|
| |
| |
| |
IX
De sinne komt dy deis in pear kear troch de wolkens; om twa oere is it sa, dat de minsken tsjin elkoar sizze, dat it suver noch in moaie hjerstdei is.
De sinne skynt op it goud fan de liuw en it blau fan it skyld yn it wapen boppe de brede yngong fan it paleis fan justysje. De skaden fan de dûbele rige pilaren rinne skerp oer de blaugrize stien fan de stoepe.
Op de hege treppen boartsje bern.
Yn de hal stiet de konsjerzje mei in plysjeman fan de parketwacht te praten. ‘Mr. Geertsma presidearret hjoed foar it earst wer,’ seit er, ‘mar ik wit net, hy is noch lang net de âlde.’
De ferslachjouwers fertelle elkoar moppen yn de wachtkeamer. In âldere kranteman hellet in sterk stik op út de tiid fan sa'n tweintich jier ferlyn. Doe wiene der nochris moaie saakjes, seit er tsjin de doarwaarder. Tsjintwurdich is der net folle mear oan. De rol fan hjoed sit suver ek neat yn. Fan 'e moarn in pear stellene fytsen en fan 'e middei earst in falske eed en dan noch in saakje mei sletten doarren. De doarwaarder seit, dat it feroare is; it saakje mei sletten doarren komt earst. Dêr binne de ferslachjouwer en syn kollega's - dy't it ek opfange - min oer te sprekken; as dat earder bekend makke wie, hiene hja wol in healoere letter komme kinnen.
Der sitte ek noch in pear froulju yn de wachtkeamer; hja sitte swijend foar har út te sjen. - Echtskiedingssaakjes, witte de ferslachjouwers. De doarwaarder praat efkes mei in jonge, dûnkere frou en sjocht dan op syn horloazje. ‘It is altyd min te sizzen,’ seit er, ‘mar it kin wol healwei fjouweren wurde.’
Der komt efkes in advokaat yn om in toga út 'e kast te heljen; de doarwaarder freget him wat en dan geane hja der tegearre út.
Op de earste ferdjipping sit de ofsier fan justysje efter in mânsk buro; foar him oer sit in opper fan de ryksplysje om earne ferslach oer út te bringen. Op de griffy-kantoaren binne de klerken wer oan it wurk gien; in juffer sit efter in ratteljende skriuwmasine.
Mr. Herman Geertsma, Nynke Kaspersma, Eelco Rauwerda en Gerry Beintema binne op dit stuit ticht by elkoar; it grutte paleis fan
| |
| |
justysje, yn it hert fan de stêd, is har trefpunt.
Herman Geertsma rydt syn fyts yn de kelder ûnder it gebou; efkes letter rint er stadich by de hege treppen op. Yn de hal groetet er de advokaat, dy't mei de doarwaarder út de wachtkeamer komt en dan rint er daliks troch nei syn keamer. Dêr giet er earst efkes sitten om te bekommen ear't er de toga oanlûkt.
Nynke Kaspersma sit yn in lyts keammerke foar yn it gebou njonken de haadyngong, by in oare frou dy't har net ûnbekend foarkomt. In parketwacht sit foar har oer. Dy hat krekt ferteld, dat de oare frou earst foarkomt. It duorret dus noch langer. Noch langer. En it hàt al in ivichheid duorre. Hja sjocht efkes skean troch it finster, nei bûten. It Wilhelminaplein. Hoe faak is hja hjir lâns fytst - frij, sûnder dat immen nei har taalde? Ynienen begjint it hert har yn de kiel te klopjen. Eelco! Eelco! Hy rint by de treppen fan it paleis fan justysje op. De parketwacht freget: ‘Wat no, juffer, wurde jo net goed?’
Eelco Rauwerda is yn de hal. Der stiet immen mei in grutte giele sjerp om. O, de doarwaarder. Eelco seit:
‘Ik kom foar de saak tsjin juffer Kaspersma.’ ‘Dat wurdt trije oere; der komt earst noch in oare saak. Jo kinne sa lang wol yn de wachtkeamer gean.’ Hy rint derhinne. Der sitte al in protte minsken. Hy fynt in plakje foar it raam en sjocht it Wilhelminaplein oer.
Gerry Beintema rint foar it grutte gebou lâns. Hja hat Muoike Janke noch net sjoen. En it is hjoed de santjinde novimber. De juffer op skoalle sil no wol sjen, dat hja der net is. Soe hja Muoike Janke foar fjouweren wol sjen? Dan moat hja dêr yn 'e buert wêze, want Muoike Aleid hellet har altyd út skoalle. Wat is dit in grut en nu ver gebou. Yn hokker keamer soe Muoike Janke sitte?
De ofsier fan justysje seit tsjin de opper: ‘Dan litte wy it sa earst mar; ik moat no avenseare, want daalk is der straf sitting.’
De rjochters en de griffier hawwe de toga oan. Rjochter Petrus de Jong seit tsjin syn kollega Geertsma: ‘Breidzje wat koarter ôf as fan 'e moarn, as it kin, bêste jonge.’ Yn de wachtkeamer giet de skille; de ferslachjouwers sjogge efkes op. ‘Earst de saak mei sletten doarren,’ seit de âldste, ‘wy hawwe it noch wol efkes oan tiid, benammen as er sa lang preket as fan 'e moarn.’
De parketwacht bringt Janke Brouwer nei de seal en wiist har har plak op de fertochtebank. De advokaat sit efter syn kateder en skriuwt wat yn de aginda.
| |
| |
Dan giet de syddoar iepen; de advokaat giet oerein en de parketwacht seit súntsjes tsjin Janke Brouwer: ‘Stean gean, de rjochtbank komt deryn.’
Fiif manlju yn toga. Mr. Herman Geertsma rint foarop; Petrus de Jong, de oare rjochter en de ofsier fan justysje rinne efter him; de griffier slút de rige en docht de doar ticht.
Hja knikke efkes nei de justjes bûgjende advokaat, de doarwaarder komt der noch krekt op tiid yn, hy makket syn rûtinebûginkje foar de rjochtbank en seit: ‘Janke Brouwer te Ljouwert.’ En tsjin Janke Brouwer: ‘Rin mar wat nei foaren.’
De sitting is wer iepene.
De advokaat giet sitten en hellet wat papieren út syn aktetas.
Mr. Herman Geertsma wit, dat de frou, dy't foar him oer stiet, Gerry Beintema har muoike is. Hja is bleek en meager; hja stiet slop, de eagen foardel, foar him. Hy moat efkes oan Gerry tinke; it wol him hast net oan, dat hja in skoft by dizze frou wenne hat. Mar hja hat it noch hieltyd oer har.
Hy freget de wichtichste dingen út it dossier efkes nei. It duorret net lang, want hja jout alles ta. Hja seit koart: ‘Ja’ of knikt allinne mar in bytsje. Hja sjocht hieltyd foardel.
Herman Geertsma blêdet noch efkes yn it dossier om. It giet wol wat hurd en dat is er net wend. Hy sjocht efkes nei Petrus de Jong. Dy sjocht him ek oan en knypeaget hast ûnmerkber, mei wat spotsks en freegjends yn de eagen. Sûnder mis betsjut dat:
‘Bist al oan de preek ta?’
Herman Geertsma sjocht noch efkes nei de fertochte. Dan freget er: ‘Hoe kamen jo yn 'e goedichheid ta dizze skriklike died?’ - Mei sjocht er wer nei Petrus de Jong. Dy glimket wat fyntsjes.
Janke Brouwer praat sêft; de earste wurden ûntkomme Herman Geertsma. Hy bûcht him wat oer de tafel. Hja seit: ‘Ik moast foar it fanke fan myn suster soargje, mynhear; de mem is deariden en de heit sit yn Frjentsjer. Sà ferfoel ik der wer ta. Ik wie myn rie te'n ein, doe't it mis wie.’ - Hja begjint te gûlen. - ‘It wie ferkeard fan my, mynhear, jawis, it wie ferkeard fan my, mar ik seach op dat momint gjin oare útwei.’
‘Jo droegen ek ferantwurdlikheid foar dat bern fan jo suster, dêr't jo foar soargje moasten,’ seit mr. Herman Geertsma.
| |
| |
De ofsier fan justysje hoastet efkes; de advokaat hinget wat fierder nei foaren oer syn kateder.
‘Dat wit ik wol, mynhear, dat wit ik wol. Jo moatte it begripe - ik wol graach wer frij. Ik moat wer foar har soargje. Hja is no yn in tehûs, mar dêr kin hja dochs ek net bliuwe. It is sa'n goed bern, mynhear.’
Hja sjocht him efkes - de triennen yn 'e eagen - oan.
En dan sjocht Herman Geertsma foardel.
‘Wol ien fan de oare hearen de fertochte noch wat freegje?’ seit er.
Nee, nimmen.
‘Dan is it wurd oan de ofsier fan justysje.’ En tsjin de fertochte: ‘Jo kinne sa lang wol wer sitten gean.’
It rekwisitoar is koart en saaklik - en dochs dwale syn tinzen noch efkes ôf. - Hja wit dus net better as it bern is noch yn it tehûs. Moat hja yn dy waan bliuwe? En moat hja ek tinken bliuwe, dat it bern, as hja de straf útsitten hat, by har weromkomt? Hy moat mar ris mei har advokaat prate. Want ier of let komt hja wer frij. Gerry Beintema sjocht dêr ek nei út, Aleid mei der dan fan oertsjûge wêze, dat it bern by har bliuwe en opgroeie sil, Gerry Beintema ferjit har muoike net. En de frou, dy't hjir foar him oer sit ferjit it bern net.
De ofsier komt ta syn eask. Tsien moanne mei ôftrek.
De fertochte dûkt yn elkoar en begjint te gûlen.
‘Jo litte de ferdigening tink oan jo advokaat oer?’ freget mr. Herman Geertsma.
Hja knikt.
De advokaat komt yn syn pleitwurd ek benammen op de omstannichheden. Mar oer it bern seit er net folle. Hy moat de situaasje dochs witte? En op 'e nij tinkt Herman Geertsma by himsels, dat er ris mei dy advokaat prate moat.
‘Hawwe jo sels noch wat te sizzen?’ freget er oan de fertochte.
‘Ik wol graach gau wer frij mynhear, benammen om it bern.’
Herman Geertsma seit, dat de útspraak oer twa wike wêze sil.
En dan kin de fertochte wol gean.
De doarwaarder ropt de folgjende saak ôf.
‘Nynke Kaspersma fan Ljouwert.’
De ferslachjouwers komme deryn - en ek in man as wat foar de publike tribune. Herman Geertsma sjocht fernuvere op; dy iene is dûmny Verdun en dêr njonken him stiet de soan fan dûmny Rauwerda.
| |
| |
Krekt as er de jongfaam de earste fragen stelle wol, wurdt er dwyl yn 'e holle. Hy nimt gau in pear slokjes wetter; it glês trillet him yn 'e hân. Petrus de Jong sjocht him oan, mar hy knikt gerêststellend werom; it wurdt al wer wat better.
It duorret mar efkes, mar dochs sit er der sels oer yn. Hy hat him de hiele dei al net goed field. Aleid hie it troch, fan 'e moarn; hja hat him der noch op oanstien, dat er thúsbliuwe soe. Mar hy presidearret hjoed foar it earst wer - hy woe it net op it lêste momint oergean litte.
Hy docht in pear koarte fragen.
De antwurden binne ek koart.
It binne yn alle gefallen gjin opwinende saken, hjoed; de fertochten binne seldsum nuet.
De fertochte seit: ‘Ik haw it dien om Martin Wiersma de frijheid te jaan. Ik wie syn faam - ik woe net tsjin him pleitsje.’
