Brussel 1900

[p. 171]

De Toestand (20 december 1906)

De brief der bisschoppen is een document van allereerst belang en aanzienlijke gewichtigheid; niet alleen omwille van zijn representatieve waarde en zijn politieke betekenis, maar om het karakter vooral van zijn zeer bijzondere bewoordiging. De ‘inzichten’ van dit eigenaardig epistel reiken naar een dubbel doel: ze doen zich voor alsof alleen de overdreven eisen van een apart soort flaminganten zouden bestreden worden, en zij nemen de schijn aan van dat andere bezadigd soort, dat langs wetenschappelijke wegen de economische ontwikkeling van Vlaams-België betracht.

In schijnbare overeenkomst met een nieuwere opvatting van de Vlaamse Beweging, zegt ons de bisschoppelijke brief: ‘Ontlast u van gevaarlijke vooroordelen, sluit u niet langer op in de nauwe perken van een uitsluitelijk nationalisme, verbreed uw menselijk geweten, verheft u tot een zelfstandig Europees wezen, dat de wederlandse invloeden tot een soepel nut verwerken kan en, zelf gewichtig, op het wederlands evenwicht een invloed vermag uit te oefenen’.

Dit bevat gans het herderlijk proces, en wie kan dat tegenspreken? Niet wij althans, die op de waarheid van een dergelijk gezegde onze Vlaamsgezinde overtuiging bouwen. Want, bemerk het wel, zij die het goed menen en de utilitaire bevrijding van de Vlaamse stam nastreven, verlangen naar niets meer dan naar het enig doel, dat zo kleurig en aanlokkend in de bisschoppelijke raadgevingen opgehangen wordt. Zeker, wij willen ‘Europees’ worden, wij willen evolueren langs bredere wegen, wij willen uit het enge wijken, waar een verouderde opvatting - thans tot een schadelijk vooroordeel geworden - ons gekluisterd houdt, wij willen ons verheffen tot het begripsplan der wederlandse cultuur... Maar de middelen? Hier verschillen wij.

De bisschoppen zeggen: ‘om dat doel te bereiken, moet een Vlaamse voorbereidende opvoeding leiden tot de grondige kennis van een Europese voertaal’.

Een overtuigd pangermanist, die zich hierin aanstelt als een besliste vijand onzer taalbeweging, zal dadelijk de ‘met ons ras en zeden strokende Duitse taal’ noemen. De bisschoppen noemen de Franse. Daar juist ligt het monsterachtig bedrog.

[p. 172]

Dit stelsel komt alzo rechtstreeks tegenover het onze te staan. Voor ons is de Nederlandse taal wel degelijk het enige ontwikkelingsmiddel en het passend voertuig.

Wij zijn overtuigd dat de geestelijke ontwikkeling alleen en uitsluitend gebeuren kan bij middel van de moedertaal. Dit is overigens een verschijnsel van fysieke aard: een vreemde taal ligt, bij het Vlaamse kind buiten het ‘worden en gebeuren’ der gedachten evenals ze, in klank en uiterlijke wending, onverwezenlijkt blijft op Vlaamse kinderlippen. Een vreemd woord zal nooit een duidelijk beeld omvatten, want het woord is het vlees van het beeld, en het beeld behoort tot het ras.

Maar het schijnt enigszins dat een dergelijke redenering door de bisschoppelijke brief wordt aanvaard, en dat naar het daar luidt, de moedertaal ten dienste van het eerste onderwijs als bruikbaar kan worden aangenomen.

Waar het echter de belangen geldt ener hogere beschaving wordt beslist het gebruik van het Frans aangeraden. Dit lijkt wel zeer zonderling. Hoe zal het kind uit die tweevoudigheid een sterk geweten opdoen? Hoe zal het een Vlaming worden van zwaarmenselijke waarde, als het, in het streven ernaar, alreeds zijn volksaard verloochenen moet?

Luister hoe de herderlijke konde het problema stelt en oplost:

‘... daar eenieder mens is, vooraleer Belg te zijn, dit wil zeggen, daar de algemene belangen der beschaving hoger staan dan de particuliere belangen van een natie, moet de cultuur van het Frans voor wie geroepen is een rol te spelen in de algemene beweging van de gedachte, de voorrang hebben op het Vlaams’.

Het staat er dus: wilt ge Belg blijven, spreek maar Vlaams het komt er niet op aan; wilt ge een algemeen-beschaafd mens worden, zo dient ge het Frans te bezigen.

Maar juist het tegenovergestelde van zulk stelsel ligt, als een steen, aan hoofdzakelijke grondvesten der Vlaamse beweging: Omdat wij, Vlamingen, algemeen-beschaafde mensen willen worden, eisen wij dat men ons door en door Vlaams laat! Wij moeten aan ons volk een geweten geven, zodat het deelachtig wordt van de hogere Europese culturen. Daartoe is, voor een Vlaming, geen ander middel ter wereld dan ‘Vlaming blijven’. Wij willen ‘geroepen zijn om een rol te spelen in de algemene beweging der gedachte’ maar laat

[p. 173]

ons van die beweging bewust worden, laat ‘onze’ gedachte opgroeien tot de breedheid van algemeen-menselijkheid; die gedachte is Vlaams in hare essentie; ontneem haar niet, vooral niet, heur aard, welke is, zeer innig en ganselijk, heur enig leven.

Bezie nu de uitmuntende plaats van Vlaanderen, in het hartje van Europa, met de stroming enerzijds der nieuwere Germaanse cultuur en anderzijds, de heerlijke nagolvingen der latijnse traditie.

Waarom trekken wij uit dit uitzonderlijk voordeel al het nut niet dat het ons levert? Waarom zijn wij machteloos tegenover de aanstoot van de vreemde, en waarom laten wij, mits voorbehoud ener algehele onafhankelijkheid, de vreemde invloeden niet inwerken op onze blote landaard, harmonisch en vruchtbaar?

Zij, die bij ons het taalgevoel hebben gekrenkt en verminkt, zijn verantwoordelijk voor deze toestand. Wij kennen geen Frans, geen Engels, geen Duits - maar helaas! als we dan maar Vlaams kenden! Wij willen niet besloten blijven in de enge kleinzieligheid van een zedelijk en stoffelijk particularisme. Wij weigeren niet de geestelijke schatten die ons de kennis van de zogenaamde wereldtalen brengen kan - wij willen die schatten ‘ontvangen’ en niet eronder stikken. Om ontvankelijk te worden (met het oog daarop) is het voor ons een alles overreikende noodzakelijkheid, in de allereerste plaats Vlaams te worden, d.i. het besef te hebben van onze Vlaamse aard.

De Franse schrijver Maurice Barrès, wiens lering der Franse stambelangen, in vele gedeelten en op uitstekende wijze toepasselijk is op onze Vlaamse beweging, schrijft ergens in zijn ‘Scènes et Doctrines du Nationalisme’:

‘... Si j'invitai bien des jeunes gens à se différencier des étrangers, à reconnaître leur véritable nature, à faire de leur âme le meilleur emploi; c'est encore la même méthode que je leur propose quand je leur dis: Constatez que vous êtes faits pour sentir en lorrains, en alsaciens, en bretons, en belges, en juifs...’

Behalve het woord belges dat beter ware verwisseld met wallons of flamands, stelt die rede zeer voortreffelijk een kostbare waarheid vast.

[p. 174]

Voor ons Vlamingen is er geen andere uitweg: omdat wij Vlaming zijn, moeten wij trachten naar een volledig-struis Vlaams geweten - en, mits dat geweten kunnen wij rijpen tot de waarde van een hogerbeschaafd en stevig-gewapend mens-zijn.

Het is omdat de bisschoppelijke verordeningen ons juist dit onmisbaar humaan geweten, willens of onwetens, ontnemen, dat ik hier de toestand in Brussel van naderbij wil toelichten.

Want, zal u wel blijken, de toestand in Brussel is ongeveer de verwezenlijking van het bisschoppelijk ideaal. Laat mij die Vlamingen daar eens nakijken.