|
| |
| |
| |
II
De junysinne geat syn ljocht al oer de Nijstêd doe't ik de deis dêrop de stap sette nei myn nij wurk. Wylst frou Baef my de moarnsbrogge snie, hie in petear mei myn hospes my leard dat it folk hjir al ier út 'e fearren plichte te wêzen, in húsmanswizâns je dy't neffens Selsma tsjutte op tiden dat Ljouwert noch iepen lei en bestie út trijen: Aldehou, Nijehou en Hoek, net mear as boerebuorrens, dêr't eldermannen stiene oer komelkers en skûtefarders, dy't har klinten hiene om parochytsjerkjes hinne. Mar dat wie fier foar minskeheugnis, doe't in binnensee hjir noch foar sâlte tijen lei.
Klear en besteklik koe er in ding útlizze, Sape Selsma. Nei it brea hie ik it my noch justjes oan tiid dien en sjoch nei myn rydhynder om. De kastleinsfeint, dy't Goart hiet, hie oanbean, hy soe war dwaan om it bist in weide ta te krijen yn ien fan de kleasterfinnen, dêr't wol mear boargerhynders rûnen. Dy Goart like my in biis ta. Laitsjend, de giele tosken bleat, hie er te witten dien, hy hie ek al in namme betocht foar myn nijkeap: Skink.
‘Skink?’ frege ik benijd.
‘Ja, in kreaze kastleinshynstenamme, hie 'k tocht. En dêrby, gouverneur Schenck is in earsten hynsteman en hat leau 'k allinne dochters, dat dan wie dy ek ris ferneamd, wier of net?’
Ik gunde de grapmakker syn útfynsel en repte my troch it strjitpoartsje nei bûten. In lichte spanning fielde ik om wat stie te kommen, in soarte gefoel sa't my as jonge bekrûpt wie, doe't ik te Montfoort foar it earst ûnderweis wie nei de fraterskoalle. Healwiis eins, want hjir wachten my hiel oare dingen as de deklinaasjes en konjugaasjes fan it tsjerkelatyn, dêr't ik
| |
| |
doedestiids it brein op slypje moatten hie.
Myn hospes hie wol gelyk, de Ljouwerters sliepten gjin gat yn 'e dei. De stienlossers fan juster wiene al wer gear oer in nij preamfol; fan hân ta hân skeaten se de mitselmoppen op 'e grêftswâl. In boereboat fol grienfoer wrong ûnder in piip troch, snijde kalm de wetterspegel. By de huzekant hie in masterskroar syn sniderstafel yn it ljocht set. Hy liet nulle en tried in tel rêste, groete my as hie er my jierren kend. Soe er op myn geunsten tidigje?
Ik ferhastige myn stap en seach hoe't by it Burmaniahûs immen de foarpoarte iepensette. In ruter, foars fan stal en yn ealmansdracht, ried nei bûten, stjoerde syn donkere draver dat op nei de Leaffrouwepoarte. Soe dat ien fan de Burmania's wêze, dêr't master Jacob juster op doeld hie?
Ik stiek de Nijstêdsgrêft by de lêste piip oer, folge it paad ûnder de skeante fan it bolwurk en dêr lei de boupleats foar my, fjouwerkant, ôffrede mei in heech sket dat alle sicht op it grûnplan benaam. Justjes dêr boppe-út de toer, grouwe stienklobbe, amper foardere noch ta de ûnderste omgong.
Nei de eastkant, lyk foar it ferware tsjerkje oer, hie de ôfskutting in tagong. Ik meunstere it âlde bousel ris. Folle moais wie der yndied net mear oan; it muorwurk broazele en it dak bare sichtber op plakken. Ik woe my omdraaie en de pleats oprinne, mar in lyts mantsje yn it swart dribbele op my ta, begroete my mei de romte fan wurden en makke him bekend as de koster fan de Sint Vitus. Hy wiisde op 'e tsjerkedoar.
‘Mei jo wolnimmen, hearskip, mar boumaster Van Aaken komt der oan. It is mar, dat jo it witte.’
Mei seach ik myn patroan ta it tsjerkje útkommen, de holle foardel, syn kalme, roeikjende wize fan gean soe ik út hûnderten weromkenne.
Sa ier al te bycht? De boartlike fraach lei my op 'e lippen, mar ik hold him yn, net wittend hoe't er it opnimme soe.
Dy earste oeren op 'e boupleats, hoe skerp heakken se fêst yn myn ûnthâld! Us trochtocht by it wurkfolk lâns, myn yn 'e
| |
| |
kunde reitsjen mei de leadmaster, de master-stienhouwer, de master-timmerman. My hage dat libben beweech, dat warber dwaande wêzen fan profylkappers en houtkanters, fan kalkmingers en oandragers. Mitselers yn har ljochte kilen beklommen de ljedders, postuerden op 'e wurkstegers, dy't as in webbe it stiennen ûnderst fan de toer omjoegen. Sjouwers mei de berje setten bakstien oan klampen, kleur by kleur.
Master Jacob joech hjir in wink, dêr in fingerwizing, ear't er my meitroaide nei de bouloads yn in úthoeke fan de ôfskutting. Hy loek de planken doar efter ús ticht en ik naam de romte benijd op. Hjir kloppe dus sa te sizzen it hert fan de ûndernimming. It roek der nei nij hout en ferspraat op banken en skammels leine útrôle tekeningen mei útslaggen foar de stienhouwers. Foar in glêsfinster op it noarden de skeane wurktafel, besiedde mei graadbôgen, stiften, passers, papieren fol fine besiferingen. Van Aaken gunde my de tiid. Doe sei er: ‘Dat soe it dan wurde moatte, Nelis.’
Ik draaide de holle nei wêr't er wiisde. Oan it lewant hong de reliëftekening fan it komplete bouwurk, minutieus oanbrocht op parkemint. Bewûnderjend stoarre ik dernei; linen krigen djipte, kamen op my ta, in spinsel fan lichtens en opstribjende spitsbôgen, dat wûnder, dy triomf fan it fertikale! Fan it flak makke him in bousel los, in basilyk fan mitselwurk, fette yn pilasters en hoekblokken fan sânstien, it skip stipe fan pylders op brede baseminten. Dit wie it dus, it pronkstik, dat stringhâlde moast mei de nije godshuzen fan Grins, fan de Isel- en Skeldestêden! Myn each loek nei de toer, in kolos fan fêst fjouwerhûndert foet, ynboud yn 'e westein fan de tsjerke, foars en massyf de ûnderste omgongen mei de dûbele hoekbearen, útrinnend yn pinakels mei de útsparre hilligenissen. Dêr boppe-út, ranker en iepener, it achtkant fan de boppebou, de lantearne, en noch heger de iepenwurke spits, bekroand mei it ivich krús...
Hoe lang stie ik dêr, de eagen ferklearjend, alles om my hinne ferjittend? Sa'n keunstwurk skeppe, sa'n gebed yn stien del- | |
| |
sette, fan grutjonge ôf hie it myn dream west. Sûnt de fraterlânmjitter fan Montfoort my de begjinsels fan mathesis en romtewurking ynskerpe hie, hiene de aventoeren fan de tsjerkebouwers út it ferline my yn har ban hân. Hoe faak wie ik as jonge, mei myn âlden yn 'e misse, net de oandacht foar it heechalter kwytrekke en stilwei oan it tellen slein mei de ribblokken fan de ferwulften, de mitselfoegen fan de pylders yn de simpele parochytsjerke fan myn bernetiid! En no soe ik sels...
It lûd fan Van Aaken helle my werom nei wêr't ik wie.
‘It stiet dy oan, sjoch ik? Sa hat it boukapittel fan de stêd der goed foar sein. Mar ja, al wat liket...’
Hy ûnderbriek himsels, stiek in sjitlead by him en fersocht my om mei te gean. By it oerstekken fan de boupleats seach ik him fan siden oan; syn mûle wie in smelle skreef, as fan ien dy't pine hat. Oan de noardlike toersside wiisde er my op 'e hoeken de beide piketpeallen, dêr't elkmis in sichtlatte op eachshichte oan befestige wie.
‘Sjoch, nim do no earst rif sicht, Nelis.’ sei er dof.
Sels stoep er nei de noardwestlike steunbear, hold de finger by in izeren neil dy't fêstronge siet yn in mitselfoech. Ik kuerde fan latte nei latte, seach hoe't de neil in ein, in foech palm wol, ûnder it sichtbeloop útstike. Wat hie dit yn? Mar Van Aaken wonk, wiisde nei boppen en fuort dernei stiene wy tusken de mitsellju op 'e bousteger. Sûnder in wurd ûntrôle er de leadkoarde, liet doe it wicht by de noardermuorre lâns delsakje. Ik bûgde my, seach nei ûnderen en besaude. It lead hong slingerjend yn 'e romte, wol in heal foet frij fan de muorre! Hoe koe dit bestean? Ik woe wat sizze, mar Van Aaken lei de finger op 'e lippen en net earder as doe't wy yn 'e loads foarinoar oer sieten ûntkaam him it earste wurd wer.
‘No hast it dan sjoen, Nelis, no hast it sjoen. Der is setting, dy iene hoeke mei de ynboude draaitrep kin it net hâlde. By dagen sakket myn sichtneil in healtomme, in tomme somtiden. En it haldt net op, it hâldt net op!’
| |
| |
Rûngear siet er nêst de tekentafel, moedsum sykjend om wurden, in bychteling yn 'e bychtstoel.
‘Ik hie op myn stik stean moatten yndertiid, en jou net ta oan dat geskriem oer kosten.’ Syn smelle hân taaste oer de tafel, rôle op ta in fûst. ‘Och, wat witte sokke wetswjirmen fan bouwen?’
‘De Burmania's?’ hifke ik hoeden.
‘Jawis, dy iene tsjerkmaster foaral, magister Pier. Dy begrutte it om wat grûnwurk en in frachtmannich stien ûnderyn. En dy set it hiele kapittel nei syn hân. Der moast en der soe op dy djipte boud wurde. Ik haw my beprate litten, mar de seeklaai fan dit lân easket syn tol, nimt no wraak.’
It kaam derút as hie er it oer in persoanlike fijân. By bytsjes krige ik doe it relaas te hearren, fan it hoopfol begjin ôf, no goed twa jier ferlyn. Oant tweintich foet ûnder it meanfjild hie Van Aaken de bouput ûntgrave litten. Hy hie djipper wollen oant er sânlagen fûn, mar it kapittel hie rammele mei de jildkiste. De kosten, de kosten! Hy wie earst yn 't ferhef kommen, te mijen, fansels fiersten te mijen. De jongste Burmania hie nota bene op kontraktbreuk ompraat en opsizzing. Sêd fan it geiggewear hie Van Aaken mortelflierren oanbrocht op wat yndied aardich fêste klaai like. Mar de ynwijingsritus dy't folge hie foar him in twivelich feest west. Under de plechtige misse yn 'e âlde Sint Vitus hie it him al bylein en ek doe't de kapittelhearen by klokkelet en trompetsjen de hoekstiennen leine: komt dit wol goed? En doe't in snaptange losskeat fan in stien en ien fan it wurkfolk de skine tebrisele, hie er dat sjoen as in faai foarteken. Mar der wie gjin ferwin mear; op dy ûnderflierren wie doe de opbou begûn.
‘In misrekken, Nelis, in misrekken. Under myn steunlagen moat noch weake grûn sitte en dat besnijt him no al, do hast it sjoen. Ien ding hoopje ik noch, dat de oare hoeken bysakje sille. Mar neat is wis, neat!’
Holeagich stoarre Van Aaken ta it finster út; op syn foarholle pearelen switdripkes. Ik lei de hân op syn earm.
| |
| |
‘Master Jacob, wit it boukapittel hjir al fan?’
‘Nee, jonge. Op 'e leadmaster nei dy't ik it swijen oplein haw, bisto de earste. Men tinkt dan tenearsten oan in lichte setting, dy't te ûnderfangen is. Mar dit hâldt mar oan. En dan de skande... it ferwyt...’
Nea hie ik de master sa lytsman sjoen. Hy biet op 'e tosken, slokte, as stiene de triennen him nei.
‘En dêrby, Nelis, men stiet allinne. Dêrfandinne ek dat ik dy frege om oer te kommen. Men kin oerlizze, twa witte mear as ien.’ Hy seach my ûndersykjend oan. ‘Fielst dy bedragen?’
Ik skodholle ferheftich. Meilijen stiigde yn my op, dearnis mei dizze man, wa't it slimste oerkaam dat in bouwer treffe kin.
Hoe koe ik rie skaffe?
‘Der sil brutsen wurde moatte,’ oppere ik, wisser as ik wie.
‘Ofbrekke en opnij begjinne. En foar alles, der sil praat wurde moatte mei it boukapittel, mei de tsjerkmasters.’
Van Aaken knikte earnstich, de hân oan it puntburdsje.
‘Do hast gelyk, dat hie al wêze moatten. Mar de barmhertichheid fan de boaze wrâld is soms wreed. En men hopet lang op ferhelp, op in wûnder.’
De hiele moarn gong hinne mei oerlizzen en ôfwagen fan kansen. Der rekke in brief nei it Riedhûs mei it fersiik om moarn nei de misse it kapittel gear te roppen foar in driuwend berie. Moarn, de 15de fan Simmermoanne, wie it Sint-Vitus-hjeldei, dat it wurk soe dochs stillizze.
Doe't it klokje fan Aldehou it middelskoft ynlette, folge ik de master nei syn hûs, dêr't er my oan it miel noege hie. Hy like wat opmontere, woe my earst, sa't er sei, in stik je stêd sjen litte. Wy stieken it tsjerkhôf oer en in lange strjitte yn, beset mei stienhûzen, dy't er my oantsjutte as de Tsjerkstrjitte. Fan âlds, lei er út, wie dit neat as in ferbiningsdyk nei Nijehou fierderop. Fóár de útlis fan de stêd hie dêr op healwei de Frouwepoarte op stien, no net mear as in post oer wat in binnegrêft wurden wie, sa moast ik begripe. In foars hûs mei
| |
| |
sipeltuorke tsjutte er my oan as de Papenastins, sa't it folk it sei, om't dêr de fjouwer pastoars fan Aldehou mei har kanunniken húsmannen. Healwei de strjitte bleau Van Aaken stean, fertelde fan de Latynske Skoalle lofts fan ús, in plat sober gebou, mei in romtinkend hear as rektor, dêr't de master yn lange winterjûnen wol mei skaakt hie. Oare kant strjitte, sa waard my ferdútst, mar hjirwei amper te sjen, lei it ferneamde gasthûs Sint Antoan, in hiel kompleks, weiskûle efter in gevelhûs mei reapanne dak, ien fan de trije Camrningha-stin-zen dy't de stêd ryk wie. Mar dat allegear hearde al ûnder it oare stedsespel, dat fan Nijehou...
Oant no ta hie de strjitte der rêstich bylein; in pear begyntsjes yn har sekulier habyt wiene foarbydribbele, in skutter passearde mei swiere learzestap, in sûpesutelder mei lege amers oan it jûk repte him nei de itenspanne. Mar dat feroare doe't de rektor syn folkje útliet. Gejoel fan jongesstimmen barste los, klonk op tsjin de gevels en dêr kamen se oanstowen yn har flewielen kilen, baretten op, it skriuwboerd dûnsjend op 'e rêch, mekoar oandústend, de oerdwealske Ljouwerter spes patriae.
Wy wachten de kloft net ôf, kearden op ús stappen werom en draaiden skean foar de Papenastins oer in folle nauwer strjitte yn. Hjir, yn dizze Skotstrjitte, stie it hûs dat Van Aaken as frije wente tawiisd krige hie salang't de bouwerij duorre. Hjir ek - syn stim ferdoffe ûnder it ferhaal -, wie nei in koarte sykte syn frou útdroegen. Yn it Leaffrouwetsjerkje fan Nijehou, deun njonken it Dominikaner kleaster dêr't de Bûnte Papen domisylje hiene, wie it leafste dat er hie oan 'e ierde besteld...
‘In muoilik ferlies, Nelis, in toarne yn it fleis, jonge!’
Swijend rûn ik nêst him. Wat moast men sizze? In slein man wie er wurden. In from man ek, betocht ik, doe't er kaam op 'e sielmissen foar de ferstoarne, dy't er op fêste termyn foar har lêze liet. Hoefolle kearsen moast er al net foar har baarnd hawwe, hoe faak de foarspraak ynroppen fan de Memme Gods!
Wy stiene justjes letter yn it foarhûs, dêr't har simpel skildere
| |
| |
portret tsjin de wytkalke muorre hong. In boargerske yn sljocht habyt seach my mei skrandere eagen oan. Nea hie ik har moete, want by syn wurk yn Montfoort en Hoarn hie de master har litten yn 'e stêd dêr't er syn namme oan ûntliende. En hjir hie er har foargoed litte moatten, weimeand as se wie troch de snijende seewinen fan it noarden.
It efterhûs, dêr't de itenstafel reeskikt stie, seach út op in blommetún mei hjir en dêr in fruchtbeam. Rook fan fleisbret kaam út wat de koken wêze moast; frouljusstimmen wiene dêrwei te hearren. Yn 'e keamersdoar, in dampende petiele yn beide hannen, ferskynde in rizich frouminske, jong noch. Hja sette de skûtel op 'e dis, skikte noch ien en oar terjochte.
‘Christyn, dit is Cornelis Frederiks, myn nije help op Aldehou.’
‘Ik hie al fan jo heard.’
Glimkjend sei se dat, har hân in tel yn mines; griisblauwe eagen hie se, dy't freonlik nei de gast opljochten. Wy skikten by. Christyn liet in skiltsje klingelje en twa lytsfammen, de hannen ôffeiend oan 'e skerteldoek, postuerden har yn it doarsgat. Devoot prevelen dy twa it paternoster nei dat de master foarbidde, bekrústen har en ferdwûnen wer nei de koken.
‘Nei jo; gasten geane foar.’
Hja hold my de fleisskûtel foar, net oars as wie it in deistich ritueel, dat har linich ôfgong. Doe't elk sines hie, koe ik it net litte en nim de jongfaam foar my oer ûngemurkenwei op. Under it sniewyt kaperke wei weage har hier, weelderichljocht, dêr't har wangen, read noch fan de kokenwaarmte, skerp by ôfstieken. Boppe de ynsnijing fan it sedich jakje droech se in tin halssnoerke mei dêroan in krús, in sintandryskrúske seach ik, har iennichste opskik. Wie it de smelle noas of it blanke fan de foarholle dat dizze Friezinne eat meijoech fan..., ja, fan wat? In koele begyn? In kekene madonna? Nee, dêrmei strieden dy lippen, fol en beweechlik, mei dêrefter geblink fan pearelwite tosken.
Wylst Van Aaken swijend en mei smertlike trekken kôge,
| |
| |
twong ik mysels ta wat loftich praat oer de bysûndere smaak fan de lammebout, de smûkens fan de tún efterhûs. It wie alteast fan dy gefolgen dat dy lange eachteisters opslein waarden en ik it froulik-donkere timbre fan har stim bewûnderjend oanhearre koe. Doe't se ús bierkroezen byskonk trof it my hoe sierlik en ûnderlein har hannen de skinkkanne hantearren. In pastoarsdochter fan it boerelân, hie Van Aaken sein, in wees wie hja. Mar hoe moasten op 'e stinzen fan dizze stêd de fammensbern dan wol eagje?
Ynienen skamme ik my om myn oerlizzingen dy't op taksaasjes liken. Master Jacob soe him steure kinne oan ús gesnap. De tsjinslaggen op 'e boupleats hiene him yn 'e macht, makken him mimerich en swijsum, it koe net oars. En wie dy tebekset mines net mei?
It duorre net lang of wy tafelen ôf. Tegearre rûnen wy werom nei it wurk, praten oer wat ús te dwaan stie, mar ik koe it net by my weikrije. Ien namme wynde my aloan troch de holle: Christyn.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd