Brussel 1900

[p. 124]

Stadshutsepot (30 mei 1907)

De stad is een monster met machtige adem. Haar adem is gelijk de golving van een wonderbare zee. Haar hart slaat met langzame bonzen - en wie ooit zegt ons de mate en de verscheidenheid van dit ontzaglijk ritme? Zij leeft met al wat in haar gebeurt en beweegt, en elke gebeurtenis, elke beweging ontstaat en vergaat in de algemene onverschilligheid van wiegende levenscadans.

Kijk hoe daar woelt onder de zon de lichte stad! De lage wijken rondom de dokken krioelen in werkzame nijverheid. Alle krachten roeren op straat. Het water blikkert in de schaterende dag en een zilveren schittering speelt met zonneschervels over de violette diepten. De schepen spiegelen in de brokkelende glinstering hun groene lenden, hun witte kajuiten, hun bonte schouwen en hun masten die, als onrustige slangen op de kabbelende vaartvlakte zich uitlengen al kronkelend. Rond de Katelijnekerk is 't een veelvervig bedrijf van marktkramers en langs de vismijn schommelen de karretjes van de scholverkoopsters. Overal werpt zich uit het geweld van koortsige winkelhandel; de Lakenstraat lawaait ervan en de Vlaamse steenweg heeft erdoor een uitzicht als van oproer en ijverige angstigheid. De herbergen weerklinken...

Wie bekommert zich hier met het nieuwe ministerie?

De stad ronkt. De enorme biekorf davert van duizend onverschillige galmen. Mensen gaan, lopen, kruisen door malkander, stoten tegeneen, lachen en vloeken. Op het Beursplein en op de Anspachlaan, haast tot voor de Noordstatie, is het grote gewoel aan de gang. Brussel is opgepropt met vreemdelingen. De terrassen zijn bezet. Een spel van klare zomerkleuren roert er. De witte broeken vlekken onder de marmeren tafels, de bleke vesten glimmen tussen de frisse armen van rieten stoelen, en iedereen draagt een gebulte panamahoed. De mooie dames kuieren sierlijk de terrassen voorbij, steken boven hun rijk-bebloemde kapelienen de blinkende zijde van een zonnescherm, als een beweeglijke zon zelve, uit in de gulden meiezon. De trams rinkelen. De rijtuigen slieren op rode wielen over het grijze asfalt. Lichte meisjes wentelen om met bloemkorven en bieden in rappe handeling de heldere tuiltjes jezemijnen en rozen aan. Hier en daar steekt, boven de wemelende mensenmassa

[p. 125]

83 Sint-Hubertusgalerij

[p. 126]

een hoge Engelsman uit, kijkt kalm op in de vloed van lijven koopt ansichtkaarten of houdt, als een kanon, de kijker van zijn fototoestel naar voren...

Wat wil, wat denkt dees kuierend volk?

Aan wat zoudt gij, bij voorbeeld, herkennen dat men in de Kamers over de Vlaamse Beweging debatteert en dat straks wellicht een levensrecht van een dikke helft der Belgische natie wordt vernietigd?

De gonzende stad rumoert. Haar wil reikt naar de begeerte van het onmiddellijk genot. In de brede koffiehuizen ruist, boven de mompeling van de sloffende menigte, een wilde zigeunermuziek of een zoet orkest van Weense Dames. Brutale plakkaten kondigen overal de wonderen af van ontelbare cinematografische instellingen. Ge krijgt een cinema, in het Alhambra, een cinema in de Scala, een cinema in het Zomerpaleis, een cinema op de Noorderlaan, een cinema op de Brouckèreplaats, tot zelfs in onze Vlaamse Schouwburg, waar een cinema de plaats komt innemen van de Twee Wezen. In de koninklijke Schouwburg der Galerijen wordt opgevoerd: ‘Une reine de...’ en in de Alcazar ‘La nuit de noces’. Men mag roken en spreken gedurende de vertoning en ge hebt er de moed van vol, het is nagenoeg walgelijk. 's Avonds in de grote tingeltangel van de Grétrystraat is 't een gedrang dat het een aard heeft: Belgen, vreemdelingen, nachtjuffers 't komt alles er te gare in de groengouden verlichting van de schone hal. Negers en Japanezen draaiden er rond het satijnen froufrou van alderliefste modemamzellen en een roering van zeldzame kleuren leeft daar in prachtige hevigheid.

