Een bonte bundel

[p. 119]

Het Tsjechisch
(1930)

Het most niet magge: dat er landen bestaan, waar een niet-onbereisd man zich hulpeloos voelt als een kind, vanwege z'n gebrekkige taalkennis. Gebrekkige taalkennis - het is zo eufemistisch uitgedrukt als ik me nog nooit uitdrukte: daar in Praha bleek ik volslagen analfabeet! Nergens, absoluut nergens een woord, dat je herkent. Op 't hele grote Praagse station, 't Wilsonstation, geen enkel te-lezen opschrift - op straat op de trams borden met volslagen onleesbare namen; op de winkelruiten eveneens raadselen en nog eens raadselen.

Een Tsjechische collega is er gelukkig om ons de weg te wijzen naar 't hotel, waar hij ons in-gedeeld heeft, mèt de Duitsers. Maar ook aan hem is àlles vreemdeling: hij houdt er een geheel eigene tijdrekening op na; hij weerhoudt ons van 't bestijgen van een taxi (anders de verstandigste daad bij je aankomst in een vreemde stad) door de mededeling dat het hotel een minuut of vijf à zeven ver is - en laat ons daarna veel langer dan een kwartier met onze koffers sjouwen in de snikhitte.

We arriveren amechtig in 't hotel; de portier blijkt ons al bepaalde kamers te hebben toebedacht. Er is gelukkig een lift. En twee minuten later sta ik gereed om me te verfrissen, en kijk de ‘vaste wastafel’ aan. Twee kranen; dus: één warm, één koud. Beginnen met warm, voor reiniging - en daarna koud nemen voor de verfrissing. Maar op de ene kraan staat: ‘tepla’, op de andere: ‘studena’; ik zèt het een ieder, in één van die twee woorden ook maar enige aanwijzing te vinden... Maar ‘tepla’ doet me denken aan de Hekla, en dus draai ik ‘tepla’ open, en ik blijk goed geraden te hebben: ‘tepla’ betekent warm.

Helaas - dit goede begin, daar is 't bij gebleven! 'k Heb er nog één woord bij-geleerd: Cavarna, café; met iets als een flauw vermoeden, dat ‘arna’ een algemene betekenis heeft, want 'k heb ook een vinarna en een letarna en een smenarna

[p. 120]

gezien, die iets te maken hadden met wijn, en melk (meen ik!) en geldwisselen - en verder heb ik veel straatnamen op ‘ova’ aangetroffen, zodat ova wel eens straat kon betekenen. Maar ulice schijnt óók ‘straat’ te zijn....

Doch méér Tsjechisch heb ik niet weten op te steken. Een mijner zonen speelt zich een vingerkramp op een schoon pianostukje, door z'n attente vader voor 'em meegebracht; ‘Crty Uhlem’ heet het - maar waar 't over gaat, weten we geen van allen. Zelfs durf ik geen advies geven over de manier waarop je 't klaar moet spelen om dat eerste woord uit te spreken!

Nee, het moest niet magge, zo'n land. In het cavarna zoek je de W.C., en komt voor een deur waarboven ‘Pani’ staat. Je onderstelt dat ‘pa’ iets met ‘vader’ te maken kan hebben; en dat je dus allicht voor de afdeling ‘Heren’ staat. Maar dan moet er ook een afdeling met iets als ‘Mami’ zijn - en voor securiteit zoek je dus verder. Er is een tweede afdeling, maar daar staat ‘Dami’ boven. Kan ‘Dames’ betekenen - doch dan had er toch boven die andere afdeling iets als ‘Herri’ horen te staan? Enfin - je steekt dus in dat gangetje je sigaar (die helemaal niet uit is) nog eens aan, en let onderhand op, in welke deur de heren verdwijnen, en zo leer je, dat ‘Pani’ inderdaad voor de heren bestemd is....

Alle Duitse opschriften zijn na de oorlog uit Praag verdwenen. Radikaal verdwenen.

Of liever: verwijderd, met geweld verwijderd. Duitse opschriften werden verboden. Ik heb in drie dagen zwerven in heel Praag twee Duitse opschriften gevonden. Het ene was de naam van de cavarna: ‘Deutsches Haus’ - het restaurant waar de Duitsers zich verzamelen om te drinken en te eten. Zodra je dáár de buitendeur door bent is àlles Duits.

En 't andere Duitse opschrift vond ik aan 't gebouw van het Duitse gezantschap. Maar daar nog opvallend bescheiden: op een koperen naamplaat in de deurpost, bij de schel, overigens was er aan het gehele reusachtige gebouw geen bord,

[p. 121]

geen wapen, geen opschrift - niets wat je vertelde, dat hier het Duitse gezantschap was.

Doch overigens: Tsjechisch, Tsjechisch, of liever: cesko, met een omgekeerd samentrekkingstekentje op de c dan. Geen touw aan vast te knopen....

Toch kun je met Duits overal terecht; alleen - er is bij politie-agenten en tramconducteurs zekere onwil om in 't Duits met je te converseren. Al spoedig hadden we d'r dit op gevonden: je sprak zo iemand in 't Frans of Engels aan, hetgeen dan op z'n gezicht de bereidheid toverde, je te verstaan - aangezien je géén Duitser was tenminste. Eenmaal de bereidheid gekregen, ging je over tot Duits - en dàn bleek de conversatie in die taal best te gaan.

Bij kelners en winkeliers was die inleiding onnodig, doch werd je dadelijk in 't Duits begrepen. Alleen moest ik in een grote muziekhandel even wachten, tot ze de aparte meneer hadden geroepen, die de Duits-sprekende klanten bediende.

Maar dat alles nam niet weg, dat je, zo in 't algemeen, je hulpeloos voelde. 'k Stond b.v. op 't achterbalkon van een tram te worstelen met een regie-sigaar, zo'n ‘Virginia’, waar je eerst een strootje uit moet halen. De conducteur sprak me toe, op een manier, dat ik onmogelijk kon denken aan een of ander advies over de beste wijze van roken van die dingen, - advies dat me overigens zeer welkom zou zijn geweest. Derhalve dacht ik: hij zal me, welwillend, waarschuwen, dat ik met die sigaar niet naar binnen mag gaan, en ik maakte een geruststellend gebaar, dat ik dáár ook geen plannen op had. Maar de man blééf me toespreken, wijzend op de Virginia. Ik liet een klank los, die 't midden hield tussen ‘Yes’ en ‘Oui’ - in de hoop, dat het resultaat op Tsjechisch lijken zou. ‘Nicht rauchen,’ zei toen de man, op z'n oud-onder-officiers, en ik smeet gehoorzaam de ‘Virginia’ weg - trouwens, zonder overmaat van hartzeer. Je mag in Praag op de trams dus helemáál niet roken, ook niet op de trambalkons.

Of - we zaten in een taxi, omdat het regende, en we onze jassen in 't hotel hadden gelaten. En we zeiden naar hotel

[p. 122]

‘Atlantic’ te willen. De chauffeur beweerde iets van proplondstsji necszra, maar we wisten met geen mogelijkheid, hoe die straat ook weer heette, waar ons hotel stond. ‘Hinter dat grosze National Musee, derrière, behind’ en we wezen hoe geweldig groot dat museum was. ‘Yes, behind,’ en we reden. We reden goed, en toen we bij de ingang van de straat die we hebben moesten, waren, ging ik ijverig zitten wijzen, en zei, onnozel op z'n Hollands: ‘Nou hier de hoogte in!’ ‘Ja, ja,’ sprak hij. Maar bij 't afrekenen bleek-ie toch weer geen Duits èn geen Hollands en geen Engels of Frans te willen spreken, en liet toen in vredesnaam maar met z'n vingers zien, hoeveel we betalen moesten.

Nee, zulke landen moesten verboden worden. En 't irriterende is, dat er ondanks die taal, toch waarlijk een imponerende beschaving mogelijk blijkt. Liep je daar nu maar tussen rijen wigwams of negerhutten te wandelen, en passeerden er nu maar halfnaakte wilden, of zakten daar nu maar Bosjesmannen in uitgeholde boomstammen die Moldau af - dan had je tenminste geen last van schaamtegevoel, wanneer je een nul in de conversatie bent. Maar er rijdt een lijn 23 langs je, er snorren taxi's, door de Parijs-achtige straten, in de Cavarna's krijg je een glaasje water bij je kopje koffie - de dames en heren die er over de brede trottoirs langs de prachtige winkels flaneren, zijn opvallend modieus gekleed - en zo bekruipt je 't gevoel, dat jezelf een barbaar, een verdwaalde wilde bent, die terecht gekomen is in een beschaafd land. Werkelijk, een spiksplinternieuwe sensatie.

De eerste dag kwam daar nog één beroerdigheid bij: men hield er links. En dus was je bij 't oversteken van een drukke rijweg, bij 't wachten op een passerende tram, telkens die zekerheid van instinctmatig de goeie kant uitkijken, kwijt. Een echte verkeers-stoethaspel was je, en daardoor voelde je je helemáál als iemand, die verstandiger had moeten zijn, en in z'n negorij had moeten blijven, waar-ie hoorde.

'k Heb één keer náást de chauffeur in een taxi gezeten, en ik herinner me niet, ooit zulk een gevoel van algehele niets-

[p. 123]

waardigheid te hebben gehad: telkens en telkens weer de schrik, dat het mis ging, dat we een botsing zouden krijgen, en deze algemene alarmistische geestestoestand nog verergerd door 't besef, practisch stòm te zijn, zodra de man naast mij me ook maar iets zou vragen.

Voorwaar, wie zich globe-trotter waant, hij ga naar Praag, en worde nederig en bescheiden; want Pieter Spa in Londen, de klassieke stakker, hij is van ons aller vlees en bloed....