Elf

[p. 97]

Van A tot Z

‘Ha, ik heb je!’ klinkt het keihard in mijn oor. En ja, hij heeft me, de ellendeling. Ik zit in de mediatheek met mijn hele klas. De lerares Nederlands heeft ons als opgave een lange lijst vreemde woorden gegeven, we moeten er een uitkiezen voor elke letter van het alfabet. De betekenissen, die moeten we op de computer in het digitale woordenboek opzoeken. En dan op een keurige lijst inleveren. Het mag ook nog geprint zijn. Best een leuke opdracht. Best een leuke leerkracht ook, die van Nederlands. Maar die van de mediatheek ... vreselijk! Altijd loert hij me! En nu heeft hij me te pakken.

‘Spelletjes spelen, hé, computerspelletjes doen op onze mooie dure apparatuur. Ik zal je leren!’

Hij gaat behoorlijk te keer. Stom ook, ik speel zo vaak spelletjes op die computers, maar ik laat me nooit pakken. En nu heeft hij me toch beet. ‘Een maand lang kom je niet in de mediatheek! En deze opdracht doe je maar thuis! Voor mijn part met een gewoon woordenboek! Ik geef het meteen door aan Nederlands. En nu: Errr-uit! Wegwezen!’

Dat laat ik me geen twee keer zeggen natuurlijk. Weg ben ik, lekker vroeg naar huis.

Pa en ma zijn nog aan het werk, dus heerlijk het rijk alleen. Dat dacht ik. Het eerste wat ik zie als ik thuis aankom is de brom van mijn broer. ‘Heb je geen school?’ schreeuw ik naar boven, terwijl ik mijn fiets aan de buitentrap vastzet. Enrico zit op het balkon met een leerboek. ‘Wat ben jij braaf aan het studeren.’

Hij zit voor zijn eindexamen Havo en hij heeft veel roostervrije uren. Ik zit in de eerste mulo. Natuurlijk kent Enrico de meeste leraren van mijn school nog en als ik hem vertel dat ik weggestuurd ben uit de mediatheek, maakt hij een lange tjoerie. ‘Voor wie maak je tjoerie?’ vraag ik. ‘Eigenlijk voor jou én die leerkracht van de mediatheek,’ antwoordt hij. ‘Hoezo..., hoezo ook voor mij?’

[p. 98]

Enrico legt uit dat je natuurlijk best computerspelletjes kan doen in de mediatheek, maar dan moet je eerst zorgen dat je de opdracht af hebt. Het antwoord stuur je eerst naar je eigen mailadres, dan pas ga je spelen. En als je er dan uit gegooid wordt heb je toch de antwoorden. O zo. Nu begrijp ik hoe hij op mulo overal zo mooi doorheen is gekomen: zó deed hij dat. Leuk om te weten voor de volgende keer, maar nu zit ik wel met die opdracht. Ik zit er mooi mee, met al die rotwoorden in dat woordenboek. Enrico vindt het ook wel een beetje zielig en besluit me te helpen. Hij zal alles op de computer van pa opzoeken, dan moet ik uit het materiaal dat hij vindt de lijst opstellen. Toch nog veel werk, maar het scheelt.

Samen werken we een poosje door tot Enrico zegt: ‘Zo, Imro, klaar ben ik. De lijst is af. Nu moet je het verder alleen doen.’

Ik ben ook wel opgeschoten, maar het gaat langzamer dan het zoekwerk op de computer. Ik kijk naar wat ik al allemaal heb. Grappig, twee woorden die hetzelfde betekenen: bij de A en de Z.

Amazonelamantijn en Zeekoe. Er staat een heleboel in Wikipedia.

[p. 99]

Eerst even kijken bij de A.

De Amazonelamantijn (Trichechus inunguis), ook wel Amazonezeekoe of Zuid-Amerikaanse lamantijn genoemd, is een lamantijn (zeekoe) die in het stroomgebied van de Amazone voorkomt (waaronder ook de zijrivieren en de monding van de Amazone), in Brazilië, Colombia, Equator, Guyana en Peru. Het is een van de weinige zeezoogdieren die in zoetwater leven.

Het is ook het enige zoogdier waarbij de kiezen constant vervangen worden. Nieuwe kiezen groeien aan achter in de kaak en vervangen de oude en versleten kiezen voorin de kaak. Bij de verwante olifant worden de kiezen ook vervangen, maar de olifant heeft maar een beperkt aantal vervangingskiezen. De Amazonelamantijn is de kleinste van de drie lamantijnensoorten. Individuen kunnen tot 3 m lang en 450 kg zwaar worden. De huid is glad en niet gerimpeld zoals bij de andere lamantijnensoorten.

Nu ook nog bij de Z lezen:

Zeekoeien, de orde Sirenia van de Zoogdieren. Het zijn aan het waterleven aangepaste herbivoren, die men tot de Hoefdieren rekent. Zij zijn thans verspreid over de tropische kusten van de wereld. De aanpassingen aan het leven in tropische kustwateren en riviermonden zijn betrekkelijk vergaand; voortbeweging op het land is onmogelijk, omdat de achterpoten geheel gereduceerd zijn (van het bekken zijn nog slechts enkele resten over) en de voorpoten tot vinnen geworden zijn. De staart is eveneens veranderd in een afgeplatte vin. Oorschelpen ontbreken en de neusgaten kunnen gesloten worden. Het lichaam is stomp torpedovormig en voorzien van een onderhuidse speklaag - de huid zelf is vrijwel naakt, behalve op de kop. Per keer wordt slechts één jong ter wereld gebracht, dat onder water geboren wordt. De melkklieren bevinden zich op de borst (vgl. olifanten) en het jong wordt soms in verticale stand gezoogd, wat aanleiding gegeven zou hebben tot zeemansverhalen betreffende zeemeerminnen. Zeekoeien leven alleen en in groepen. Ze voeden zich uitsluitend met waterplanten. De jongen worden geboren na een draagtijd van 12-14 maanden. Afhankelijk van de soort kan het vijf jaar duren voor de jongen geslachtsrijp zijn. In dierentuinen zijn zeekoeien goed te houden (traditie in Artis, Amsterdam), maar zij zijn kost-

[p. 100]

bare gasten vanwege hun speciale voedsel en huisvesting. Vrijwel over het gehele verspreidingsgebied zijn de Zeekoeien in hun voortbestaan bedreigd; één soort is reeds (lang geleden) uitgeroeid. Het zeekoeienbestand is erg teruggelopen omdat de walvisvaarders op ze jagen. De dieren worden bemachtigd ter wille van het goed smakende vlees, de traan (olie) en de huid.

Zeekoeien zijn dus eigenlijk ook een bedreigde diersoort, die leven in onze grote rivieren. Ik ken natuurlijk ook de verhalen dat de sprookjes en fabels over zeemeerminnen gebaseerd zijn op het bestaan van deze waterdieren. Ik leun lekker achterover en geef me over aan mijn gedachten. Maar nee, ik heb werk te doen. Nu moet ik er nog een geheel van maken, van al die informatie, voor die lijst, maar ik heb zo'n slaap. Het is warm en stil hier op het balkon en ik voel dat mijn hoofd langzaam naar voren zakt. Ik val in slaap.

...‘Jou hebben ze naar hier gebracht? En nu moet je hier andijvie eten? Maar zo te zien vind je het wel lekker. Geef mij maar amsoi, hoor. Nog liever tayerblad. Ze hebben het wel fijn warm voor je gemaakt, niet zo koud als buiten. Ik moet alsmaar door die rotkou als ik jou kom opzoeken. Jij mag lekker in het warme water blijven’.

De jongen leunt tegen de rand van het bassin waarin de zeekoeien uit Suriname in Artis worden gehouden. Hij mompelt een beetje voor zich heen, maar de lamantijn luistert aandachtig. Hij beweegt langzaam en majestueus in het bassin. Het verwondert de jongen dat zo'n groot en log dier zich zo elegant kan bewegen. Hij buigt zich voorover om nog beter naar de zeekoe te kunnen kijken. Die op zijn beurt, komt met zijn kop naar de rand om de jongen aan te kijken. Het lijkt wel of hij elk woord verstaan heeft.

‘Nou dan moeten we maar eens kennismaken. ‘Ik ben Imro’, zegt de jongen en hij gaat door met: ‘jij bent Valentijn de lamantijn’. Het grote dier knikt met zijn kop, wat Imro totaal niet verbaast. Hij voelt dat er contact is. Hij heeft er immers een gewoonte van gemaakt om in Amsterdam, in Artis de zeekoeien uit zijn geliefde Suriname op te zoeken. Eigenlijk vindt Imro het maar zielig, zulke grote dieren in zo'n klein bassin met troebel water. In Suriname hebben ze het beter, vrijheid, blijheid, net als hijzelf...

[p. 101]

‘Imro, Imro, wordt wakker. Je bent nog lang niet klaar!’

Het is Enrico, die me wakker maakt. Hé, ik droomde net zo lekker.

En nog toepasselijk ook. Ik droomde van zeekoeien. In de vakantie waren we naar het binnenland en we hebben toen inderdaad een lamantijn gezien.

Maar toch, Enrico hij heeft gelijk, er is nog heel wat te doen, voordat mijn woordenlijst af is. De rest van de middag werk ik serieus door en ook 's avonds doe ik nog een stukje. Zo, nu krijg ik het zeker op tijd af. Met een gerust hart ga ik naar bed en val direct in slaap. En weer droom ik van Valentijn, de lamantijn.

... De zeekoe in het bassin in Artis kijkt uit naar de jongen Imro, die zo gezellig bij hem komt zitten en tegen hem praat. Hij wou maar dat hijzelf ook kon praten, dan zou hij hem vertellen van zijn kiespijn. Gelukkig daar komt hij aan. Aanhalig steekt Valentijn zijn kop omhoog naar de rand van het bassin waar Imro gaat zitten. Imro steekt zijn hand uit en aait de grote natte kop. Hij buigt voorover om er goed bij te kunnen. Per ongeluk stoot hij met zijn hand tegen de mond van de lamantijn.

Valentijn schrikt en met een diep gekreun verdwijnt hij onder water.

O jee, denkt Imro, zou ik hem pijn gedaan hebben, maar zo hard was het toch niet? Hij tuurt in het water om te zien of Valentijn weer boven komt. He ja, daar komt hij weer langzaam omhoog, met zijn bek half open. ‘Wat doe je nou gek,’ zegt Imro. ‘Doe je mond dicht dan zie je er niet zo stom uit.’ Maar Valentijn spert zijn bek nog verder open en Imro begint iets te begrijpen. ‘Heb jij soms iets in je mond? Of heb je kiespijn? Laat me eens kijken.’ Imro heeft in de informatie over lamantijnen gelezen dat hun kiezen permanent blijven wisselen. Zou er nu misschien oen vast zitten, die eruit moet? Imro gaat op zijn buik op de rand van het bassin liggen. ‘Kom hier en laat me eens goed kijken,’ commandeert hij. De zeekoe begrijpt dat hij geholpen wordt en zwemt tot vlak onder Imro's gezicht. Hij spert zijn bek wagenwijd open en warempel, Imro ziet een grote kies, die nog maar half vast zit in het tandvlees. Dat zal best pijn doen, denkt Imro, maar kan ik zo maar mijn hele hand in die grote bek steken? Zou hij mijn arm er niet afbijten?

[p. 102]

Hij is zo groot en die tanden en kiezen, kolossaal, mang. Imro en Valentijn kijken elkaar eens ernstig aan en dan...

‘Imro, opstaan, je moet naar school. Opschieten hoor!’

Met een schok word ik wakker. Het is mijn moeder, die roept. Ze gaat al naar het werk en nu moet ik me haasten om op tijd op school te zijn. Ik heb onrustig geslapen en vreemd gedroomd, weer over hetzelfde als de vorige middag, over de dierentuin in Amsterdam, Artis. Wel jammer van die droom, nu weet ik niet hoe het met de zeekoe zijn kiespijn afloopt. Ik heb de hele morgen moeite om me te concentreren op school en 's middag moet ik nog aan die vreemde woordenlijst werken. Dat vlot tenminste aardig. Ik mis alleen nog een woord met de C.

Daar moet ik nog eens goed naar kijken in het woordenboek.

De hele dag blijft de droom in mijn achterhoofd. Valentijn de lamantijn spookt door mijn gedachten. Zou ik de volgende keer weer verder dromen, zou een droom wel een vervolgverhaal kunnen zijn?

Wie weet wat er vannacht gebeurt...

... Imro en Valentijn kijken elkaar aan. Dan steekt Imro zijn hand in de bek van de lamantijn en pakt de kies, die dwars zit en half los is, stevig beet. Eén korte, krachtige ruk en hij heeft de kies in zijn hand. Verbaasd kijkt hij ernaar, terwijl Valentijn zich tevreden kopje onder laat glijden in het water. Hij heeft een kies getrokken van een zeekoe, hoe vind je dat? Blij zwemt Valentijn een paar rondjes en spat speels in het rond.

‘Hé mang, je maakt me helemaal nat!’ roept Imro lachend, terwijl hij de kies stevig beet houdt. Hij kijkt hoe vrolijk Valentijn is en dan dringt het tot hem door hoeveel pijn dat arme beest heeft gehad en hoe geweldig het is dat ze elkaar zo goed begrepen en vertrouwd hebben. En met een enorme harde plons laat Valentijn zich in het water vallen om er direct weer uit te springen. Met zijn grote kop geeft hij Imro een zet. Die vliegt door de lucht en wordt behendig opgevangen door Valentijn. Zittend op zijn brede rug zwemmen ze een paar rondjes en langzaam verdwijnen ze onder water. Eerst schrikt Imro. Hij zal verdrinken! Hij kan immers niet onder water ademhalen zoals Valantijn. ‘Rustig maar,’ verzekert Valantijn hem. ‘Ik wil je bedanken voor het trekken van mijn kies en nu

[p. 103]

ga ik jou helpen om je woordenlijst af te maken. De C moet je toch nog? Nou, we zwemmen naar het Continent van Zuid Amerika, naar de Corantijnrivier. Daar kom ik vandaan.’ Imro begrijpt niet hoe je vanuit Artis, de Amsterdamse Zoo, kan zwemmen naar de Corantijn in Suriname, maar het wordt een heerlijke tocht, vol avontuur. Hij geniet van de reis en van het gezelschap van zijn vriend Valentijn de lamantijn...

De C van Continent en ook van Corantijn, zingt het door mijn hoofd als ik 's morgens uitgerust opsta. Mooie combinatie: de Corantijn op het continent van Zuid-Amerika. Continent is vasteland en de Corantijnrivier vormt de grens tussen Guyana en Suriname. Dat is het gebied waar inderdaad zeekoeien voorkomen. Het lijkt wel een les in aardrijkskunde, in plaats van Nederlands en ICT voor de mediatheek. Toch ga ik direct mijn lijst precies zo afmaken, zeg ik bij mezelf, als ik na schooltijd naar huis fiets. Morgen kan ik hem dan met een gerust hart inleveren. Als ik thuiskom neem ik de vreemde woordenlijst erbij en pak mijn pen. Maar wat zie ik? Er ligt een keurig stapeltje papier onder een vreemd voorwerp, een soort presse-papier, zodat er geen blaadje weg kan waaien. Ik pak het papier in mijn ene hand en de presse-papier in mijn andere en begin te lezen. De lijst is al af! Alles is klaar, zie ik! Ook de C is ingevuld: continent en Corantijn! Prachtig werk! Peinzend kijk ik naar mijn hand, die de papieren vasthoudt. Wat heb ik eigenlijk in mijn andere hand? Ik bekijk het voorwerp eens wat beter. Dan dringt het tot mij door dat het een kies is, een hele grote, de kies van Valentijn de lamantijn.

Nee, ik droom niet, hoor...