|
| |
De vvonderlicke vreemde costvyme
van de inwoonders van het Eylant Hidrusa, daer het een yeghelijck was toeghelaten, dat als hy een verdriet in zijn leven hadde, dat hy sonder misdoen sich selven mochte dooden.
| |
De derthiende historie.
De Archipelagus in de Middel-landtsche Zee, is voortijdt ghenoemt gheweest na den naeme van Egeus Coningh van Athenen, den Soone Pandion (ghelijck als veel Autheuren menen.) Maer Strabo die isser teghen, ende achtet dat dit comt van een Stadt voortijts genoemt Ege, die in de Lubee ghelegen was, dat nu Negrepont genoemt wort. Nu dit Archipelagus zijnde wijdt ende breedt, verrijckt met veel schoone rijcke Eylanden, die | |
| |
seer vruchtbaer zijn, waer uyt veel treffelijcke Mannen voortgecomen zijn, nu meest alle verwoestet ende vernielt door de Barbarische furie des Turcks, die over eenige hondert jaren sich Heeren van cleyn Asien hebben ghemaect, ende van Grieckenlant, met de omliggende Eylanden, als die gene die daer wel ervaren zijn, wel weten. Maer onder dese Eylanden zijn de gene diemen noemt Cyclades, door oorsaecke dat sy int ronde ghestelt zijn rings-wijse, als de goede Lant-meters souden connen bevinden. Onder dese Cyclades Eylanden, isser een gelegen die d'oude genoemt hebben Hidrusa, ende nu wortse genoemt Cee, of Zee, dat is voortijts geweest een vande frayste die daer gelegen waren: als hebbende een goet getal van goede steden, groote dorperen, ende seer volc-rijc, gelijc de vervallen gestichten noch getuygen, daermen can sien veel tekenen van groote costelicke gebousels, t'zy van Tempels of van Palaysen, die ooc daerom voortijts van den Romeynen seer geestimeert is geweest: onder welckers gebiet het so wel geweest is als de reste des Lants van Asien ende van Griecken. In dit Eylant ist geweest, datmen een seer vremde ende seltsame maniere heeft gehadt, een costuyme byna ongelovelijc. Ic weet ooc datter vele sullen zijn, die dese Historie (gelijc vele ander dingen der ouden) in twijfel sullen stellen, maer als wy sullen aenmercken noch veel vreemde manieren van eenige Natien inde werelt, die noch tot deser ure worden vernomen, so moeten wy niet min geloven dat sodanige dingen wel gebeurt zijn. Nu comende tot onsen propoost, ten tijden dat den grooten Pompeius de Zee door cruyste, om die te suyveren vande Zee-schuymers ende rovers die in groot getal daer in waren, die niet alleen de Zee en bedorven, maer landende dicwils, namen in steden ende dorpen, de selve pillerende, beroovende, ende vernielende. In dien tijden (segge ick) was het Eylant van Hydruse ofte Cee in zijn fleur, genietende zijn privilegien ende eygen wetten, onder de ghehoorsaemheyt der Romeynen, ende also dat de beleeftheyt van die Heeren, niet en hadde geweert een seer Barbarissche ende wreede maniere, die daer in onderhouden wiert, namelic dat van langen tijt ende over veel hondert jaren herwaerts, geoorloft was alle inwoonders van dat Eylant, van wat | |
| |
staet, geslachte, ofte conditie dat sy waren, wanneer zy een verdriet int leven cregen, ofte met siecte wierden gequelt, of met eenige droefheyt ofte swaricheyt beswaert, het was (in somma waerom dattet was een yegelijc was geoorloft een seker soorte van doot te verkiesen die hy sterven wilde, ende de selve oock ter executie te stellen: op conditie dat hy eerstelijc d'oorsake waerom, eenen Officier te kennen moeste geven die daer toe was geordineert, die haer ooc geensins daer in verhinderen en mochte. Ende also wasser alle dagen genoech te doen, te sien eenige dulle ende uytsinnige Menschen, die een tijt cortinge gaven van haer ellendich leven, allen den gene de lust namen in haer te sien sterven, de sommige uyt verdriet van eenige ellende, andere beweecht door dat zy meynden dattet fray stont, ende datmense daer door voor cloecmoedighe Menschen soude achten, zijnde Menschen die geen vrese voor de doot en hadden, al oftet een cleynne saecke ware geweest, ende die niet en conde geschuwet worden, of sonder eenigen pijn ende smerte waere: gelijck voortijts gedaen heeft Cleombrotus, die hebbende gelesen de boecken van Plato, sich van boven neder een geberchte ginc worpen, om dat hy gelesen hadde dat de doot sonder pijne ende droefheyt was, ende daer naer de eewige ruste, maer het was den sin van dien geleerden Philosophus qualijc verstaen. Eenige wijse Hidrusianen hadden dese wet willen te niete maecken, om dat zy alle dage verloren, dan hare Vrouwen, dan hare Sonen ende Dochteren, als ooc hare slaven, om de minste ongenuechte die men-se aendede, hebbende dese dwase opinie van de gelucsalicheyt des doots, de welcke den alderwijsten ende cloecsten seer swaer ende moeyelijck is bevallen: Maer het volc hartneckich om d'oude costuyme te onderhouden (dat een snode ende verfoeyelijcke saecke is by den Menschen) en wilden noyt toelaten eenige veranderinge, seggende, dat d'oude wijser hadden geweest, als de gene die een so fraye ende nootwendige ordinantie wilden vernielen. Pompee dan die somtijts te lande gingh, om te vernemen ofter geen Rovers en waeren die het Volc quelden ende vereerden, quam eens met zijn schepen in een seker haven | |
| |
van het Eylant Hidrusia, ende niet lange daer hebbende geweest, hy verstont van de inwoonders dese seltsaeme costuyme van dit lant, ter oorsake dat op dien selven dach een treffelijcke Vrouwe, die onder hare Burgers voor een eerlijcke wijse Vrouwe, ende van goede leven was gehouden, sich ter doot bereyde, hebbende vande Magistraet oorlof gecregen om door vergift te sterven na d'oude costuyme. Den Roomsche Prince verschrickt vna een so seltsame maniere van wet, ende selfs dat sy willichlijck sonder in eenige perijckel van eere, ofte andersins te wesen, gelijck voortijts Themistocles, ofte in vreese van te vallen in de handen haerer vyanden, gelijc Hannibal is ghebeurt, het vergift ginghe drincken: daerom wilde hy arbeyden tot verlossinge van dese Vrouwe, haer het contrarie willende persuaderen. Om dese oorsake beval hy, datmen hem dese Vrouwe soude brengen, want hy wilde haere redenen hooren, ende oordeelen of haer saecke recht was, eer sy tot de executie quam nae hare wet, hoe wel hyse niet enw ilde veranderen noch inbreken. Men gehoorsaemde het gebodt des genen, wiens naeme op dien tijt het ghehele levant dede beven, ende op wien dat rustende waren, de eere der victorien, ende de macht van het Senaet ende Roomsche volc. Hem brachte-men de Vrouwe, die niet al te out en was, statich in hare gesten, hebbende yet wes van Majesteyt int aengesicht, seer wijs ende discrete in hare woorden. Tot de welcke hy sprac met dese woorden: Hoe wel dat ic hier niet gecomen en ben, om yet te vernietigen van uwe vryheyt, ende van de oude costuymen die ghylieden bewaert, nochtans sie ic dat ick hier ben gecomen, om te sien ende te hooren tgene dat ick noch noyt en hadde verstaen, ende dat ic qualijc soude gelooft hebben so een ander my het vertelt hadde: Maer segt my goede Vrouwe, dewijle de Goden u gegeven hebben, dat ghy tot nu toe so geluckelijck gheleeft hebt, wat occasie hebt ghy in uwe hooft gesteken, om u so simpelijc ter doot op te offeren, de welcke de onredelijcke dieren self vresen, ja het schijnt ooc dat de creatueren, die maer een ongevoelick leven en hebben, dat die wederstaen het gewelt datmen haer andoen wil. Seigneur Pompee (antwoort dese vrouwe) meent ghy, dat so d'oorsake sonder eenige gerechticheyt was, dat de | |
| |
Magistraet die last heeft te oordeelen op onse d[oot] geen difficultheyt en soude ghemaeckt hebben, ende het volck by een geroepen, om daer van sententie te spreeken? Ende dewijle ghy beleefdelijck na de belofte [ons] gedaen door het Roomsche volck, voor hebt ons te laten leven in onse privilegien ende vryheden, ick bidde u, dat believe my in vrede te laten gaen, daer ick wat meer vreucht verhope te becomen, als ick hier in dese Werelt verwachte, ende neemt in dancke dat ic in uwe presentie can betone een exempel van stantvasticheyt, op dat so te eeniger tijt de Fortuyne u overvalt, ghy gedencken me[ught] dat een Vrouwe u heeft leeren sterven, sonder