|
| |
Een Spaenschen
ridder stelt sich sottelijck in groot hazaert, om te vercrijgen de goede gratie van een Ioffrouwe, ende comende tot bekentenisse van zijn dwaesheyt, hy scheyde wijselijck van dat voornemen.
| |
De sesthiende historie.
Ick moet spreecken ende beginnen met den Jtaliaenschen Poéte, die ghedicht ende ghemaeckt heeft de Fabel van den amoureusen Roelant.
Dat een schoon Aanghesicht also veel starckte heeft,
Dat ijder een om haar in diensten sich begeeft,
En dees begeerten siet, die noemen wy het minnen:
Hoe wel dud-doorich sy vervreemt, verheert, de sinnen,
| |
| |
So schuylt nochtans in haar de heusheyt en het soet,
De strafheyt, Ialousij, versmaetheyt, en hoochmoet,
Als nu vermakelijck, heel lustich lief en blijt
VVeer in een ooghenblick in gramschap geconfijt.
Want het effect geefter my kennisse af, lesende so veel schoone exempelen, die by schriften ghestelt zijn, niet op dat wyse souden naevolghen, maer op dat wy wijselijc souden vlieden het gene dat geen ander vrucht voortbrengen en can, tot onsen loon, als een te late leetwesen, ende een on-aenghename penitentie van de sonde die willens bedreven is. Nu een yeghelijck weet hoedanighen Prince dat gheweest is Don Ferdinant van Arragon, sone van den Coninck Johan van Naverren, ick spreke van dien Ferdinand die ghetrout heeft Isabellam de eenighe Erfghenaeme van Castilien, alsoo datter weynighe zijn dien de excelente deughden van desen grooten Prince niet bekent en zijn, als die ghene die sich heeft doen bekennen eenen beschermer te wesen van het Catholijcke ghelove, verjaghende de Mooren uyt het landt ende Coninckrijcke van Granadien, die oock om de groote victorien die hy gecreghen heeft over de Barbarischen ende onghelovighen, verdiende dat hy soude voeren den Naeme van Catholijcken Coninck. Hy wasset oock, die ialors zijnde om de eere Gods, ende begherich voor de salicheyt der Zielen, uyt zijn landt ende Rijcken verjaeghde de Tovenaers, swarte constenaers, ende andere dierghelijcke snode Menschen, die sich tot des Duyvels dienst begaven, welckers getal doen ter tijt upnaest ontellijcken was. Hy trachte[de] de geheele memorie van die te verdelgen, daerom dat hy oock de Scholen van Tolede ende van Salamanca toe doot ende verboot, die tot sulcke Duyvelsche leere opgerichtet waeren, ende dede verbranden alle de boecken die hy hier van conde becomen, als die gene die metter daet wilde betoonen, het gene dat hy met den naeme voerde. Hy maeckte oock veel schoone wetten, so wel tot een goede Policie van zijn Rijcke, als om de staet ende order van d'oorloghe. Ende hy stelde in de Ridders van den Cruysade, om te strijden te- | |
| |
gen de onghelovighen. In zijnen tijt wert oock seer verheven de navigatie ende de vaert, insonderheyt door Christoffel Columbus, die de landen ontdeckte die men noemt de nieuwe Indien, of Bresien, etc.
In het hof des Conincks, en saghmen niet als de gelijckenisse van een fraye schole van alderleye deughden, de Coninginne Isabelle het haere ooc so wel hebbende gestelt, dat so de wapenen floreerden onder den name des Coninghs, de kuysheyt was door haer also in wesen, dat zy, met alle Ioffrouwen ende Dochters van haer suite, waren allen anderen tot een oprechte spiegel ende patroon. Niet, dat daerom de eerlijcke liefde daer uyt ghebannen was, maer nae het respect ende de eerbaerheyt van sulcken huys was, die oock waer in fleur, de wijse Princesse wel wetende, dat het was een prickel ende spoore voor de cloecke Ridders, die met cloeke daden sochten de goede gratie ende de faveur van haer Metresse te becomen, onder eenen so groten hoop fraye Ridders die in het hof van desen Coningh waren. Nu was onder dit ghetal voornemelijck een, die om zijn wijsheyt ende cloeckheyt van den Coningh ende Coninginne seer gepresen was, zijnde een van de voorneemste van alle, ghenoemt Don Iean Emanuel, die gheduerende de ruste van d'oorloghe, ende volghende zijnen Coningh, seer amoureus wierdt van een StaetIoffrouwe van den Coninginne, die ghenoemt was Eleonora, die so onbeleeft ende hoochmoedich was als de Edelman courtois ende goedertieren. T'welcke hy wel ghenoegh wetende ende siende hoe weynigh dat zy om hem gaf, hy en liet daerom niet af haer te beminnen ende te vervolgen, acht nemende op alle het gene daer zy behaghen in hadde, daer in hy met so willighen dienst sich bereyt betoonde, als zy onweerdelijck nam, alle zijne eerlijcke diensten ende courtosien. Men sach daer niet als vreucht-spelen, tournoyen, steken door den rinck, ende andere ghenoeghlijcke exercitien, ende schermen te paerde ofte te voete, alles streckende om de amoureuse Ridders haer cloecheyt te doen vertoonen: waer in Emanuel sich liet van de principaelste sien, ende van de stourste ende dapperste. Ende al | |
| |
creech hy dickwils veel schoone prijsen, ende de selve ene Matresse schonck ende vereerde, tot een ghetuyghenisse van zijn eerlijcke ende treffelijcke daden, ende dat sy een yeghelijck hem hoorde loven ende prijsen, soo noch conde evenwel het hoochmoedich herte van dese Spaensche Ioffrouwe geensins gebogen noch beweecht worden. Ic dencke oock wel dat het gene den Ridder deerde, dattet was, dat hy die vrolijck, cloeck, courtois, liberael, dapper, ende magnificke van hem hem selven zijnde, nochtans was leelijck, mismaect, ende van cleyne statuere, also dat dese soete Ioffrouwe geen fraye gemoet onder dat leelijck Lichaem en conde sien. Hy aen d'ander zijde sich alsoo siende veracht, die scheen van droefheyt ende misgenoegen te bersten, ende hoe wel dat hy (volgende den aert van zijn Natie) hoveerdich ende groet van herten was, so was hy nochtans so verblint met de liefde van dese Ioffrouwe, dat hy beter ende lange genoech op zijn dingen hebbende ghedacht, hy sich selven noch de schult gaf, haer recht toekennende om sulcx te doen, als die noch niet genoech verdient en hadde met zijne diensten, om te derren verwachten eenige faveur van een so groote schoonheyt. De wapenen daer mede hy preuve gedaen hadde van zijne cloecheyt ende het opofferen van zijne geconquesteerde prijsen, met zijn eygen hert gedaen aen Eleonora, en dochte hem niet genoech te wesen, om haer den grooten brant zijns herten te openbaren daerom dat hy ginck hy eenen Poete van zijnen tijt, die inde Castiliaensche spraecke geleerdelijck conde schrijven, hy vercreech van hem eenige dichten, die hy zijne Ioffrouwe wilde schencken, die inden sin dit waren.
De liefd' die mijn begeert beveelt
en d'oorsaeck van mijn smarten teelt,
Jae van mijns Ziels genuchten,
Ontsteeckt in t'midden van mijn hart
Een vyer, een oorsaeck van mijn smart
Dat t'blint verstant t'welck is in mijn,
hoewel het lijt een vreemde pijn,
Niet merckt zijn eygen lijden,
| |
| |
want siet het queelt, het sterf daerheen,
het can gansch geen geluck betreen
en t'noemt dit noch verblijden.
Helaes ick voel niet dat de smart
begint te mind'ren in mijn hart,
k'moet in u tegen woordicheyt,
noch t'selfde vreucht, en t'selfde leyt,
Hoe sou dit hart dan van zijn quaet
genesen wijl het selfs den staet
nau van zijn lijen kennet,
Ach lief, ghy weetet maer alleen
die deur u schoone trotse zeen
al mijn gedachten mennet.
VVant dit hart dat wel eer was mijn
is t'nu niet meer, maer ganschlijck dijn
het heeft van u zijn leven,
Het voet hem in u gonst altijt
en als het wreetheyt van u lijt
begint het voort te beven.
Dus my doch nu niet meer verbaest
maer om my te vertroosten haest,
hoort doch vvs Slaefs gebeden,
Verlicht dit harte dat ghy hout
in u gebiet, en staech benout
stelt het doch weer te vrede.
Siet wat ick doe om vasticheyt
mijns hoops te sien in t'hart geheit
van die geen dien ick eere,
siet hoe mijn hart om gonste slooft
om liefd' en om te zijn gelooft
'T Vermetel Mahometisch Heyr
gewapent in haer volgheweyr
sou mijn Ziel niet verschricken,
Nochtons so gaet het zitt'eren straech
om hem naer uwen dienste graech
(Ach lieve lief) te schicken
Ten is geen bloode vrees van Pijn
| |
| |
dien ick voel in mijn hart te zijn:
maer tis een ijvrich haecken,
Ick voel my sonder stercte neer
geslagen sonder dat ick weer
hulp van mijn vrouw genaecke.
Stelt weer u Ridder in zijn cracht
en hem doch voor u crijger acht
want hy dient u ghetrouwe,
so ghy hem meer in twijfel hout
en niet zijn laffe gheest herbout
men sal voor wreet u houwen.
wreet salmen u noch noemen dan,
en yeder een sal weten van
mijn trouheyt en u straf heyt,
dan salmen my staech geven prijs
maer van u singen dese wijs
een trotsert hier in t'graf leyt,
Het was een soete schoonicheyt
vermenght met bitt're strafficheyt
een vrientschap loos, bedect doch,
Neen, neen sal mijn geest seggen juyst
(wanneer sy uyt dit lijf verhuyst)
haer liefde nae my treckt noch.
Maer Gods wil was ons inde weech
en de fortuyn en wou geen deech
om ons beyd' te vereenen,
want sy en wilde niet de hit
van dese kool dus maecken mit
Ghecreghen hebbende, hy vondt middel om dit zijn Metresse te doen gheven, diese meer nam om met haersghelijcken daer mede te spotten, als dat se soude ghegeven hebben voor den ghene diese ghesonden hadde, zy sondt oock den Bode wederom sonder eenighe antwoort, ende die ghelesen hebbende gaf zy noch op het achterste van het Pampier, drie of vier versen, die also luyden.
| |
| |
jo publiquo lo que fiento
Dat in onse sprake te
seggen is.