Soms is hier wel wat raars te zien. Om de zwans met de Prince de Broglie uit het geheugen te wissen, gaf ons deze week het verstandig bestuur het spektakel ten beste van vier heerlijke vrouwen van Sint Nikolaas... Neen jongens, dat moest ge ereis gezien hebben! Dat was een genot, een echt! Het doet waarlijk deugd, na die potsierlijke uitstalling van een ontzenuwde adel, nu een paar sterk-Vlaamse meiden ter bewondering te krijgen. Bewonderenswaardig waren zij, zij waren schoon en machtig en innig vrouwelijk. Waarom wierpen ze al goochelend met lelijke gewichten? Ik weet het zelf niet, het schijnt dat dit alzo past bij atleten. Maar ik, laat me u daarvan verzekeren, weet wel dat die mooi-omlijnde lijven, die vast-

[p. 127]

84/85 De gonzende stad nunoert...

85

[p. 128]

gespierde armen, die halzen als wondere kolommen, die hoofden sober afgerond in de platte versiering van bruin-blonde haren, ik weet wel dat zij mij onwillens hebben doen denken aan sommige meesterstukken der oud-griekse beeldhouwkunst...

Hoe ontzettend is de stad! Loop het centrum voorbij en een lieve Lentevrede komt u met het zachte streuvelwindje tegenwaaien. Wandel in de warande. Het zingend loof lokt u aan en de lanen zijn alom met een doezelige schaduw beladen. Gij hebt waarlijk de wagneriaanse razernij van een militair muziekkorps niet nodig om in de tedere stemming te geraken. Het galmt en bombardoent daar nochtans en, ik beken het gauw, het hindert niet het minst.

Maar 's avonds is het hier een uitzonderlijk verblijf. Ge moet u neerzetten en in de tuin van de Vaux-Hall, waar een uitmuntend symfonisch orkest u de blauwe nacht tot een hemels geneugte maakt. Verdienstelijke zangeressen laten er zich horen en uit eigen verbeelding hoeft gij bij dit alles niet veel te voegen om geheel in verrukking op te gaan.

De elektrische belichting stoort wel een zierken, maar ge kunt ze gemakkelijk voorbijzien...

Waar de elektrische belichting in het geheel niet storen zal, is, naar ik hoop, in het Centrum der stad zelve. Het stedelijk beheer heeft er eindelijk toe besloten, nadat reeds zovele kleine gemeenten en onbekende dorpen het voorbeeld hadden gegeven, ook de hoofdstad met een meer modern en guller licht op te klaren dan met datgene, dat ons uit bibberende gaspitten nedervalt. Men moet zulk besluit met beider handen toejuichen. Er dient echter opgemerkt dat de wijze waarop tot de uitvoering ervan werd overgegaan ons tot nog toe in een poel van verbijstering heeft gedompeld. De middellanen werden van weerskanten bezet met een reke afschuwelijke pilaren van de meest bedenkelijke stijl. Het zijn vage korinthische kolommen waaraan, met povere versieringsranken ‘genre klasch’ of ‘esthétique’ een dubbele galg is gehecht en waarboven, onder een Chinees hoedje de witte lampbol hangt. In de Gemeenteraad werd, in antwoord op een verontwaardigde vraag van de heer Furnémont, verzekerd dat deze architecturale waterzooi heel flink zou worden ‘na de beschildering’. Wij berusten dus hierin en wachten op de indruk der olieverf...

[p. 129]

86 De nieuwe straatlantaarns

[p. 130]

A propos van olieverf - neem mij niet kwalijk - moet ik u iets vertellen van het pas geopende salon der Société nationale des Aquarellistes et Pastellistes. Het is een tamelijk armoedige tentoonstelling, waar de ‘kunst’ al is zij er met veel pretentie bij gevraagd, zowat overal vergeefs te vinden is. Ik wil nochtans enkele voortreffelijke en fijn-bewerkte proeven van Toussaint aanstippen, benevens een paar zacht-benevelde Brugse indrukken van Gevers.

Mijnheer Romberg geeft koude uitheemse trilbeelden in conventionele behandeling van Mijnheer Rotthier een vast maar tevens brutaal vrouwenportret. Creten en Rombouts getuigen van beste aanleg en doen zeer knap, terwijl Schaeken een portretje als uit een donzig poeierdoosje in een lijst brengen kan. De juffrouwen Meunier en Jamar schilderen met veel innigheid en een vrouwelijke oppervlakkigheid mooi-saamgetuilde bloemen. Ik zou nog M. Reckelbus, een decoratief-aangelegde dichter, en M. Gaudy, een behendig tekenaar, moeten noemen. Met meer genoegen wijs ik op de fijne miniaturen van Moreels die mij wil toeschijnen als een verduldig kunstenaar, geroerd door veel liefde met veel rechtzinnigheid. De algemene indruk, welke deze achtste tentoonstelling van de Société nationale nalaat, is zeer onklaar en weinig gunstig. Men mist bij al die artiesten, een vastheid van cultuurgrond waarop kunst (d.i. hoogste uitdrukking van leven) eenlijk zich kan ontwikkelen.

In België wordt, zou men zeggen, al te luttele zorgen aan de bevordering van een grondige cultuur besteed. Wij schreven het alreeds op deze plaats: het is om wille van zulke cultuur dat de Vlaamse Beweging met meer kracht dan ooit haar beschavingswerk moet doorzetten. Het verwondert mij deze zaak met zo weinig raakheid door onze volksvertegenwoordigers te zien aanvatten. Bij de bespreking der Coremans-wet treft de volkomen onwetendheid der bestrijders (en dit zou ons moeten ten goede uitvallen), maar helaas! ook de onvoldoende stevigheid der voorstanders.

M. Woeste vertelt, bij voorbeeld, dat de wet niet strookt met de grondwettelijke vrijheid van onderwijs. Hij beweert, met de meeste oprechtheid naar ik hoop, dat het Nederlands niet mag worden opgedrongen. Wij dringen niets op, tenzij een goed onderwijs, en dit zal mede M. Woeste opdringen. Hij zelf zou een onderwijs waar men rekenkunde noch orthografie opdrong van de hand wijzen. Het onderwijs kan voor een Vlaming niet goed zijn, als het niet

[p. 131]

Vlaams is in zijn gronden. Iemand kan zich niet met vertaalde middelen in 't zij eender welke wetenschap inwerken, en vooral niet in die wetenschappen, welke aan de basis liggen van de algehele pedagogische opleiding. Evenmin de Vlaming. De Vlaming wil niet Vlaams zijn omdat hij de andere talen veracht, maar omdat hij zo hoog wil stijgen in de Europese beschaving als de volkeren, welke die andere talen spreken. Hij wil Vlaams zijn om desnoods en met diepere vatbaarheid die andere talen aan te leren en zich de cultuur, waarvan die talen de tastelijke dragers zijn, naar beliefte eigen te maken. Hij wil Vlaams zijn om niet langer meer voort te ploeteren op de laagste trap der Europese beschaving, hij die met zo milde aanleg begaafd is en zich juist in het hart van de verstandelijke wereld bevindt, tussen Engeland, Duitsland en Frankrijk...

Maar, inderdaad, wat baten zulke argumenten? Ik ging haast zeggen: ‘Waar bemoei ik mij mede?’ Dat is immers de zaak niet!

Ik beken het met leedwezen: dat is, zekerlijk, de zaak niet... De zaak zoals ze aangepakt werd, ligt een wereld of twee lager. Zij wordt een politieke foorkramerij. M. Woeste zal de wet niet stemmen omdat de aartsbisschop de wet niet wil, en de liberalen waaronder Coremans' kwaadste vijanden nestelen, zullen ze wel stemmen om de aartsbisschop te foppen, enz. enz. Zelfs als de wet er op die manier doorkomt, en hoezeer me ook de zegepraal lief zou zijn, kan ik niet tevreden zijn. Zolang we op zulke gemene watertjes varen is onze schuit onvast. Dit is de weg niet naar ons doel. Ons doel staat hoger!

Ja, hoger, hoger, beste mensen... Maar wat meent ge dan over de flaminganten zelf? Hoe komt u het proces Franck-Josson voor, waarvan u zo edelmoedig uw vriend Peerke sprak? Het zijn helden, zegt Peerke. Ik geloof dit allerminst. Helden hebben doorgaans een krachtiger opvatting van hun zending en munten niet zo geheel nodeloos in een flauw schelden uit. Ik denk dat flaminganten wat beters te doen hebben dan malkanders vuil linnen voor een rechtbank uit te stallen. Ik denk ook dat hun werk zich niet beperkt in een onnozel uitbrullen van dwaze beledigingen waar alleen uit te leren is dat de een vrij gemeen schelden kan en de andere het misschien verdient. Waar lopen we daarmee Peerke?

Nu, mijn denkwijze, goede lezer, moet u wel verdacht voorkomen. Ik werd ook door M. Josson (redactie Vlaamsch en Vrij, als ik

[p. 132]

het niet verkeerd voor heb) voor Judas en landverrader uitgemaakt. Maar ik vaag er mijn pollevieën aan, zoals Vermeylens Ahasverus ievers zegt.