eenige apprehensie van de doot. Maer (antwoorde Pompeus) ick en hore noch geen redens, waer mede ghy dese costuyme ten aensien van u moget verdedighen, noch de Magistraet u dat toe laten: Want nae dat ick can sien, gheen moeyelicheyt, noch d'ouderdom, noch d'armoede, noch ge[en] siecte, noch eenich ander miscontentement, en veroorsaken u dit te doen, ghy zijnde edele, geluckige van een yegelijc gepresen ende geachtet, gesont, rijcke, int beste van uwe leven, ende die het hebt nae dat ghy het soudet mogen ofte willen wenschen, ende my dunckt dat de natuere selfs u behoorde te beweghen, u te houden in het wesen daer in dat ghy zijdt ghestelt, sonder de selve tot groote verachtinghe der Gooden te schende, alsoo dat ghy valt in ongherechticheyt teghen de selve natuere, welckers wetten prijselijcker zijn, als alle Menschelijcke ordonnantien. Want so de selve uwe Voor-ouders hadde beweecht een sulcke ordinantie te maecken, dat een soo beestighe rasernie is, meynt ghy niet dat veel andere omligghende Volcken sich oock souden ghevolght hebben, om uwe Voet-stappen daer in te volghen? Maer ick en vinder gheene, hy sy so ellendich ende den alderarmsten slave, die niet liever en heeft zijn teghenwoordich ongheluck te lijden ende te draghen, als te besoecken d'onseeckerheyt van het gemack ofte de vreucht die ghy u selfs wijs maect schenden soo onrechtelijck uwe eygen leven: Ende ghenomen dat de Gheesten in het ander leven [met] de Gooden eenighe groot goet (ghelijck sy doen) | |
| |
ghenieten, nochtans en isset niet toeghelaten over te treden de palen die daer van gedestineert zijn, de welcke de Goden selve sich onderworpen, maer te wachten dat de Parcę den draet onses levens ghesponnen hebben, ende den draet selve af snijden, ende ons tot haer trecken, om met de geesten de vreught te gaen ghenieten die zy daer hebben, verlost zijnde van den last des vleesch, ende van de passien onser ghevoelijcke Ziele. De goede Madame die geheel gheresolveert was in haer eerste voornemen, nae dat zy met goede Pacientie den Romeynschen heldt hadde hooren spreken, zy verantwoorde hem seer wyselijck, met veele redenen aldus: Seigneur Pompee, nae dat ick sien ghy zijt seer bedroghen in d'opinie die ghy neemt van d'oorsake mijns doots, die (so ghy seght) buyten reden is: maer ghy moet weten, dat ick so uytsinnich niet en ben, noch so verblindt van dwaesheyt ofte verdriet, dat de wet my zijnde so gunstigh, ic yets soude doen, sonder groote consideratie ende aenmerckinghe, noch sonder rijpen raedt die vol wijsheyt is. Want dat ghy voorbrenght dat elck zijn parck gestelt is, nae het goetduncken ende het spinnen der Parcę, ende dattet niet toeghelaten en is dese paelen over te treden: So weet dat ic geensins en dencke dat ic die overtrede also stervende, versekert zijnde, dattet de Goden zijn, die my daer toe beweghen ende bynaest dwinghen tot dit voornemen: aenghesien datter onder den Hemel niet en gheschiet sonder de toelatinghe ende het consent van de hooghste machten, de welcke, de Parcę ende ghy, met alle watter is, moeten gehoorsamen. Ick en ben oock so onwetende niet, dat ick niet versekert en soude zijn, datter geen Mensch en is, namelijck geen kennisse hebbende van het oprechte goet, beweegt door de natuerlijcke begeerte, de verlenginghe zijns levens niet en soude wenschen, ende de doot verfoeyen ende daer van verschrict zijn: waer op ic langhen tijt genoegh gediscoureert hebbe: maer Seigneur, ick hebbe gesien ende bevonden, dat dese begeerten so veel te meer ydel ende sonder cracht te achten zijn, als het waere gheluck daer van vervreemt is. Wie en sięt niet hoe groot dat daer is de onghestadicheyt van | |
| |
de fortuyne? de welcke ghy seght my seer gunstich te wesen, dat zy wel doet om ons tot haer te locken, om daer naer ons des te schandelijcker ende onverwachte[ns] te worpen in eenige afgront van ellende ende jammeren sonder eenige remedie. En siet men niet alle dage, hoe zy den eenen verheft ende den anderen in den gront worpt? zy geeft den eenen veel rijcdommen sonder verdiensten ende wensch: ende den gene die onlanghs als eenen Godt was geeert, sent zy het ongheluck, veel dicker ende haestiger, als den regen die daer comt vallen in eenigen tempeest. Wat vasterbandt isser als des Huwelijcx, wat isser frayer als een huysraet wel gestelt? Ende nochtans dese fortuyne sal den Man niet alleen van gesontheyt gaen berooven, maer ooc van zijn reputatie, makende zijn huysvrouwe tot een hoere, die door het vergift sal doden de kinderen haers Mans, om vremden d'erfghenamen van zijn goet te maken. Wat behoef ick so veel exempelen te gaen halen, het zy van dese Coningh der Lydien, ofte van de successeurs van Alexander, als oock van de eerlijckheyt der Persianen die nu onder voeten light, aengesien dat Griecken landt, dat voortijts so glorieus ende hooghmoedich was, so wel om zijne victorien ende doorluchtighe daden, als om de eere die het heeft, datter so veele treffelijcke gheleerde Mannen daer uyt gesproten zijn, nu is tot niet, ende alle sulcx als roock is vergaen, ende de beste Steden ende heerlijcheden tegenwoordelijck onder de slavernie der Romeynen zijn, hare wetten moeten zijn onderworpen, ende moeten haere schatten met een swaren tribuyt vermeerderen. O Seigneur Pompee, ick en dencke niet, of uwe Stadt en heeft oock wel sodanighe veranderinghen ende onghestadicheyt ghevoelt, dewijle dat het gemeynlijck de grootste zijn, die dese winden ende stormen aenvallen: Ick en moet niet vergeten te seggen, dat onlanghs twee van uwe Burgers, hebbende het gheheele Rijcke in roere ende wapenen gheset, [so] wel hebben moeten buygen onder de furie van de fortune, dat de eene zijde geweest tot sevenmael Raetsheer heeft de Stadt moeten verlaten, om ongelucklijc te sterven, ende plaetse te maecken den gene die het gouver- | |
| |
nement van uwe republick hebbende misbruyct, een so groote vrese van dese Fortuyne heeft gehat, dat hy stervende een nieuwe wet heeft geordineert van de lichamen der doden te verbranden, op dat het zijne, zijnen vyanden tot genen spot en soude worden, tot vergeldinge der wreetheden die hy hadde aen de lichamen zijner verslagenen vyanden bedreven. Ic bekenne Seigneur Pompee, dat ic eenige jaren lanc, hebbe geweest sonder te experimenteren ende te beproeven eenige contrarie Fortuyne, alle tijt voorspoedelijc levende: maer ic sie, dat het zijn kittelingen ende aenlockingen die my dreygen eenich swaer ongeluc ende tegenspoet. Het gedenckt my, dat ic mijn Voor-ouders hebbe horen vertellen dat Philippus den Coningh van Macedonien, Vader vanden groten Alexander, doemen hem de tijdinge bracht, so vande geboorte deses zijns soons, als van de victorie van eenige slach gewonnen, ende men ooc opden selven tijt hem quam aenseggen, dat zijn paerden den prijs hadden gewonnen in de olympissche spelen dat hy doen als verbaest zijnde, in plaetse van grote vreucht te bedrijven, hy de Goden bat dat sy dese fortune soude willen modereren, met eenich cleyn ongeluc dat van geen groote importancie en soude sijn. Eer dan de fortuyne my haren wreeden aensicht comt vertonen, ende beginne van gunste ende daden t'mywaerts te veranderen, ende storte het vergift harer bitterheyt, op de soeticheyt die sy my tot nu toe heeft laten smaken, eer ic dan hare steken moet verdragen ende duysentmael meer smerte lijden als de doot selve, ic hebbe sulcken voornemen besloten aen dese ongestadige te ontnemen de jurisdictie van over mijn hooft, ende haer te beroven vande eere van een sodanige victorie, kiesende de doot terwijle dat ic gesont, wel te passe, geluckige ende wel geachtet ben, want vallende in ellende, het schijnt dat de Goden selve des menschen leven verlaten, ende de doot die is haer so nijdich, dat sy van haer vliedet met so veel strengicheyt, als de bitterheyt van de ellende groot is die haer heeft overvallen ende ingenomen. Hoe veel treffelijcke mannen zijnder geweest, si in Grieckenlant als onder de Barbaren, die so sy gestorven waren in hare joncheyt, een eewigen lof ende victorie souden wechgedragen hebben, daer sy met tegenspoet out wordende, hare daghen ende haren naeme seffens begraven is? Ende wat aengaet dat de omliggende volckeren de vryheyt van onse manlijcke ende
| |
| |
stantvastighe wetten niet naegevolght en hebben, dat is by faute gheweest der Tyrannen die de wetten nae haeren wille ende fantasie hebben ghemaeckt, dewijle datter veel zijn gheweest die sich ghepresenteert hebben om onse wetten nae te volgen, maer de Tyrannen willende haer in een gheduerighe verschrickinge houden, hebbense doen lijden duysent dooden, eer zy tot het eynde hebben connen comen. Ende op dat ick u Seigneur met mijn discours niet langer moyelijck en valle, siet dese is den alderbequaemsten tijt, dien ic soude connen uytkiesen tot mijn gheluck, om uyt alle perijckelen ende ellenden te geraecken: uwe excelentie biddende my nae uwe beloftenisse, ende nae d'oude Privilegie deses Landts, vry te laten gaen, daer mijnen geest my drijft: ende ick bidde de Goden dat zy u een doot willen geven nae uwen wensch, ende niet nae de wille van uwen vyant, ende dat ghy liever dien moghet zijn, die stoutmoedelijck ende cloeckelijck als het eenen sodanighen Prince toebehoort als ghy zijt, sich selve de doot aendoen als een ander van cleynder staete, al wast den beul van den groosten Coningh des werelts. Pompeus int herte gheweldelijck geraeckt door dese woorden, ende considererende de veranderlijckheyt ende d'onghestadicheyt des gheluckx deses werelts, bekende dat dese Madame seer redelijck hadde gesproken, denckende ende hercauwende insonderheyt de laeste woorden, want de gene die nae by de doot zijn (als men seght) ghemeynlijc wel eenighe dinghen voorsegghen. T'ghene dat veele Vaders des Ouden Testament (die ic by dese Heydenen niet en wil vergelijcken) metter daet hebben bewesen: maer dit alleen al passerende gheseyt, vermaent nochtans dat Pompeus veel gheluckelijcker soude ghestorven hebben, hadde hy strijdende teghens Mithridaet ofte Sertorium, ofte elders in eenighe slach glorieuselijck het leven ghelaeten, dan dat hy vliedende voor Caesar den Keyser, in Egypten zijn hooft jammerlijck moeste verliesen, door den ghene wiens leven hy voor henen hadde ghesalveert, ende dit zijnen soldaet ende ondersaet hadde gheweest. Dese Vrouwe dan, also haeren relaes hebbende gedaen, ende dese Romeynschen | |
| |
Capiteyn niet willende tegens hare Oude wetten ende teghen zijn belofte, zijn absolute macht ghebruycken, badt haer slechs noch eens dat zy medelijden met haer eyghen leven soude hebben, ende sich niet en soude doden: Maer zy nemende eenen beker vol drancks dat vergiftet was, ende keerende haere oogen nae den Hemel, zy danckte de Goden dat zy haer de genade deden, dat zy in goet verstant, ende niet overvallen van ellende als veele andere, hen beliefde haer by hun te roepen, om verlost te worden van alle smerten, die op ende af comen, om des Menschen leven te quellen ende te niete te maecken. Twelcke gheseydt hebbende, zy dronck den beker gantsch uyt met soo goede couragie ende so lustigh, als de dronckaers haere glasen malcander toebrenghen. So u beminde leser dese Historie vreemt dunckt, ic bidde u, leest de goede autheuren, so wel d'oude als de nieuwe, ende ghy sult bevinden dat een soorte van Volcke in het oosten ghelegen, streckende naet Noorden, ligghende aen de Zee van Baccu, anders Mare Caspium ghenoemt, een vreemde ende gruwelijcker maniere hebben, namelijck als zy sien dat haere Ouders gheheel Out ende onvermoghen zijn geworden, om hen van sulcke ellende te verlossen, zy doodense ende eten haer vleesch op in plaetse van die eerlijck te begraven. Daer zijn eenighe onder de linie Autartilie, als de wilde Bresilianen die ghevanghen zijnde van haere vyanden, als zy moeten sterven om gegeten te worden, soo vrolijck lachen ende so blijdelijck also sterven, daer wy souden verbaest ende verschrickt worden, dat zy tot een verwonderinghe zijn. Maer dese seltsame Menschen laetende, laet ons gaen verheughen in een blijder ende vrolijcker Historie.
|
|
Auteursrechtvrij