Als ick mijn Liefd' te kennen geef
En dat deur schriften die ick schreef,
Het is de geest der liefde
Die 'tsinght, hy teghens mijnen wil
Leyd' uyt al mijn ghedachten stil,
En my met pijn gheriefde.
Siet seyde zy, hier is onsen Paris ende frayen Ridder, die de Lancie ende stocade hebbende laeten liggen, de wapenen van den Boscan heeft genomen, om ons te comen aentasten, maer is hy hier in niet geluckiger als in de reste van zijn voornemen, hy magh een ander de penne wel geven, ende ons in ruste laeten, sonder ons het hooft te breecken met zijne fantasien. Daer warender wel in het gheselschap, die sich wel gheluckich souden geachtet hebben, hadde de Ridder hen een sulcke eere bewesen, ende en souden soo strenghelijck sich niet vertoont hebben, ghelijck dese spijtighe Eleonore dede: Maer wat? Het ghebeurt dickwils dat de Minnaers haeren toevlucht nemen, daer sy genen troost en connen vercrijghen. Alsoo ghebeurdet desen vromen Ridder, die sich den slave maeckte van een, die in plaetse van hem te tracteren naer zijn verdiensten, selve een lust hadde hem te bespotten, ende daer over te roemen: maer hem de minste gunste des Werelts te bethoonen, al soudt maer zijn gheweest van een soet ooghsken, daer en was gheen middel toe, dat den armen Emanuel in groote droefheyt ende ongheneuchte dede leven. Nochtans sich eenmael vindende in vryheyt om met haer te spreecken, hy seyde haer al zijn herte, haer biddende hem te willen ontfangen voor | |
| |
haren Serviteur, veel presentatien daer by voegende vande ghetrouwe stantvastige liefde zijns hertes haere wille doen blijcken, met alle het gheene dat haer sonde believen hem te commanderen, ende so haer yets beliefde, dat hy was bereyt, al wast met perijckel van zijn persoon, ende van alles wat hy hadde. De erge Ioffrouwe, het sy dat sy wilde beproeven de ghelofte en de stantvasticheyt van haren Ridder, of de daet corresponderen soude met de woorden ende zijn roemen, of (mogelijc) dat sy sochte haer den Spaignaert quijt te maken, gelijcmen leest dat Iuno arbeyde om Hercules te doen dooden, ende Saul om den vromen David te doen ombrengen, sy sprac tot hem soetelijc genoech, maer rieckende altijts na haere wreetheyt ende glorieus herte. Ick en soude (Seigneur Ridder) so lichtelijck niet connen gelooven, dat ghy my bemint met een sodanige liefde als ghy wel seght, wel wetende hoe listich dat de Mans in haere woorden zijn om ons te locken, ende wat middel dat sy ghebruycken om ons te bedriegen, daer sy wanneer het comt tot den daet, veel couder zijn als het ijs, ende luyer ende tragher als de traecheyt selve, om te executeren het voornemen der gheenen van de welcke sy sich noemen Serviteurs, jae seer ootmoedighe slaven. Ende daerom v.l.stellende int ghetal van de pochers sonder daet, ick soude van advijs zijn, dat ghy elders u gherief sochtet, ende my in vrede lietet, sonder my te quellen met uwe woorden ende brieven die vol gheveynstheyt zijn, de welcke ick gheensins gheloove gheven en wil. De Ridder die bynaest van ongheneuchte storf, hoorende een sodanighe resolutie van mistrouwen, en wiste niet wat antwoorden, anders niet dan dat hy haer badt, dat sy hem soo veel faveurs soude willen doen, hem yets te ghebieden daer mede sy haer soude mogen verseeckeren: ende al waren andere onghetrouwe ende gheveynst, dat hy verhoopte so wel te betoonen dat sulcx by hem int minste gheen plaetse en hadde, alsoo dat hy liever soude de doot sterven, als te failleren in zijne beloften. De Ioffrouwe beweecht door lichtveerdicheyt ende ioncheyt die seyde: Don Emanuel so ghy wilt dat ick u beminne | |
| |
ende dat ic sal gelooven dat uwe liefde sodanich is als ghy seght, ghy en souter my geen sekerder getuygenisse van connen gheven, dan my te brengen vijf hoofden van Mooren, die ghy op eenmael man voor man sult verslagen hebben, sonder eenige hulpe van anderen te nemen. Siet doch de wreetheyt vanden eysch, een man in sulcken hazaert ende perijkel te stellen, van hem te willen setten tegen vijve, daer een cloec man aen eenen genoech heeft, want het is sotticheyt te meenen datmen de Menschen also can slaen ende ter aerde worpen, als een Mayer int velt het gras af mayet, gelijc de Romeynen ons dichten van eenen Roelant ende eenen Reynout, die alleen tegen een gehele Leger gingen vechten, ende de selve geheel versloegen. Daerom dat niet minder en is, de onvoorzichticheyt vanden Ridder, die tegen reden ende nature sich in een so groot dangier gingh worpen, waer uyt hy (sonder de besonder hulpe Gods) noyt en soude geraect hebben: Nochtans hy ontfanght de conditie, ende doet belofte aen de Ioffrouwe, haer versekerende, dat sy haest tijdinge soude crijghen, of van zijn doot, of van zijn victorie. Ende sonder langher te toeven hy bestelt zijn dinghen, ende scheyt uyt het Hof, hebbende secretelijck het Testament