Bossuet en Hollande

[p. 178]

Appendice III.
Deux lettres inédites de Néercassel a Bossuet¹⁹⁾.

15 Septembre 1680.

Tua expositio fidei catholicae, monitione ad lectorem et Romanis approbationibus aúcta tandem hic prodit in públicúm. Typi quibús edita est, nec inelegantes, nec imperité collecti, si únúm aut alterúm mendúm excipias.

Monitio et Romanae approbationes professoribús Leidensibús et ûltraiectinis ruborem ingerent, dúm ostendent Expositionem non Romanis invisam sed gratissimam esse; contra quam isti professores fúerúnt opinati. Spanhemiús Leida, et Leidecker ac Maestricht últraiecti, et voce et scriptis Expositionem indesinenter oppúgnant. Sed eventú ades infelici út Expositionis auxerint pretiúm, eiúsque legendae desideriúm omnibús iniecerint. Hinc factum quod Bomij celebres úrbis Amsterodamensis typographi Gallicam expositionem cúm admonitione mense praescrito evúlgaverint. Quemadmodúm ipsi inde pecúniae, ita nos inde magna animarúm lucra speramús; praesertim cúm Ordines nostri indúlgentiús cúm Catholicis agant, quam ante postrema bella fecerúnt. Stomachantúr hac de causâ Ministri Calvinistae, sed licet illorûm bilis ardeat, Ordinúm tamen animos accendere non possúnt.

Haec tibi, Antistes Ill^me, significanda dúxi qúia scio quâ charitate Catholicos prosequaris et quante pietate in Domino exultes, dúm eos aúdis et número et merito aúgeri.

19) Elles se trouvent dans les Archives de l'‘Oud Bisschoppelijke Clerezij’, dans l'‘Algemeen Rijksarchief’ à La Haye.

14 Juillet 1683.

Doctrina et eruditio, quibus illustras orbem christianum, faciunt, ut non possim non laetari, dum lego in litteris ad me tuis, quam honorificē sentias de illis quae de divino amore nuper edidi.

Nihil ad pellendas mentis meae tenebras efficacius, nihil ad superandas difficultates, quibus consiliatio²⁰⁾ praedominantis in humanis cordibus divini amoris cum necessitate ac fructu sacramentalis absolutionis implicata est, mihi utilius foret, quam si tibi,

20) La lettre définitive du 22 juillet 1683, publiée par Urbain et Levesque, o.c., t. II, p. 384 sq., porte ici: conciliatio.

[p. 179]

Antistes Sap^me, eas dirigendas²¹⁾ proponere praesens possem. Verum inter nos et vos magnum cahos²²⁾ interpositum est ut istam felicitatem vix valeam sperare.

Confido tamen de bonitate tuā erga me maximā quod mihi dignaberis per litteras indicare illa quae correctione egere videbuntur. Paratior enim sum discere quam docere, praesertim nactus tam nobilem magistrum.

Tam in foederato quam Hispanico Belgio Amor poenitens avidē divenditur; nec animorum pax eius occasione turbatur. Nec hactenus quispiam inventus fuit, qui clamores contra eum extulit, vel ullos strepitus excivit. Solum Lovanienses amici mei nonnihil stomachati fuerunt, cum illis librum examinandum mississem, quod ipsorum doctrinam referrem potius quam assererem. Dedi illorum erga me affectui non vulgari rationes mei consilii, epistolamque quā illae continentur, tanquam appendicem libro annexui: quod ipsis pergratum fuit.

Fuêre in Clero meo²³⁾, quibus antequam liber evulgaretur eum legendum tradideram, qui suas mihi difficultates proposuêre. Illis explicandis praefationem impendi, atque istā ratione factum ut sine strepitu in publicum liber processerit.

Eâdem felicitate liber utitur in vicinâ nobis Germaniâ. Qui Religiosis Soc. Jesu apud nos praefectus est, suis ad me litteris opusculum istud non parum commendat. Idem factum ab alio Jesuita, quem ingenium, eloquentia et pietas commendant.

Ex litteris, quibus Ill^mus Tornacensis Antistes me decoravit, disco librum ei per omnia placere; unde etiam existimo quod istis in locis nullae occasione libri istius excitae sint tempestates aut clamores. Fuit mihi iucundum, Antistes Ill^me, in tuis videre litteris apud vos necdum fuisse inventum quempiam qui lucubrationi isti obstreperet. Quamvis simul ac vidi librum ā celeberrimo huius saeculi Abbate compositum vestroque iudicio comprobatum, opusculo nostro sortem in Galijs felicem atque tranquillam fuerim auguratus. Nam sanctissimus ille Abbas necessitatem divini amoris sub initium primi tomi fortiter asserit. Deinde vidi, et magnâ ex parte legi duos tomos Merbesii quibus non uno loco nec breviter, sed fusissimē docetur, sine praedominante Dei amore neminem etiam in Sacramento paenitentiae redire cum Deo in gratiam. Quae de dilatione absolutionis trado, etiam asseruntur et fusius ab isto viro explicantur. Hinc coniecturam feci opusculum meum sine ullius offensâ per Gallias

21) U. et L.: diffringendas.

