Brussel 1900

[p. 154]

Sarah Bernhardt (9 juni 1907)

Alle jaren komt in juni Sarah Bernhardt ons een paar vertoningen geven, welke voor mensen van haar leeftijd en die zich nog heel goed de flinke artieste van vroeger herinneren, misschien zeer belangrijk zijn, maar voor de anderen telkens als een bittere teleurstelling uitmeten. Dees jaar nog treedt zij op in de Koninklijke Schouwburg en, dank zij het uitzonderlijk winterweer waarmede de hemel ons sinds een paar weken begunstigt, wordt zij er druk bezocht. Het volk, verleid door de huidige najaarsvlagen, haalt pelsen, mantels en moffen uit de kast, en laat zich zeer gemakkelijk inbeelden dat het toneelseizoen geopend wordt.

Voor een welbezette zaal werd Adrienne Lecouvreur opgevoerd.

Het drama is een literair produkt van Sarah Bernhardt, hetgeen zeker niet als een aanbeveling moet gelden. Ik geloof niet dat ooit een dwazer melo met zoveel zorgen ten tonele werd gebracht, en men vraagt zich vergeefs af wat toch de beroemde speelster bewogen heeft om tegen een zo grof misbaksel de eerlijke bewerking van Legouvé te verwisselen. Van Sarah Bernhardts drama kan nagenoeg gezegd worden dat het kunstinzicht geheel en al afwezig is en dat dit totaal gebrek aan wat uitsluitelijk de aanleiding tot 't zij eender welk literatuursoort zou moeten zijn, zelfs niet door een beetje behendigheid - ik durf niet zeggen knapheid - gered wordt. Het ding is een prul zonder genade.

Het slaat u met verbazing te zien hoe een talrijke troep met zoveel ernstigheid zulke zoutloze mop voor het voetlicht brengt! De indruk is ongeveer die, welke men zou kunnen opdoen bij het zicht van een ontzaglijk ministerie, dat zeer voornaam en zonder lachen in een kringetje voor de tribune gezapig met marbels speelt. Het spektakel heeft dan ook een komische waarde, die de wijze en verduldige toeschouwer niet ontsnapt. Sarah Bernhardt doet al haar best om een engelachtige rol van Adrienne Lecouvreur met de nodige ulevelletjeszoetigheid en de passende gevoelerigheid te vertolken, terwijl een niet onverdienstelijke mevrouw Berrier de daartegenovergestelde figuur van een vijandige, zwartbezielde woeste hertogin van Bouillon met de verwachte snoodheid tracht uit te beelden. En dat sleurt men zo een halfdozijn idiote bedrijven langs, tot eindelijk Adrienne door de hertogin wordt vermoord, hetgeen

[p. 155]

91 De jeugdige Sarah Bernhardt gefotografeerd door Nadar

[p. 156]

dan Sarah Bernhardt gelegenheid geeft om zeer mooi voor het souffleurbakje te sterven.

Het ganse vertoog loopt hierop uit, dat een onvast of onverwittigd mens aan de zo hooggeroemde en wijdvermaarde talenten van de Franse tragédienne in volle ernst gaat twijfelen.

Maar het speur van zulke talenten wordt niet, zelfs door ouderdom, uitgewist, en wij kregen het wel te zien bij de opvoering van ‘Les Bouffons’, een eigenaardig en flink gebouwd werk van Miguel Zamacoïs. Hier was Sarah Bernhardt voortreffelijk, waaruit te besluiten is dat zij te eerlijk is ons aan een flauweteit, zelfs van eigen vinding, een valse luister bij te zetten. Hier was zij op meer dan een plaats uitstekend.

Het stuk van Miguel Zamacoïs is geheel-Frans, vlug, speels en geestig. Het heeft weliswaar niet veel om het lijf en het toetst de mensen en de dingen aan de oppervlakte. Maar hoe kleurrijk, hoe sierlijk, hoe sluw is het toch! En het vers dan, hoe klinkt het zinnelijk, soepel en rap, of hoe pronkt het als een pauw met al zijn schitterende vederen! Ik ben niet ingenomen met al te luchtige kunstbeginsels waarlangs een dergelijk werk is opgeleid; ik moet echter bekennen dat het ganselijk ontstaan is op de gronden van zuivere volksaard; het is zodanig Frans dat het er, buiten alle meer bijzondere hoedanigheden om, helder door wordt, en men voelt zeer scherp dat men hier te doen heeft met een schrijver, welke op klare traditiën berust. Ge kunt Zamacoïs in éénzelfde zak met Rostand steken. Hun literair bestaan is, na de geweldige romantiek en de oratorische kracht van Victor Hugo, niet onontbeerlijk, maar het is algelijk ook niet overbodig. Men geniet van zulk werk, zolang het de rechtstreekse uiting is van een ras.

Als zodanig kan het aanvaard worden en moet het beschouwd.

Sarah Bernhardt kan verzen opzeggen. Jongens wat een knapheid! Haar stem verft de woorden met honderd verschillende kleuren, omklinkt ze met duizenden moduleringen, besnoert ze in lijnen van onzeggelijke buigzaamheid. De stem doezelt soms in een zoete laagte, stijgt als een borrelend leven, deint een tijdje op een middelmatige hoogte, zinkt op een dode trage silbe, wipt alweer opwaarts, wiegt over een beschrijvende volzin en schiet rijkelijk uit, breed opklarend, statig zich uitzettend, of ineens wegschietend in hete drift, gloeiend van passie en hijgend van hoop.

[p. 157]

Bij dergelijke kunst hoeft een spel van handen en voeten niets te voegen. Het hindert meermaals, en, waar het passen zou, blijkt het dat Sarah Bernhardt haar lichamelijk spel te zichtbaar stileert, zodat het de aandoening verkilt.

Neen, wat van de grote Sarah nog wezenlijk overblijft is haar mond, haar voorhoofd en haar ogen. Haar voorhoofd - dat zij altijd en met een subtiel gevoel van decoratieve kracht verbergt - is waarlijk een geheimzinnige beker waar leven de heldhaftige gepeinzen. Haar ogen zijn steeds de veranderlijke lichten die het wisselvallig, het ongedurig vuur van daarbinnen aankondigen, en het effen, lijdelijk masker verklaren. Ze zijn - en hiervoor zijn wij inzonderheid dankbaar - de beweeglijke bronnen waar perelen de tranen van licht. Haar lippen, eindelijk, haar lippen zijn een wonder... O woorden, die over zulke lippen gaan, mirakelen van geestelijke muziek, toverijen van kleurig getril! De lippen van Sarah Bernhardt geven een vorm aan de woorden en een beeld van vlees aan de klimmende gedachten.

Het is nog wel de moeite waard, die heerlijke overblijfsels van een oude artieste eens op een avond, met vrome aandacht en rechtvaardig genot, in een licht stuk van Zamacoïs te benaderen.