van zijn goederen ghemaeckt, ende hy neemt den wech nae Barbarien, verselschapt met drie Dienaers, ende ghepasseert hebbende de enghte van Gibraltar, een vermaerde plaetse, daer sy segghen dat Hercules zijn Calumnen gheplantet heeft, in teecken van zijne victorien, hy reysde door het Lant van Africa, aenghesien datter treves was, tusschen de Mooren die langhs de zee-cant woonden, ende den Catholijcken Coninghen. De Spaensche Ridder woonde onder de Barbarischen wel een iaer langh daer hy zijn dingen so wel bestelde, dat hy niet alleen tot vijf mael int slaen teghen haer en geraeckte man voor man, maer selfs seven mael, alle tijt goede victorie bevechtende. Ende zijn vyanden doodende, hy sneetse de hoofden af, dewelcke hy opende ende vulde met welrieckende cruyden, ende met dese bloedighe ende schrickelijcken roof vaerdt hy weder over Zee, ende comt tot Medinadel Campo, daer voor dien tijdt waren de Majesteyt van zijn | |
| |
Princen ende Princessen. Ende hy en was soo haest niet ghearriveert, of hy doet zijn soete vyandinne de wete laten: wat segghe ick soete? maer de grootste vyandinne die hy inde Wereldt hadde, immers hy laet haer weten wat hy hadde ghedaen, ende dat hy meer hadde uytgherichtet als sy begheert hadde. Ende op datmen niet dencken en soude dat hy bedrieghelijck ghehandelt hadde, hy bethoonde Certificaten van de Gouverneurs ende Steden daer hy ghevochten hadde, daer in ghetuycht wiert van de oorsaecke van het vechten, van de middelen ende goede victorie, die hy (vromelijck strijdende hadde) ghewonnen. Dese sotte Ioffrouwe die ghemeent hadde dat den Ridder noyt ontcomen soude hebben een soo periculeuse saecke, ofte dat hijt perijckel soude gheschouwet hebben, ende dat sy also van hem ontslaghen ende vry soude zijn, die wierdt seer verwondert ende verbaest, doen sy hoorde zijn wedercomst ende stoutmoedicheyt. Ende hoe wel sy hem ter doot hatede, ende gheen ghedachten en hadde om hem gunstich te wesen, nochtans siende dat haer woort haer verbont, ende dat zijn liefde sonder gheveynstheyt was, sy wierdt ghedwonghen hem eenich ghelaet te betoonen van goede wille, niet wetende nochtans hoe sy daer in soude handelen. Emanuel haer comende besoecken, sy ontfingh hem met beter ghelaet als te voor, sonder nochtans te vragen nae de schrickelijcke hoofden der Mooren: hem bestraffende van zijn stouticheyt, ende dat sy noyt soude gemeent hebben, dat hy sich om een vrouwe in so groot perijckel hadde willen begeven: dat d'oorsake soude wesen (sprack de gheveynsde Ioffer) dat sy hem al zijn leven soude beminnen, ende int ghene dat sy hem met eeren mochte vrientschap doen, dat sy altijts gereet soude zijn. Emanuel diese alreede meende ghewonnen te hebben, hy betoondese veel vrientschap, maeckte groote familiaritheyt met hen, ende hy trachtede nae het punct der liefde, daer naer dat alle Minnaers (sy bedeckent met wat deught als sy willen) alle gedreven worden: maer eyndelijck hy bevont een Wijven-bedroch, ende hy sach wat sy om de Mans geven, om haren dienst ende om haer leven. Een | |
| |
yeghelijck was int Coninghs Hof besich met te couten van den sotten daet van den Ridder, ende hoe dapperlijck hy hem ghedraghen hadde, wederkeerende met eere, gheladen met victorie ende met de teeckenen van zijn lichtveerdighe stoutheyt. De Coninginne die seer noode een soo dapperen Man verlooren hadde, dede hem in haer Camer comen, ende bestrafte hem seer scherpelijck, dat hy op het bloot begeeren van een vrouwe, was hem seluen sonder advijs ende raet in sulcken dangier gaen worpen, waer van hy geen ander eere en conde vercrijghen, als dat hy sot was, lichtveerdich, ende vermetelijck. Ende dat soo de Coningh soo veel strengicheyt van Iustitie dede, als hy barmherticheyt bewijst, dat hy in groot perijckel stont, dat zijn hooft ghestelt soude worden by Moriske, die hy mede ghebracht hadde, hebbende sonder oorlof de Zee gepasseert ende de pays ende treuves gheschent, ghelijck of hy alleen daer was ghegaen om haer te terghen, ende den crijch wederom te verwecken. Emanuel siende de reden vande Coninginne, ende met wat soeticheyt sy hem bestrafte, hy viel zijn Maiesteyt te voet, haer biddende hem sulcx te willen vergheven, ende te willen dencken, dat de Liefde hem daer toe ghebracht hadde, ende dat soo hem bevolen hadde gheweest noch hondert duysendt-mael meer perijckels aen te gaen, dat hy sich daer in stoutelijck gheworpen soude hebben, verhopende dat, dewijle de Minne so veel cracht heeft, dat haer de schult soude ghegheven worden, ende hem niet diese niet en hadde connen teghenstaen.
De Coninginne spottende met zijn onghefondeerde redens, antwoorde hem: dat de Dronckaerts ende de Minnaerts beyde ghestraft moeste worden om een oorsaecke, namelijck: om dat sy sich soo sottelijck jae moetwillich liet innemen ende verrasschen.