22) Ib.: chaos.

23) Ib.: in meo clero.

[p. 180]

distrati posse²⁴⁾; si quidem scientissimus Abbas cum approbatione²⁵⁾ eruditissimorum²⁶⁾ Antistitum, et Merbesius cum auctoramento Sorbonicorum Doctorum sua opera in lucem ediderint²⁷⁾.

Amici, quos Romae habeo scribunt mihi, illuc advenisse aliqua libri mei exemplaria et hactenus quidem illic circa eum omnia esse tranquilla, se tamen timere quod secundus liber in quo agitur de differenda ijs absolutione, quibus longa consuetudo fecit peccandi necessitatem, non sit placiturus Romanis Paenitentiarijs, irritas tamen futuras istorum iras, si quid moliantur, siquidem sub patrocinio S. Caroli tutus erit. Post amicorum litteras, accepi alias ā Ministris A^ost. Sedis. Verum de libro altum in illis silentium. Quare etiam credo omnia illic esse quieta.

Haec, Antistes Ill^me, refero de fortunâ libri, ut tuo desiderio, qui de his certior fieri desideras, morem geram.

Pro ut tuus pro Ecclesiâ zelus, Praesul Col^me, postulavit, scripsi ei viro quem omni eruditione praestantem merito vocas, ut systema de gratiâ eversum ire vellet. Respondit ille se ad illud quidem promp-

24) Ib.: in Gallias abiturum.

25) Ib.: sub patrocinis.

26) Ib.: eruditorum.

27) Ib.: ediderunt.
A partir d'ici la lettre du 22 est complètement différente. La voici:
Vestro tamen testimonio, Antistes religiosissime, meaeque conjecturae nonnihil officit, quod mihi Brusellis ab amico scribitur, nempe excellentissimum Cancellarium librum meum aliquibus Doctoribus examinandum dedisse, nec permittere ut exemplaria, quae amicis doctrina et pietate illustribus, in meae erga ipsos observantiae testimonium, donanda miseram, distribuantur, antequam a Doctoribus fuerit approbatus. Vix hoc credere possum, praesertim cum exemplaria quae Parisios venum missa sunt nullam istiusmodi difficultatem perpessa fuerint, et cum ista agendi ratio dissentiat ab ista humanitate, qua excellentissimus Concellarius me aliquando prosequi dignatus fuit, nec videatur etiam aequa erga libros quos Episcopi conscribunt ad instructionem Ecclesiae sibi creditae, idque cum consilio et assensione sui presbyterii.
Amici quos in urbe Roma habeo mihi nuntiaverunt exemplaria mei libri illuc advenisse, verum omnia adhuc illic esse quieta; se tamen timere ne aliqui ex Paenitentiariis Romanis mussitent contra secundam libri partem, quae agit de usu clavium; etenim absolutionis dilatio vix apud illos in usu est. Verum ista, quam de dilatione trado doctrina, minime dissentit a constitutionibus sancti Borromaei: unde ab ista parte nihil est quod timeo, praesertim cum Internuntius Bruxellensis libro videatur favere, et cum litterae, quas a Romanis Praelatis accepi, nihil nuntient quod mihi displiceat.
Haec, Antistes illustrissime, retuli de fortuna libri, ut tibi, qui de his certior fieri desideras, morem geram.
Sicuti tuus pro Ecclesia zelus, Praesul colendissime, postulavit, scripsi ei viro quem omni doctrina praestantem merito vocas, ut systema de gratia eversum ire vellet. Respondit se ad illud operis promptum esse; praesertim cum tu, Antistes illustrissime, hoc postules; et cum ipse, pro sua erga te veneratione, nihil tibi possit denegare. Verum, zelum praestantissimi viri sufflaminat exiguus fructus quem libri ejus afferent, quandiu Parisiis portae illis obseratae manebunt. Sed haec incommoda, ubi tempus beneplaciti advenerit, amovebit misericors Deus; in quo te, Praesul illustrissime, semper colam, et ad quem, ut me semper amare velis, humiliter supplicat, etc.

[p. 181]

tum esse, uti etiam ad refutandos libros quos Jurieux ex-Sedanensi professore, nunc Rotterdamensis minister in publicum emisit. Verum se non reperire typographos qui suos libros velint imprimere quandiu parisienses portae illis obseratae manebunt. Se etiam ex Malbranchij refutatione vix fructum animo praevidere nisi Alexipharmoca sanioris doctrinae illic distrahantur, ubi toxica heterodoxorum dogmatum diffunduntur. Haec incommoda zelum praestantissimi viri sufflaminant, praesertim cum prae angustiâ fortunarum suarum, sumptus ad evulgationem necessarios ferre ipse minimē valeat. Sed haec incommoda ubi tempus beneplaciti advenerit, amovebit misericors Deus, in quo te, Praesul observ.^me, semper colam atque suspiciam, rogans vehementer ut ad illum semper me amare digneris qui sum devotissimo studio.