Scheepswerf Wanders & Zoon

[p. 73]

Hoofdstuk V

De beijzerde hektjalk Verandering heeft in een muurdikke mist die de Waal potdicht maakte voor de scheepvaart, een aanvaring gehad met een pontonniersbootje en heeft daardoor een diepe kerf opgelopen in de huid boven de laadlijn. Een werfagent van Wanders heeft deze reparatie weten in te palmen en dat betekent, dat een aantal arbeiders weer een week werk heeft.

Willem ziet het geblutste scheepje voor de wal komen en is dankbaar dat zijn agent er zo spoedig bij was, want er zijn in deze moeilijke tijd heel veel kapers op de kust. Och, deze reparatie is eigenlijk maar een prutsbestekje, doch niettemin is het voor de overgebleven arbeiders weer een uitkomst... voor een week.

Verandering... Ja, verandering, denkt Willem. Alles wisselt en verandert in het leven. Er is een tijd geweest, dat de werven de nieuwbouworders niet aan konden, - en nu ben ik blij als er een klein schuitje voor de wal komt.

- Verandering, altijd verandering en deining. Gisteren had ik een gelukkige dag omdat ik gehoor gevonden heb voor mijn plan om een combinatie te stichten. Gisteren zon, ondanks de regen die er viel. Vandaag weer tegenslag, donkere wolken. Het zal voor oom Jan een harde dobber worden, vooral in verband met zijn leeftijd...

Willem peinst na over het telefoontje dat hij vanmorgen gekregen heeft. Oom Jan was niet goed geworden, hij had flinke koorts, maar de dokter kon nog niet zeggen wat hem eigenlijk mankeerde.

Vanmiddag zal hij er heen gaan met Jeanne. Het is vreemd om te bedenken dat oom Jan ziek is. Het heugt Willem niet dat de oude baas ooit ziek geweest is. Het zal voor de altijd bezige man een zware straf zijn, stil in bed te moeten liggen. Na zijn uittreden uit de directíe had hij zich op het bouwen van kleine scheepsmodellen geworpen. In een achterkamer van zijn huis richtte hij een werkplaats in en met eindeloos geduld hanteerde hij de kleine zaagjes en boortjes en zo groeiden de modellen van allerlei schepen onder zijn bedrijvige handen.

[p. 74]

Hij heeft nu een uitgebreide verzameling van allerlei scheepstypen. Snelle fregatten, korte brikken en prachtige ranke klippers, rivierstomers met een groot hekwiel, ouderwetse stoomschepen. Allemaal modellen van schepen, die in vroeger jaren op de werf van Wanders waren gebouwd. Willem ziet deze scheepsmodellen rondom zich, want er zijn er heel wat naar de werf verhuisd en die hebben een ereplaats gekregen in het directiekantoor. En thuis heeft hij het model staan van De Eendracht, van welk schip een schilderij boven de schoorsteenmantel hangt.

Willem denkt aan de mogelijkheid, dat oom Jan zal heengaan. Hij huivert en voelt zich eensklaps eenzaam. Hij grijpt een blocnote om enige berekeningen te maken. Het wil echter niet lukken deze morgen. Telkens dwalen zijn gedachten af. Gisteren zonneschijn, vandaag donkere wolken... Verandering, verandering.

's Middags rijdt hij met zijn vrouw naar Rotterdam en als de huishoudster van oom Jan hun op hun bellen opendoet en hen binnenlaat, ziet hij reeds aan het gezicht van de oude gedienstige, dat de ziekte zich ernstig laat aanzien.

Bij hun binnentreden in de ziekenkamer richt de oude man zich op, doch valt terstond weer terug in de kussens.

‘Zo, zijn jullie daar? Ik ben blij dat je gekomen bent. 'k Wou nog weleens wat praten. Neem stoelen en kom bij 't bed zitten.’ Ze voldoen aan zijn verzoek. Oom Jan hijgt en op zijn voorhoofd komen pareltjes vocht. Willem ziet Jeanne veelbetekenend aan en trekt zijn wenkbrauwen op. Jeanne begrijpt hem en trekt even met haar mondhoeken, om hem duidelijk te maken dat de toestand van de zieke haar evenmin aanstaat.

‘Maak je maar niet te druk, oom,’ waarschuwt Willem. ‘Als je temperatuursverhoging hebt is het zaak, zo rustig mogelijk te blijven.’

‘Wees om mij maar niet bezorgd, ik zal rustig blijven en dan gaat het wel. Zolang als het duurt tenminste... Nee, zeg nou niks, Jeanne, ik begrijp het wel. Jullie willen me moed inpraten. Heeft m'n huishoudster soms al verteld dat de dokter er geen gevaar in ziet? Maar ik weet het zelf te goed... Veel te goed. Ik voel het wel, ik weet het. Misschien duurt het nog wat, maar ik geloof niet meer dat ik er nog uit kom. De machine is versleten, dat gaat zo op den duur.’

[p. 75]

en zo groeiden de modellen van allerlei schepen onder zijn bedrijvige handen.

[p. 76]

Jeanne rilt van zijn nuchtere woorden en Willem zit sprakeloos. Hij wil een geruststellend woord zeggen, maar hij kan niet; het is hem of zijn keel toegeschroefd zit.

‘Ik ben niet bang meer om te sterven,’ hijgt de oude man. ‘Nee, nú niet meer. Ik heb veel verkeerd gedaan, maar ik weet nu dat God mij vergeven wil. Ik vertrouw op Zijn genade... ik mág daar op vertrouwen...’

Hij sluit zijn ogen en blijft een ogenblik roerloos liggen. Op het tafeltje naast het bed tikt zacht een bureauklokje. Van de straat dringen onbestemde geluiden tot de kamer door.

‘Als ik er niet meer ben, moet jij voor alles zorgen, Willem,’ hervat de zieke het gesprek. ‘De notaris heeft mijn testament. In mijn bureau beneden ligt in de rechterbovenla een grote gele enveloppe... Die moet je dan openmaken. Daar staat alles in... en je moet het precies zo doen. Beloof je me dat?’

‘Ja,’ zegt Willem gesmoord. ‘Maar...’

‘Nee, zeg maar niet dat ik beter word. Ik voel het zelf wel, Willem. Ja, ik moet door een zwarte rivier, maar als ik aan de overkant ben, is alles goed... Willem, jongen, beloof me vooral dat je je broers niet uit het oog zult verliezen. Denk altijd aan Peter. 't Is een beste jongen, maar hij heeft geen zakelijkheid, hij is alleen maar idealist. Zul je hem altijd terzijde staan, Willem?’

Willem knikt, er valt en traan op zijn hand.

‘En vergeet ook Johan niet. Hij denkt te veel aan zichzelf, hij is het tegenovergestelde van Peter. Ik ben bezorgd over Johan. En zul je Johan vooral vragen om ook zijn best te doen voor Peter? Dat proces moet altijd nog komen, het duurt zo lang met die dingen. Ik denk vaak aan de geschiedenis van Kaïn en Abel, als Johan in mijn gedachten is.’

‘Wil je soms wat water, oom Jan?’ vraagt Jeanne met verstikte stem. ‘Ja, geef het glas maar in m'n hand... Houd het maar vast, m'n armen trillen zo, Jeanne...’

Als hij gedronken heeft, gaat hij verder:

‘In dat testament van me staan een paar ongewone bepalingen. Misschien zal je 't vreemd vinden, Willem... Je broer Johan in ieder geval wel. Maar jij bent anders en Peter ook. Jij bent net als je vader, Willem. Die wist wat God van hem vroeg... en hij probeerde er naar

[p. 77]

te leven. In veel dingen was hij zijn tijd vooruit, jouw vader. Sommigen begrepen hem niet. Ik in het begin ook niet. Toen we samen de werf nog hadden, was er dikwijls ruzie tussen ons... Ik was te inhalig, te gierig. Daarom ben ik ook weggegaan en hier in Rotterdam voor mezelf begonnen. Later ben ik er anders over gaan denken, dat was na dat ongeluk...’

‘Mat het praten u niet te veel af, oom?’ vraagt Jeanne bezorgd.

‘Ik wil het vertellen, je moet het weten,’ zegt de oude man. ‘Er is eens een ongeluk gebeurd... door míjn schuld. Dat kwam omdat ik te gierig was. Er was een kraan die niet meer deugde, maar ik had geweigerd om hem af te keuren. Een nieuwe kraan zou geld gekost hebben... Geld is een gevaarlijk bezit, Willem. Zal je daar altijd aan denken, jongen?’

De oude Wanders tracht zijn droge, kleurloze lippen met zijn tong te bevochtigen. Jeanne laat hem nog eens drinken.

‘Dank je, Jeanne... Er brak toen een poot van die kraan. De kraanvoerder was er erg aan toe. Hij leefde nog toen ik bij hem kwam. Hij kon niet meer praten, maar hij keek me nog aan... Dat vergeet ik nooit, die ogen die mij verwijtend aankeken. Want het was mijn schuld, ik was te gierig en inhalig geweest. Als we te erg op geld gesteld zijn, is het precies of we zout water drinken. De dorst is niet te lessen, het wordt nog veel erger... Die kraanvoerder bleef me aankijken... toen hij al dood was, keek hij nóg naar me. Een nagelheter heeft toen zijn ogen toegedrukt. Maanden later zag ik die ogen nog, ze achtervolgden me...’

Het is een ogenblik heel stil in de ziekenkamer. Van ver weg dringt het slepende geluid van een draaiorgel tot in de kamer door. Tramgetingel is te horen en een visventer prijst met rauwe stem zijn waren aan in de straat.

- Het leven gaat verder, onverstoord gaat het door... flitst het door Willem heen. En dit grijpt hem zo aan, dat hij geen pogingen doet om zijn tranen te bedwingen.

‘Dat ongeluk met die kraan heeft me aan het denken gezet... God riep mij ter verantwoording, zo moet ik het zeggen. Ik had schuld tegenover mijn arbeiders, maar nog veel meer tegenover God. 'k Heb toen een slechte tijd gehad, want dat geld, weet je, dat geld... Tot op

[p. 78]

't laatst toe heb ik geprobeerd om Hem te ontlopen, maar dat ging niet. Dat gaat nooit, Willem. God heeft me gegrepen en toen... toen was 't alleen maar genade, die Hij mij bewees! Willem, Jeanne... vergeet dat nooit, het moet van Boven komen! En daarna zijn je vader en ik dikke vrienden geworden. Ik begreep hem, omdat we toen beiden God kenden...’

Willem kan geen antwoord uitbrengen. Nooit tevoren heeft hij zó goed begrepen dat hij oom Jan zo moeilijk zal kunnen missen.

‘Jij lijkt op je vader, Willem. En daarom wil ik graag dat jij mijn testament uitvoert. Er staan vreemde dingen in, ja... maar denk dan aan dat ongeluk waar ik van vertelde. Ik heb iets goed te maken. En zeg ook aan Johan dat het in ieders leven eigenlijk maar om één ding gaat: om de zekerheid dat Christus ook voor mij gestorven is.’

Jan Wanders is dodelijk vermoeid. Hij sluit de ogen en zijn mond valt een beetje open. Zijn borst gaat met kleine schokjes op en neer. ‘Gaan jullie nou naar huis,’ zegt hij na een poosje. ‘Ga samen naar huis... 't is zo goed om sámen te zijn... Dat weet ik, omdat ik altijd alléén geweest ben. Kom nog eens langs, jullie allebei. Vandaag moest ik je dit zeggen, Willem...’

Als Willem en Jeanne nadien naar beneden gaan, komt juist de dokter. ‘Wat denkt u er van, dokter?’ vragen ze, nadat ze zich hebben voorgesteld.

‘Verval van krachten. Weinig aan te doen. In overleg met de huishoudster heb ik twee verpleegsters aangenomen, voor de dag en voor de nacht. 't Kan overigens nog best een paar weken duren.’

Maar als Willem en Jeanne de poort van de scheepswerf binnenrijden, komt Nieland uit zijn portiersloge. Hij gebaart zenuwachtig en loopt zo snel naar de auto, dat hij bijna struikelt over zijn houten been. Willem remt - en op dat ogenblik bemerkt hij dat op het kantoorgebouw de vlag halfstok hangt.

‘Meneer,’ zegt Nieland, ‘u moet me niet kwalijk nemen, maar ik heb slecht nieuws. Er is telefoon gekomen uit Rotterdam... De ouwe meneer is dood. Zomaar ineens, zei de huishoudster. En of ik het u zeggen wilde als u thuiskwam. Meneer zal me verexcuseren, 'k heb de vlag halfstok laten uithangen, want de ouwe meneer was toch eigenlijk ook een stukje van de werf en we hebben hem allemaal

[p. 79]

goed gekend en hij kwam hier dikwijls toen hij nog goed was en...’ ‘'t Is goed, portier,’ zegt Willem knikkend. ‘Dat het nog zó snel gegaan is...’

Jeanne kan zich niet beheersen, zij begint te snikken.

‘As mevrouw... as mevrouw Wanders d'r confuus van is, dan...’ begint Nieland zenuwachtig. ‘Ik heb het misschien wat te rauw gezegd, u moet me verexcuseren, maar 't heeft me zelf ook aangegrepen en... en...’ Nieland stottert maar wat, hij is helemaal van streek.

‘'t Is goed, Nieland,’ herhaalt Willem. ‘Ik dank je, dat je de vlag halfstok uitgestoken hebt.’

‘Ik... ik... ik wou nog zeggen, meneer moet me verexcuseren, maar ik kan geen vrouwentranen zien,’ brengt de portier er nog uit - en dan strompelt hij terug naar zijn bedstee.

Nadien, als Willem en Jeanne in huis zitten en ze telefonisch nadere inlichtingen hebben gevraagd over het sterven van oom Jan, zegt Willem tot zijn vrouw:

‘Wat ben ik blij dat we vanmiddag nog bij hem geweest zijn.’

Hij staart voor zich uit en zegt dan zacht:

‘We zullen hem missen, Jeanne. We hebben onze beste raadgever hier op aarde verloren.’