Maer wat vermaninghe dat de Coninginne hem gaf van af te staen van de begonnen liefde, hy en desisteerde nochtans niet van haer te begheren, achtende, dewijle Eleonore hem een soo vriendelijck aenghesicht vertoonde, dat hy metter tijt tot zijn voornemen soude gheraken: hoe wel dat hy niet | |
| |
weynich moeyelijck en was, daer hy een sodanige preuve van zijn oprechte vrientschap hebbende gedaen, dat hy soo weynich recompensie daer voor ontfingh, achtende dat sy hadde behooren zijne recompensie te maecken, na dat hy het oordeelde, maer hy bedrooch hem selven seer, want wat ghelaet dat sy hem betoonde, sy hadde hem even also lief, als sy hadde doen sy hem nae de Morischen sont. Aen d'ander zijde waren zijn vrienden aen zijn ooren, sy bekeven ende bestraften somtijts hem ernstelijck dat hy zijnen tijdt toebracht met een soo ondanckbaere Ioffrouwe, die met hem in allen dinghen spottende, hy nochtans soo geck was van haer so te achten ende te vervolghen, met veel andere redenen daer toe nodich. Maer het was voor een doof-mans deure gheclopt, want Emanuel en conde noch en wilde dese vergeten, mogelijc dat hy het vyer dat al te sterck brandende was, niet meer en conde uytblusschen, ende alsoo van zijn voornemen afstaen. Alsoo eenmael sich vindende by zijn spijtighe Ioffrouwe, die hy soo beminde, hy eyde tot haer: Hoe Juffrouwe, en hebbe ick u noch niet ghenoegh betoont de seeckerheyt van mijn getrouwicheyt, om nu van mijn pijne eyndelijck eenighe vergeldinghe te becomen? Wilt ghy noch een grooter ende sterkcker teecken hebben? Wat resteerter nu anders dan dat ick my selven gaen opofferen aen uwe wreetheydt, dewijle dat ick niet anders van u en can trecken als strengicheyt ende quade tractament? Sal ic altijts my moeten voeden met uwe gheveynstheydt, ende met een soo ydel hoope die soo haest voorby gaet als een windt dat voorby waeyet? Doet doch soo veel, doet soo veel bidde ick u, dat ick mach sien of het eynde van mijn ellende, of van mijn leven, want noch langher in sulcke alteratie te gaen, ick en cant niet langher verdraghen. Elionore die hem niet en dorste wech jaghen, wetende dat sy aen hem so verbonden was, was in haer selven seer spijtich dat sy sach dat hy so verstoort was, ende beclaeghde wel, dat sy hem soo veel hadde doen doen, nochtans om hem geen occasie te geven van claghen, sy gaf hem een gheveynsde antwoort: alsoo, dat haer zijn verdienst ende ghetrouwicheyt niet onbekent en waren, ende zijnde | |
| |
een deuchdelijck ende eerlijck Man, dat hy sich behoorde te vreden te houden, dat sy hem beminde ende in achtinge hadde boven alle andere, ende dat sy hem niet en derfde openbaren wat in haer gemoet was, dat hy moeste pacientie maecken, ende sich vertroosten op het betrouwen van haer goede wille, ende dat dat alles was wat sy hem noch conde seggen. Dit spel duerde lanc genoech, ende daer wert meer gesproken om dese twee gelieven te accorderen, danmen soude gedaen hebben om een pays te treffen tusschen de twee machtichste Princen des Wereldts.
Het Hof van Medinna vertrocken na Sevillen (voortijts Hispalis ghenoemt) de Ridder failleerde niet den Coningh te volgen, niet soo seer om zijn Majesteyt te dienen, als om te wesen by de geene, die hem wel wenste op het Eylant van Cuba in West-Indien, om niet meer het hooft van hem gebroken te worden. Die Coningh die liet tot Sevillen eenighe Leeuwen voeden, tot zijn playsier, ende gingh dickwils des morghens of oock des avonts daerse waren, om haer te sien als den bewaerder haer spijse gaf: Hebbende daer by eenige speculatien, hoe wonderlijc dat Godt de stercke wreede beesten onder de menschen subjectie hadde geworpen. Op eenen tijt dat de Coningh ende de Ioffrouwen op de gallerie waren om de Leeuwen te besien, ende Emanuel met zijn Metresse sprack, het gebeurde dat sy (het was onwetens of willens) een van haer Hant-schoenen int perck liet vallen daer de Leeuwen in waren, daer van sy sich soo verstoorde dat sy weenende seyde: Lieve Godt wie sal my mijn Hant-schoen weder gheven dat ick soo lief hadde, om de hand diese my heeft ghegeven? Wie dat doende sal ick bekennen wat vrientschap men my draecht. De rasende Emanuel sonder woort te spreecken gaet beneden, ende doende de deure open doen van het parck daer de Leeuwen waren, gaet daer in met de rapiere in de vuyst, ende den Mantel om den arme, ende onverschrickt gaet tot de plaetse daer de Hant-schoen gevallen was, tot een groote verbaestheyt ende verschrickinghe van alle die daer stonden, ende is ghesondt daer uyt gecomen, doch de Leeuwen | |
| |
die en hadden sich van haer plaetse niet geroert. Maer also hy de trappen wederom op clom, door de verschrickinge het schijnt dat hy tot hem selven wat quam, ende bedacht op zijn groote sotticheyt ende vermetelheyt, die hy alrede tot tweemael om harent wille hadde aengerichtet, ende bekende dat het was meer als verraderije ende boosheyt, soeckende door sulcke middelen hem te doen sterven. Nochtans op die ure dissimuleerende zijn gedachten, hy droech haer den hand-schoen, seggende, dat sy't voor twee soude rekenen, ende dat het derde de partije mochte scheyden, ende doen eynde nemen. Sy verstont zijn seggen wel, maer zy en achtedet niet, maer was so vermetel ende hovaerdich dat zy hen niet eens en weerdighde te dancken, ende ic dencke dat zy bedroeft was, dat de Leeuwen haren maeltijt niet volbracht en hadden met haren Ridder. Op die plaetse en dorfde hy niet lange blijven, vreesende den toorne van de Coninginne die op hem seer verstoort was, hem noemende Sot ende Indiscreet, die so weynich zijn eygen leven achtede, ende was in perijckel van een gevanghenisse te crijgen voor zijn lieve Metresse: sy verboot hem daerom op zijn lijf, dat hy voortaen niet meer so stout soude wesen, met eenige Edelen te spreecken van het hof, dewijle hy een so wreeden Herte ende so stoute manieren hadde:ende wetende dat hy in zijn huys was ghegaen, zy liet hem ghebieden, dat hy niet meer so stout en soude zijn ten Hove te comen, sonder ontboden te worden. Ende dat hy wijselijck hadde ghedaen van te vertrecken, want zy hem soude hebben doen leeren wat het zy onghehoorsaem te wesen zijnen souvereynen Heere. Don Emanuel dan, nae dat hy wat water in zijnen Wijn hadde gheleydt, ende de Beesticheydt daer in hy gheweest hadde, als uytghetrocken hadde, soo haest als hy in zijn Huys was, hy verschuerde alles wat hy hadde tot faveur van zijn Eleonore, verbiedende zijne pagien ende lackeyen van eenighe livrey te draghen van de couleuren die zijn wreede Vyandinne droegh, op de welcke hy sulcken haet creegh, dat noyt soo groot en was, degheene die Timen van | |
| |
Athenen het menschelijcke gheslachte heeft ghedraegen. Emanuel dan van een Minnaer, Slave ende dienaer, wordt een doot-vyant, ende vergeet de schoonheyt van Eleonore, ende denckt ghestaedelijck op haer felheydt ende bitterheydt, verfoeyende niet het gheslacht der Vrouwen, maer dese die (so hy seyde) tot spijt van de natuere was gheschaepen: ende langhe ghenoegh in zijn herte also overgheleyt hebbende, dede de tonghe uytspreken de reste van het herte. T'is voorwaer (sprack hy) groote pijne in het ghemoet van een Tyran die een onnosel Mensch doet sterven, maer dat is zijn misdaet: Maer waer mede sal ic dese trou-loose ende boose bedriechster beschuldighen, die onder schijnsel van Vrientschap, my tot tweemael in perijckel ghestelt heeft van mijn leven te verliesen? Waer mede sal ick my doch wreecken, van dese wrede Tijgersse, ende Vyandinne van alle deught ende courtisie? O Valsche Vrouwe, ick en dencke niet dat ghy zijn van het bloet ende aert van d'andere Vrouwen? hadde ick eenigh misdaet teghen u bedreven, het en soude my niet moeyen dat ghy soo gheveynsdelijck u op my sochtet te wreecken. Maer ick hebbe u bemindt ende gheeert, hebbe u eerlijck ten Huwelijck begeert, u meer eere doende als u toequam, ende meer caresserende als ghy weerdigh waert. O Coninginne de wijste ende de deughdelijcrste diemen soude moghen vinden, ghy hebt groot recht, te spotten mijne dwaesheyt, die de Menschen onder mijne voeten worpe, ende niet verschrickt en ben gheweest, de alderwreetste Beesten teghen te gaen, ende ick hebbe my tot een Slave laten maecken van een onweetende Beest, die niet en weet wat de vryheydt ofte de dienstbaerheyt is. Verghevet my o groote Princesse, siet aen mijn leetschap met beloftenisse van eer te sterven, dan dat de liefde my wederom ghevanghen soude nemen. Hy soude also voortghegaen hebben, hadde niet een compagnie Edelmannen hem comen besoecken, die seyden dat zy quamen om te sien of hy met haer ter jacht wilde trecken, dat zy ooc by hem het avont-mael quamen doen, om van daer also voort te trecken. Emanuel | |
| |
was seer verheucht vande eere die sy hem bewesen hem soo familiaerlijck comende besoecken, als dat hy daer door goede middel hadde om zijn wreede Ioffrouwe schriftelijck te ontbieden den laetste adieu, ende haer met haer verwe wat af te malen, dewijle dat hy gheen ander middel en hadde, om sich van haer te wreecken. De jacht en duerde niet lange om dattet late was doen sy begonnen, ende Emanuel haer hebbende inden Avontmael ghetracteert, elck een is nae een Slaep-Camer ghegaen, ende den patient niet van liefde, maer van toorne, in plaetse van te gaen slapen, hy gingh zijn Boecken doorsoecken, ende versamelde een hoop van ghedichten, soodanich als hier volcht:
| |
Don Iean Emanuel, aende ondancbarighen Leonora.
Hoe heeft den Hemel niet (doen het u Lichaem teelde)
V geest alsoo ghemaeckt g'lijck 't Lichaem u afbeelde?
VVaerom heeft hy de Gheest niet sienelijck ghemaeckt?
Opdat (dewijl het schaet al 'tghene het ghenaeckt)
Men 'twijs'lijck myen mocht, ghelijck de Schippers plegen
Te vlieghen voor een klip en kiesen and're weghen,
wanneer een stuere buy hun haestelick verbaest,
en dat de dulle Zee op al de rotsen raest.
VVaerom en heeft het lot u harte niet doen setten,
en buyghen ondert pit van straf heyts strenghste wetten?
V doend' een Minnaer die ghestadich was, ghelijck
V wreede hart is, dat van liefde neemt zijn wijck.
Of waerom heeft de Liefd' zijn alderheetste schichten,
en d'alder onvolmaeckst die hy had connen lichten,
jae als hy eenich hart oyt me beweghen dorst
Doen vlieghen inde gront van u versteende borst?
indien hy oyt ontsloo: de vensters van zijn ooghen,
| |
| |
Om alles wel te sien en naer een keur te pooghen
Van troost, verdienst, van trouw, of eenich goet altoos,
waerom gaf hy my niet van dese keur de loos?
So wel om t'oord'len van mijn aldertrouwste trouwe,
Als om ondeckt te sien de alder valschte Vrouwe,
So loos, so wreet, jae so meynedich als ick acht
Dat immer de natuer op aerd' heeft voortghebracht,
jae g'lijck de spruyten van d'onvruchtb're wildebomen.
Hoe heeft hy niet op haer gheveynstheyt achtghenomen?
en op de ijver van mijn vryheyt al te groot,
Om dit mijn hart van haer te scheyden inde noot,
en my te laten vry, en naer mijn wenschen leven.
Den Hemel, de Fortuyn, de liefd' hun al begheven
Tot dit ghestemde werck: sy alle zijn van zin
Te jaghen my alleen een schrick ten harten in,
en soo het pit van mijn volstandicheyt te proeven,
waer door sy gheven my te kennen het behoeven
van een die wijs en loos wil in sijn daden zijn.
Op dat ick mocht daer deur van mijn gheluck en pijn
Doen een ghewisse keur, en dat ik vande reden
wel zijnde voorghegaen, sou moghen een nae treden
Die van mijn trouwe dienst den rechten vonnis gaf,
Sy hebben my gheleyt, haer schalcheyt was de staf,
Die my in d'enghte bracht, van haet en tegen spreken.
en op dat ick eens sou my soberlick ontsteken,
wanneer ick had gheproeft wat onghenocht vermocht,
Dien ick vercreghen heb niet wetend' noch wat docht,
Soo leyden sy my voort dit trots present te voore.
VVant doen ick coos de schoont van mijn Eleonore,
en 'tbloosend' aenghesicht het welck den dagheraet
soo seer beschaemt, dat het daerom haer blincken laet,
van grooten spijt, Helaes, en con ick niet eens mercken,
In wat ghevaer ick gingh mijn eyghen leven wercken,
ick voelde doen niet eens de schalckheyt noch de list,
Die sy dus onder 'thooft Medusae looslijck wist
Te berghen, Ach, Godt weet dat ick niet anders smaeckte,
Als d'held'ren glans die haer van buyten heel volmaeckte,
Dees duyst're strafheyt heeft naet water toe gheleyt
Het welc den Schipper met zijn riemen gaer deursnijen,
| |
| |
en doet die gheesten lancx die sware stroomen glyen,
Daer deur men nae de doot ons voert tot inden Hel,
en ghy had oock ghedocht (hâ onghetrouwe vel)
Mijn Ziel te voeren aen den oever van die stroomen,
Daer Charon voor een buyt my had inghenomen,
en ick gingh off'ren my den Africanen op,
Gaf haer myn eyghen swaert, om deur myn eygen crop
Te dringhen, maer die Godt die't alles can beooghen,
Heeft my beyd' haer en u, ô wreede Vrouw onttooghen,
Die was met my te ly, op dat hy dese trouw
Van u soo seer vervalscht, te straffer wreken souw,
een yeder een doen sien, dat noyt Medeas listen
Daer deur sy rockten op soo veel ontelb're twisten
en soo veel Zielen met haer toveryen bant,
(verdoende haer eyghen broer) om haer te wreken vant
vervolghen, dat haer Vaer dee om den raet te keeren
Die sy had opghestelt, om listelijck te weeren,
Dat d'arghe dochter van d'ongh'luckighe Geon,
Haer leven Iason niet int ent en overwon,
Gelyck ghy doet, wanneer ghy soect mijn Ziel te krencken
en my deur list en een ghemaect geschrey sout dencken
Te brenghen in het perck daer wreede Leeuwe zijn:
Maer soeter noch als ghy, en lieflicker voor mijn.
Ghy saecht wel dat myn saeck de goetheyt selfs most crone,
Maer ghy en wilde niet, ô wreede Tisyphone,
Ghy wout my liever sien verslonde vande doot,
Als my een mag're hoop te gheven in mijn noot,
Van eenich heyl altoos, daer uyt ick cracht mocht scheppen,
en my (om u als vrouw te volghen) dapper reppen,
Helaes, ick was verblint, blint segh ick sonder geest,
en sonder reden is dees blintheyt noch gheweest.
Recht naer u zin gheleyt, maer nu wil ick vergheten
Al myn verleden werck, en wyselijck my weten
Te stellen uyt u macht, en nemen voor mijn glans
Mijn oude vryheyt weer, mijn alderschoonste cans,
V segh ick af, ô ghy verkeerde vyandinne.
Ick wil in eeuwicheyt u nu niet meer beminne,
ick grouwel en ick vlie voort' claer oncuysch ghesicht,
'Twelck eertijts vloot voor my, en was mijn wreede licht,
Het vleyen van u mont, sal nu niet eens myn ooren
| |
| |
Ghenaken, 'twelcke my plach voor desen te becooren.
De wint van u ghesucht my wel soo seer verbaest,
Ghelijck den donderslach daer Iupiter me raest,
V lachen en u gonst zijn mijn als wreede pylen,
Als swaerden, Sagen, die mijn hart aen stucken vijlen,
'T ghenaecken van u lijf, sou vallen my soo swaer,
Als neer te dalen in de duystre woonste, daer
Thebinus (om zijn vrouw recht nae haer zin te vieren)
Met Lichaem en met Ziel gingh roepen, rasen, tieren.
Gaet dan ô wreede, gaet en soeckt een and'ren zin
van u aenslaghen, en een ander nieu begin
van u vergif, en van al u gheveynsdicheden,
want ick wil nu voortaen een nieuwe wech betreden,
Daer op ick, wijl ick min, in 'tminst niet dolen mach,
Daer ick sal connen voort vergeten met een dach
Al mijn verlede druck, en banghe droefheyts qualen,
De schricken die Fortuyn gingh in mijn herte malen,
Alwaer ick voort sal zijn verseeckert vande vlam,
Die door u gayle oogh, staech op mijn harte quam,
en vande swacke cracht des schutters, die voor desen
ick heb gheacht gheheel onwinnelijck te wesen:
Maer nu heb ick (Godt lof) met mannelijck ghewelt,
V en u trotse cracht ter aerden neer ghevelt
Soo seer dat ickse sie gheheelijck overleden,
verrot, verdaen, onteert, ontbloot van heerlicheden,
verstoten uyt mijn hart, verstoten uyt mijn zin,
Dan sult ghy schreyen, als ick 'tlachen eerst begin,
jae midsen van mijn vreucht, met 'therte vol genuchten
sal ick u noch eens sien van banghe droefheyt suchten,
want ghy sult noch int ent der liefdens proye zijn.
Maer denck gheen woonstee dan te maecken meer in mijn,
Gheen segh ick, geen altoos, niet meer dan selfs het minnen,
Of die yet van de min, te minnen eens beginnen.
Ghy noch u ooch, noch u vermaecklijck aenghesicht
en sal sich nu voortaen beroem en al te licht,
Dat ick door u int hert heb oorloch ofte vreden
Ick sal myn nu voortaen met blye vreucht becleden,
V fick'len en de cool verachtend' alle bey,
Die ick tot heden toe gaf sottelijck gheley,
Ick send' u weer de lust, en al mijn pijnen mede,
| |
| |
D'aenslaghen van het ijl vervolghen dat ick dede
Om uwent wil alleen, noch sal ick segghen nou,
Dat ick wel duysentmael noch liever kiesen sou,
Int vruchtloos Africa heel weereloos te trecken,
en strijden daer alleen met al die swarte vrecken,
Die my omringhden met haer pijlen om en tom,
Dan dat ick immermeer soo dichte by u com
Om met een oogenwenck u aensicht te aenschouwen,
Of eenich gonst te doen dat ghy voor gonst sout houwen,
en ghy, ghelooft dit vry, dat ick noch nae de doot
sal dencken aen de pijn, sal dencken aen de noot
Daer ghy my leyden in, en sal oock nimmer laten
(soo ghy my overleeft) u dootelijck te haten,
en brenghen voor u oogh snachts, onder het ghedrangh
van d'ijle droomen staech een schrickelijck bedwangh,
Ghelijck de bleecke doot, 'tgheraes van dulle stormen,
'tGheplonder en de strijt, recht doodelijcke vormen,
'tGhevaer, 'tghesnuyf. 'tgeknaech vant grypende gediert,
'twelck stadich om en tom u naeckte Lichaem swiert.
en siet soo sal ick u al levende doen sterven,
en laten u gheen rust, noch nacht noch dach verwerven,
Totdat ghy in het ent verwonnen van u pijn,
Beladen met ghequel, verheert van u ghequijn,
Comt wenend'sonder liefd' en sonder herte smaecken,
wat dat des doots ghewelt van door haer crachten maecken.
Des anderdaeghs morgens de Heeren wilden vertrecken om int hof te gaen. Emanuel die riepet een af den welcken hy meest betroude, die hem dicwils hadde vermaent van die wreede Metresse te verlaten: hy vertelde hem al wat hy voorgenomen hadde, ende badt hem dien Brief aen Eleonore te gheven, sich veynsende of hy niet wiste wat inden Brief was.
Hier willen wy Emanuel in zijn huys laten, ende de andere haer reyse doen, om dit boeck te gaen besluyten, ende my een weynich rusten van den arbeyt die te hebbe ghedaen, ick vertrouwe dat wy daer voor eenich profijt sullen ghedaen hebben, voor onse Fransche Natie, die hier in eenige vruchten somtijts sullen comen plucken.
|
|
Auteursrechtvrij