lands eer’ en leste z'n dorst. En toen kregen we ieder een bordje met plakken worst, de ‘huisworst’ die ik al kende, met een fikse snee brood erover gelegd; en dat avondbrood ging er óók wonderwel in.

Ik had het genoegen, met de burgemeester aan 't zelfde tafeltje te zitten en deelde hem mee, dat er ook nog geheelonthouders bij 't gezelschap waren; hij riep dadelijk een joffer en gaf order, ook met limonade rond te gaan, en met een kan melk.

We hebben daar heerlijk onder de bomen zitten drinken, eten en praten en uitrusten; en 't was zó gemoedelijk-Luxemburgs, dat alle officiële speechen achterwege bleven.

Trouwens, zo langzamerhand waren we, geloof ik, vergeten, dat we eigenlijk zo iets als een congres waren; we voelden ons meer een gezelschap, dat een dagje uit was naar wat goeie kennissen in het bos...

De burgemeester reed met ons terug naar Düdelingen, en kwam langs de autocars lopen om ons allemaal goeie dag te zeggen, toen het bleek, dat we geen tijd meer hadden om nog even ‘ergens te gaan zitten’ - en maar liever doorreden naar Luxemburg.

Ja, onze gastheren hadden gelijk: het rode Düdelingen is een bezienswaardigheid. Het heeft zelfs een beetje van een wonder. Of is het geen wonder, zoals het door intuïtie geleide inzicht van een eenvoudig arbeider als die burgemeester, hem de machtsverhoudingen deed gebruiken om... te regeren op een wijze, die ons hele, toch zo gemengde internationale gezelschap met eerbiedige bewondering sloeg?