|
| |
| |
| |
VIII
De oanfolgjende dagen fan Us-Leaf-Frouwe-Omgong brocht ik meast yn ôfsûndering troch. Bytiden wie ik yn 'e wille en stek nei de Skotstrjitte, mar twivelriedigens hold my tsjin. Christyn soe ik ommers amper te wurden komme en wat Van Aaken betrof soe ik it ûnnoflik idee hawwe de komediant te spyljen. In oandriuw om de master te beheljen yn myn gefoelens foar syn húsfroufaam en út syn goerie as âldere mines te nimmen, - dy stap liet ik wol yn my omgean, mar gong ik dochs by eintsjebeslút foar omlizzen.
In kearmannich trape ik nei it stillizzend wurk, die in hantaast yn 'e bouloads, oardere yn stilte wat tekenwurk. It koe my ynbaarne, dy stagnaasjes mei de sinne heech oan 'e simmerloft, oplein troch de aaifolle hilligekalinder fan de tsjerkepommeranten. Hast gjin fjirtjin dagen foarby, of om midswike hinne stiene de stegers der útstoarn by. En it wurkfolk miste de deihier, moast mar sjen rûn te kommen. Wie der ien fan de hearen dy't dêr om tocht? In kromke treast brocht my dan de reliëftekening oan it lewant, Van Aakens masterstik, en as ik dêr yn stúdzje wei foar stie, krige it konterfeitsel ûngemurken djipte. Ienris stean te sillen ûnder de ferwulften fan dizze basilyk, dit sieraad fan in stêd yn opkomst, dizze toer te beklimmen oan de reachfine spits ta! Mar hoe lang noch?
Oare tiden bleau ik op myn keamer, besocht my te ferdjipjen yn myn lektuer. Ik state op in útspraak fan de gelearde Rotterdammer dy't ik wol tsienkear oerlies: ‘Soms is immen fereale op in jongfaam en wat minder as syn leafde beäntwurde wurdt, namste fûleiniger syn langstme.’
It joech my in skok; it wie as wiene dy wurden foar my
| |
| |
skreaun, as stiigde de stim fan in wize freon út de blêdkant op. Spriek Erasmus hjir út eigen ûnderfining? It moast sa wêze. Ik wist my ommers oanhelle mei ienselde brân fan de sinnen. De sûnde fan de bekoaring, o, de fraters fan Montfoort hiene it my as jonge foarhâlden as in yngreven kwea, dat bychte wurde moast, mar wie it oars as in fjoer dat trochsmeult, net te dôvjen falt?
Ik skode it boekje fan my ôf; it stal fan Christyn, de fleurige Christyn, tyspele foar de printletters en makke dat ik oeren foar my út siet te stoarjen.
Op in middei ried ik de stêd út, de Hoekster Poarte troch en folge in hynstepaad it noarden yn. Middenmank it fjild mei de ljurken boppe my soe ik ta mysels komme. Boerefolk bodde yn 'e miedlânen as bestiene der gjin stedsfeesten. Weiden hea, heech oploege, widzen de modderleanen del de kant op fan boerehiemen. Wazich wiene de kimen fan simmergleonens, dy't om my hinne stie as in broeiske stjelp. By in haaibarte dy't oer in lânsleat lei liet ik myn guds drinke, naam doe, allinne mei myn twivelige tinzen, it werompaad. Op foege distânsje lei de stêd wer foar my, mar ik murk ek hoe't in leadblauwe kantloft út it súdwesten opskode, dêr't waarkoppen har wieljend út losmakken. Swier waar? Ik sette it hynder oan ta draven, mar de buoi kaam hurd oer en doe't ik de útein fan de Leproazewei berikte foel de earste slach al. Myn bist lei de earen plat, stegere fan kjellens. Ik susse it mei klapkes op 'e hals, mar in twadde wjerljochtflits makke it noch oerstjoerder. Yn 'e fierte wie gerûs fan rein en om my hinne foelen al bûterdrippen. Lofts fan my lei op in foech terp it kleasterke dat de stedtsjers Fiswert neamden. Al faker wie ik hjir lânskommen, hie it gefal mei niget opnommen; no lokke it út ta skûlplak. Foarhinne, sa wie de hjitting, hie it bewenne west fan de Grauwe Beginen, mar de susterkes, beneare troch oerlêst fan kriichsbinden, hiene feiliger ûnderkommen krige tusken de stedswâlen.
Ik krige myn guds by de teame. In púnfal wie it, net folle
| |
| |
mear. It tagongspoartsje wie ynstoart lyk as it foargebou, brânnettels woeksen dêr't ienris in grêft west hie. Njonken in ôfbroazele stik muorre fûn ik in soarte fan útleech en late myn bist dêrûnder. It trille yn hals en flanken, de eagen skril. Noch wie it blakstil, mar it gebolder hold oan, yn frjemd kontrast dêrmei.
Fuort by my stie op it kleasterhiem noch in gebouke oerein, op it each wat minder yn ferfal. It soe it weef- en spinhûs west hawwe kinne, dêr't de nontsjes yn 't foarige har wolle bewurken. In útdoar ûntbriek, in hol gat wie oer en dêryn seach ik hommels wat bewegen. In manljuskop, donker beburde, loerde om wat in doarstile west hie, waard ek op slach wer wei.
‘Heila! Is dêr immen?’
Hol en hoar klonk myn roppen troch de stilte. Ik rôp opnij en yn it gat ferskynde in manspersoan. Efkes like er yn bestân te stean, mar doe't ik him wonk kaam er, stroffeljend oer de stienklobben, op my ta. De tonger swijde op dat stuit, drippen gongen oer yn wetter dat kletterjend deleazge. Under myn ôfdak skode in man fan bienbitich postuer, it habyt feal en snústerich; in pear djiplizzende gleone eagen seagen my erchtinkend oan. Ik besaude. Dizze man..., jawisse, hy wie it dy't fan 'e wike nêst my stien hie by de prosesje!
‘Wenje jo hjir?’
De man skodholle, sloech de wiete mouwen út. Doe sei er, swier fan tonge en mei in lichte hapering yn syn stim:
‘Wenje? Ja en nee. In minske hat hjir gjin bliuwende stêd.’
‘Jo wiene ek ûnderweis miskien?’
‘Dat binne wy allegear en jimmeroan. Frjemdlingen en bywenners op dizze ierde, sa't de Skrift ús leart.’
‘De Skrift?’
‘Ja, Gods Wurd. It moannet ús, dit Babel wurdt omkeard, wurdt fan de ierdboaiem fage.’
Lûd fan tonger dy't ôfdreau beselskippe dy lêste wurden. Hy stie no lyk foar my, de eagen yn fjoer, in lange gruzige wiisfinger omheech.
| |
| |
‘Hark, hoe't de God fan de eare tongeret, sa't de Psalmist seit. Syn stim klinkt oer de wetters, syn lûd is mei macht.’
Mei stigende benijing naam ik de man op. Wa hie ik hjir foar? Ik koe it net litte en freegje nei syn namme. Hy skodkoppe, brimde, as socht er om wurden.
‘In namme, wat seit in namme? Tsjêf en stoppel, net mear. Of dy moat skreaun stean yn it Boek fan it Libben dêr't de man op Pathmos fan sprekt.’
Syn wynbrauwen loeken gear, de tear boppe syn noaswoartel ferdjippe. Ik wie derôf, wist net rjocht wat ik sizze moast.
‘Moatte jo ek nei de stêd?’
Hy makke in gebeart fan ôfgriis, spijde doe ferachtlik op 'e grûn, sa't er dat op 'e Lange Piip ek dien hie.
‘De stêd, hearskip? Wat is dy oars as in stjonkhoale fan Satan, in liuwekûle fol mammontsjinst, fol ôfgoaderijen. Wy binne op wei nei in oare stêd mei ivige fûneminten dy't God weilein hat foar...’
In lette, mar tatroevjende tongerslach makke syn wurden ûnfersteanber. Fannijs skuorde myn hynder de kop omheech, de noasters iepen fan eangst. Ik besocht it te kalmearjen, karde it de hals oant it wat yn 't bedarjen rekke. It reinen lichte, hold op, de buoi, seach ik, sakke wei oan 'e easterlofr. Doe't ik my omdraaide wie de man ferdwûn.
Stapfoets ried ik troch de opgriene, blinkende finnen op 'e stedspoarte ta, liet de wurden fan de ûnbekende yn my omgean. Wie it gekkepraat fan ien dy't it trochrûn? Nea fan myn libben hie ik immen sa praten heard, of ja, it koe wêze by in tongerpreek fan in barrefuotter út myn bernejierren. Mar nee, sokke sermoenen wiene dochs oars, hoe krekt, ik wist it net.
Doe't frou Baef my in oere letter it jûnmiel foarsette begûn ik tsjin har oer myn moeting op Fiswert. It triedsjerea like út har apelwankjes wei te sakjen, mei skrikeagen seach se my oan, liet de fleispetiele hast út har hannen glide. Heal en heal lústerjend bûgde se nei my oer.
‘Master Cornelis, beleaven net fuortprate fan soks! Ik ried jo,
| |
| |
hâld it stil. De plakkaten binne wreed foar sokken, no? En de muorren ha soms earen, wit je?’ En dêrmei striek se ôf nei har koken. Wat beweegde har? Hie ik wat missein?
Ik liet it by my delglide; it wie fansels har goed hert dat spriek. In oare fraach, foar my gâns wichtiger, doek op. Hoe de jûn om te krijen? De herbergen soene fol sûpend en skrânzjend folk sitte, gjin selskip no dat útlokke. Soe ik jitris nei it Kromme Jat om in klucht te sjen - deselde grif- of nei Kelders en Nau my jaan yn it gewoel om 'e kreammen? Fan beide sette ik my ôf.
Mismoedich siet ik boppe foar myn tafel, it geskink fan Wigle iepen foar my, mar it slagge net en krij fet op wat dêr stie. Hoe letter it waard hoe mear de ûnrêst my pleage, in woelige see, in wieling dy't wintele om it fanke út de Skotstrjitte. Ik liet in kanne wyn bringe dy't ik kroes nei kroes hastich - te hastich -leechdronk. Jou wyn dyjingen wa't it bitter te moede is...
Sa moast it earne stean yn wat de man op Fiswert beneamd hie as de Skrift. Stie it sa ek yn de ketterbibel dy't Christyn ferburch yn har kokenslaad? Och nee, dat koe ommers net... Christyn, altyd wer Christyn!
It wie al moai let doe't ik dûzich fan holle dochs noch de bûtenkoelte opsocht. De measte feestdrokte like oer te wêzen. Boppe it wetter fan de nijstedsgrêft smeulden de tartûnen noch wat nei, mar joegen gjin ljocht mear dat makke. In kloft oansketten feintefolk, elkoar yn 'e earm en lûd har bierpsalmen útgalmjend, wie alles wat ik moete. Mei in bocht rûn ik der omhinne, stiek in post oer en stie ear't ik it wist yn de nauwe Skotstrjitte. Yn it hûs fan Van Aaken like alles út en kâld. Soe ik de klopper falle litte? Soe Christyn no...?
Grut bern datst biste, joech ik mysels te hâlden, strúnst hjir no om as in griene prins, sljocht om in blink je te sjen fan syn dreamprinsesse? Soest hast ris folwoeksen wurde en doch in folwoeksen Christyn in folwoeksen oansiik? Mar dan op pasliker tiid en oere!
As yn in sêft ljochtsjend waas lei de simmernacht om toer en
| |
| |
beammen, doe't ik it Aldehouster tsjerkhôf oerstiek. Efter strewelleguod wei riisde in pearke oerein en seach dat it fuortkaam, ferballe troch myn fuotstappen. Heech fan it Burmaniahûs rôp wer dyselde ûle fan doe. De ôfskutting om 'e boupleats wie skoattele, mar ik wist hoe't de binnebalke oan kant skood wurde koe. Soe ik...? Baldiedige dwaasheden spilen my troch it brein, jongesoankomsten. Soe ik in bakstien nimme en slinger je dy oer de muorre fan dy batske stins? Of lit de Sint-Vitusklok klippe om sa de skutterij yn 'e wapens te roppen foar in brân dy't der net wie? Skoppe soe ik wolle, slaan! Ora pro nobis... Flarden fan teksten út myn mistsjinnerstiid wynden nei boppen, mongen har mei mâlfiten lang lyn yn Montfoort úthelle. Unsinnich, wêr kaam soks wei? Hie Selsma syn koppige elsasser my wier sa yn 'e besnijing?
Troch de nachtlike stilte om it hôf pipe ynienen in doar. Ik gong op it lûd ôf en ferskûle my efter in strûk. It moast it efterpoartsje fan it Burmaniahûs west hawwe, want oer it grêftsbrechje beweegde wat, in persoan klaaid yn in donkere mantel wie it, dy't de kant oprûn fan de Papenastins. Wêrom ik it die wist ik net, mar ik folge de ferskining op distânsje. Lykwols, doe't ik de tsjustere Tsjerkstrjitte krige, wie ik de man al kwyt en lei de stins fan de Papen as útstoarn njonken my. Fansels, ien fan de pastoars hie it west of in prokurator fan it Dominikaner kleaster dy't him op it Hûs by de wynkanne benachtsje litten hie. Wat besiele my en dwaal hjir om as in aaisiik hin? Mar sin om nei hûs hie ik likemin. Wer rûn ik dat út nei de boupleats, folge it wrakpaad by de bolwurksfoet lâns dat útkaam by de Bûterherne. Ut de wengloppen dêre klonk noch gerasp fan in rommelpot en fuotgestamp. Soe dat komelkersfolkje dan nea syn nocht krije en meitsje fan de nacht in dei? Rouwe bromstimmen hellen in drinkliet op dat ik ek by de strjitsjongers opheind hie:
It is safier, kom, fan 'e flier,
't Is Omgong ienris yn it jier.
Soe ik sa'n moddersteechje ynslaan en jou my derby? Unsin, se
| |
| |
soene my oankommen sjen, in frjemde ein yn 't bit dy't de wille bedoar.
Doelleas sloech ik ôf nei de Griene Wei, gjin strjitte eins, mar in bulterich breed paad mei oan wjerskanten net folle oars as krotten. Ik wie no foargoed yn it earmeljuskertier, in gribus geartroppe tsjin de stedswâl, dêr't út en troch in pestlijer weidroegen waard en jong en âld oerdei op bleate fuotten rûn. Noch amper op healwei roek ik al de stank fan it Skuonmakkersperk; leartouwers hiene dêr har iikhokken en kalkdobben. Wat socht ik hjir winliken? De stjerren boppe my joegen gjin antwurd. Ora pro nobis... Hjir leine no de alderearmsten lea oan lea te sliepen yn har krûp-yntsjes, op har sigerige souders, de lêste oartsen fersnobbe, útsjoen op en útpraat oer de omgongstafrielen fan de dei, dy't hja werbelibben yn har dreamen, dizze skimerige simmernacht.
Hommels bleau ik stean. Immen wie ta in steechje útkommen en stie my dwers yn 't paad. In âld wyfke wie it, krom fan rêch, de poannemûtse heal oer de eagen.
‘Goed folk, hearskip, ik bin it, Fokel. Mei jo wolnimmen, mei ik jo de kaart ris lizze? In heal braspinninkje en Fokel leit jo de takomst iepen, gjin jild tocht ik, wol?’
Ik woe al trochrinne, mar hja krige my by de mouwe. ‘Och, hearskip, it komt hjir sa krap om. En Fokel moat dochs ek libje?’
Kleierich, heal lûd rûgelen de wurden ta it ynfallen bekje út. Fokel, de wiersisster! Op 'e boupleats hie ik wol oer har heard, mei de helm wie se berne, seine guon, hja koe mear as in oar. Yn it printeboek fan de divel wie se thús as ien, mar ek oare affearens hie se, waard der gnyskjend by sein, wat dat dan ek wêze mocht. In hekse, in tsjoenster? Praat op 'e kant om fansels fan lju dy't yn 'e toersetting ek de hân fan Beëlzebub sochten!
Hawar, wêrom soe ik net? Ear't ik ja sein hie troaide de âlde my mei ta it steechje yn, nei in doar dêr't foar in finsterke in oaljepitsje wat ljocht joech. Yn it foarkeammerke, leech ûnder
| |
| |
de balken, mar net ienris ûnhimmel, liet it minske my pas los, de finger op it holle gat dat yn ferfleine jierren in mûle mei tosken west hie. Har eachjes glinsteren yn it ljocht fan de kears dy't op 'e tafel stie en by myn ear lispele hja:
‘Mar... eh... miskien wol it hearskip wat oars as de kaart?’ Hja wiisde nei in leech doarke efter yn it fertrek. ‘Op 't heden is der oare oanrin, mar as it hearskip in tel tiid dwaan wol... Sjoch, hjir sil mûs noch minske erch yn jo ha.’
Yn 'e keamershoeke skode se hoeden in oerhoeks gerdyn iepen, treau my foar har út en loek it wer ticht. Dêr stie ik, jobbe dy't ik wie, rjocht op en del yn it tsjuster, wachtsjend op, ja op wat, op wa? Myn tryste wynroes like no kontraarje te wurkjen: ik koe amper it laitsjen litte. Yn wat nuvere sotteklucht hie ik my bejûn? Troch in skreef seach ik hoe't âlde Fokel de kaarten skodde en útlei op 'e rûchhouten tafel, it each strak op it doarke dat se my wiisd hie. Der hong in muffe rook yn it keammerke, as fan kearsfet en trochswitte klean. Wat divel en gjin ein, ik liet my net opslute! Krekt woe ik it gerdyn fuortskowe, doe't ik gestommel hearde, minskelûd, dof en ûnklear. Troch it doarsgat kaam, djip him dûkend, in manljusstal. Wylst er de mantel hastich tichtknope smiet de man swijend in jildstik op 'e tafel en ik seach in blinkje, justjes mar, fan syn troanje. Ik stie as oan 'e grûn beneile. Sanctamaria, dat wie de lange Burmania! Sûnder ien wurd, de kromme rêch djip bûgend, liet âld Fokel him út; in swiere stap stoar wei yn 'e stege, oant de âlde de útdoar sleat.
Ik skuorde it gerdyn foar my iepen, wist amper wat ik soe, mar Fokel stie al wer by har kaarten.
‘Jo kinne beide, hearskip, allinne mar sjen of... eh... as jo wolle méár. Mar dêr stiet dan wol it dûbele foar. Of wol it hearskip inkeld de kaart, dat kin ek.’ Har stekeachjes glinsteren slûchslim. ‘Libje en libje litte, sis ik altyd mar, hi, hi, hi!’ Ik slokte myn wearze fuort. In razende nijsgjirrigens kaam yn my op. Ik knikte, taaste nei de jildriem en begearich helle de âlde de dukaat nei har ta, fierde doe it doarke iepen. Ik stie yn
| |
| |
in fertrekje, slûch ferljochte mei wat in heal ferbrûkte alterkears like. In soer-mjitske rook fan swit en minske-azem sloech my oan, mar dat murk ik pas letter. Op in plat legersteed dat it heale alkoofke besloech siet in jonge frou, neaken sa't hja woeksen wie, de knibbels oplutsen, de brune earms der omhinne slein. Under it gitswart hollehier wei dat har skouders bediek wjerljochten har eagen, twa fochtige karbonkels. Hja joech har efteroer yn 'e kessens, it each net fan my ôf, en liet de weelde fan har boarsten sêft widzje, wylst de ringen yn har earen tinkelen op dy kadâns. In finger kaam omheech, wonk, wiisde nei it plak njonken har, de mûle ferlûkend ta laitsjen.
Ik stie dêr't ik stie, roerleas. Mar dizze frou, dit donkere skepsel, ik hie har earder sjoen! Dy earste omgongsjûn mei Christyn... it Kromme Jat..., ferdeald, dit wie de sigeunerinne, it heidintsje út dy mûntseklucht! En dy spile hjir foar, jawis, foar hoer! In stik allemansgading, dat har betelje liet, dat niis betelle wie troch Pier Poehei! Hjir hie er dus syn geilens útwierre, de lange albedil, âld Fokel, dy keppelster, de mûle stopjend mei syn dukaten.
As mei in waas foar de eagen stoarre ik nei it omwoele bêd. De frou hie har op 'e side jûn, de holle steunend no op in earm, de iene heupe, in bôgjend venus-alter, nei my takeard. Oer it oplutsen skouder flammen har eagen yn it kearsljocht, donker en lonkjend. Burmania...
Ik kokhalze. De bedomptens fan it alkoof besette my, heazge my yn 'e kiel. Ik draaide my om. Hjirwei! wie alles wat ik tocht. De âld huorrehâldster siet noch foar har kaarten, mompele wat, mar ik strûsde har foarby nei de útdoar. Heal op 'e taast, stroffeljend yn it steechje oer in stien, fûn ik de Griene Wei, sykhelle djip en ferromme. Ora pro nobis... Boppe de ûntnochtere skroei fan myn sinnen stie as in oanklacht de bestippele stjerreloft.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd