De boumaster fan de Aldehou

[p. 26]

III

It hie net folle skeeld of ik hie de oare moarns de hiele heechmisse, tawijd noch wol oan de stedspatroan, glêd fersitten. Mei it factotum Goart wie ik al ier nei de kleasterfinne bûten de stêd taset om myn nijkeap te beriden. It bist stiek de kop al op doe't it my fernaam, nokkere sêft en liet him willich sealje. Op in stil binnepaad ried ik it it noarden yn, de sinne yn 'e rêch, it miedgers weevjend op 'e wyn, doe't efter my de klank fan klokken my de hjeldei yn 't sin brocht dy't hjoed fierd wurde moast, dy fan de Hillige Vitus. Ik liet yn my omgean en skouderje de opleine twang fan de klerikale kalinder, dy't al te faak wurk dat dreau belemmere en sa de deihiersman syn soerfertsjinne lean ûntkearde. Yn Hoarn hie ik it meimakke dat in ploech havenfolk op hjeldei oan it wurk bleau, mei't in kaaimuorre op ynstoarten stie, mar de patroan wie troch de clerus in boete oplein dy't net noflik oankaam, wylst de wurkers sels as boetelingen meirinne moatten hiene yn 'e jierlikse prosesje.

It wie gjin eangst foar sa'n swurd fan Damocles dat my myn hynder omboeie liet. Earder dreau my in besef fan lotsferbûnens mei myn learmaster, foar wa't dizze dei uterstee gjin feestdei wurde soe. Al wie ik al tiden gjin trou mishearder mear, it klokkelûd omfierrens moanne my dochs om hinne.

Lykwols, doe't ik it skimerige tsjerkje ynkaam, socht it mei de liturgije al om de ein. De stimmen fan de missjongers, yl en heech, swimen wei ûnder de lêste klanken fan it Agnus Dei; de wite pryster op it heechalter wie dwaande mei it tatsjinjen fan de hosty; yn 'e kommunybank knibbelen de parochianen, in mannich mar, âlde wyfkes meast, de fûgelkopkes yn holdoe-

[p. 27]

ken bebûn. Wijreekrook ware om de gildefindels, dy't rûnom hongen, om de primitive retabels mei har tafrielen yn swiete kleuren, tsjin elke pylder ien, soms wol twa. In pakhûs fol godsfrucht. Wêr hie ik dat hast ek wer lêzen? Hommels krige ik in lichte skok. Seach ik goed? By in sydalter mei it Leaffrouwebyld knibbele in man, fersonken yn gebed, de roazekrânse sêft ferwegend, wyt as waaks de holle yn it geflakker fan kearsen, it puntburdsje devoot op en del wippend. Master Jacob!

It griep my oan, in mingeling fan meilijen en wrevel bekroep my. Wat moast der net yn sa'n man omgean op dit stuit! In skouwe fûgel like er my, dy't as betiisd yn in fangnet hâld en útkomst socht by de reine Godsmem. Mar koene hokfoar himelske machten keare dat in stomme stienklobbe weisonk yn in ierde dy't meijoech? In misrekken, hie er my sein, en ek, hoopje op in wûnder. Koe men soks fuortbidde? It swurd keare dat jin driigjend oer de holle hong?

Rebelske wranteligens wâle yn my op. Ik draaide my om en hast stroffeljend oer it kosterke dat in strjithûn de doar útjage ferliet ik it muffe tsjerkje, grammoedich op bline krêften dy't in earlik bouwer lytsman makke hiene.

It wie in bûnt selskip dêr't ik dy middeis op it Riedhûs yn 'e Heechstrjitte mei yn 'e kunde rekke. Dêr wie alderearst yn syn eptige tabbert Tjepcke Sierxsma, ien fan de sittende boargemasters, mei yn syn gefolch mannen fan de froedskip en de stedsskriuwer. Dan de beide haadprysters fan Aldehou, hear Focke en hear Fedde, glêd fan plasse en glimmend fan goedwillichheid. Van Aaken hie se my al úttsjut as ús boupastoars, dy't mei de help fan guon dominikaner Preekhearen yn sermoen op sermoen war dien hiene om foar de ûndernimming de offerblokken fol te krijen. Mar nimmen wist hoe fol of hoe leech. Dêr gongen de beide Burmania's oer, de âldere en de jonge, omke en neef, pommeranten yn dit kolleezje, dêr't elkenien no op wachte.

[p. 28]

Underweis hjirhinne hie master Jacob harren doopseel al sawat lichte. De âldste, doctor Upcke, moast te Leuven en Orléans studearre hawwe yn de beide rjochten en wie neitiid as lânhearre en tsjerkmaster delstrutsen op syn foarâlderlike stins yn dizze stêd. Dêrwei regearre er gâns in karspel, mâlferneamd om syn krakelen mei de abt fan Mariëngaarde oer de patronaatsrjochten. Alhoewol ûnbeneamd, beskôge de doctor juris utriusque himsels as de deken, en dat oer hiel eastlik Fryslân. De jongste wie magister Pier, frijfeint en wrâldsk rjochter, dy't de Aldehouster tsjerkebou hold foar syn persoanlik ûndernimmen. Myn slimste hannebiner, hie de master ornearre. By de boargerij lei er op in minne namme fanwegen de hege stienboeten dy't er ek by lytse misstappen oplei. Oatus en toatus wie er by de keizerlike amtners op it Blokhûs en der run spitich praat oer him yn 'e stêd fanwegen syn net te sêdzjen wyntoarst...

Lang om let stevenen dy twa de riedskeamer yn, senior foarop, stutsen yn in geastlik amtshabyt dat frjemd ôfstiek by syn feale trekkens. Fan him krige ik in flechtich hantsje en in knik, wêrby't syn ûnderkinnen skodden; hy like my fierders amper op te merken. Efter him riisde in kolos yn ealmansdracht, seach my op en del oan, hifkjend as meunstere er in lânsfeint.

‘Just jawol, dit is dan ús Van Aaken Secundus?’

Syn grou lûd tongere troch it fertrek. De beide pastoars nokkeren as gou it in goede grap, wylst se ûnderdienich nei de reus opseagen. Igaalwei neamde ik myn namme. Wie it syn botte alluere fan pleatslik hearsker dy't my fuort tsjin de man ynnaam?

It petear dat him dy middeis ûnder de stimmige balken fan dy riedskeamer ûntjoech is my bybleaun as in moedsum barren, mei master Jacob al ringen as rospeal. Plúzjend oan syn burdsje siet er nêst my, die yn sobere wurden, sûnder nei him ta te rekkenjen, ferslach fan de tastân op Aldehou, ûnderbrutsen no en dan fan wat droech gebrim. Ik koe net oars as bewûnderje syn ynbannigens doe't er sûnder in swym fan selsbeklach kaam

[p. 29]

op it begjin, it fersin mei de bouput, dy't djipper moatten hie, mar dêr't it kapittel - hy seach dêrby de lange Burmania lyk yn 'e eagen - net oan woe, om tiid, om kosten, en dêr't no de gefolgen fan te sjen wiene.

Ik murk, hoe't by it omsittend selskip de troanjes beloeken, strak stiene fan earnst. In grûneuvel? In fersakking? Spanning lei as lead oer de seale, doe't Van Aaken besleat:

‘Dat no stiet it oan it kapittel wat der barre moat, brekke en opnij begjinne of trochgean op hope fan stilstân en bysakjen. Ik bin foar it earste, al hoe'n opkear dat jaan sil, en myn ûnderboumaster is fan itselde betinken.’

It wie foar it earst dat er my yn it besprek behelle. Ik woe him byfalle, mar magister Pier sloech fuort de mûle deryn mei de frage, hoelang't it ferskynsel him al oppenearre hie. Gleon seach er dêrby ús kant oer. Hiene kapittel en foar alles hysels net earder warskôge wurde moatten? Koe in ferantwurdlik boumaster soks sa lang op syn berin litte?

Van Aaken ferskikte yn syn stoel. It wie klear dat dy toan fan de lange Burmania him stiek. Grif preau er lykas ik dy syn útwynsels om foar it eigen oandiel yn 'e oarsaken fan it euvel wei te winen. Ommers, nimmen sa slim as hy hie dy foartidige earste-stienlizzing wollen en mei tumult fan wurden trochdreaun. Myn learmaster slokte ris, andere doe uterlik kalm:

‘Men tidiget op stilstân, magister, as in bouwurk lichte setting sjen lit. De kâns op ferhelp troch bysakjen hat my de mûle bûn. Om mar te swijen fan wylde geroften by de bûtewacht, dy't sa licht ûntstean wolle.’

Burmania batste der fuortdaliks mei syn ûnwaarslûd yn.

‘Dy bûtewacht hat gjin stim yn dit kapittel, woe ik hawwe. Mar ôfbraak en weropbou, wat soe dat net fan myn fûnsen fergje! Derby, jo soene twa jier en mear oan tiid fergriemd hawwe. Mar in fraach: as wy trochbouwe; wat bart der dan?’

‘Dan wurdt de boppebou fierder te lead oplutsen,’ ljochte Van Aaken ta. ‘Mar it basemint bliuwt út it wetterpas; men soe letter hinnegean kinne en ommitselje dat, mar moai is oars.’

[p. 30]

Ien fan de pastoars stiek de keale knikkert foarút, woe witte wat der barde by fierder fersakjen. Mar de lange tsjerkmaster wiuwde ôfwarrend-grimmitich en snuorre:

‘Hear Focke, dêr net oer. Ik soe sizze, baarn Sint-Vitus oerdei wat ekstra waaks, dat is ek al it minste wat pastóárs derta dwaan kinne.’

It parochypaapke glimke soer en hold him fierder stil. Ik seach hoe't de stedsklerk gysgobjend efter syn guozzefear doek.

Op dat stuit ûntrôle Burmania in stik parkemint dat er by it ynkommen foar him dellein hie, gong der breed foar sitten en ferfette:

‘Lit ús earst ris kleare wyn skinke. De frage is, hat de boumaster yn dizzen oan syn ferplichtings njonken it kapittel, sa't it hjir sit, foldien. Ik haw hjir fóár my wat wy op Sakramintsdei anno domini 1529, no hast trije jier ferlyn, by iepen brief mei him akkoarte hawwe. Ik lês dêr:

‘...soo wanneer Mr. Jacob aan de Kerck off aen den Toorn arbeit, sal hy des daghes hebben voer arbeitsloon acht stuivers, daertoe een vrye woninge, de ses jaeren geduirende, ende daer te bouen alle jaeren, de ses jaeren geduirende, een eerlyck niuw kleed; ende accorderen dese alleenlyck, in soo verre Mr. Jacobs konsten goed ende perfect syn, als hy des zelfs vermeten ende uytgehouden heeft, bevonden sullen worden.’

Hy rôle it stik wer op, stiek it omheech en seach de kapittelhearen ien foar ien twingend-hifkjend bylâns.

‘As rjochtsman moat ik freegje, kin dit sedel jitte tsjinje? Binne de wurken op Aldehou noch “goed en perfekt”? Mei ús ynskikken hat master Jacob no in mastersfeint ûnder him krige, in Secundus, dy't ek leanne wurde moat. Leit it dan net oan de sintinsje en beskôgje de jure dit beskriuwingsbrief op syn jildlike gefolgen? Jimme hearre it, ik freegje mar.’

It waard pynlik stil yn 'e riedskeamer. Leden fan de froedskip knikten al as meistimmend. Van Aaken ferweegde him net, seach bleek en strak, in blok iis like er no, mar ik fernaam hoe't

[p. 31]

syn hân licht trille. Soe er no it wurd opnimme, him ferwarre tsjin dit bot gepraat oer syn holle hinne?

Mar boargemaster Sierxsma makke him los fan syn hege stoelsbekling, bûgde oer de tafel en griep yn as in rêdende ingel. Hy priizge Van Aaken foar de trou oan syn plichten, wist mei takt en ynleinens it petear yn oarewei te stjoeren, makke lûdop tinkend in besomming fan de kosten dêr't stêd en kapittel by ôfbraak foar komme soene te stean. Guon foelen him by, ek de deken doctor Upcke, oan dat momint ta weisakke yn syn pûdzjende ûnderkinnen. De gearsit ferrûn fierder mei ôfwagen fan foar en tsjin, wêrby't de jongste Burmania aloan hammere op tiidferlies en jildlike skea, mar foar my wie it klear dat de publike skande dy't ôfbraak meibringe en dy't op syn holle delkomme soe, him fitere. De measten krige er mei, ek de beide boupastoars, jabroers, dy't grif bang wiene om wer oer de snút slein te wurden.

Doe't Van Aaken en ik tsjin 'e jûn it Riedhûs ferlieten wie lang om let it beslút fallen: der soe op Gods genede fuortboud wurde. Sa hie boargemaster Sierxsma, man fan oerlis en skikking, it by einsluten makke.

Swijend en dúdlikerwize ynein rûn myn patroan nêst my de Heechstrjitte del, lyts en skraal like er yn syn donkere mastersmantel en it embleem mei it stedswapen op it boarstpân kaam my foar as in pynlik teken fan tsjinstberheid. Swijend sloegen wy de Tsjerkstrjitte yn, hy slepend fan gong, ik myn stappen ynhâldend om njonken him te bliuwen. Ut it kleasterke fan de Wite Susters kaam sereen it lûd fan sjongen, teken dat hja oan har fesper begûn wiene. Hy like it net op te merken, seach foardel as telde er de balstientsjes. Ik brocht him oan syn útdoar ta en dêr pas ûntkaam him it earste wurd.

‘Wy sille ûnder dit juk troch moatte, Nelis, do en ik. De barmhertichheden ek fan tsjerkmasters binne soms wreed. Mar tink hjir om. Judas Iscarioth hat ivich en altyd de beurs!’