‘Jo stiene ûnder de eed,’ seit mr. Herman Geertsma, ‘en blykber beseffe jo net wat dat betsjut. In falske eed - ûnder hokker omstannichheid ek - is in skeinen fan it rjocht en it is net sûnder reden, dat dêr in swiere straf op stiet.’ Hy hat it gefoel, dat syn wurden har net reitsje. En dan swijt er mar.
Hy sjocht de fertochte skerp oan. Hja komt him bekend foar. Hy tinkt dêr efkes oer nei. Hja moat wat te meitsjen hawwe mei dûmny Verdun en mei dûmny Rauwerda syn soan. In faam fan de flakte; krekt wat foar dûmny Verdun om him dêr mei yn te litten. Dy ferwachtet miskien wat fan him. Fan him, mr. Herman Geertsma, dy't bekend stiet as in humaan rjochter en dy't yn alle minsken noch wol wat goeds sykje wol. Dûmny Verdun wol dizze jongfaam op it goede paad bringe en de advokaat sil dêr aanst yn syn pleitrede ek wol op komme. En dûmny Rauwerda syn soan? Ynienen sjit him wat yn 't sin. Der is oer praat dat dy omgong hie mei in faam, dy't net fan de tsjerke is, ien út in hiel oar fermidden. Mr. Geertsma wurdt der suver wat oars fan; stiet hjir de faam fan dûmny Rauwerda syn soan as fertochte foar him?
Mar hja sei: - Ik haw it dien om Martin Wiersma de frijheid te jaan.
Ynienen freget mr. Geertsma oan de fertochte Nynke Kaspersma: ‘Jo hawwe net berikke kinnen wat jo woene. Martin Wiersma is dòchs feroardiele. Muoit it jo net, dat jo dit no dien hawwe?’
Hja seit: ‘It muoit my, dat it neat jûn hat.’
‘Jo binne him dus tige genegen?’
| |
| |
Hy sjocht tagelyk efkes nei Petrus de Jong. Dy lûkt de wynbrauwen wat op en sjocht de oare kant op.
Nynke Kaspersma antwurdet: ‘Ik wiè him genegen. Dat is no út.’
Petrus de Jong bûcht him wat nei him oer en lústert:
‘Freegje har oft hja in nij libben begjinne wol.’
Dat is sarkasme, fansels. Mar hy wie hast fan doel om it te freegjen.
Hy docht it mar net. Der is net folle mear te freegjen. Hy stammert der noch efkes yn om, blêdet yn it dossier en sjocht de fertochte nochris oan yn de hope, dat dy sels noch wat sizze sil.
Mar hja swijt. Hja praat neat goed. Hja seit allinne mar: ‘Ik haw it dien om Martin Wiersma de frijheid te jaan.’
Mear net. Mr. Herman Geertsma wit net wat er noch sizze moat. Hy is wurch; de holle is him suver gleon.
Hy drinkt wat wetter en seit: ‘Wol ien fan de hearen noch wat freegje?’
En as dat net sa is dan seit er: ‘Dan is it wurd oan de ofsier fan justysje.’
Hy jout him wurch efteroer del yn syn stoel.
As Nynke Kaspersma yn de rjochtseal komt, dan liket alles har tige lyts ta. Hja hie har der in oare foarstelling fan foarme; op de film hat hja in kearmannich prosessen sjoen yn grutte sealen: in brede rige rjochters op hege, steatlike sitten efter in ûnbidige tafel, in fertochte, dy't lyts en iensum yn de grutte romte stiet, in tribune fol publyk, dat opde hichtepunten fan it proses troch de seal ropt en dan troch in nidige presidint ôfhammere wurdt.
Mar it is hiel oars. De seal is lyts, suver net mear as in grutte keamer. Efter de tafel sitte fiif hearen op gewoane stuollen. Hja rint foar de parketwacht út der yn en hja sjocht efkes fansiden. De advokaat stiet efter in kateder; hy knikt har glimkjend ta.
‘Gean dêr mar stean,’ seit de parketwacht.
De hearen efter de tafel prate súntsjes mei elkoar.
Wêr is Eelco? Hja sjocht om har hinne. Hy stiet efter yn 'e seal tsjin de muorre, mar hy sjocht har kant net út. Dûmny Verdun stiet njonken him. De advokaat hie it der al oer, dat dy komme soe; hy sei, dat er in hiele jûn mei dûmny Verdun praat hat. En hja moast benammen útkomme litte, dat hja oàrs wol. Hja hat him net frege wat hy mei dat ‘oars’ bedoelt. It sil ferbân hâlde mei dûmny Verdun en faaks ek mei
| |
| |
Eelco. Hja sjocht Eelco syn kant nochris út; hy sjocht har ek oan en syn gesicht lûkt wyt wei, hy knikt efkes ferheftich en it is krekt as sil er begjinne te gûlen.
De presidint freget ynienen: ‘Jo binne Nynke Kaspersma, berne 19 jannewaris 1935 te Ljouwert, fan berop winkeljuffer?’
‘Ja,’ seit hja. ‘Ja, mynhear de presidint.’
De advokaat hat sein, dat hja it treft, dat mr. Geertsma wer presidearret. Benammen as hja seit, dat it har tige muoit, dat hja ynsjocht hoe ferkeard as hja dien hat en dat hja ‘oars’ wol, dan sil it har kânsen op in net al te swiere straf grutter meitsje.
De presidint nimt in pear slokjes wetter, hy wachtet efkes mei freegjen. Nynke Kaspersma wurdt wurch fan it stean. Wêrom moat der noch meàr frege wurde?
Hja hat alles al sa faak tajûn. It jout neat en praat der langer oer. De advokaat freget in hâlding fan har.
Mar hja leaut net mear yn in kâns - en benammen net yn dat ‘oare’, dat er bedoelt. As hja ienkear yn de finzenis sit, sil dûmny Verdun har wol ferjitte. En Eelco Rauwerda sjocht hja hjoed foar it lêst, dêr is hja wis fan.
De presidint freget: ‘Wêrom hawwe jo fan it begjin of oan dy ferkearde ferklearring jën? En wêrom hawwe jo dat úthâlden, ek doe't jo ûnder de eed stiene?’
Hja hoecht der net oer nei te tinken.
‘Ik haw it dien om Martin Wiersma de frijheid te jaan. Ik wie syn faam - ik woe net tsjin him pleitsje.’
Hja sjocht efkes skean efterom nei de advokaat. Dy sjocht stroef en makket in pear oantekeningen.
De presidint seit, dat hja net beseft wat it betsjut, dat hja ûnder de eed stie. In falske eed is in skeinen fan it rjocht en dêr stiet in swiere straf op.
Ja, dat wit hja wol. Ek dàt is genôch sein, troch de minsken, dy't har ferheard hawwe en ek troch de advokaat. It kin op in jier finzenisstraf útdraaie. Ek op minder, as it goed giet, seit de advokaat. It docht har op dit stuit net folle. Koarter of langer. Lang is it dòchs. En wat der neitiid komt komt earder te gau as te let.
Ek dêr hat hja oeren oer neitocht, yn it foararrest. Mar it mei allegearre komme, as dizze rjochtsitting mar gau foarby is - as hja hjir net lang mear stean hoecht op dit plak foar de presidint oer, mei dûmny Ver- | |
| |
dun en Eelco en dy goedmienende advokaat efter har.
De presidint seit: ‘Jo hawwe net berikke kinnen wat jo woene. Martin Wiersma is dòchs feroardiele. Muoit it jo net, dat jo dit no dien hawwe?’
Nynke Kaspersma antwurdet: ‘It muoit my, dat it neat jûn hat.’ ‘Jo binne him dus tige genegen?’
‘Ik wiè him genegen. Dat is no út.’
De presidint knikt achteleas mei de holle. Ien fan de oare rjochters skoot him in briefke ta.
Hy stoarret der nochal wat op om. Hy drinkt wer wat wetter en seit: ‘Wol ien fan de oare hearen noch wat freegje?’ - Hy wachtet efkes. ‘Dan is it wurd oan de ofsier fan justysje.’
De parketwacht seit tsjin har: ‘Jo kinne no earst wol efkes sitten gean.’
Hja jout har del op de bank, flak foar de advokaat.
De grutte, swiere man, dy't no oerein giet, is dus de ofsier fan justysje. Niis hat er de beskuldiging foarlêzen. En aanst sil er mei syn eask komme. Der sille noch twa wike oer ferrinne ear't de rjochtbank mei de útspraak komt. It duorret allegearre lang, lang.
De ofsier fan justysje neamt Martin Wiersma. In part fan wat er sein hat, is har ûntkommen. De presidint frege: - Jo binne him dus tige genegen? - Nee. Nee.
De ofsier seit: ‘Dizze fertochte hat niis ferklearre: it muoit my, dat it neat jûn hat. Dat iene sintsje makket dúdlik wêr't it yn dizze saak om giet en wêr't it yn spitigernôch gâns fan ditsoarte saken om giet. Yn it fermidden, dêr't dizze fertochte blykber ek yn opwoechsen is, it fermidden fan bars en dûnssealen, dêr't de kriminaliteit altyd in fruchtbere grûn fynt, is de solidariteit grut. Grut by de graasje fan in mienskiplike ôfkear fan alles wat mei rjocht en wet te krijen hat. Dêr wurdt in ûntkenning net teld, dêr is in ferkearde ferklearring oan de plysje in gewoan ding en dêr is sels in falske eed, as it om de solidariteit fan de kaste giet, it neamen amper wurdich. As der op 'e tiid gjin foarbylden steld wurde, mynhear de presidint, dan is de ein der fan wei en dan sil it lyts bytsje earbied dat hja yn dat fermidden noch foar de wet en it gesach hawwe mochten, nòch lytser wurde.’
Hy wachtet efkes, blêdet wat yn de papieren om.
Dan ferfettet er: ‘En dat stellen fan in foarbyld, mynhear de presidint, mei benammen yn dit gefal gjin kwea. De fertochte, dy't in falske
| |
| |
eed ôflein hat om in freon, dy't - en dat wist hja - stellen hie, te helpen om oan de justysje te ûntkommen, kin op dizze sitting net fierder komme as te sizzen: it muoit my, dat it neat jûn hat. Ik haw gjin krûmke skuldbesef konstatearje kinnen, mynhear de presidint, ik haw oars neat sjoen as spitigens, dat de opset mislearre is.’
- Gjin krûmke skuldbesef. Dat sil de advokaat wol net noaskje. As der wat te berikken wie dan moast it komme fan skuldbesef, berou, fan de foarnimmens om har libben te betterjen. De freonlike presidint moast in goede yndruk krije.
Der is neat fan telâne kommen. En dat muoit har net. It iennige, dat wichtich is, is dat dizze sitting aanst ôfrûn is. As de advokaat mar koart is en benammen net oer de kânsen op in oar libben begjint. Want dy kânsen, dêr wit er neat fan. Dy kânsen lizze net by dûmny Verdun en by Eelco Rauwerda. En benammen net yn dizze stêd. Net by har âlden, net by de âlde freonen en net by dy't it blykber sa goed mei har miene.
It rint Eelco Rauwerda efkes kâld oer de rêch as de ofsier fan justysje it wurd nimt. Hy soe wol graach sitte wolle, mar de stuollen binne beset troch de ferslachjouwers. Dy hawwe oant no ta net folle opskreaun, sjocht er wol, mar no't de ofsier mei syn rekwisitoar begjint, sil it wêze. Der sil moarn wol in stik fan yn de kranten stean, mar miskien net sa grut; in falske eed is net in útsûnderlik drama. De 21-jierrige Nynke K., winkeljuffer te L., sil der wol stean. Allinne de ynwijden sille witte wa't it is en noch folle minder sille der erch yn hawwe, dat dit de faam is fan de soan fan dûmny Rauwerda. Hy betrapet him der sels op, dat er dêr bliid om is. Miskien is dit it begjin fan de ûntrou, dy't er himsels hieltyd út 'e holle sette wol. Miskien is dy ûntrou al earder begun. Ja, al folle earder. Dy wie der al doe't er fan 'e middei tsjin Mem sei, dat er nei de biblioteek gie. Doe't er skruten om him hinne seach, doe't er it grutte gebou yngie. Yn de wachtkeamer, by de ferslachjouwers en de oare minsken, dy't dêr sieten en dêr't nei alle gedachten nimmen him fan koe. Yn de gong, by de lytse konsternaasje, doe't er dûmny Verdun seach. En benammen doe't er de advokaat mette en dy, wylst oaren it hearre koene, tsjin him sei: ‘Wy sille sjen wat wy der úthelje kinne, mynhear Rauwerda.’
De ofsier fan justysje seit: ‘Yn it fermidden, dêr't dizze fertochte blykber ek yn opwoechsen is, it fermidden fan bars en dûnssealen,
| |
| |
dêr't de kriminaliteit altyd in fruchtbere grûn fynt, is de solidariteit grut. Grut by de graasje fan de mienskiplike ôfkear fan alles wat mei rjocht en wet te krijen hat. Dêr wurdt in ûntkenning net teld, dêr is in ferkearde ferklearring oan de plysje in gewoan ding, en dêr is sels in falske eed, as it om de solidariteit fan de kaste giet, it neamen amper wurdich. As der op 'e tiid gjin foarbylden steld wurde, mynhear de presidint, dan is de ein der fan wei en dan sil it lyts bytsje earbied dat hja yn dat fermidden noch foar de wet en it gesach hawwe mochten, nòch lytser wurde.’
Nee, nee. Sa is it net! Hy woe dat er wat sizze mocht. It wiè by har net in gefal fan solidariteit foar de wet oer. It wie oars neat as in gefal fan trou. Trou oan Martin Wiersma, dy't hja bewûndere hat. In trou, dy't bleaun is, ek doe't hja troch hie, dat hja har mei dy Martin Wiersma fersinde.
‘Ik haw gjin krûmke skuldbesef konstatearje kinnen, mynhear de presidint, ik haw oars neat sjoen as spitigens, dat de opset mislearre is.’
Eelco Rauwerda sjocht nei de advokaat. Soe er dy noch efkes te wurd kinne, ear't dy aanst mei syn pleitrede begjint? De ofsier fan justysje hat in folslein ferkearde opfetting fan de saak. Soe de advokaat dat witte en sil dy aanst besykje om dat de rjochtbank oan it ferstân te bringen?
Hy sjocht ek efkes nei dûmny Verdun en as dy him ek oansjocht skodhollet Eelco Rauwerda ferheftich.
‘De ofsier is folslein mis,’ seit er sêft. Dûmny Verdun knikt efkes - in bytsje gerêststellend, krekt as wol er sizze, dat elkenien dat wol troch hat. Mar Eelco fertrout it net. It soe better wêze, dat er mei de advokaat prate.
Mar dan skrikt er.
De ofsier seit: ‘Wat de mjitte fan de straf oanbelanget, mynhear de presidint, soe ik de rjochtbank der mei klam op oanstean wolle, der rekken mei te hâlden, dat hjir dúdlik in foarbyld steld wurdt.’
Eelco Rauwerda begjint te triljen. Hy sjocht nei Nynke op it fertochtebankje.
‘Dêrom haw ik de eare te rekwirearjen in finzenisstraf fan in jier mei ôftrek fan it foararrest en in tafersjoch fan twa jier.’
Eelco sjocht stiif nei Nynke Kaspersma. Hja ferweecht har net.
In jier. Dat is mear as de advokaat ferwachte hat.
| |
| |
It is in ûnmooglikheid. In jier.
De ferslachjouwers hawwe no gâns wat opskreaun, sjocht er wol. Der sil dochs noch wol in knap stikje kopij yn sitte. In eask fan in jier tsjin in frommes dat in falske eed die om in dief te rêden. Solidariteit yn it ferset tsjin wet en rjocht. Ja, dêr sil wol kopij yn sitte. De 21-jierrige Nynke K., winkeljuffer te L. De measte lêzers sille wol net witte wa't dat is. Mar Heit wol. En Mem wol. En in stikmannich, dy't heard hawwe, dat dûmny Rauwerda syn soan ferkearing hat mei in faam, dy't oppakt is. Ien út in ferkeard fermidden. As it ferslach fan de rjochtsitting yn 'e krante stiet, sille der guon wêze, dy't it troch hawwe: dat is sûnder mis de faam fan dûmny Rauwerda syn soan. In jier. Dat is in hiel skoft. No ja, dy ferkearing sil dan wol út wêze - mar it bliuwt in beroerd gefal foar dûmny Rauwerda.
Nimmen sil ferwachtsje, dat Eelco Rauwerda Nynke Kaspersma trou bliuwe wol. Ferwachtet er it sèls noch? De ûntrou is al begûn. Hy is bang foar wat der sein wurde sil. En hy is bang, foar de lange tiid. In jier. Miskien wat minder. Mar yn alle gefallen lang.
De presidint freget oan Nynke Kaspersma: ‘Jo litte de ferdigening tink oan jo riedsman oer?’
Hja knikt.
‘Dan is it wurd oan de ferdigener’.
Eelco Rauwerda hat neat tsjin him sizze kinnen oer it fersin fan de ofsier fan justysje. De advokaat sil it sels ek wol troch hawwe. En Eelco tinkt op dit stuit it meast oan de eask fan de ofsier. Moarn stiet it yn 'e krante. In jier. In foarbyld steld. It fermidden fan bars en dûnssealen. Heit sil it lêze. En Mem. En oaren. Hja sille hast net mear ferwachtsje, dat der nò noch wat oerbliuwe sil fan syn ferhâlding mei Nynke Kaspersma.
De advokaat is oan it wurd.
‘Ik kin it ûnmooglik iens wêze, mynhear de presidint, mei de opfetting fan de ofsier fan justysje. Hy hat de fertochte útbylde as in prototype fan de jongerein, dy't libbet yn it fermidden fan bars en dûnssealen. Hy hat blykber net begrepen dat dizze fertochte ûnder ynfloed fan ferkearde freonskippen tydlik yn dat fermidden terjochte kaam. Hja komt lykas ek yn it rapport oer dizze fertochte stiet, út in goed, tsjerklik gesin. It hat har ûngelok west, mynhear de presidint, dat hja yn dit troch de ofsier wol wat ryklik swart ôfskildere fermidden yn kontakt kommen is mei Martin Wiersma. By dizze Wiersma hat hja
| |
| |
heech opsjoen; hja hat op him betroud. Doe't er efterfolge waard, hat hja him dutsen. En dat wie hiel wat oars as solidariteit yn de striid tsjin rjocht en wet. It wie de simpele trou, dy't wy by in bepaald - en lang net it minste - slach frou fine as it giet om it behâld fan in man, dêr't de hiele wrâld fijannich foaroer stiet. En dy trou hat stân hâlden, mynhear de presidint, ek doe't dizze fertochte ûnderfûn hie, wa't dy Martin Wiersma winliken wie. As hja op dit stuit seit, dat it har muoit, dat har falske eed neat jûn hat, dan moat dat net sjoen wurde lykas de ofsier fan justysje dat docht en dan mei de konklúzje net wêze, dat de fertochte behurdet yn it kwea.’
Nee, Eelco Rauwerda hoegde de advokaat neat te fertellen. Eelco wurdt wer wat moediger. Faaks sille dizze wurden de rjochtbank oertsjûgje en dan is it mooglik, dat de straf aardich lichter wurde sil as de ofsier fan justysje frege hat.
Hy sjocht dat de ferslachjouwers neat dogge. Twa fan har sitte wat mei elkoar te mûskopjen; in oare tekent figueren op syn skriuwbloc. It lêste dat er opskreaun hat is: eask in jier mei ôftrek. Dêr stiet in streek ûnder. Fierder neat. Is it foar de kranten de muoite net wurdich wat de advokaat seit? It komt him yn it sin, dat Heit ris by in rjochtsaak tsjin in gemeentelid west hat en dat er der letter oer klage, dat it rekwisitoar wiidweidich yn de kranten stie, wylst de ferdigening amper neamd waard. Eelco Rauwerda sjocht de grutte stikken yn de kranten fan moarn al wer foar him. Falske eed om in dief te rêden. Solidariteit yn it ferset tsjin wet en rjocht. De 21-jierrige Nynke K., winkeljuffer te L. Heit en Mem, - en de oare minsken dy't it witte. - Der is in jier easke tsjin dat frommes dêr't dy soan fan dûmny Rauwerda mei gie. It sil no wol út wêze. Mar dochs begrutlik foar dûmny Rauwerda.
De advokaat seit: ‘In swiere straf, lykas de ofsier fan justysje frege hat, soe op dizze fertochte in folslein ferkearde útwurking hawwe, mynhear de presidint. Om mear as ien reden soe ik pleitsje wolle foar de lichtst mooglike straf. It gefaar, dat de fertochte weromkomt yn it fermidden, dêr't hja Martin Wiersma kennen learde, is net grut. Al foardat hja fêsthêlden waard wie hja út dat fermidden; hja wie yn kontakt kommen mei minsken, dy't it goed mei har miene. Dit kontakt, mynhear de presidint, kin nei in koarte frijheidsstraf in garânsje wurde foar in oar en better libben. Yn dit ferbân moat ik neame, dat fertochte in skoftsje foardat har falske eed útkaam, omgong krige mei in jongeman, dy't har sûnder mis...’
| |
| |
De tafel en de rjochters, dy't der efter sitte, weagje him ynienen foar de eagen.
‘... dy't har sûnder mis bine kin oan in hiel oar fermidden as Martin Wiersma sines. It is benammen op dizze omstannichheden, dat ik de klam lizze wol, mynhear de presidint, want ik bin der wis fan dat in lange frijheidsstraf dizze jongfaam earder de ferkearde as de goede kant útdriuwe soe.’
Eelco Rauwerda hat it gefoel, dat hja him allegearre oansjogge. De advokaat hat hìm neamd. Hìm meispylje litten yn dizze saak. De eangst, dat er der folslein yn behelle wurdt, komt driigjend op him ta. Miskien is it de driuw nei ûntrou, dat er bang wurdt. De ûntrou is al lang begûn. Doe't er hjirhinne woe, al - en letter, doe't er der wiè. Hy kin der op dit stuit net mear tsjinoan - hy wol út dizze lytse seal wei.
Hy sjocht noch efkes nei Nynke Kaspersma. Hja sit noch ûnferweechlik op it fertochtebankje; fan har holle sjocht er oars neat as in wyt wang en har dûnker glânzgjend hier.
Dûmny Verdun sjocht him efkes freegjend oan, mar Eelco Rauwerda knikt allinne efkes as er foar him lâns rint nei de doar ta.
Yn de stille gong bliuwt er stean. Sil er noch wachtsje? Nee. Nee. Hy doart net mear te wachtsjen. Lit it de ûntrou wêze, dy't him driuwt - mar no wol er hjirwei. Der komme noch dagen genôch, dat er der oer neitinke kin. Op dit stuit kin er neat foar Nynke Kaspersma dwaan.
Yn de hal komt er de konsjerzje tsjin.
‘Is de saak dien?’ freget dy.
‘Nee,’ seit er. Hy rint troch. Elkenien wit hjir al, dat er wat mei de saak Nynke Kaspersma te meitsjen hat.
Bûten op de treppen rint er tsjin in famke oan. It falt, mar it begjint net te gûlen. Hy bliuwt efkes stean. It is in fanke fan in jier as tsien. Hja wriuwt mei de hân oer de iene knibbel.
‘Docht it sear?’ freget er.
Hja skodhollet.
Dan freget hja: ‘Duorret it dêr noch lang, mynhear?’
‘Wat?’ freget er ferheard.
‘Mei dy rjochters. Duorret dat noch lang?’
It fljocht troch him hinne, dat it in suske fan Nynke wêze kin.
‘Ik wit it net,’ seit er, ‘ik wit it net.’
Hy rint hastich troch.
As er ûnder oan de treppen is, is it fjou wer oere.
| |
| |
Gerry Beintema hat lang foar it grutte gebou op en del rûn - hja hat der minutenlang mei de hannen op 'e rêch nei stien te sjen. Der binne oan de foarkant net folle ramen - wol in hege treppen en grutte pylders. Muoike Janke moat dêr noch earne yn it gebou wêze en it duorret lang ear't hja der út komt. Miskien is hja aanst wer frij en komt hja op har tarinnen en seit: ‘Ik bin wer frij, Gerry, kom mar gau mei nei hûs ta!’ Mar dan sil hja dochs earst sizze moatte, dat Muoike Aleid op har wachtet. Miskien is it dan fjouwer oere. Dan stiet Muoike Aleid om 'e nocht by skoalle te wachtsjen. Dêr sil hja dan dus earst mei Muoike Janke hinne moatte. Muoike Aleid sil der wol raar fan ophearre - en in bytsje spitich is it ek wol, want hja hat tige leaf foar har west. Mar Gerry hat dochs alle jûnen foar Muoike Janke bidden en frege oft dy gau wer frijkomme mocht. As hja no aanst ynienen út it grutte gebou komt en seit, dat hja frij is, dan sil nimmen it dochs keare kinne, dat hja mei hàr giet.
Gerry Beintema wachtet - mar bespeurt neat fan Muoike Janke. Sa no en dan komt der ien de hege treppen del; der hâldt in tichte blauwe auto en in âlde man rint tusken twa plysjes it gebou yn. Miskien hat dy stellen of ien deaslein. Gerry rint wer wat hinne en wer, hja stekt de strjitte efkes oer nei in brede stege en hja bliuwt in skoft foar in etalaazje stean te sjen. Der stiet in plaat yn in list mei in grutte steamboat derop en der binne ek platen mei minsken oan in strân en in grutte blauwe see der efter. Hja sjocht der efkes nei, mar hja hâldt ek it grutte gebou yn it each, want oars soe Muoike Janke derút komme kinne sûnder dat hja der erch yn hie.
Hja rint stadich werom. Hoe let soe it no wêze? It hat al lang duorre. Hja wurdt wurch fan it rinnen en it stean. Hja giet mar efkes op de treppen fan it gebou sitten. It is hjir stil op it stuit. Der komt nimmen mear út it gebou en der rint ek nimmen mear yn. Hja sjocht in skoftsje nei it ferkear foar har op 'e strjitte.
Op it trottoir fytst in jonkje fan in jier as acht. As er ticht by har is remmet er fûl en stapt fan it fytske ôf. ‘Ik mei hjir wol fytse,’ seit er.
Gerry skodhollet.
‘Nee, dat mei nèt. Do fytst op it trottoir.’
‘Us heit is hjir de baas. Oer dit hiele gebou.’
‘O ja?’
Gerry Beintema tinkt der efkes oer nei. De baas oer it hiele gebou? Ek oer de minsken, dy't deryn binne? En ek oer Muoike Janke?
| |
| |
‘Ek oer de minsken?’ freget hja.
‘Ja, ús heit bringt al dy minsken alle dagen kofje. En hy makket alle dagen it gebou hielendal skjin.
Wy wenje der ek yn. Us heit is baas oer alles hjirre.’
‘O,’ seit Gerry.
It jonkje giet njonken har op de treppen sitten.
‘Us heit fertsjinnet in soad jild. Hy hat in fyts foar my kocht. Mar ik mei nimmen der op fytse litte.’
Stilte.
‘Bist wurch?’ freget it jonkje nei in skoftsje.
‘Nee.’
‘Wêrom sitst hjir dan?’
‘Ik moat op immen wachtsje.’
‘Op jim heit?’
‘Nee, op myn muoike.’
- Of moat hja dat net sizze?
‘Moat jim muoike foarkomme?’
Gerry hellet de skouders op.
‘Ik tink fan al,’ seit it jonkje. ‘As hja stellen hat dan hâlde hja har fêst. Dan komt hja yn it tichthûs.’
‘O,’ seit Gerry. Hja fertelt it jonkje mar net, dat Muoike Janke al lang yn it tichthûs sit.
‘Wat docht jim heit?’ freget it jonkje.
‘Us heit is siik. En ús mem is dea.’
It jonkje is efkes stil.
In skoftsje letter seit er: ‘Dan bist dus by jim muoike.’
‘Nee, by in oare frou. By Muoike Aleid.’
‘Is it dêr fijn?’
‘Ja. Ik wie earst by de kapiteine.’
‘Op in skip?’
‘Nee, fan it Heilsleger.’
‘Wat is dat?’
‘No, it Leger. Sjonge en muzyk. En bidde.’
‘O, wy bidde ek.’
Stilte.
‘Soe jim heit Muoike Janke wol kenne?’ freget Gerry letter.
‘Ja, fansels wol.’
Hja tinkt der oer nei.
| |
| |
‘Freegje jim heit dan ris wêr't Muoike Janke is. Hja hjit fan Janke Brouwer.’
‘Nee, dat doch ik net,’ seit it jonkje. ‘Ik stap wer op 'e fyts. Ik mei hjir fytse, omdat ús heit hjir baas is.’
Hy rydt fuort.
Gerry ropt him noch efkes nei: ‘Witst ek hoe let as it is?’
Hy skodhollet en fytst de hoeke om.
It hat miskien al fjouwer oere west. Muoike Aleid sil wol ûngerêst wêze. Soe Muoike Janke noch wol komme? Miskien jout it wol neat mear om hjir sa lang te wachtsjen. Hja wurdt ek kâld fan it sitten op de stoepe. Hja giet oerein. Miskien soe hja dochs ris freegje kinne oan dat jonkje syn heit wêr't Muoike Janke is. Mar hja wit net hoe't dy man hjit. Soe hja him tsjinkomme as hja de doar yn rint? En dan? Kin hja gewoan freegje nei Muoike Janke? Nei Janke Brouwer? It is mooglik, dat hja har fuortstjoere. Of soe hja efkes mei Muoike Janke prate meie?
Der rint immen by de treppen op.
‘Witte jo ek hoe let as it is, mynhear?’ freget Gerry Beintema.
De man sjocht op syn horloazje.
‘It is daalk fjouwer oere,’ seit er.
Fjouwer oere. Dan is Muoike Aleid no al by skoalle.
Hja kin hjir net langer bliuwe. Hja wachtet al twa oere. Dêrom weaget hja it der mar op. Mar krekt as hja boppe oan de hege treppen is komt der in man nei bûten, dy't har sa gau net sjocht en tsjin har oan rint. Hja falt. In fûle pine sjit har troch de knibbel.
De man bliuwt stean en freget oft it sear docht. Hja skodhollet mar. En fuort dêr efteroan freget hja:
‘Duorret it noch lang, mynhear?’
‘Wat?’
‘Mei dy rjochters. Duorret dat noch lang?’
De man sjocht har efkes ferheard oan.
‘Ik wit net,’ seit er, ‘ik wit net.’
En dan rint er fuort ek troch.
Gerry Beintema sjocht him nei. Hja trillet noch in bytsje. Soe it it jonkje syn heit west hawwe? Hja sjocht troch de doar, dy't heal iepen stiet, yn de hal. Der steane plysjes.
Hja doart net en rint stadich de treppen del.
It is no fansels al goed fjouwer oere. Miskien is Muoike Aleid al wer nei hûs. Of nei de plysje.
| |
| |
Gerry Beintema bliuwt foar it paleis fan justysje stean.
Hja sil noch mar efkes wachtsje.
De jonge, dûnkere frou yn de wachtkeamer seit tsjin de doarwaarder, dat it dochs wol bysûnder lang duorret.
‘Wêr komme jo ek wer foar?’ freget de doarwaarder, wat koart. Hy hat it drok.
‘Echtskieding,’ seit de frou. En dan wat lûder: ‘Dat haw ik jo om twa oere ek al sein. En doe seine jo, ik soe om healwei fjou weren oan bar wêze.’
‘Ik bin gjin portier,’ seit de doarwaarder nidich. Hy rint de wachtkeamer út. Underweis nei de sittingsseal seit er tsjin de portier, dy't er op 'e gong tsjin komt: ‘Yn de wachtkeamer sit in frommes, dat ûngeduldich wurdt. Haast om by de man wei. Kinst der ek efkes efteroan?’
De portier gniist.
De doarwaarder leit syn eintsje sigaar op 'e râne fan de hâlder fan de brândwester, dy't njonken de doar hinget en dan stapt er hoeden it sittingssealtsje yn.
De ferslachjouwers hawwe de blocnoats al ticht.
It falt de doarwaarder ynienen op hoe min as de presidint der útsjocht. Hy is hielendal wyt weilutsen.
Mr. Herman Geertsma seit: ‘Wol de fertochte stean gean en hjir komme?’ Hy strykt mei de hân oer de foarholle. Hy is wurch. It falt noch net ta. It swit stiet him op 'e foarholle. Hy nimt aanst mar in taksy nei hûs. It moat net wer lykas op dy waarme simmermiddei. Hy seit: ‘Jo hawwe it heard: de ofsier freget in jier finzenisstraf. Jo hawwe ek heard wat de advokaat sein hat. Hawwe jo sels ek noch wat te sizzen?’
Nynke Kaspersma skodhollet. Hja seit: ‘Nee, mynhear de presidint.’ Hja heart de advokaat efter har kichen. De presidint sjocht har oan en hja skodhollet nochris. It is dien. It is dien. Hja draait har om. De parketwacht lústert feninich: ‘Noch efkes wachtsje.’ Mar hja steurt har der net oan. It is dien. Hja heart noch, dat de presidint seit: ‘Dan wurdt it ûndersyk sletten en de rjochtbank sil oer fjirtjin dagen útspraak dwaan.’ En fuort dêrnei: ‘De sitting is sletten.’
Op dat stuit stekt Eelco Rauwerda it kaike fan syn fyts yn it slot. Hy bliuwt noch efkes stean. It gebou is grut en driigjend. Hy hat it gefoel, dat er earne foar beswykt. Nynke Kaspersma is der noch yn.
| |
| |
De sinne skynt net mear. De loft berint. It wurdt wat tsjuster. It mânske paleis fan justysje behearsket it byld fan it op dizze oere fan 'e dei stille part fan de stêd.
It paleis fan justysje - mei mr. Herman Geertsma, dy't de toga útlûkt en tsjin rjochter Petrus de Jong seit, dat er him lang net goed fielt, mei Nynke Kaspersma, dy't neist de parketwacht troch de grutte, keale gong rint en mei Eelco Rauwerda, dy't it fytsstjoer beetpakt en no dochs mar fuortgiet.
En mei Gerry Beintema, dy't foar de hege treppen stiet en dy't noch neat begrypt, neat fan wat der omgiet yn dat grutte gebou - en dêrbûten.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd