De boumaster fan de Aldehou

[p. 44]

V

Tusken myn beslommeringen op Aldehou en myn besykjen om mear ljocht te krijen oer Christyn en wat har beweegde skode tydlik wat oars, doe't yn 'e stêd de Lânsdei yn simmersitting gearkaam. It ferbriek de gong fan al den dei, gjin sleur, dat net, mar wol siet men faak fan bêd ta bêd ynkapsele yn in húl fan fêste en ûnûntkombere plichten.

In tiid tefoaren al wie oan 'e tsjerkedoarren de beskriuwing hechte, opsteld fan gouverneur Schenck, dêr't de fergearringe fan Fryslâns Steaten plechtich yn oankundige waard. Boargemasters diene de boargerij oansizzing om strjitten en stoepen skjin te hâlden op straffe fan jildboeten: it lânsdeihimmeljen neamden de Ljouwerters dat. It hiet, yn 'e tsjerken waarden de alterhilligen dan ris omraak om it kin fage en ôfstoffe, de mûnen op 'e bolwurken krigen in kwast tarre en de ûngelokkigen út it Lazarushûs waard hurd oplein om salang bûten de poarten te bliuwen. Myn hospes en frou Baef kamen ek foar bysûndere drokten te stean; guon fan de ôffurdigen soene se bêdzje moatte, dat yn De Gouden Helm waarden legers spraat en farske fetten bier op stelling lein.

Op in neimiddei wie it safier. Wy hiene it each derop, hoe't de earste ruterstoet de Hege Dyk delkaam en it ravelyn fan de Leaffrouwepoarte oerstiek, op wei nei it kleaster fan de Bûnte Papen, dêr't de sittingen plichten te wêzen. It kosterke fan de Sint-Vitus, myn trou vademecum as it om stedsnijs gong, kaam derby rinnen en joech tekst en útlis. Sjoch, dat hearskip foarop mei de kriichshaftige knevel wie nimmen minder as magister Siids Tjaerda fan Rinsumageast, Deputearre Steat sûnt jierren. In machtich man mei gâns lânbesit. Hy hie al

[p. 45]

tiden it grôt gear mei doctor Upcke Burmania oer dekanaatsgrinzen of sokssawat. In fûleinich sprekker yn 'e gearkomsten, in muorbrekker, dy't as 't derop wierre yn 't ferhef komme doarst tsjin de Gouverneur sels.

‘En witte jo, master Cornelis, wa't dêr nest him rydt op dy ranke telder? Dat is syn freon, de abt fan Klaerkamp, it rykste kleaster fan it hiele noarden.’ Ik seach it oan, hie myn niget oan dizze prelaat, bleek en bienbitich fan wêzen, ien kontrast mei syn buorman. Oer syn wite pij droech er in donker skapulier mei dêrop in krús dat sparke yn 'e middeissinne. Folk wie by de poarte te heap rûn om de yntocht te sjen. De abt groete de minsken minlik, mar de ealman like heech oer elkenien hinne te eagjen. In bûnt selskip wie it; sljochter lânfolk folge de foaropriders, eigenerfden liken it, grytmannen, boerske parochypapen. Hearsfeinten en oare tsjinstberen sleaten de rige.

‘Sa, no kin it kat-en-mûsboartsjen mar wer oangean.’

Ik frege myn kosterke wat er miende. Wel, op Papenastins hie al praat gien, der wankte wat. By brief fan de Lânfôgdesse te Brussel hie de Keizerlike Majesteit it bestien en fergje Fryslân op ni je lêsten. Dêr moast de Lânsdei by konsint goed foar sizze. In hjit hangizer sok ding; de Trije Lânen soene strak wol wer danich yn 't stiel bite en earst ynskikking easkje fan eardere rjochten. O, foarige sittingen hiene wol ris tsien dagen duorre! Dan spatte sa te sizzen it lid fan 'e tsjettel, partijen stiene as hoantsen foarinoar, net liker as wiene de tiden fan Skier en Fet weromkeard...

Dy earste jûns murk ik daliks al hoe'n omkear en opstel sa'n Lânsdei meibrocht. It like, as hie it bûtenfolk de stêd ta harres makke. De herbergen oan Nijstêd en Nau rûgelen fol gasten dy't swittend en redendielend de banken besetten en har wiet en droech easken. Kastleinsfolk kaam hannen te koart, bierdragers en brouwers wiene let noch yn 't spier. Ek op strjitte wie gâns mear fertier as ornaris. By de Brol om postuerden lietsjesjongers mei de foekepot, bern soms noch, tidigjend op in jefte en yn 'e healskimer strúnde skiere iel de stêd oer,

[p. 46]

lodskes by it Hoekster Paad wei dy't flammen op hearsfeinten en hynsterossers, mochten dy betelle oanhâld sykje. Sels de skutterij ferliet de Doele en hold in mars fan poarte nei poarte. By Selsma's rûn it ek of en oan. Ut myn fêste herne oan de strjittekant bekipe ik de drokte, joech my soms yn it petear, harke dan wer nei it gerûzemûs fan stimmen, de lûde kant neist, sa't de fjildbewenner oer him hat. De lânspolityk, sa wiis wie ik al, gong dêr ûnbewimpele oer de tonge, de bûterprizen folgen, de floreenrinten, de stedsmonopoaljes krigen ûnbarmhertich strips, mar ek de ynkoarte earmslach fan de gritenijen en de wegering fan de Kânselarije om mear eigen minsken as riedshear yn it Hof te krijen. Ien saak doek yn dit palaver hieltyd wer op: de nije Swarte Wei dy't de Gouverneur op eigen manneboet oanlein hie nei de Wâlden ta en dy't it rjocht fan tol opeaske dat mear noardlik lizzende lâneigners takaam. By alle santen, wêr bedarre it toljild dat Toutenburg healwei dy wei nei syn bûtenferbliuw opstriek? Wêr oars as yn syn eigen bûse? Meitsje steat, moarn soe yn 'e Steaten de saak wer op 't aljemint! Rjocht is rjocht!

‘Dêr ha wy de libbene by de deade!’

It wie in man skean foar my oer dy't it oer de jachtweide rôp. Om him hinne foel fuortdaliks alle praterij stil. Elk seach nei de man yn 'e útdoar, in persoan fan tuskenbeiden jierren, breed yn 'e skouders en klaaid yn boerige ealmansdracht.

‘Siids Tjaerda,’ gûnze it rûnom. It wie yndied de man mei de kriichsmansknevel, dy't ik de neimiddeis al oankommen sjoen hie. Myn kosterke wie letter suver net útpraat rekke oer de man en syn oansjen. Ien fan it âlde skaai, hie er sein, immen dy't, al wie er de keizerspartij net ûntagedien, ûnfersetlik op 'e bresse stie foar de lânsrjochten dy't de Friezen ûnder de Saks al by Ordinânsje takend wiene. Trije fan syn soannen hie er fier om utens op 'e stúdzje, yn Leuven, yn Orléans, en it sizzen wie altyd, as Tjaerda yn 'e steateseal syn lûd útsette, dan skodden de kleasterbalken...

No kaam er de jachtweide yn; ûnder swiere wynbrauwen wei

[p. 47]

namen in pear flymskerpe eagen it omsittend laach op. Op in pear banken waard op slach plak makke, mar hy skikte net by. Ik seach him justjes letter fan bank nei bank rinnen, in skomjende bierkanne yn 'e hân, dêr't er, dan hjir, dan dêr, in swolch út opnaam. Hjir krige immen in klap op it skouder, jinsen stiek er as warskôgjend in finger omheech en op in stuit sette er yn myn hoeke syn drank op 'e tafel, striek syn wytbeskomme knevel op en seach my tantsjend op en del oan.

‘En wa is dizze jongkeardel? Immen fan 't Blokhûs, rekkenje ik?’

Dat lêste stiek my, mar ik liet neat skine, seach him lyk yn syn ûlseagen en makke my bekend. Syn foarholle fleach yn tearen.

‘O mater en gjin ein! Tsjerkebouwer op Aldehou, hie 'k tocht. Ja, ik haw jimme toer al sjoen temiddei. Ik sei al, einlings hat ús sabeare deken it safier en krij de froedskip by it hert. Mar ik woe wol ris yn syn jildkiste gnuve, want hjir sil Ljouwert foar kromlizze moatte.’

Ik begriep dat er it oer de âldste Burmania hie. Guon lju om ús hinne laken al ris, tidigen sichtber op mear.

‘De jildsaken dêr stean ik bûten,’ sei ik flakwei, ‘ik bin bouwer, oars neat.’

Hy like it amper acht te slaan, ferfette, de finger omheech:

‘Dy man tilt boppe syn macht. Syn doel wie en meitsje de parochys by uzes ek skatplichtich oan syn foarnimmens hjirsa, mar dat sil der net yn stean. Tink om ien ding, jongeman, yn Fryslân jildt: dy't keatse wol moat foar de ballen stean. Mar fansels, Ljouwert hat it wer ris heech yn 't krop, Ljouwert moat foarút, omheech, it Brussel fan it noarden. In ûnbidige toer-en-tsjerke bouwe en dan it boerelân bosse litte, de kleasters prangje, wylst hjir de offerblokken leech bliuwe, droech steane as feare kowejaren, toemar! Mar wól de bûterhannel naderje, tol heffe op plakken, dêr't de stêd gjin grevel rjocht hat! De potfertarders lykje hjir baas, sis ik wol ris. Kin dat touwen hâlde? Wat sizze jimme?’

Gleon seach Siids Tjaerda om him hinne, de holle read opset.

[p. 48]

Omsittenden foelen him fol iver by, brochten him in dronk ta. Hy naam syn kroes leech, sette him mei in smak op 'e skreachtafel en riisde oerein. Noch ienkear draaide er de holle myn kant oer.

‘Noch ien goerie, feint, lit jim net oerstaach sette fan dy Aldehouster hânzen. It binne foksen, en foksen hawwe streken, leau dat fan my.’ Hy gnyske ferachtlik, de úteinen fan syn knevel omheech. Ik woe noch wat sizze, mar it hoegde net mear. Hy draaide my de brede rêch ta en joech him nei in oare hoeke fan 'e taap.

Letter op 'e jûn lei Sape Selsma my út, dizze stinsboer út Rinsumageast hie op 'e lêste Lânsdei de post ferwurven fan Singulier Deputearre. Hast gjin kwestje yn it lânsbestjoer of hy hie der stim yn. As trou soan fan de tsjerke wie er keizersge-sind, mar likefolle, soms skromme er net en neam gouverneur Schenck as dy him dwerssiet ‘ús hiemdogge fan Swarteweis-ein’. Ek op 'e nije lânfôgdesse Maria, suster fan de keizer, hie er it min begrepen. Myn hospes hie it meimakke, dat er har smeulend oantsjutte as ‘dy froedmoer fan uzes dêrjinsen yn Brussel’. It die my, no't ik de man heard hie, gjin nij. No, in singulier hearskip wie er sûnder mis, dizze hurdkop fan in Fries. Ien fan dy âlde fjochters dy't swurd en boskrûd ferwiksele hie mei it wetboek, dat wol, mar wàt wie by sokken machtsbehâld en wàt lânsbelang? In fraach, dêr't sels de tûke kastlein fan De Gouden Helm my gjin útslútsel oer jaan koe.

Mei dat al, dy Lânsdei, trije dagen duorre er diskear, hie om my noch wol wat oanhâlde mocht. Men hearde fan dingen dêr't men efter de ôfskutting op Aldehou gjin sicht op krige en it koarte de jûnen.

Doe't ik lykwols de tredde jûns neffens ôfspraak by Van Aaken thús foar it skaakboerd skikte hie ik in bûsfol nijs, dat Christyn efter har wiele stil oanhearde. Oer de Burmania's swijde ik mar dêr't de master by siet, om namste wiidweidiger op te heljen fan myn moetings mei it jachtweidefolk. Foaral de útfallen fan in Siids Tjaerda hie Van Aaken syn niget oan en hy begûn

[p. 49]

stalen by te bringen fan oare boere-eallju dy't de stêd en syn potentaten wol spije koene en har ivich bekronken fielden yn har rjochten. Ik woe lyk as plichte Christyn yn ús jûnkâlt behelje, mar hja hie har spinnen opnommen en de keamer swijend ferlitten. Hie ik eat missein dat har net sinnige? Ik liet it myn gasthear fiele, dy't stadich in loper fersette.

‘Christyn, seiste? Dy liket wat út har besonjes te wêzen. Jus ter hie se spul mei de beide deifammen, wat nea foarkomt. Har gong nei de fismerk, dy't se oars alle freden sels docht, hie se oerlitten oan dy flarden. Dy hiene har te lang yn 'e stêd omdangele, niget fansels oan it feintefolk fan bûten. En fan 'e middei, wat ek nea bart, wie der iten oanbaarnd. Dat hie hast triennen koste. Och, froulju binne soms min te grûnjen. Mar missein, Nelis, ik soe net witte... Sjoch, hjir is myn twadde set.’

Dy jûne liet Christyn har net mear sjen. Ik die alle war by it spul te bliuwen, mar myn tinzen swurven. Soe se no sitte te lêzen yn dat boekje út har kokenslaad? ‘Ik wol witte, wat Us Leaven Hear sèls my te sizzen hat.’ Skerp koe ik it foar my krije, mar dochs wie it as tearde der in waas om har hinne, in heimich waas, ek tusken har en my. Doe't master Jacob in oere letter syn lêste set die, de partij mei glâns fan my wûn hie en ik nei myn keamer kroaske, fielde ik my as dûbel skaakmat set.